TVP Historia Czwartek, 30.01.2020 06:50 BYŁ TAKI DZIEŃ - 30 STYCZNIA Felieton, 2 min, Polska, 2006 Autor: Janusz Weychert 1595 - odbyła się premiera "Romea i Julii" Williama Szekspira; 1948 - zamordowano Mahatmę Gandhiego; 1957 - został wszczepiony pierwszy rozrusznik serca (Uniwersytet Minnesota) 1968 - wystawiono ostatnie przedstawienie "Dziadów" w reżyserii Kazimierza Dejmka (spektakl zdjęty przez władze komunistyczne); 07:10 CZAS HONORU - ODC. 18 "MOCNE PAPIERY" S. II Serial wojenny, 47 min, Polska, 2009 Reżyseria: Michał Kwieciński, Michał Rosa, Grzegorz Kuczeriszka Scenariusz: Ewa Wencel, Jarosław Sokół Aktorzy: Ewa Wencel, Katarzyna Gniewkowska, Krzysztof Stelmaszyk, Maciej Zakościelny, Jakub Wesołowski, Jan Wieczorkowski, Antoni Pawlicki, Magdalena Różczka, Daniel Olbrychski Sowińska informuje Bronka, że ich córka została zwolniona z Pawiaka. Helena dowiaduje się, że Fisher, któremu przekazała pieniądze, został zamordowany. Danka zachęca Helenę do pracy w restauracji Woźniaka. Rainer i Halbe uruchamiają tam podsłuch i punkt obserwacyjny. Graba każe Wandzie przygotować się do transportu do Oświęcimia. Władek dostaje pracę w Reichsbanku. Michał chce nawiązać bezpośredni kontakt z Halbem. Otrzymuje na to zgodę dowództwa. Proponuje Celinie współpracę. Władek spotyka się z mecenasem Radwańskim, zobowiązuje się zorganizować podziemną radiostację. Do współpracy angażuje Kamila, o szczegółach budowy radiostacji rozmawiają w lokalu Woźniaka. Janek wchodzi na teren getta, prosi Sajkowskich o rękę Leny. Bronek próbuje dowiedzieć się czegoś o Wandzie uwięzionej na Pawiaku. Wanda zachęca Ninę do ucieczki. Doktor Maria zastaje w swoim gabinecie niemieckiego lekarza. Rozpoznaje w nim Otta, znajomego medyka sprzed lat. 08:00 PO PRLU - KONIEC CENZURY - NOWA PRASA, NOWE MEDIA Dysk./wywiad/debata, 25 min, Polska, 2019 Scenariusz: Grzegorz Sieczkowski Zdjęcia: Marcin Krynicki, Michał Jarosiński, Witold Karaś Wykonawcy: Beata Michniewicz (prowadzący) W tym odcinku Beata Michniewicz ze swoim gościem, profesorem Zbigniewem Romkiem, historykiem myśli społeczno - politycznej z Akademii Humanistycznej im. Aleksandra Gieysztora, rozmawia o ostatnich miesiącach cenzury w Polsce. Cenzurę komuniści wprowadzili dekretem 2 sierpnia 1946 roku, powołując specjalny Główny Urząd Kontroli Prasy, Publikacji i Widowisk, oficjalnie została ona rozwiązana dopiero ustawą z 11 kwietnia 1990 roku. W wyniku zmian, do których dochodziło w Polsce na przełomie lat 80. i 90. XX wieku, działalność cenzury prewencyjnej została mocno osłabiona w ostatnim okresie istnienia PRL. Przyczyniła się do tego m.in. niezależna prasa drugiego obiegu. 08:30 HISTORIA POLSKI - NIEOBOJĘTNI Film dokumentalny, 51 min, Polska, 2017 Reżyseria: Mirosław Krzyszkowski, Bogdan Wasztyl Scenariusz: Bogdan Wasztyl, Mirosław Krzyszkowski, Marek Zając Fabularyzowany dokument opowiadający o działaniach AK, głównie oddziałów Sosienki i Garbnik, a także zwykłych mieszkańców Oświęcimia i okolic, którzy pomagali więźniom KL Auschwitz. Współorganizowanie ucieczek z obozu, ofiarne dostarczanie żywności i lekarstw z narażeniem życia swoich rodzin, niezwykłe partyzanckie akcje to fakty, które do tej pory nie przedarły się do szerokiej świadomości historycznej Polaków. Teraz można zobaczyć je w dokumencie "Nieobojętni". W filmie oprócz aktorów wystąpili potomkowie tych, których dotknęła bezpośrednio ta historia. W zawiłości tragicznych wydarzeń wprowadza widza historyk i publicysta telewizyjny, Marek Zając. 09:35 SENSACJE XX WIEKU - ŚMIERĆ MARSZAŁKA Kameralne i studyjne (widowisko), 48 min, Polska, 2002 Reżyseria: Wojciech Pacyna Pacyna Scenariusz: Bogusław Wołoszański Zdjęcia: Adam Sikora Wykonawcy: Bogusław Wołoszański (prowadzący) Michaił Tuchaczewski był marszałkiem Zwiazku Radzieckiego, jednym z pierwszych pięciu awansowanych do najwyższego stopnia, wojskowego. Był bohaterem wojny domowej, wiceministrem spraw wojskowych i reformatorem Armii Czerwonej. Dlaczego więc Stalin kazał go aresztować i stracić? 10:35 RIESE - TAJEMNICE WYKUTE W SKALE Dokument fabularyzowany, 59 min, Polska, 2012 Reżyseria: Wojciech Malinowski, Maciej Kieres Scenariusz: Wojciech Malinowski Zdjęcia: Piotr Sędzikowski, Marcin Grobelny, Artur Stoiński Dokument fabularyzowany o kompleksie "Riese" (Olbrzym) w Górach Sowich to projekt filmowo - edukacyjny, który przybliża widzowi niezwykłą historię podziemnego miasta i wspaniałego zamku. Akcja filmu rozpoczyna się w roku 1941, kiedy to Niemcy hitlerowskie, wskutek nasilających się nalotów alianckich, przeniosły dużą część produkcji zbrojeniowej w rejon Sudetów i Gór Harzu. Wówczas to powstał projekt zakładający wydrążenie w skałach Gór Sowich potężnych bunkrów i podziemnych budowli oraz przekształcenie Zamku Książ w kwaterę główną Hitlera. Plany zakładały potężne prace: utworzenie wielkich przestrzeni wydrążonych pod zamkiem, budowę olbrzymich tuneli i sal podziemnych w kilku miejscach w Górach Sowich, przekształcenie całej siatki okolicznych dróg, a także połączenie całości siecią kolei wąskotorowej. Nadzór nad budowami prowadziły dwie organizacje: od jesieni 1943 r. była to spółka Industriegemeinschaft Schlesien AG, a od kwietnia 1944 r. - organizacja Todt. Do ich dyspozycji przekazano kilkadziesiąt tysięcy więźniów oraz jeńców wojennych, którzy pracowali dzień i noc, w nieludzkich warunkach, by jak najszybciej ukończyć prace. Film ma pokazać nie tylko rozmach przedsięwzięcia, ciekawą historię, ale również martyrologiczny aspekt tych wydarzeń, poprzez wspomnienia i wypowiedzi więźniów z całej Europy wykonujących tu niewolniczą pracę. Była to najkosztowniejsza budowa kwater wojskowych i obiektów strategicznych ówczesnych Niemiec. Rozmach budowlano - inżynierski był na najwyższym wówczas dostępnym poziomie. Wedle danych z września 1944 roku produkcja tych schronów (wraz ze schronami w Wilczym Szańcu i w Pullach pod Monachium) obejmowała 257 tysięcy m³ betonu zbrojonego stalą, 213 tysięcy m³ tuneli, 58 km dróg z sześcioma mostami, 100 km rurociągów. Prace zostały wykonane tylko w części, gdyż przerwało je wkroczenie Armii Czerwonej. Wiele podziemnych konstrukcji zostało wtedy zniszczonych, do dziś jednak zachowały się prowadzące do nich tunele. 11:45 Z WIDOKIEM NA WAWEL - POLSKI ŚLAD NA SUBKONTYNENCIE Magazyn, 25 min, Polska, 2019 Reżyseria: Wojciech Kursa Scenariusz: Paweł F. Nowakowski Zdjęcia: Bartek Cichoński, Wojciech Kursa Muzyka: Marcin Gałażyn Wykonawcy: Paweł F. Nowakowski (prowadzący) Polski ślad na subkontynencie. Gdy Polska dostała się pod okupację niemiecką i sowiecką, Polacy działali twórczo poza jej granicami. W Indiach Stefan Norblin upiększał rezydencję w Radżastanie, w Pakistanie ochotnicy współtworzyli tamtejsze lotnictwo. Subkontynent odwzajemniał się opieką wyświadczoną w czasie II wojny światowej polskim dzieciom. GOŚCIE: prof. dr hab. Piotr Kłodkowski i dr hab. Aleksander Głogowski, Uniwersytet Jagielloński. 12:15 POGRANICZE W OGNIU - ODC. 21/24 Serial sensacyjno-wojenny, 59 min, Polska, 1991 Reżyseria: Andrzej Konic Scenariusz: Juliusz Janczur, Andrzej Konic Zdjęcia: Antoni Wojtowicz Aktorzy: Cezary Pazura, Janusz Bukowski, Olaf Lubaszenko, Piotr Krukowski, Maciej Dobaniewicz, Maria Probosz, Andrzej Staszczyk, January Brunow, Maciej Orłoś, Maciej Robakiewicz, Andrzej Konic, Gustaw Lutkiewicz, Tomasz Budyta, Bohdana Majda Rok 1937. W Świnoujściu Niemcy planują budowę ośrodka do badań nad nową bronią rakietową. Materiałów dostarcza bytomska huta, a odpowiedzialnością za terminowe wykonanie konstrukcji stalowych wysyłanych do Swinemunde zostaje obarczony inspektor Kriegsmarine Alex Radisch. Macket, informator Czarka, przekazuje mu wiadomości o działalności Radischa. Czarek postanawia zdobyć dokumenty dotyczące nowej broni. Na jego polecenie agentka Hilda bez trudu uwodzi Aleksa i spędza z nim noc. Niebawem Polacy mają zdjęcia kompromitujące Radischa oraz fotokopie tajnych dokumentów z jego teczki. Zawierają one wykaz fabryk na Penemunde. Z informacji, jakie zdobył Czarek, wynika że przodkowie Radischa pochodzili z Wielkopolski, on sam Polaków darzy sympatią, a w Szamotułach mieszka jego kuzyn Robert Walter. Czarek odnajduje Roberta i proponuje mu pracę dla polskiego wywiadu, co wiązałoby się z wyjazdem do Berlina i nawiązaniem kontaktu z Aleksem. Zdjęciami szantażuje Radischa, który też przystaje na współpracę. Dwaj kuzyni działają w Berlinie bardzo sprawnie. Wkrótce wywiadowi polskiemu wiadomo, że Swinemunde jest tylko zapleczem dla tajnego ośrodka badań, jaki powstaje w głębi wyspy, w Penemunde. Ma nim kierować dr Riedel, naukowiec z instytutu prof. Wanderaw Jenie. Czarek odnajduje swojego kolegę Rajmunda, który robił doktorat u prof. Wandera, i prosi go o nawiązanie kontaktów ze znajomymi niemieckimi naukowcami. 13:30 JAPONIA. TAJEMNICZE IMPERIUM - WOLA SIOGUNA 2/3 (JAPAN: MEMOIRS OF A SECRET EMPIRE) Film dokumentalny, 52 min, USA, 2003 Reżyseria: Michael Chin Scenariusz: Gail Yasunoga Zdjęcia: Michael Chin Imponujący szoguni i samuraje, egzotyczne gejsze i wykwalifikowani rzemieślnicy. Wszyscy oni mieli swój udział w japońskim renesansie, okresie między XVI a XIX wiekiem, kiedy Japonia przekształciła się z kraju, w którym panowały chaos i przemoc, w kraj niemal rytualnego wyrafinowania i pokoju. Stabilizacja ta miała jednak swoją cenę: przez 250 lat Japonia była krajem zamkniętym na Zachód, pod absolutystycznymi rządami Szoguna. Seria "Japonia. Tajemnicze Imperium" odkrywa nieznane wątki historii i relacje z Zachodem. Ukazuje też proces kształtowania się narodu, który stał się jednym z najbardziej wpływowych na świecie. 15:35 LUSITANIA - MINUTY, KTÓRE WSTRZĄSNĘŁY ŚWIATEM (LUSITANIA 18 MINUTES THAT CHANGED THE WORLD) Film dokumentalny, 48 min, Wielka Brytania, 2015 Reżyseria: John Farren Ludzkie historie kryjące się za tragedią. Kiedy liniowiec Lusitania został storpedowany przez niemiecką łódź podwodną u południowych wybrzeży Irlandii w 1915 roku, statek zatonął w ciągu zaledwie 18 minut, zabierając ze sobą 1200 osób. Niepotrzebna tragedia prawdopodobnie zmieniła bieg I wojny światowej, ponieważ liczba Amerykanów wśród umarłych spowodowała, że Stany Zjednoczone - i cała potęga militarna tego kraju - nie były dotąd w stanie wojny. Ten fascynujący film koncentruje się na ośmiu pasażerach i niemieckim kapitanie łodzi podwodnych. Od kuchni głęboko pod pokładem do kabin pierwszej klasy, odsłania historie o bohaterstwie, poświęceniu, szczęściu i nieszczęściu - i o tym, jak walka tych osób o przetrwanie wpłynęła na życie milionów ludzi na całym świecie. 17:05 EKSPERTYZA - ŻOŁNIERZE "BARTKA" Reportaż, 21 min, Polska, 2019 Reżyseria: Tomasz Kamiński, Piotr Litka Scenariusz: Piotr Litka We wrześniu 1946 roku doszło do kilku zbiorowych mordów na żołnierzach Narodowych Sił Zbrojnych. Ich sprawcami byli funkcjonariusze komunistycznego Ministerstwa Bezpieczeństwa Publicznego. Ta tajna operacja specjalna nosiła kryptonim: Lawina, a jej celem była fizyczna likwidacja zgrupowania NSZ z terenu Podbeskidzia pod dowództwem Henryka Flamego ps. Bartek". Z dotychczasowych ustaleń śledztwa IPN wynika, że ubecy dokonali zabójstwa 69 żołnierzy tej formacji poprzez oddanie strzału z broni palnej w potylicę; zabójstwa 30 - 40 osób poprzez wysadzenie ich w powietrze w zaminowanym drewnianym baraku na terenie poniemieckiego lotniska w Starym Grodkowie, a także wysadzenie w powietrze co najmniej kilkudziesięciu żołnierzy w zaminowanej murowanej oborze na terenie miejscowości Barut. Biegli z krakowskiego Instytutu Ekspertyz Sądowych od lat zajmują się w swojej praktyce orzeczniczej skomplikowanymi badaniami genetycznymi. Takie właśnie ekspertyzy wykonali na potrzeby prowadzonego przez katowicki pion śledzcy IPN śledztwa. Jego wyniki okazały się zaskakujące. 17:35 HISTORIA POLSKI - POLACY NA SYBERII - W KRAJU SZAMANÓW Film dokumentalny, 28 min, Polska, 2005 Autor: Jadwiga Nowakowska Reżyseria: Jadwiga Nowakowska Scenariusz: Jadwiga Nowakowska Zdjęcia: Józef Szymura Wykonawcy: Beatrycze Łukaszewska Cykl filmów dokumentalnyh poświęconych Polakom, którzy budowali i cywilizowali Rosję. To właśnie Polacy byli pionierami w poznawaniu rozległych zauralskich obszarów, brali udział w ekspedycjach naukowych, badali odmienność kulturową tamtejszych ludów. Niejeden polski inżynier, kupiec, lekarz, wojskowy żył dostatnio i był otoczony szacunkiem. Wiele polskich fortun tkwiło korzeniami w syberyjskiej ziemi. Kolejne odcinki ukazują różne ogólniejsze zagadnienia przez pryzmat losów poszczególnych ludzi. Jakucja, kraj wiecznej zmarzliny. Temperatura spada tu do minus 60 stopni. Wielu Polaków zsyłanych do Rosji poświęcało się z czasem badaniu tej ziemi. Szczególnie znane są tutaj nazwiska Aleksandra Czekanowskiego, Jana Czerskiego, Edwarda Piekarskiego, Wacława Sieroszewskiego, Sergiusza Jastrzębskiego. Film opowiada o ich życiu w skrajnie trudnych warunkach, a także o pracy, której efekty do dzisiaj są widoczne na terenie całej Jakucji. O dokonaniach Polaków mówili Jakuci, którzy od lat opracowują dorobek polskich badaczy i naukowców. Polacy mają na koncie również znaczące dokonania w badaniu kultury żyjących tu narodów i niezwykle ciekawego zjawiska, jakim jest szamanizm. Do dzisiaj dzieło to starają się kontynuować ich żyjący tam potomkowie i młodzi naukowcy, którzy od lat penetrują Jakucję i odkrywają ją dla świata. 18:10 WOJNA I JA - ROMEK, ODC. 5 (.) Dokument fabularyzowany, 25 min, Niemcy/Czechy/Francja, 2018 Reżyseria: Matthias Zirzow Polska 1942. ROMEK (10 lat) mieszka w getcie i jak wiele innych dzieci szmugluje jedzenie zza murów. Ze swojej ostatniej wyprawy przynosi nie tylko żywność, ale i niepokojące wieści: mieszkańcy getta mają zostać wywiezieni do obozu, a getto zlikwidowane. Zaczyna się wyścig z czasem; Romek próbuje zrozumieć sytuację i uratować siebie i rodziców. 18:55 CZAS HONORU - ODC. 19 "WOJNA I MIŁOŚĆ" S. II Serial wojenny, 47 min, Polska, 2009 Reżyseria: Michał Kwieciński, Michał Rosa, Grzegorz Kuczeriszka Scenariusz: Ewa Wencel, Jarosław Sokół Aktorzy: Ewa Wencel, Katarzyna Gniewkowska, Krzysztof Stelmaszyk, Maciej Zakościelny, Jakub Wesołowski, Jan Wieczorkowski, Antoni Pawlicki, Magdalena Różczka, Daniel Olbrychski Halbe pokazuje Rainerowi zdjęcia Władka i Kamila zrobione w restauracji Woźniaka. Władek zakochuje się w od pierwszego wejrzenia w nowej łączniczce, Rudej. Michał pokazuje Margaret legitymację z fabryki Woyciechowskiego. Sowińska wyjaśnia Bronkowi sytuację Elżbiety, której Niemcy rozstrzelali rodzinę. Otto tłumaczy Marii, że otrzymał rozkaz pracy w jej szpitalu i nie mógł odmówić. Maria czuje się zakłopotana tą sytuacją. Michał przekazuje Celinie fałszywe dokumenty na nazwisko Beata Heinemann. Władek znajduje pokój w domu w Józefowie, skąd będzie nadawać radiostacja. Mosler daje Kwapiszowi pieniądze. Zauważa Janka na zdjęciu z Leną. Władek przedstawia Doktorowi i chłopakom plan napadu na Reichsbank. Janek prosi Bronka o pieniądze dla Kwapisza. Tymczasem Kamil melduje Władkowi, że radiostacja działa. Próbuje złapać Londyn, zgłasza się jednak radiostacja niemiecka. Michał i Celina jako małżeństwo poznają w kasynie Halbego. 22:00 SPÓR O HISTORIĘ - WOJNA POLSKO - ROSYJSKA 1654 - 1667 Dysk./wywiad/debata, 32 min, Polska, 2019 Scenariusz: Elżbieta Szumiec - Zielińska Wykonawcy: Tomasz Muller (prowadzący) W 1654 roku w granice Rzeczpospolitej, pod pretekstem pomocy Bohdanowi Chmielnickiemu i poddania terytorium Hetmanatu carowi rosyjskiemu na podstawie ugody perejasławskiej oraz rzekomej obrony ludności prawosławnej w Rzeczypospolitej, wkroczyły wojska moskiewskie. Liczyły one - według różnych źródeł - od 70 tysięcy do ponad 150 tysięcy żołnierzy. Na czas trwającej z przerwami niemal 14 lat wojny przypada także potop szwedzki i najazd Rakoczego. Wojna ta, nazywana także drugą wojna trzynastoletnią zakończyła się rozejmem w Andruszowie w 1667 roku. Na jego mocy Polska utraciła Smoleńsk, Kijów i Ukrainę Zadnieprzańską. Co było pretekstem do wkroczenia armii rosyjskie w granice Rzeczypospolitej? Jakie szanse dla siebie widziała Moskwa w rebelii Chmielnickiego? Potencjał militarny Rzeczpospolitej na początku wojny z Moskwą. Polska polityka wewnętrzna w momencie zawarcia umowy w Perejasławiu. Jak została ona przyjęta przez Jana Kazimierza? Przebieg walk do czasu zawarcia rozejmu w Niemieży. Czy groziło nam panowanie Aleksa I Romanowa? Jak do tego nie doszło? Potop szwedzki - co z wojskami moskiewskimi? Działania Janusza Radziwiłła w zatrzymaniu Rosjan. Działania z przewagą Rosjan do 1660 roku - sytuacja odwraca się po bitwie pod Płonką i Cudnowem. Rokosz Lubomirskiego. Pokój w Andruszowie 1667. Na jakich warunkach został zawarty? Co Rzeczpospolita straciła? Bilans wojny. Porównanie strat poniesionych w walkach ze Szwecją i Rosją. Starcie dwóch odmiennych cywilizacji. Goście: dr hab. Konrad Bobiatyński - Instytut Historyczny PAN, dr Przemysław Gawron - Instytut Historyczny UW, dr Piotr Kroll Instytut - Historyczny UW. 22:45 SZEROKIE TORY - JEDEN DZIEŃ Z ŻYCIA "ZIELONEGO" NA ŁOTWIE Reportaż, 25 min, Polska, 2001 Autor: Barbara Włodarczyk W tym wydaniu dokumentalnego cyklu reportaż z Łotwy o niecodziennym życiu aktywnej działaczki Ruchu Zielonych. Anitra Rijniece od trzech lat wraz z mężem mieszka w środku lasu na terenie parku narodowego, z dala od cywilizacji i wszelkich wygód. Dla tego miejsca oboje porzucili Rygę. Mąż Anitry był kiedyś weterynarzem i biznesmenem. Dziś gardzi konsumpcyjnym stylem bycia. 00:20 SENSACJE XX WIEKU - ŚMIERĆ MARSZAŁKA Kameralne i studyjne (widowisko), 48 min, Polska, 2002 Reżyseria: Wojciech Pacyna Pacyna Scenariusz: Bogusław Wołoszański Zdjęcia: Adam Sikora Wykonawcy: Bogusław Wołoszański (prowadzący) Michaił Tuchaczewski był marszałkiem Zwiazku Radzieckiego, jednym z pierwszych pięciu awansowanych do najwyższego stopnia, wojskowego. Był bohaterem wojny domowej, wiceministrem spraw wojskowych i reformatorem Armii Czerwonej. Dlaczego więc Stalin kazał go aresztować i stracić? 01:20 BYŁO, NIE MINĘŁO - KRONIKA ZWIADOWCÓW HISTORII. - TAJEMNICE JEZIORA Magazyn, 23 min, Polska, 2016 Autor: Adam Sikorski Magazyn historyczny prezentujący wydarzenia i różne aspekty dawnej i najnowszej historii Polski. Tajemnice jeziora Nic nie jest lepszym podłożem dla legend o zatopionych skarbach, samolotach i czołgach niż mroczna toń mazurskich jezior. Trudno sprawdzalne opowieści żyją długo, podawane z ust do ust i z książek do książek. Tak dzieje się do czasu, gdy lokalni pasjonaci historii decydują się powiedzieć: sprawdzam. Stowarzyszenie historyczne Granica zaprosiło nas do Ełku na poszukiwania zatopionego samolotu, prawdopodobnie junkersa. Przy pomocy nowoczesnej aparatury poszukiwawczej, korzystając z map sporządzonych przez kolegów z Ełku, spróbujemy zeskanować wskazany teren. Chcielibyśmy długie i żmudne przygotowania do tych poszukiwań ukoronować sukcesem. 01:50 ENCYKLOPEDIA II WOJNY ŚWIATOWEJ - WOJNA I GOSPODARKA CZ. 5 Magazyn, 25 min, Polska, 1992 Scenariusz: Bogusław Wołoszański, Maciej Zakrocki Zdjęcia: Andrzej Żydaczewski Wykonawcy: Bogusław Wołoszański (prowadzący) Cykl popularyzujący wiedzę o historii II wojny światowej. Piąta część odcinka poświęconego związkom wojny z gospodarką. Wykorzystano archiwalne materiały filmowe z okresu wojny. W tym wydaniu: związki wojny z gospodarką, rozwój przemysłu zbrojeniowego w Niemczech.