TVP Historia Wtorek, 03.03.2020 06:50 BYŁ TAKI DZIEŃ - 3 MARCA Felieton, 2 min, Polska, 2006 Autor: Janusz Weychert 1918 - Traktat Brzeski; 1931 - "Gwiaździsty sztandar" uznany za hymn USA; 1875 - prawykonanie "Carmen" w Paryżu; 1983 - zmarł pisarz brytyjski Artur Koestler; 07:20 CZAS HONORU - ODC. 41 "W PUŁAPCE" Serial wojenny, 45 min, Polska, 2011 Reżyseria: Michał Kwieciński, Michał Rosa, Grzegorz Kuczeriszka Scenariusz: Ewa Wencel, Jarosław Sokół Aktorzy: Ewa Wencel, Katarzyna Gniewkowska, Krzysztof Stelmaszyk, Maciej Zakościelny, Jakub Wesołowski, Jan Wieczorkowski, Antoni Pawlicki Bronek i Janek wraz z oddziałem napadają na konwój Schoebbla. Wywiązuje się strzelanina. Bronek zabija Schoebbla i zabiera jego teczkę z dokumentami. Michał i Władek biorą udział w odprawie w pokoju sztabowym Skotnickiego. Wylot do Polski może nastąpić w każdej chwili. Fischer dowiaduje się o śmierci Schoebbla, którego zabili polscy bandyci. Wściekły gubernator każe wzmocnić swoją eskortę. Krawiec gratuluje Jankowi i Bronkowi zlikwidowania Schoebbla. Bronek przekazuje mu teczkę z dokumentami szefa gestapo. Krawiec mówi, że ich kolejnym zadaniem będzie przewiezienie do Warszawy polskich skoczków. Fischer przesłuchuje rannego esesmana, świadka zamachu na Schoebbla. Komendantem szpitala wojskowego jest doktor Otto Kirchner. Fischer prosi go o pomoc w sprawie chorej na nerki matki. Fischer zastanawia się, kto może objąć stanowisko zamordowanego Schoebbla. Postanawia ściągnąć z Salonik Larsa Rainera, który wcześniej sprawował już to stanowisko w Warszawie. Otto rozpoczyna poszukiwanie dr Marii. 08:35 HISTORIA POLSKI - MILCZĄCE POKOLENIE Film dokumentalny, 46 min, Polska, 2019 Reżyseria: Paweł Domański Scenariusz: Paweł Domański Zdjęcia: Marcin Majerski Film dokumentalny o powojennych losach żołnierzy Armii Krajowej i podziemia niepodległościowego. Udajemy się w podróż wraz z wnukiem Danuty Szyksznian - Ossowskiej, łączniczki Okręgu Wileńskiego AK do miejsc, w których była więziona i torturowana. O swoich przeżyciach nie mogła opowiadać aż do upadku komunizmu. Film o przywracaniu pamięci o Żołnierzach Niezłomnych. 09:35 SENSACJE XX WIEKU - KUTRZEBA CZ. 1 Kameralne i studyjne (widowisko), 48 min, Polska, 2002 Reżyseria: Adek Drabiński Scenariusz: Bogusław Wołoszański, Jan Tarczyński Zdjęcia: Adam Sikora Wykonawcy: Bogusław Wołoszański Czy Polska mogła odwrócić kataklizm, jaki spadł na nią 1 września 1939 roku, uniknąć zagłady 6 milionów obywateli, zniszczenia stolicy, wielu miast, miasteczek i wsi, ogromnych strat w gospodarce? Wydawałoby się, że wobec przygniatającej przewagi wroga - nie. Bogusław Wołoszański, analizując to, co działo się wówczas w naszym kraju - ruchy wojsk i działania dyplomatyczne - próbuje znaleźć odpowiedź na to pytanie. Szuka we wrześniu 1939 roku punktu zwrotnego, w którym był czas, by wydarzenia pobiegły innym torem, a bohaterem swojego kolejnego widowiska historycznego czyni generała Tadeusza Kutrzebę, dowódcę Armii "Poznań". Dla Tadeusza Kutrzeby była to trzecia wojna. W roku 1914 szedł do walki jako 28 - letni porucznik pełen przesadnego optymizmu, w roku 1920 - pełen wiary w jasną przyszłość Polski, w 1939 - z uczuciem przykrego niepokoju. Bardzo dobrze znał stan uzbrojenia i terenowego przygotowania polskiego wojska, zbyt dobrze znał jego braki, głównie w uzbrojeniu przeciwpancernym i przeciwlotniczym, aby sobie nie zdawać sprawy z trudnych warunków prowadzenia tej wojny. Broniąca Wielkopolski armia "Poznań" znalazła się pośrodku wielkich niemieckich kleszczy, które z północy i południa posuwały się w stronę Warszawy. Kutrzebę najbardziej interesował kierunek południowy, gdzie w stronę Łodzi posuwała się niemiecka 8. Armia. Była blisko obszaru jego oddziałów. Gdyby więc armia Kutrzeby, która stała bezczynnie, uderzyła z północy na 8. Armię, przyniosłoby to ogromną ulgę ponoszącej ciężkie straty Armii "Łódź". Polskie uderzenie byłoby tym potężniejsze, że Kutrzeba planował zespolenie sił swojej armii i armii "Pomorze" generała Bortnowskiego, razem 150 tysięcy żołnierzy. Ale na ten manewr Kutrzeba musiał uzyskać zgodę Naczelnego Dowództwa. Szef Sztabu Głównego, generał Stachiewicz, nie wyraził jednak zgody na realizację tego planu i w imieniu naczelnego wodza polecił Kutrzebie zarządzenie odejścia armii na ostateczną linię obrony Żnin - Gopło - Warta, przedmościa Koło - Konin. Sytuacja Armii "Łódź", której tak chciał pomóc generał Kutrzeba, stawała się coraz trudniejsza. Uderzenia niemieckich oddziałów pancernych zmusiły żołnierzy do odwrotu. Odchodzili w stronę Łodzi, ścigani przez oddziały niemieckiej 8. Armii, atakowani z powietrza, co uniemożliwiło sprawne przegrupowanie i obronę. Armia "Łódź" nie miała sił, aby zatrzymać wroga. Marszałek Rydz - Śmigły popełnił błąd. Nie pozwalając Kutrzebie na wsparcie Armii "Łódź", uniemożliwiał stworzenie silnego frontu i zatrzymanie wroga. Działał bardzo schematycznie. Ściągał armię na linię Wisły, gdzie miały okopać się i bronić, czekując na pomoc sojuszników. Co więcej, niemieckie oddziały odsłaniały swoje boki i niespodziewane uderzenie, które proponował Kutrzeba, mogło zdecydowanie zmienić sytuację. Mijał bezcenny czas, a marszałek nie dostrzegał, że brak zgody na propozycję Kutrzeby może mieć zgubny wpływ na przebieg kampanii wrześniowej. Zgodnie z rozkazem Rydza - Śmigłego Armia "Poznań" rozpoczęła odwrót z Wielkopolski w stronę Warszawy, choć generał Kutrzeba ani na chwilę nie porzucił planu uderzenia na niemieckie wojska toczące krwawe boje z Armią "Łódź". Musiał jednak wykonać rozkaz. Generał Kutrzeba zatrzymał się w dworze Mchówek koło Izbicy, gdzie miał przygotowaną bojową kwaterę. Wracał z Torunia, po rozmowie z dowódcą walczącej na północy Armii "Pomorze", generałem Władysławem Bortnowskim. Naczelne Dowództwo zmieniało decyzje. Marszałek Rydz - Śmigły zgodził się, aby armia Kutrzeby wspomogła Armię "Łódź", której sytuacja była już tragiczna. Szybko jednak ten rozkaz odwołał, nakazując odwrót Armii "Poznań" do linii Wisły. 10:35 SPÓR O HISTORIĘ - WOJNA POLSKO - ROSYJSKA 1654 - 1667 Dysk./wywiad/debata, 32 min, Polska, 2019 Scenariusz: Elżbieta Szumiec - Zielińska Wykonawcy: Tomasz Muller (prowadzący) W 1654 roku w granice Rzeczpospolitej, pod pretekstem pomocy Bohdanowi Chmielnickiemu i poddania terytorium Hetmanatu carowi rosyjskiemu na podstawie ugody perejasławskiej oraz rzekomej obrony ludności prawosławnej w Rzeczypospolitej, wkroczyły wojska moskiewskie. Liczyły one - według różnych źródeł - od 70 tysięcy do ponad 150 tysięcy żołnierzy. Na czas trwającej z przerwami niemal 14 lat wojny przypada także potop szwedzki i najazd Rakoczego. Wojna ta, nazywana także drugą wojna trzynastoletnią zakończyła się rozejmem w Andruszowie w 1667 roku. Na jego mocy Polska utraciła Smoleńsk, Kijów i Ukrainę Zadnieprzańską. Co było pretekstem do wkroczenia armii rosyjskie w granice Rzeczypospolitej? Jakie szanse dla siebie widziała Moskwa w rebelii Chmielnickiego? Potencjał militarny Rzeczpospolitej na początku wojny z Moskwą. Polska polityka wewnętrzna w momencie zawarcia umowy w Perejasławiu. Jak została ona przyjęta przez Jana Kazimierza? Przebieg walk do czasu zawarcia rozejmu w Niemieży. Czy groziło nam panowanie Aleksa I Romanowa? Jak do tego nie doszło? Potop szwedzki - co z wojskami moskiewskimi? Działania Janusza Radziwiłła w zatrzymaniu Rosjan. Działania z przewagą Rosjan do 1660 roku - sytuacja odwraca się po bitwie pod Płonką i Cudnowem. Rokosz Lubomirskiego. Pokój w Andruszowie 1667. Na jakich warunkach został zawarty? Co Rzeczpospolita straciła? Bilans wojny. Porównanie strat poniesionych w walkach ze Szwecją i Rosją. Starcie dwóch odmiennych cywilizacji. Goście: dr hab. Konrad Bobiatyński - Instytut Historyczny PAN, dr Przemysław Gawron - Instytut Historyczny UW, dr Piotr Kroll Instytut - Historyczny UW. 11:45 ARCHIWUM ZIMNEJ WOJNY - RADIO "SOLIDARNOŚĆ" Magazyn, 29 min, Polska, 2019 Reżyseria: Jan Sosiński Scenariusz: Andrzej Mietkowski, Jan Sosiński Muzyka: Piotr Dziki Chancewicz Wykonawcy: Andrzej Mietkowski (prowadzący) Pielgrzym wolności Ronald Reagan powtarzał: Ten papież pomoże zmienić świat. Prezydent USA pamiętał, jak pierwsza pielgrzymka Jana Pawła II do ojczyzny zelektryzowała naród i dała początek Solidarności. A ileż zdarzeń miało dopiero nastąpić! Kogóż bardziej potrzebowali Polacy w czarnej nocy stanu wojennego? Pielgrzym wolności w czasach beznadziejnych pomaga uwierzyć, że wolność nadejdzie. W czasach Solidarności wierzyć w siebie. W stanie wojennym wytrwać. Komunizm nie runąłby w 1989 roku bez Jana Pawła II. Mówią o tym dr Andrzej Gralewski, prof. Antoni Dudek i niezwykłe archiwalia. TVP Historia prezentuje cykl autorstwa Andrzeja Mietkowskiego i Jana Sosińskiego, oparty m.in. na unikatowych nagraniach z weteranami tej wojny, która zdaniem wielu ekspertów wciąż trwa. Zobaczymy mało znane nagrania i archiwa z tamtego okresu, przypomnimy wydarzenia, które w dużym stopniu kształtowały późniejszy układ sił. Cykl powstaje we współpracy z Instytutem Pamięci Narodowej. 12:20 CZTERDZIESTOLATEK - ODC. 2/21 - WALKA Z NAŁOGIEM, CZYLI LABIRYNT Serial komediowy, 40 min, Polska 1974 Reżyseria: Jerzy Gruza Scenariusz: Jerzy Gruza, Krzysztof Teodor Toeplitz Aktorzy: Andrzej Kopiczyński, Anna Seniuk, Irena Kwiatkowska, Roman Kłosowski, Leonard Pietraszak, Piotr Kąkolewski, Grażyna Woźniak, Zofia Czerwińska, Wojciech Pokora, Janusz Kłosiński, Wacław Kowalski i inni Inżynier Stefan Karwowski postanawia zerwać z nałogiem palenia. Jednak życie budowniczego Trasy Łazienkowskiej, męża i ojca dość niesfornych latorośli, toczy się w tak nerwowym tempie, że trudno mu wytrwać w tym postanowieniu. Pracująca w wodociągach Madzia Karwowska zwierza się koleżankom z pracy i szefowi Gajnemu, że mąż rzuca palenie - i wysłuchuje szeregu porad na ten temat. Próbuje stosować w domu zalecenia koleżanek, ale to ostatecznie wytrąca Karwowskiego z równowagi. Udaje mu się wytrzymać bez papierosa tylko jeden dzień. 13:15 DZIKIE KONIE KANADYJSKICH GÓR SKALISTYCH (WILD HORSES OF THE CANADIAN ROCKIES) Film dokumentalny, 44 min, Francja, 2008 Reżyseria: Matt Embry Stone Child jest źrebakiem żyjącym w stadzie dzikich koni w otoczeniu przepięknych krajobrazów Gór Skalistych. Film przedstawia najważniejsze wydarzenia w pierwszym roku życia źrebaka, pokazuje jego relacje z członkami rodziny, ale także identyfikuje czyhające na niego niebezpieczeństwa: szare wilki, kuguary i niedźwiedzie grizzly, ale też pożary i trudne warunki atmosferyczne oraz... ludzi. Przeżycie w tym środowisku to prawdziwe wyzwanie. 14:15 HISTORIA W POSTACIACH ZAPISANA - MARIA LESZCZYŃSKA, KRÓLOWA FRANCJI (MARIE LECZINSKA) Film dokumentalny, 105 min, Francja, 2013 Reżyseria: Laure Delalex Wykonawcy: Marek Ciuniel Polka na tronie Francji. To barwna opowieść filmowa o królowej Marii Leszczyńskiej - żonie króla Francji Ludwika XV, córce polskiego króla i księcia Lotaryngii Stanisława Leszczyńskiego. Była żoną jednego z najbardziej uwodzicielskich władców Francji, którego liczne zdrady i kochanki były przyczyna wielu cierpień zakochanej w nim polskiej królowej. Jej wysoka kultura osobista, subtelność i inteligencja nie zostały od razu dostrzeżone na pełnym hipokryzji dworze francuskim. Królowa panowała przez 43 lata, gromadząc wokół siebie wspaniały dwór, tworzony przez osobistości epoki: ludzi kultury i sztuki. Film jest niezwykle interesującą historią mało znanych losów polskiej królowej. 16:05 MARZYCIELE - KONFEDERACI BARSCY W KRAKOWIE Dysk./wywiad/debata, 23 min, Polska, 2018 Reżyseria: Sylwester Szefer Scenariusz: Sylwester Szefer Zdjęcia: Wojciech Kursa Muzyka: Krzysztof Suchodolski Wykonawcy: Piotr Legutko (prowadzący), Paweł Nowakowski Cykl "Marzyciele" przybliży widzom postaci Polaków, którzy podjęli walkę o niepodległość Ojczyzny, znajdując w Krakowie wyjątkowe ku temu miejsce i środowisko. W okresie rozbiorów i utraty polskiej państwowości Kraków stał się stolicą myśli niepodległościowej. W tym mieście od pierwszych lat po upadku Rzeczypospolitej w XVIII wieku, aż po wydarzenia z roku 1918 wielu Polaków, nie tylko rodem z Krakowa, podjęło walkę ze zniewoleniem narzuconym przez zaborców. Aspiracje niepodległościowe rozwijające się w tym królewskim grodzie były związane przede wszystkim z głęboką świadomością polskości przekazywaną przez długi ciąg pokoleń. Kraków to nie tylko Cichy Kącik (jak nazwano okolice popularnej restauracji z plenerową potańcówką otwartą w XIX wieku na skraju krakowskich błoń), ale przede wszystkim miejsce powstań, spisków, konspiracji, batalii i organicznej pracy niepodległościowej organizowanej regularnie i konsekwentnie, aż do całkowitego odzyskania niepodległości. Co ciekawe, działalność każdej z osób nazywanych ojcami polskiej niepodległości 1918 roku (Józef Piłsudski, Roman Dmowski, Ignacy Jan Paderewski, Ignacy Daszyński, Wincenty Witos, Wojciech Korfanty), w większym lub mniejszym stopniu była związana z Krakowem. Kraków był pełen znaczących postaci walczących o niepodległość marzycieli, którzy nie tylko śnili o wolnej Polsce, ale gdy trzeba było, chwycili za broń i oddali życie. 16:40 BYŁO, NIE MINĘŁO - KRONIKA ZWIADOWCÓW HISTORII. - LEŚNA REDUTA Magazyn, 23 min, Polska, 2018 Autor: Adam Sikorski Wykonawcy: Artur Kalicki Leśna reduta Po latach niszczącego pamięć milczenia, w anonimowych do tej pory miejscach pojawiają się dowody, że w narodowej historii nic i nikt nie będzie zapomniany. Dziś pokażemy takie miejsce, leżące w lasach na północnym Mazowszu, pomiędzy wsiami Karaska i Gleba. W czerwcu 1948 roku ten las został otoczony przez 1500 żołnierzy i funkcjonariuszy UB, którzy stanęli naprzeciw oddziału partyzanckiego złożonego z 13 osób. Finał tej akcji był oczywisty. Mijały lata, historia spoczęła w archiwach, ludzie zaczęli zapominać. Miejscowi pasjonaci historii postanowili więc te miejsca archeologicznie przebadać i oznaczyć, tworząc swoistą ścieżkę pamięci. Kolekcjonerska sensacja Kolejny nasz przystanek to Krosno. Odwiedzamy tu Prywatne Muzeum Podkarpackich Pól Bitewnych. Zainteresował nas jeden z eksponatów - amerykański pistolet maszynowy UD 42, odnaleziony nieopodal Krosna, i historia jego posiadacza. 17:10 SEKRETY MORZA ŚRÓDZIEMNEGO - POLOWANIE NA WINO 1/10 (DEEP WATER INVESTIGATIONS) Film dokumentalny, 26 min, Francja, 2017 Reżyseria: Guilain Depardieu, Frederic Lossignol Serial dokumentalny, który pokazuje codzienną pracę zespołu podwodnych archeologów próbujących zlokalizować, zidentyfikować i zachować unikalne wraki spoczywające w głębinach. Naukowcy pozwalają nam razem z nimi zanurzyć się w morskich wodach i poznać, między innymi, szczegóły transportu amfor w czasach rzymskich czy odkryć zagadki okrętów podwodnych zatopionych podczas bitew w czasach II wojny światowej. Seria zdobyła I nagrodę na Festiwalu w Amiens. 17:40 HISTORIA POLSKI - OPERACJA CEZARY Film dokumentalny, 54 min, Polska, 2017 Reżyseria: Sławomir Górski Scenariusz: Sławomir Górski Operację Cezary dobrze oddają słowa, prawdopodobnie Piotra Lipińskiego: Aresztowanych członków IV Komendy WiN przesłuchiwano jeszcze na Mokotowie, gdy w 1948 r. powstała V Komenda WiN. Była mistyfikacją. Stworzył ją III Departament Ministerstwa Bezpieczeństwa Publicznego. Celem tej prowokacji, zwanej grą "Cezary", było ostateczne rozbicie WiN w Polsce i infiltracja zagranicznej Delegatury WiN, a za jej pośrednictwem - zachodnich wywiadów. Była to największa prowokacja komunistycznego kontrwywiadu w Polsce. Zakończyło ją tzw. ujawnienie WiN i aresztowania dziesiątków ludzi. 19:05 CZAS HONORU - ODC. 42 "KIM PANI JEST?" Serial wojenny, 44 min, Polska, 2011 Reżyseria: Michał Kwieciński, Michał Rosa, Grzegorz Kuczeriszka Scenariusz: Ewa Wencel, Jarosław Sokół Aktorzy: Ewa Wencel, Katarzyna Gniewkowska, Krzysztof Stelmaszyk, Maciej Zakościelny, Jakub Wesołowski, Jan Wieczorkowski, Antoni Pawlicki Brehm budzi Rainera wiadomością o znalezieniu zwłok esesmana. Sugeruje, że za zamachem na Schoebbla nie mogą stać amatorzy. Akcja została zbyt dobrze przygotowana i przeprowadzona. Władek i Michał podczas lądowania w Polsce wpadają w pułapkę Sowietów. Próba ucieczki nie udaje się, gdyż Dykow bierze na muszkę Skotnickiego. Sowieci wyprowadzają więźniów. Pakują ich na ciężarówkę. Razem z nimi ładują tajemniczą osobę w kapturze na głowie. Otto bada Gertrudę Fischerową w domu gubernatora. Mówi Fischerowi, że stan jego matki jest poważny. Otto poleca dr Marię Konarską, z którą pracował przed wojną. Fischer zgadza się wyciągnąć Marię z obozu. Na ciężarówkę, którą Rosjanie przewożą Władka, Michała i Skotnickiego napada grupa Krawca: Janek, Bronek i partyzanci Jastrzębia. Udaje się uwolnić zakładników. Bronek, Janek, Michał i Władek znów się spotykają. Więźniem w kapturze, którego Rosjanie przewozili razem z naszymi, okazuje się piękna kobieta, Karolina Osmańska. Krawiec i Skotnicki przesłuchują Osmańską. Kobieta zeznaje, że od śmierci męża pracuje jako sekretarka w obozie Heidelager. Została napadnięta i pojmana przez sowieckich partyzantów w czasie transportu dokumentów. Skotnicki nakazuje sprawdzić kobietę. Brehm informuje Rainera o kolejnej ofierze. Na miejscu zbrodni okazuje się, że morderstwo jest zaskakująco podobne do poprzedniego. Pozostawione napisy znów wskazują na polskich bandytów. Ruda wykonuje wyrok na Holtzu. W jego mieszkaniu Janek i Ernest znajdują skrytkę z archiwum dokumentów, którymi mężczyzna się posługiwał. Wśród nich Janek znajduje kennkartę Leona Sajkowskiego. Dociera do niego, że rodzice Leny nie wyjechali do Palestyny. 20:00 STALIN (STALIN) Film dokumentalny, 52 min, Francja, 2015 Reżyseria: Karl Zero, Charlotte Altschul Do momentu śmierci w 1953 roku Stalin był przez wielu żyjących traktowany jak bóstwo. Czyż nie pokonał symbolu zła - najgorszego ze wszystkich ludzi - Adolfa Hitlera? Autorzy dokumentu analizują godzina po godzinie ostatnie dni życia Stalina - jego agonii, powracają też do czasów, kiedy był określany mianem człowieka ze stali, przy okazji ujawniając wiele szczegółów z jego życia prywatnego. 21:00 WOJNA STULETNIA - WOJNA W RODZINIE 1337 - 1360 ODC. 1/3 (THE HUNDRED YEARS WAR) Film dokumentalny, 48 min, Wielka Brytania, 2013 Reżyseria: Serena Davies, Graham Johnston Wykonawcy: Elżbieta Groszek Wojna stuletnia to nazwa nadana przez XIX - wiecznych historyków serii konfliktów zbrojnych, które z przerwami toczyły się przez 116 lat w XIV i XV wieku pomiędzy Anglią i Francją. Podstawową przyczyną konfliktu był spór feudalny wokół statusu króla angielskiego wobec francuskiego. Historyk kultury, dr Nina Ramirez, próbuje przybliżyć widzom skutki działań wojennych, które odbijały się w każdym aspekcie życia obydwu państw, artystycznym, kulturalnym i religijnym. Wojna stuletnia zapoczątkowała ostateczny rozwód między Francją i Anglią, czego skutki można dostrzec do dziś. 22:00 PO PRLU - IMIGRANCI W POLSCE PO 1989 ROKU Dysk./wywiad/debata, 25 min, Polska, 2020 Scenariusz: Grzegorz Sieczkowski, Paweł Krzemiński Zdjęcia: Marcin Krynicki, Michał Jarosiński, Witold Karaś, Adam Fręśko Wykonawcy: Beata Michniewicz (prowadząca) Imigranci w Polsce po 1989 roku. W tym odcinku Beata Michniewicz ze swoim gościem, dr hab. Agatą Górny, socjologiem, zastępcą dyrektora Ośrodka Badań nad Migracjami, Uniwersytetu Warszawskiego, rozmawia o tym, w jaki sposób i jak wielu imigrantów trafiało do Polski w pierwszych latach po upadku komunizmu. Dla wielu ten okres budki z wietnamskim jedzeniem, żebrzące romskie dzieci i handel na bazarze z przybyszami zza wschodniej granicy to jest jednak tylko stereotypowy obraz, a jak ten czas wyglądał w obserwacji naukowców? 22:35 MĘSKIE SPRAWY Dramat historyczny, 102 min, Polska, 1988 Reżyseria: Jan Kidawa Błoński Scenariusz: Jan Kidawa Błoński, Jacek Kondracki Zdjęcia: Andrzej Wolf Muzyka: Zbigniew Raj Aktorzy: Karolina Czernicka, Jerzy Bińczycki, Maciej Robakiewicz, Dorota Stalińska, Krzysztof Kowalewski, Krzysztof Zaleski, Henryk Bista, Andrzej Buszewicz, Zdzisław Kuźniar, Bronisław Pawlik, Zdzisław Wardejn, Marcin Kuźmiński, Łukasz Rybarski, Jakub Jabłoński, Andrzej Pośniak Akcja filmu rozgrywa się w listopadzie i grudniu 1918 r. w bliżej nieokreślonym mieście niedaleko Poznania. Bohaterami są kilkunastoletni chłopcy, którzy rwą się do walki z Niemcami: wypisują hasła na ścianach, konspirują i marzą o zdobyciu niemieckich koszar. Za przystąpieniem do walki jest też Maks, dezerter z armii niemieckiej, kuzyn Turowskich, miejscowych właścicieli browaru, rodziny o starych tradycjach powstańczych. Ale Józef Turowski, senior rodu, uważa, że trzeba spokojnie poczekać na postanowienia konferencji pokojowej. Tymczasem w mieście komitet obywatelski powołuje legalną Straż Ludową do pilnowania porządku i bezpieczeństwa. Chłopcy nie dają jednak za wygraną i wreszcie udaje im się zdobyć potrzebną broń. Gdy w Wigilię jeden z nich - Jasio Ministrant - ginie od ciosu nożem zadanego przez niemieckiego wyrostka, młodzi nieodwołalnie postanawiają wyruszyć do walki, zwłaszcza że w Poznaniu trwa już powstanie. Gdy dochodzi do strzelaniny, ginie Zyga, wnuk Turowskiego. To ostatecznie przełamuje skrupuły dziadka, który wraz z młodymi przystępuje do szturmu koszar. Akcja kończy się zwycięstwem, ale Turowski przypłaca je życiem. Po jego pogrzebie bracia Klingerowie proponują Gundzi, 10 - letniej wnuczce Turowskiego i jedynej jego spadkobierczyni, by sprzedała rodzinny browar, ale dziewczynka nie wyraża na to zgody. Wprawdzie akcja filmu prowadzona jest z pozycji narratora obiektywnego, jednak Gundzia, grana przez Karolinę Czernicką piekielna dziewczynka, typ starej - malutkiej, sprytnej, palącej wszystko, w czym jest choć odrobina nikotyny i ogrywającej bezlitośnie dorosłych w kości, cały czas przewija się przez film, wnosząc pierwiastek humoru, ironii, dystansując się od owych "męskich spraw". 00:30 SENSACJE XX WIEKU - KUTRZEBA CZ. 1 Kameralne i studyjne (widowisko), 48 min, Polska, 2002 Reżyseria: Adek Drabiński Scenariusz: Bogusław Wołoszański, Jan Tarczyński Zdjęcia: Adam Sikora Wykonawcy: Bogusław Wołoszański Czy Polska mogła odwrócić kataklizm, jaki spadł na nią 1 września 1939 roku, uniknąć zagłady 6 milionów obywateli, zniszczenia stolicy, wielu miast, miasteczek i wsi, ogromnych strat w gospodarce? Wydawałoby się, że wobec przygniatającej przewagi wroga - nie. Bogusław Wołoszański, analizując to, co działo się wówczas w naszym kraju - ruchy wojsk i działania dyplomatyczne - próbuje znaleźć odpowiedź na to pytanie. Szuka we wrześniu 1939 roku punktu zwrotnego, w którym był czas, by wydarzenia pobiegły innym torem, a bohaterem swojego kolejnego widowiska historycznego czyni generała Tadeusza Kutrzebę, dowódcę Armii "Poznań". Dla Tadeusza Kutrzeby była to trzecia wojna. W roku 1914 szedł do walki jako 28 - letni porucznik pełen przesadnego optymizmu, w roku 1920 - pełen wiary w jasną przyszłość Polski, w 1939 - z uczuciem przykrego niepokoju. Bardzo dobrze znał stan uzbrojenia i terenowego przygotowania polskiego wojska, zbyt dobrze znał jego braki, głównie w uzbrojeniu przeciwpancernym i przeciwlotniczym, aby sobie nie zdawać sprawy z trudnych warunków prowadzenia tej wojny. Broniąca Wielkopolski armia "Poznań" znalazła się pośrodku wielkich niemieckich kleszczy, które z północy i południa posuwały się w stronę Warszawy. Kutrzebę najbardziej interesował kierunek południowy, gdzie w stronę Łodzi posuwała się niemiecka 8. Armia. Była blisko obszaru jego oddziałów. Gdyby więc armia Kutrzeby, która stała bezczynnie, uderzyła z północy na 8. Armię, przyniosłoby to ogromną ulgę ponoszącej ciężkie straty Armii "Łódź". Polskie uderzenie byłoby tym potężniejsze, że Kutrzeba planował zespolenie sił swojej armii i armii "Pomorze" generała Bortnowskiego, razem 150 tysięcy żołnierzy. Ale na ten manewr Kutrzeba musiał uzyskać zgodę Naczelnego Dowództwa. Szef Sztabu Głównego, generał Stachiewicz, nie wyraził jednak zgody na realizację tego planu i w imieniu naczelnego wodza polecił Kutrzebie zarządzenie odejścia armii na ostateczną linię obrony Żnin - Gopło - Warta, przedmościa Koło - Konin. Sytuacja Armii "Łódź", której tak chciał pomóc generał Kutrzeba, stawała się coraz trudniejsza. Uderzenia niemieckich oddziałów pancernych zmusiły żołnierzy do odwrotu. Odchodzili w stronę Łodzi, ścigani przez oddziały niemieckiej 8. Armii, atakowani z powietrza, co uniemożliwiło sprawne przegrupowanie i obronę. Armia "Łódź" nie miała sił, aby zatrzymać wroga. Marszałek Rydz - Śmigły popełnił błąd. Nie pozwalając Kutrzebie na wsparcie Armii "Łódź", uniemożliwiał stworzenie silnego frontu i zatrzymanie wroga. Działał bardzo schematycznie. Ściągał armię na linię Wisły, gdzie miały okopać się i bronić, czekując na pomoc sojuszników. Co więcej, niemieckie oddziały odsłaniały swoje boki i niespodziewane uderzenie, które proponował Kutrzeba, mogło zdecydowanie zmienić sytuację. Mijał bezcenny czas, a marszałek nie dostrzegał, że brak zgody na propozycję Kutrzeby może mieć zgubny wpływ na przebieg kampanii wrześniowej. Zgodnie z rozkazem Rydza - Śmigłego Armia "Poznań" rozpoczęła odwrót z Wielkopolski w stronę Warszawy, choć generał Kutrzeba ani na chwilę nie porzucił planu uderzenia na niemieckie wojska toczące krwawe boje z Armią "Łódź". Musiał jednak wykonać rozkaz. Generał Kutrzeba zatrzymał się w dworze Mchówek koło Izbicy, gdzie miał przygotowaną bojową kwaterę. Wracał z Torunia, po rozmowie z dowódcą walczącej na północy Armii "Pomorze", generałem Władysławem Bortnowskim. Naczelne Dowództwo zmieniało decyzje. Marszałek Rydz - Śmigły zgodził się, aby armia Kutrzeby wspomogła Armię "Łódź", której sytuacja była już tragiczna. Szybko jednak ten rozkaz odwołał, nakazując odwrót Armii "Poznań" do linii Wisły. 01:25 BYŁO, NIE MINĘŁO - KRONIKA ZWIADOWCÓW HISTORII. - LEŚNA REDUTA Magazyn, 23 min, Polska, 2018 Autor: Adam Sikorski Wykonawcy: Artur Kalicki Leśna reduta Po latach niszczącego pamięć milczenia, w anonimowych do tej pory miejscach pojawiają się dowody, że w narodowej historii nic i nikt nie będzie zapomniany. Dziś pokażemy takie miejsce, leżące w lasach na północnym Mazowszu, pomiędzy wsiami Karaska i Gleba. W czerwcu 1948 roku ten las został otoczony przez 1500 żołnierzy i funkcjonariuszy UB, którzy stanęli naprzeciw oddziału partyzanckiego złożonego z 13 osób. Finał tej akcji był oczywisty. Mijały lata, historia spoczęła w archiwach, ludzie zaczęli zapominać. Miejscowi pasjonaci historii postanowili więc te miejsca archeologicznie przebadać i oznaczyć, tworząc swoistą ścieżkę pamięci. Kolekcjonerska sensacja Kolejny nasz przystanek to Krosno. Odwiedzamy tu Prywatne Muzeum Podkarpackich Pól Bitewnych. Zainteresował nas jeden z eksponatów - amerykański pistolet maszynowy UD 42, odnaleziony nieopodal Krosna, i historia jego posiadacza. 02:00 ENCYKLOPEDIA II WOJNY ŚWIATOWEJ - SPALIĆ LONDYN CZ. 2 Magazyn, 26 min, Polska, 1993 Scenariusz: Bogusław Wołoszański, Maciej Zakrocki Zdjęcia: Zbigniew Maziarz Wykonawcy: Bogusław Wołoszański (prowadzący) Audycja cykliczna popularyzująca wiedzę o historii II wojny światowej. Wykorzystano w niej materiały archiwalne. Odcinek poświęcony niemieckim przygotowaniom do zniszczenia Londynu, m.in. budowie w Eperlecques bunkrów, z których można by było wystrzeliwać rakiety V - 2 na Londyn. W bunkrze miała znajdować się fabryka paliwa oraz montownia rakiet.