TVP Kultura Wtorek, 25.02.2020 08:40 BRZEMIĘ (MIN BÖRDA / THE BURDEN) Film animowany, 14 min, Szwecja, 2017 Reżyseria: Niki Lindroth Von Bahr Scenariusz: Niki Lindroth Von Bahr Animowany musical z apokalipsą w tle. Historia podzielona jest na cztery odcinki dziejące się odpowiednio w supermarkecie, hotelu, call center i restauracji z hamburgerami. Pracownicy lokali przedstawieni jako zwierzęta radzą sobie ze znudzeniem i egzystencjalną niepewnością dzięki tańcowi. Apokalipsa jawi się tutaj jako kuszący wyzwoliciel. Animacja wyróżniona Nagrodą publiczności za Najlepszy Film Krótkometrażowy podczas 11. MFFA Animator w Poznaniu (opis festiwalowy) 09:00 WARSZAWA Film obyczajowy, 104 min, Polska 2003 Reżyseria: Dariusz Gajewski Scenariusz: Dariusz Gajewski, Mateusz Bednarkiewicz Zdjęcia: Wojciech Szepel Muzyka: Kormorany Aktorzy: Dominika Ostałowska, Agnieszka Grochowska, Łukasz Garlicki, Sławomir Orzechowski, Lech Mackiewicz, Andrzej Szenajch, Jacek Braciak, Ewa Kasprzyk, Jack Recknitz, Katarzyna Bujakiewicz, Bartosz Żukowski, Witold Wieliński, Sławomir Grzymkowski i inni Deszcz nagród spadł w 2003 r. na pełnometrażowy debiut Dariusza Gajewskiego, twórcy znanego wcześniej z kilku filmów dokumentalnych i telewizyjnego off - owego "AlaRmu" pokazanego w konkursie kina niezależnego podczas FPFF w Gdyni w 2002 r. Jego "Warszawa" zdobyła nie tylko Złote Lwy dla najlepszego filmu, ale także nagrodę za reżyserię, scenariusz, drugoplanową rolę kobiecą (Ostałowska) i montaż oraz nagrodę Stowarzyszenia Filmowców Polskich za twórcze przedstawienie współczesności. Wywołało to prawdziwą burzę w środowisku, podzieliło krytykę i pierwszych festiwalowych widzów. Do kin wchodziła więc "Warszawa" w atmosferze sensacji i skandalu, co poniekąd stanowiło dodatkową jej reklamę. "Warszawa" to współczesna, wielowątkowa opowieść o pięciorgu obcych sobie ludziach, którzy pewnego zimowego dnia z różnych powodów przyjeżdżają do stolicy. W ciągu kolejnych 18 godzin próbują załatwić tu ważne życiowe sprawy, znaleźć swoje miejsce. Drogi bohaterów będą się przecinać, a spotkania te odmienią ich losy. Młodziutka Klara przyjeżdża do Warszawy z walizką w nadziei, że zamieszka ze swoim poznanym w czasie wakacji chłopakiem. Niestety, ten okazuje się żonaty i nie kwapi się do rozstania z żoną. W ostateczności mógłby pomóc Klarze gdzieś się zaczepić, ale zawiedziona, oszukana dziewczyna unosi się honorem. Paweł, wychowanek domu dziecka, jej przygodny towarzysz podróży z pociągu, właśnie opuścił bezpieczne mury placówki opiekuńczej i z finansową wyprawką w kieszeni w wielkim mieście szuka pracy. Jedyny kumpel nie jest jednak w stanie mu pomóc, sam zdany na łaskę i niełaskę władczej szefowej - właścicielki salonu samochodowego. Paweł dostrzeże w Klarze bratnią, zagubioną duszę, między młodymi zakiełkuje uczucie. Wiktoria zerwała na szosie ze swoim partnerem i zbuntowana, żądna nowych wrażeń, wsiadła do samochodu rzekomego biznesmena, który w rzeczywistości robi mocno podejrzane interesy z obleśnym cudzoziemcem. Dziewczyna nie traci rezonu, podejmuje grę i kontynuuje ją nawet wtedy, gdy zorientuje się już w jej nieczystych regułach. Zrywa dopiero wtedy, gdy nowy znajomy, Andrzej, okazuje się cynicznym, bezdusznym draniem, którego nic nie obchodzi życie innego człowieka. Sam zostanie za to "ukarany", gdy przypadkowo natknie się na dwóch młodzieńców z prowincji poszukujących w mieście Klary, która odrzuciła miłość jednego z nich dla "obcego" ze stolicy. Jan Gołębiewski, sadownik spod Radomia, szuka natomiast w Warszawie córki, Eli, która przyjechała na studia, ale od paru miesięcy nie daje znaku życia. Mężczyzna odwiedza mieszkania domniemanych współlokatorek dziewczyny, zanim w końcu skonstatuje, że wszystko, co Ela mu opowiadała, było kłamstwem, a ona sama wybrała niejasną "wolność" na Zachodzie. Nie będzie jednak miał odwagi wyjawić bolesnej prawdy żonie, przynajmniej nie od razu. Między nimi krąży stary warszawiak, weteran powstania, który - straciwszy pamięć - błąka się po mieście, bo zapomniał adresu, a miasto dookoła "takie inne". Warszawa nie spełnia nadziei przybyszów, okazuje się nieprzyjazna, twarda, bez skrupułów, nie tylko dla obcych, ale i dla tych, którzy od dawna w niej mieszkają. Ale i tu ktoś znajdzie swoją szansę, ktoś inny miłość. 11:00 MARIA CURIE - ODC. 2/3 (MARIA CURIE UNE FEMME HONORABLE) Film biograficzny, 82 min, Francja/Polska 1990 Reżyseria: Michel Boisrond Scenariusz na podstawie własnej powieści: Franoise Giroud Zdjęcia: Witold Adamek Muzyka: Jean - Marie Senia Wykonawcy: Tadeusz Karolak Aktorzy: Wojtek Klata, Karolina Kunkiewicz, Aleksandra Koncewicz, Henryk Machalica, Tomasz Marzecki, Piotr Pawłowski, Barbara Rachwalska, Hanna Stańkówna, Joanna Sobieska, Marie Christine Barrault, Jean-Luc Moreau, Roger Van Hool, Wanda Neumann, Andrzej Szczepkowski, Monika Scatti Jako laureaci Nagrody Nobla Maria i Piotr Curie rozpoczynają nowy etap życia. Nieprzyzwyczajeni do zaszczytów i powszechnego zainteresowania, czują się trochę zagubieni w nowej sytuacji. Piotr obejmuje katedrę fizyki na Sorbonie. Maria rodzi drugą córkę, Ewę. Starsza, Irena, ma już 9 lat. Nieoczekiwanie na rodzinę spada nieszczęście - Piotr ginie w wypadku. Maria z trudem dochodzi do siebie po tej tragedii. Przyjmuje jednak propozycję przejęcia po mężu katedry fizyki. Jest pierwszą kobietą wykładającą na Sorbonie. W jej życiu pojawia się nowy mężczyzna - prof. Paul Langevin. Maria zgłasza swoją kandydaturę do Akademii Francuskiej, ale nie zostaje przyjęta. Pretekstem do jej odrzucenia jest skandal wywołany przez rodzinę Langevina. Atakującym ją dziennikarzom Maria przekazuje otrzymaną właśnie wiadomość o przyznaniu jej po raz drugi Nagrody Nobla, tym razem w dziedzinie chemii. 12:40 OCZY UROCZNE Dramat poetycki, 40 min, Polska, 1977 Reżyseria: Piotr Szulkin Scenariusz: Piotr Szulkin Zdjęcia: Witold Stok Aktorzy: Mariola Chmielewska, Leszek Herdegen, Edward Raczkowski, Józef Dusza Scenariusz oparty na motywach ludowej przypowieści. W posępnym zamku żył samotnie człowiek, którego spojrzenie powodowało śmierć. Pewnego dnia stary szlachcic z córką zgubiwszy drogę, zawitali do zamku. Wkrótce panna została żoną samotnika. W momencie, gdy żona miała rodzić, w obawie, aby urok jego nie przyniósł nieszczęścia, małżonek wyłupił sobie oczy. 13:40 SZTUKA NIEMIEC - ODC. 1 - NA PODZIELONEJ ZIEMI (THE ART OF GERMANY EP. 1 - A DIVIDED LAND) Film dokumentalny, 51 min, Wielka Brytania, 2010 Reżyseria: Karen Mcgann Trzyodcinkowy miniserial dokumentalny poświęcony sztuce Niemiec. W filmie poznajemy dziedzictwo kulturowe i dzieła największych artystów wszech czasów: Albrechta Dürera, Hansa Holbeina, Caspara Davida Friedricha, Otto Dixa, Josepha Beuysa i Gerharda Richtera. Seria eksploruje sekrety sztuki germańskiej - zainteresowanie krajobrazem, ludową tradycją, istotę tożsamości narodowej, która kształtowała sztukę niemiecką przez stulecia. Chronologiczna podróż przez Niemcy i epoki - barok, romantyzm, ekspresjonizm i dada po współczesność pozwala zrozumieć, jak kształtowała się i ewoluowała sztuka jednego z najciekawszych regionów Europy. 14:35 ZMIANY Film animowany, 4 min, Polska, 2016 Reżyseria: Maja Minic Scenariusz: Maja Minic Wykonawcy: Maja Minic, Michał Wawer, Robert Makłowicz Krótki film animowany. Zmiany to nieodzowny element naszego życia. Historia pewnego kota, który pod wpływem telewizyjnego programu kulinarnego postanowił zmienić swoje życie. (filmpolski.pl) 15:40 PAPUSZA Film biograficzny, dramat, 125 min, Polska, 2013 Scenariusz i reżyseria: Krzysztof Krauze, Joanna Kos - Krauze Zdjęcia: Krzysztof Ptak, Wojciech Staroń Muzyka: Jan Kanty Pawluśkiewicz Aktorzy: Sebastian Wesołowski, Leokadia Brzezińska, Paloma Mirga, Andrzej Walden, Antoni Pawlicki, Artur Steranko, Jowita Budnik, Zbigniew Waleryś "Niezwykła historia wyjątkowej kobiety, która miała odwagę być sobą" - reklamowali "Papuszę" na plakacie filmowym producenci. Podstawą scenariusza filmu stała się rzeczywista historia przejmujących losów tytułowej bohaterki, poetki cygańskiej, piszącej w języku romskim. Była pierwszą romską autorką, która sama spisała swoje wiersze oraz pierwszą, której twórczość tłumaczono na język polski i wydano w oficjalnym obiegu. Do opublikowania jej wierszy doszło dzięki zaangażowaniu Jerzego Ficowskiego, który odkrył talent Papuszy, oraz dzięki staraniom Juliana Tuwima. Wydany w 1956 r. tomik "Pieśni Papuszy" przyniósł poetce rozgłos. Fabuła "Papuszy" charakteryzuje się wielowarstwową strukturą, nie ma prostej, linearnej akcji, jest wielkim splotem życiowych doświadczeń, różnych spostrzeżeń, emocji i zachowań. Branżowa prasa zwracała uwagę na stronę wizualną i muzyczną filmu: na wspaniałe zdjęcia, świetne aktorstwo oraz utwory Pawluśkiewicza, genialnie podkreślające nastrój i wydźwięk opowieści. Film przedstawia wydarzenia rozgrywające się w ciągu kilkudziesięciu lat, ukazując kolejne etapy życia i twórczości romskiej poetki. Nigdy nie uczęszczała do szkoły, sama zadbała o to, by nauczyć się czytać i pisać. Odważyła się sprzeciwić tradycyjnej roli cygańskiej kobiety. I chociaż była samodzielna i wyzwolona, nie kwestionowała patriarchalnej władzy swego starszego o ponad dwadzieścia lat i niekochanego męża, harfiarza Dionizego Wajsa. W filmie jest on jedną z głównych postaci, podobnie jak znany tłumacz i pisarz Jerzy Ficowski, ukrywający się w taborze Wajsa przed bezpieką. Nagrody: 2013 Karlove Vary (MFF) Wyróżnienie Specjalne Jury; Gdynia - nagroda za drugoplanową rolę męską dla Zbigniewa Walerysia, Nagroda za charakteryzację, nagroda za muzykę dla Jana Kantego Pawluśkiewicza, Valladolid (MFF) - nagroda za reżyserię i za najlepszą rolę męską; 2014 MFF w Pune - nagroda dla najlepszego filmu; nagroda za reżyserię; Polska Nagroda Filmowa Orzeł w kategoriach: najlepsze zdjęcia dla Krzysztofa Ptaka i Wojciecha Staronia, najlepsza scenografia dla Anny Wunderlich, najlepsze kostiumy dla Barbary Sikorskiej - Bouffał, najlepsza muzyka dla Jana Kantego Pawluśkiewicza. 18:00 DOKUMENT.PL - NIEOBECNOŚĆ Film dokumentalny, 66 min, Polska, 2014 Reżyseria: Magdalena Łazarkiewicz Scenariusz: Magdalena Łazarkiewicz Zdjęcia: Wojciech Todorow, Adam Zapała Dokument o reżyserze Piotrze Łazarkiewiczu (1954 - 2008), o przerwanej z nim rozmowie, o bliskich i przyjaciołach. O mierzeniu się z jego nieobecnością i o tym, co przechodzą związani z nim ludzie, odkąd odszedł. "Nieobecność" w reżyserii Magdaleny Łazarkiewicz jest filmową impresją o jej zmarłym mężu. Nie jest to opowieść stricte biograficzna ani też streszczenie jego drogi twórczej, to raczej filmowa mozaika złożona z fragmentów etiud szkolnych, filmów fabularnych i dokumentalnych, spektakli telewizyjnych i teatralnych, wzbogaconych o krótkie wypowiedzi członków rodziny: Magdaleny i Gabrieli Łazarkiewicz, Antoniego Komasy - Łazarkiewicza, matki Cecylii oraz Agnieszki Holland, przyjaciół i współpracowników: Zbyszka Hołdysa, Remigiusza Grzeli, Pawła Felisa, Marii Seweryn, Teresy Budzisz - Krzyżanowskiej, Wiesława Komasy i ks. Wojciecha Drozdowicza. Ten film jest bardzo osobistą próbą zmierzenia się z pytaniem, jak opisać bliskiego człowieka, który odszedł? Jak nie osadzić go w sztywnym gorsecie epitafium? Jak zmierzyć się z doświadczeniem śmierci człowieka bliskiego, nie ograniczając się tylko do uczuć bolesnych, związanych ze stratą, tak by oddać jego pełny wymiar, a nie tylko wizerunek stworzony po jego odejściu. 19:10 POWIDOKI - POWIDOKI MARTIN HEIDEGGER Dysk./wywiad/debata, 12 min, Polska, 2019 Wykonawcy: Barbara Schabowska (prowadząca), Piotr Nowak (prowadzący) W kolejnym odcinku przedmiotem dyskusji są dwa eseje Martina Heideggera. Pierwszy "Platońska nauka o prawdzie" pochodzi z tomu "Znaki drogi" (Wegmarken), drugi o czasie światoobrazu można znaleźć w "Drogach lasu" (Holzwege). To nie są rzeczy łatwe w lekturze. Po co je dziś czytać, po co się tak męczyć? Czy teksty te faktycznie ułatwiają nam rozumienie rzeczywistości? Czy Heidegger ma nam coś jeszcze do powiedzenia? 19:25 ANTYFONIE - MICROMELANCOLIE/GAAP KVULT Film dokumentalny, 22 min, Polska, 2019 Reżyseria: Andrzej Załęski Scenariusz: Jacek Staniszewski, Andrzej Załęski W kolejnym odcinku odkryjemy dwóch artystów podążających ścieżkami wytyczonymi przez eksperymenty elektroniczne z lat 60. Micromelancolie to istniejący od 2002 roku projekt Roberta Skrzyńskiego. Tworzy on utwory z pogranicza ambientu, elektroakustyki i field recordingu. Jego eksperymentalne nagrania ukazały się nakładem takich wydawnictw jak A Beard of Snails (DK), Already Dead Tapes (US), Ghetto Naturalist Series (US), Jozik Records (FI). Gaap Kvlt to artystyczny pseudonim Macieja Maćkowskiego, muzyka pochodzącego z Płocka. Jawi się jako tajemnicza postać w kapturze, a jego twórczość to szeroko rozumiana muzyka ambient i dark ambient. W 2014 roku ukazała się jego debiutancka płyta Void. Maciej Maćkowski rozwija też drugi projekt Botanica, który w dużej mierze oparty jest na field recordingu. Łączy w nim odgłosy natury z elektroniką. 20:30 WOZZECK, REŻ. WILLIAM KENTRIDGE (2017) (SALZBURG FESTIVAL 2017: WOZZECK) Film muzyczny, opera, 101 min, Niemcy, 2017 Reżyseria: William Kentridge Wykonawcy: Vladimir Jurowski, Matthias Goerne, Asmik Grigorian, John Daszak, Mauro Peter, Gerhard Siegel, Jens Larsen "Wozzeck" to trzyaktowa opera z librettem i muzyką Albana Berga. Libretto zostało opracowane przez kompozytora na podstawie dramatu Georga Buchnera, który nie zdołał go ukończyć. Fabuła dramatu została oparta na faktach z kroniki kryminalnej. Pogrążony w szaleństwie Wozzeck zabija swoją ukochaną, a później unicestwia siebie samego. Reżyserii sztuki przedstawiającej studium degeneracji prostego wojskowego podjął się William Kentridge, który już wcześniej mierzył się z innym dziełem Berga - "Lulu". Interpretacja Kentridge'a jest niezwykle elegancka i pełna energii. 00:10 MŁODA POLSKA - HEIMAT Film obyczajowy, 24 min, Polska, 2017 Reżyseria: Emi Buchwald Scenariusz: Emi Buchwald Zdjęcia: Tomasz Gajewski Aktorzy: Bogusław Suszka, Roman Szymczyk, Nastasja Tuszyńska, Justyna Wasilewska, Katarzyna Bargiełowska Pięcioosobowa, dosyć specyficzna rodzina spotyka się na komisariacie. Dorosłe dzieci muszą zeznawać przeciwko mężczyźnie, który pobił ich ojca. (źródło: filmpolski.pl) 00:40 PIERWSZE KLAPSY - SZALEŃSTWO Dysk./wywiad/debata, 5 min, Polska, 2018 Cykl "Pierwsze klapsy" to współtworzony z łódzką Szkołą Filmową projekt, w którym na antenie TVP Kultura prezentowane są etiudy studenckie z lat 1949 - 2013. Filmy poprzedzone są krótkimi wstępami, w których Michał Oleszczyk rozmawia z zaproszonym do studia gościem o historii i kontekstach etiud. W odcinku "Szaleństwo" prowadzący Michał Oleszczyk spotka się z Magdą Sendecką, z którą porozmawia o filmach: "Krakatau" reż. Mariusz Grzegorzek, "Kręgi snu" reż. Bogumił Godfrejów, "Koma" reż. Maciej Sobieraj, "Epizod" reż. Agata Gorządek, "Universal Spring" reż. Anna Karasińska. 00:45 PIERWSZE KLAPSY - KRAKATAU Etiuda filmowa, 10 min, Polska, 1986 Reżyseria: Mariusz Grzegorzek Scenariusz: Mariusz Grzegorzek Zdjęcia: Andrzej Musiał Aktorzy: Katarzyna Bargiełowska Etiuda studencka Mariusza Grzegorzka. 00:55 PIERWSZE KLAPSY - KRĘGI SNU Etiuda filmowa, 9 min, Polska, 2000 Reżyseria: Bogumił Godfrejów Adepci sztuki operatorskiej z łódzkiej Szkoły Filmowej byli wielokrotnie nagradzani podczas Międzynarodowego Festiwalu Sztuki Autorów Zdjęć Filmowych "Camerimage". Otrzymywali laur dla najlepszej etiudy studenckiej. Jury złożone głównie z autorów zdjęć filmowych przyznawało go zwykle etiudom operatorskim - krótkim filmom realizowanym przez studentów sztuki operatorskiej, według ich autorskiego pomysłu, często również samodzielnie reżyserowanym. W procesie edukacyjnym w PWSFTViT w Łodzi zajmują one miejsce szczególne, ponieważ pozwalają młodym filmowcom na eksperymenty w warstwie obrazów, a jednocześnie ich poetyka wymusza na twórcach konieczność stworzenia zwartej i komunikatywnej struktury narracyjnej. Bogumił Godfrejow należy do grona tych studentów, którym udała się trudna sztuka łączenia umiejętności operatorskich, scenariopisarskich i reżyserskich. Jego szkolne filmy - "Claire" i "Kręgi snu" nagrodzone zostały Złotymi Kijankami, a etiuda Sławomira Fabickiego "Męska sprawa" ze zdjęciami Godfrejowa studenckim Oscarem oraz nominacją do nagrody Amerykańskiej Akademii Filmowej w kategorii: najlepszy fabularny film krótkometrażowy. "Kręgi snu" to opowieść o przeszłości. Główny bohater po latach katorgi w gułagu wraca do domu. Ekstremalne doświadczenia nie zacierają się w pamięci, nie ulegają wyparciu. Drobne elementy codzienności, zwyczajne zachowania i gesty najbliższych wywołują w bohaterze obrazy z przeszłości. Trauma stopniowo zagarnia rzeczywistość. Swoisty prolog filmu stanowi sekwencja kilkunastu krótkich ujęć ukazująca bohatera wchodzącego do baraku. Na "nowego" natychmiast napadają więźniowie i okradają go ze skromnego dobytku. O dynamice tej sekwencji decyduje długość ujęć, zróżnicowanie wielkości planów (od detalu po plan ogólny z góry) oraz ruchliwość kamery, która oddaje punkt widzenia bohatera. Ta część filmu zrealizowana została na taśmie kolorowej. Sekwencja druga, czarno - biała, pod napisami, składa się wyłącznie z materiałów archiwalnych. Widzimy Stalina, archiwalia wojenne, ujęcia ofiar. Jej rytm wyznaczony został przez dźwięk karabinu maszynowego oraz odgłosy wystrzałów. Filmowe "tu i teraz" ukazywane jest, podobnie jak archiwalia, w czerni i bieli. Oglądamy skromne mieszkanie, kawałek chleba na stole, butelkę z wodą, kobietę śpiącą z dzieckiem. Tym razem ujęcia są statyczne i dłuższe, wypełnione jedynie ruchem wewnątrzkadrowym. Ktoś puka do drzwi, kobieta otwiera i z niemą euforią wita męża. Powrót do domu nie oznacza jednak powrotu do spokojnego życia. Bohatera nieustannie dręczą senne koszmary: niespokojny sen w obozowym baraku, odganianie od ogniska, palenie niedopałków. Każda z tych krótkich retrospekcji znajduje zakotwiczenie w bieżącej rzeczywistości. Punktem wyjścia dla pracy pamięci jest pewna przyległość światów, zdarzeń, sytuacji bohatera. Widzimy bohatera w łóżku, a w następnym ujęciu na obozowej pryczy, nad ogniem kuchennego piecyka i przy ognisku w gułagu. Jego obsesją staje się jedzenie. Z obawy przed głodem je szybko i zachłannie, gromadzi chleb. Sekwencje wspomnień i snów stają się coraz dłuższe. Kiedy żona odnajduje w kieszeni kurtki męża kawałek chleba, wie, że mężczyzna, którego znała, został w obozie i nigdy już nie powróci. Odtąd mieszkanie filmowane jest w kolorze, który przypisany był wyłącznie rzeczywistości obozowej. Przed drzwiami staje uśmiechnięty bohater, ale gdy kobieta otwiera, nikogo nie ma na korytarzu. (filmpolski) 01:05 PIERWSZE KLAPSY - SZALEŃSTWO Dysk./wywiad/debata, 3 min, Polska, 2018 Cykl "Pierwsze klapsy" to współtworzony z łódzką Szkołą Filmową projekt, w którym na antenie TVP Kultura prezentowane są etiudy studenckie z lat 1949 - 2013. Filmy poprzedzone są krótkimi wstępami, w których Michał Oleszczyk rozmawia z zaproszonym do studia gościem o historii i kontekstach etiud. W odcinku "Szaleństwo" prowadzący Michał Oleszczyk spotka się z Magdą Sendecką, z którą porozmawia o filmach: "Krakatau" reż. Mariusz Grzegorzek, "Kręgi snu" reż. Bogumił Godfrejów, "Koma" reż. Maciej Sobieraj, "Epizod" reż. Agata Gorządek, "Universal Spring" reż. Anna Karasińska. 01:10 PIERWSZE KLAPSY - KOMA Etiuda filmowa, 8 min, Polska, 2003 Reżyseria: Maciej Sobieraj Mężczyzna w strugach deszczu modli się żarliwie pod krzyżem na skraju lasu. Samotne dziecko puszcza łódki z kory w wypełnionej wodą wannie, snuje się po opustoszałym domu, szuka matki, bawi się drewnianym krzyżykiem, który łamie się, upadłszy na podłogę. Do domu wraca mężczyzna, ale nie rozmawia z dzieckiem. Chłopiec samotnie idzie nad wodę, wyrzuca połamane kawałki krzyża. Na brzegu znajduje łódkę, a w niej martwą młodą kobietę. Z krzykiem biegnie do domu. Pijany mężczyzna zwala się na podłogę nieprzytomny. Do chłopca we śnie przychodzi matka... Tytuł etiudy Macieja Sobieraja odsyła do angielskiego słowa oznaczającego śpiączkę. Po łacinie "coma" to włosy W astronomii zaś terminem tym określa się "atmosferę" o kulistym kształcie, która powstaje w miarę zbliżania się komety do Słońca. Autor zdaje się odwoływać do wszystkich trzech znaczeń intrygującego tytułu. Dorosły bohater filmu pogrążony jest w swoistej śpiączce, letargu, który jest prawdopodobnie następstwem gwałtownej śmierci żony. Żyje z kilkuletnim synem na odludziu, oderwany od codzienności popada w religijną obsesję. Nieustannie się modli, otacza religijnymi precjozami. Synek o anielsko złotych włosach zostawiony sam sobie bawi się w zaniedbanym domu, biega po plaży. Jego dziecięcy świat naznaczony jest śmiercią i obsesją ojca. Staś przerywa zabawę łódkami w wannie, gdy słyszy kroki matki. Jej postać widoczna jest jedynie w drugim planie, pogrążona w nieostrości. Gdy dziecko dociera do sypialni, nie znajduje w niej jednak nikogo. Z rąk wypada mu wyjęty z szuflady krzyż. Chłopiec wrzuca połamany krucyfiks do wody. Gdy dostrzega ciało matki, przerażony wraca do domu, gdzie zastaje pijanego ojca. Kiedy mężczyzna się ocknie, zwraca się w kierunku chłopca. Staś nie szuka już jednak jego wsparcia. Wyciągnięta dłoń i uśmiech ojca stają się równie złowieszcze jak ciało matki na plaży. Ojciec pozostaje martwy za życia. (filmpolski) 01:15 PIERWSZE KLAPSY - EPIZOD Film animowany, 5 min, Polska, 2007 Reżyseria: Agata Gorządek Etiuda animowana Agaty Gorządek to metaforyczny obraz choroby psychicznej, jednego z wielu jej epizodów. Do samotnego i pogrążonego w smutku bohatera przychodzi czerwony gołąb. Już po chwili stado ptaków zawładnie umysłem bohatera i ekranem. Chory stanie się jednością ze swym urojeniem. Po zabiegu neurochirurgicznym wizje opuszczą bohatera. Ptaki powrócą jednak i znów wypełnią kadr. Tym razem jednak będą szare. Bohater filmu zmuszony jest skrywać swą odmienność, obcość. Po rzekomym wyleczeniu szybko chowa za pazuchę czerwonego gołębia, lecz nigdy do końca nie uwolni się od swych obsesji, czego dowodem jest inwazja szarych ptaków w finale filmu. Jedyne, co zmieni się w jego widzeniu rzeczywistości po zabiegu, to kolor. Szarość ostatecznie zdominuje jego życie, czerwień - symbol miłości i silnych emocji - pozostanie ukryta na zawsze. W tle etiudy Agaty Gorządek zdaje się pobrzmiewać pytanie o granice choroby i normalności, o zaburzenie jako stan szczególnej wrażliwości, która otwiera przed człowiekiem drogę do epifanii. Jednocześnie jest w niej jednak zawarta zapowiedź mrocznego końca, degradacji "ja". (filmpolski) 01:20 PIERWSZE KLAPSY - SZALEŃSTWO Dysk./wywiad/debata, 2 min, Polska, 2018 Cykl "Pierwsze klapsy" to współtworzony z łódzką Szkołą Filmową projekt, w którym na antenie TVP Kultura prezentowane są etiudy studenckie z lat 1949 - 2013. Filmy poprzedzone są krótkimi wstępami, w których Michał Oleszczyk rozmawia z zaproszonym do studia gościem o historii i kontekstach etiud. W odcinku "Szaleństwo" prowadzący Michał Oleszczyk spotka się z Magdą Sendecką, z którą porozmawia o filmach: "Krakatau" reż. Mariusz Grzegorzek, "Kręgi snu" reż. Bogumił Godfrejów, "Koma" reż. Maciej Sobieraj, "Epizod" reż. Agata Gorządek, "Universal Spring" reż. Anna Karasińska. 01:25 PIERWSZE KLAPSY - UNIVERSAL SPRING Etiuda filmowa, 16 min, Polska, 2008 Reżyseria: Anna Karasińska Scenariusz: Anna Karasińska Zdjęcia: Michał Stajniak Aktorzy: Maria Maj, Mariusz Michalski, Danuta Dobrzyńska, Agnieszka Sobczak Szkolna etiuda Anny Karasińskiej jest filmem wieloznacznym, otwartym na interpretacje. Skonstruowana została bowiem w sposób nietypowy, choć coraz częściej w kinie współczesnym wykorzystywany. Przez kilkanaście minut oglądamy szereg scen - historii pozornie ze sobą niezwiązanych. Starsza schorowana kobieta rozgląda się nieobecnym wzrokiem po swoim mieszkaniu i przekonuje samą siebie, że to jej dom. Ktoś pali papierosa na balkonie. Para młodych ludzi rejestruje amatorską kamerą scenę erotycznego zbliżenia. Po chwili on przegląda nagrany materiał, ona siedzi smutna i samotna w rogu kanapy. Dziewczynka prezentuje cioci, jak działa telefon komórkowy, by starsza pani mogła wysyłać esemesy do mieszkających daleko krewnych. Pielęgniarka uczy się obcego języka, by pracować i mieszkać za granicą. Dziewczyna w sali szpitalnej dowiaduje się o śmiertelnej chorobie i umiera w trakcie zabiegu. Studenci medycyny słuchają podczas wykładu dźwięku bijącego coraz szybciej ludzkiego serca. I nagle bicie ustaje i świat zatrzymuje się. Sceny te łączy metaforyczny finał i dopiero w nim odnajdujemy klucz, pozwalający nadać sens wcześniej oglądanym obrazom. Z perspektywy ostatnich ujęć możemy przyjrzeć się ukazanym uprzednio sytuacjom, zobaczyć w nich zapowiedzi finału. "Universal Spring" można odczytać jako opowieść o zagubieniu człowieka we współczesnym świecie, ale przede wszystkim jako opowieść o końcu. W judeochrześcijańskiej tradycji europejskiej kultury ów koniec najczęściej opisywany był językiem biblijnej Apokalipsy. Katastrofa była zapowiadana i obrazowana poprzez zagładę totalną, którą zwiastowali Czterej Jeźdźcy Apokalipsy. Ale przecież nie jest to jedyny wzór opowiadania o końcu. W opublikowanym tuż po wojnie poetyckim tomie Czesława Miłosza "Ocalenie" znalazł się wiersz "Piosenka o końcu świata", w którym autor proponował wizję zgoła odmienną. Co ciekawe, również ukazał ją w serii obrazów ilustrujących to, co dzieje się w dniu końcu świata. Nie zdarza się wówczas nic szczególnego. "Pszczoła krąży nad kwiatem nasturcji, / Rybak naprawia błyszczącą sieć. /Skaczą w morzu wesołe delfiny, / Młode wróble czepiają się rynny/ I wąż ma złotą skórę, jak powinien mieć. () Kobiety idą polem pod parasolkami, / Pijak zasypia na brzegu trawnika, / Nawołują na ulicy sprzedawcy warzywa/ I łódka z żółtym żaglem do wyspy podpływa." (cyt. za: Cz. Miłosz, Wiersze wszystkie, Kraków 2011, s. 206). Świat przedstawiony w filmie Karasińskiej zawieszony został pomiędzy trwaniem a końcem. Symptomy końca są jednak dostrzegalne zarówno w rozpadzie międzyludzkich więzi, jak i w symbolicznym obrazie martwych gołębi, których ciałami usłane jest mieszkanie jednej z bohaterek. Ptaki pojawiają się również w Wizji św. Jana. Jeden z aniołów zawołał do wszystkich ptaków lecących środkiem nieba: "Pójdźcie, zgromadźcie się na wielką ucztę Boga, aby pożreć trupy królów, trupy wodzów i trupy mocarzy, trupy koni i tych, co ich dosiadają, trupy wszystkich - wolnych i niewolników, małych i wielkich". (Apokalipsa św. Jana 19, 17 - 18). Martwe ptaki antycypują ludzi, których ciała już za moment pokryją miejskie chodniki, ulice i schody. "Innego końca świata nie będzie" - pisał Miłosz. A może śmierć jest początkiem... (filmpolski) 02:25 PANORAMA KINA POLSKIEGO - DZIKIE RÓŻE Film fabularny kinowy, 93 min, Polska, 2017 Reżyseria: Anna Jadowska Scenariusz: Anna Jadowska Zdjęcia: Małgorzata Szyłak Muzyka: Agnieszka Stulgińska Aktorzy: Marta Nieradkiewicz, Michał Żurawski, Halina Rasiakówna, Konrad Skolimowski Młoda kobieta, chcąc znowu poczuć się kochaną i adorowaną, wplątuje się w romans z nastolatkiem. Niestety za tą chwilę zapomnienia przyjdzie zapłacić jej wysoką cenę. Sytuacja komplikuje się jeszcze bardziej, gdy wraca mąż. Podejrzenia, plotki i oskarżenia będą przeplatać się z inną tragedią - na plantacji dzikich róż, gdzie pracuje kobieta, zaginie jej 2 - letni synek Jasio. Czy chłopiec się odnajdzie? Czy ta rodzina ma szansę przetrwać? I wreszcie, czy Ewa pogodzi rolę walczącej o małżeństwo kobiety z rolą matki, która być może będzie musiała porzucić własne dziecko? 04:10 TAŚMY KULTURY - EKSPLOZJA RADOŚCI Artystyczne/estradowe (widowisko), 11 min, Polska, 2018 Czym jest radość - każdy czuje. A eksplozja? Gwałtowne wydzielenie dużych ilości energii, któremu towarzyszy zwykle nagły wzrost temperatury i ciśnienia oraz emisja promieniowania. I wszystko jasne.