TVP Historia Piątek, 20.03.2020 06:50 BYŁ TAKI DZIEŃ - 20 MARCA Felieton, 2 min, Polska, 2006 Autor: Janusz Weychert 1908 - pierwsze egzemplarze "Ani z Zielonego Wzgórza"; 1934 - pierwsze urządzenie radarowe; 1942 - pierwszy raz w Warszawie pojawiła się "Kotwica", symbol Polski Walczącej; 1978 - kpt. Krystyna Chojnowska - Listkiewicz, jako pierwsza kobieta na świecie, samotnie opłynęła kulę ziemską; 07:25 CZAS HONORU - ODC. 2 NA POLSKIEJ ZIEMI Serial wojenny, 13 odc. , Polska 2008 Reżyseria: Michał Kwieciński, Michał Rosa, Wojciech Wójcik Scenariusz: Jarosław Sokół Zdjęcia: Piotr Wojtowicz Aktorzy: Maciej Zakościelny, Jakub Wesołowski, Jan Wieczorkowski, Antoni Pawlicki, Jan Englert, Katarzyna Gniewkowska, Maja Ostaszewska, Ewa Wencel, Krzysztof Stelmaszyk, Krystian Wieczorek, Łukasz Konopka, Michał Kowalczyk, Paulina Chapko, Leon Charewicz i inni Oddział dywersyjny podejmuje kolejną próbę dotarcia nad terytorium Polski. Tym razem się udaje, chociaż cała piątka omyłkowo ląduje ok. 20 km od planowanego miejsca zrzutu. Nie obywa się też bez poważniejszych kłopotów - spadochron Władka zaczepia się o gałęzie drzew, chłopak musi skakać ze sporej wysokości i skręca nogę. Co gorsza, spadochroniarze natykają się na niemiecki patrol: są zmuszeni zabić dwóch żołnierzy, nie wiedząc, że wśród drzew ukrył się trzeci z nich. Zakopują też pasy z przywiezionym złotem i kierują się w stronę Warszawy. Ponieważ przygotowana przez gestapo obława na "zrzut" z Anglii kończy się fiaskiem, rozwścieczony standartenfuhrer Gerd Keller dochodzi do wniosku, że Karol Ryszkowski go oszukał. Oddaje go w ręce sadysty Rappkego, który torturuje go podczas przesłuchań. Niewiele pomaga interwencja majora Halbe z Abwehry. Dopiero kiedy zostaje odnaleziony jeden ze spadochronów, Karol odzyskuje zaufanie Niemców. Wanda prosi doktor Marię o skontaktowanie jej z działaczami podziemia. Chce się włączyć do walki. Lekarka początkowo odmawia, sytuacja zmusza ją jednak do skorzystania z oferty Wandy. Kiedy gestapo przeszukuje szpitale w poszukiwaniu zbiegłego Antka, ciężko ranny i wciąż bardzo osłabiony chłopak zostaje ukryty w mieszkaniu Wandy i jej matki Heleny (Ewa Wencel). Oddział majora Konarskiego trafia do pierwszego punktu kontaktowego, którym jest mieszkanie niejakiego Rogalskiego (Leon Charewicz). Wskutek nieporozumienia dywersanci biorą Rogalskiego za zdrajcę, o mały włos nie dochodzi do strzelaniny. Poznają też łączniczkę Olę (Paulina Chapko), studentkę medycyny i podopieczną doktor Marii, która ma im pomóc w przemieszczaniu się po Warszawie. 08:40 HISTORIA POLSKI - ŁUPASZKO CZ. 1 Film dokumentalny, 50 min, Polska, 2000 Reżyseria: Mariusz Pietrowski Scenariusz: Mariusz Pietrowski Zdjęcia: Grzegorz Szczygielski, Sławomir Woźniak Muzyka: Bohdan Mazurek Opowieść o losach Zygmunta Szendzielarza "Łupaszki", jednego z najwybitniejszych partyzanckich dowódców liniowych. Część pierwsza dokumentu obejmuje lata 1910 - 1948, czyli od narodzin bohatera do jego aresztowania. Urodził się w marcu 1910 roku w Wilnie. Był najmłodszym dzieckiem w bardzo licznej i zżytej rodzinie. Miał ogromny respekt dla ojca, bardzo kochał matkę, od dzieciństwa chciał naśladować jednego ze starszych braci - kawalerzystę, który za postawę bojową w szeregach Orląt Lwowskich został odznaczony krzyżem Virtuti Militari. Idąc jego śladem, ukończył szkołę podchorążych i po otrzymaniu stopnia porucznika został skierowany do 4. Pułku Ułanów Zaniemeńskich, gdzie dowodził szwadronem. W wojnie obronnej 1939 roku bił się w szeregach Armii Prusy, a następnie w grupie operacyjnej gen. Władysława Andersa. Po klęsce nie złożył broni. W 1940 roku znalazł się w Związku Walki Zbrojnej na terenie Wilna. W 1943 roku, w rejonie jeziora Narocz, zorganizował oddział partyzancki AK, przekształcony jesienią w V Brygadę Śmierci. Wysokie walory dowódcze i organizacyjne, dbałość o żołnierzy i miejscową ludność postawiły go w rzędzie najpopularniejszych dowódców polskiej partyzantki na Wileńszczyźnie. Jego partyzancki pseudonim "Łupaszko" stał się głośny także poza tym rejonem. Dostrzegając jego waleczność i umiejętności, przełożeni awansowali go w 1944 roku do stopnia rotmistrza, a następnie - majora. Odnosił sukcesy w walkach z jednostkami wojsk niemieckich i litewskich oraz partyzantką sowiecką. W sierpniu 1944 roku, otoczony przez wojska sowieckie w rejonie Porzecza, rozwiązał brygadę. Przedostał się na Białostocczyznę, gdzie nawiązał kontakt z Komendą Okręgu AK Białystok. W kwietniu następnego roku odtworzył tam V Brygadę Wileńską. We wrześniu, na rozkaz Komendy Okręgu WiN Białystok, przeprowadził częściową demobizację swojej brygady i wyjechał do Gdańska. Nawiązał tam kontakt z ppłk. Antonim Olechnowiczem "Pohoreckim", komendantem "eksterytorialnego" Okręgu AK Wilno, któremu się podporządkował. Od kwietnia 1946 roku dowodził oddziałami partyzanckimi występującymi jako V i VI Brygada Wileńska, które operowały na północnych terenach Polski - od Pomorza Zachodniego po Białystok. 30 czerwca 1948 roku aresztowali go agenci UB. W listopadzie 1950 roku Wojskowy Sąd Rejonowy w Warszawie skazał go na karę śmierci. W filmie majora Zygmunta Szendzielorza "Łupaszkę" i jego żołnierzy wspominają m. in.: Aldona Rymsza, Lidia Lwow - Eberle, Rajmund Drozd, Henryk Sobolewski, Edward Jarkowski, Józef Tondryk i dr Henryk Piskunowicz - historyk. 10:45 PRZERWANA MISJA Film dokumentalny, 50 min, Polska, 2017 Reżyseria: Petro Aleksowski Scenariusz: Petro Aleksowski Pierwszy polski dokument pokazujący misję Afganistan przez pryzmat strat poniesionych przez trwale poszkodowanych polskich żołnierzy. Głównymi bohaterami dokumentu są czterej młodzi mężczyźni, dla których marzeniem życia była armia i spełnieniu tego marzenia podporządkowali swoje życie. Sprawdzianem męskości i żołnierskich umiejętności miał być wyjazd na misję. Utrzymywane w tajemnicy, skrywane w pamięci żołnierzy prawdziwe oblicze polskiej misji jest bazą dla konstrukcji akcji i dramaturgii filmu. Bohaterowie podejmując decyzję o wyjeździe na misje byli w związkach rodzinnych, a mimo to zdecydowali sami, bez konsultacji z najbliższymi. Dziś, kiedy trzeba zapłacić za swoją decyzję, kosztami tej spłaty obciążają właśnie najbliższych. Autor filmu, nawiązując dialog, w którym zadaje pytania niewygodne dla weteranów, staje się dla nich kolejnym wyzwaniem zmuszając do pierwszych od czasu wypadku tak szczerych wyznań. Film bogato zobrazowany oryginalnymi zdjęciami nakręconymi przez żołnierzy w Afganistanie. 12:25 CZTERDZIESTOLATEK - ODC. 15/21 - KOSZTOWNY DROBIAZG, CZYLI REWIZYTA Serial komediowy, 61 min, Polska 1976 Reżyseria: Jerzy Gruza Scenariusz: Jerzy Gruza, Krzysztof Teodor Toeplitz Aktorzy: Andrzej Kopiczyński, Anna Seniuk, Irena Kwiatkowska, Roman Kłosowski, Leonard Pietraszak, Alina Janowska, Ryszard Pietruski, Wojciech Pokora, Bogdan Bear, Leon Niemczyk, Grażyna Szapołowska, Zofia Czerwińska i inni Niedawno mianowany dyrektor Stefan Karwowski pragnie głębiej wniknąć w "dyrektorski" krąg towarzyski, choćby z tej racji, że utrzymanie pożądanych kontaktów prywatnych może mu pomóc w załatwianiu wielu spraw służbowych. Zabiera więc żonę na przyjęcie do dyrektora Powroźnego. Pani Madzia jest tak zachwycona hinduskim wystrojem wnętrza, że postanawia przebudować i zupełnie inaczej urządzić własne mieszkanie, aby standardem nie odbiegało od domów ich wysoko postawionych znajomych. Państwo Karwowscy dzielnie znoszą szaleństwo remontu. Do nowego "living - roomu" kupują w Desie kosztowny, ale nieodzowny detal - "portret przodka". Wreszcie nadchodzi dzień rewizyty. Pełni emocji gospodarze na próżno oczekują gości. 14:45 WSZYSTKIE KOLORY ŚWIATA - POLINEZJA - PERŁA PACYFIKU (FLAVORS) Film dokumentalny, 51 min, Francja, 2008 Reżyseria: Eric Bacos Słowo "Polinezja" brzmi jak zaproszenie do podróży. Od czasów pierwszych odkrywców ten zbiór małych wysepek na olbrzymim Pacyfiku fascynował urodą i kojarzył się z Rajem na Ziemi. Jednak za stereotypami kryją się ludzie, historia i kultura - prawdziwe powody, dla których warto pokochać Polinezję. Odwiedzając Tahiti, Tuamotu czy Markizy, trafiamy do odległego i niezwykle barwnego świata. 15:45 UTRACONY ŚWIAT ALEKSANDRA WIELKIEGO - ODC. 2/6 (ALEXANDER'S LOST WORLD) Film dokumentalny, 46 min, Wielka Brytania, 2012 Fotoreporter i reżyser David Adams wyrusza w epicką podróż do jednego z najniebezpieczniejszych miejsc na ziemi, aby odkryć najdalsze zakątki Imperium Aleksandra Wielkiego. Dotychczas niedostępne, spustoszone wojną miejsca nie były odwiedzane przez filmowców aż do tej poty. Usiana małymi górskimi miasteczkami i starożytnymi ruinami wiosek Afganistanu kraina potężnej rzeki Amu - daria (kiedyś Oxus), była granicą ogromnego Imperium Aleksandra. Autorzy programu, przy użyciu grafiki 3D, po raz pierwszy odtwarzają te starożytne zabudowania zniszczone tysiące lat temu. Przywracają do życia dawno zapomniane miasta i twierdze. 16:40 JAK BYŁO? - TRAKTAT RYSKI Dysk./wywiad/debata, 29 min, Polska, 2018 Scenariusz: Elżbieta Szumiec - Zielińska Wykonawcy: Przemysław Babiarz (prowadzący) 18 marca 1921 roku podpisany został traktat ryski. Kończył on formalnie niewypowiedzianą wojnę polsko - bolszewicką. W wyniku kilkumiesięcznych informacji postanowiono, że Rzeczpospolita odzyska ziemie utracone w wyniku drugiego i trzeciego zaboru. Dodatkowo Polska miała otrzymać rekompensatę w wysokości 30 milionów rubli w złocie oraz zwrot niektórych dzieł sztuki. Ustalenia dotyczące granic przetrwały do 1939 roku. Zaproszeni do programu goście - prof. Wojciech Roszkowski z Instytutu Studiów Politycznych PAN i Jakub Maciejewski, publicysta "Gazety Polskiej" i "Arcan" dyskutują na temat traktatu - czy był naszym triumfem, czy też porażką? 17:45 HISTORIA POLSKI - ŁUPASZKO CZ. 2 Film dokumentalny, 42 min, Polska, 2000 Zdjęcia: Grzegorz Szczygielski, Sławomir Woźniak Druga, a zarazem ostatnia część dokumentalnej opowieści o losach Zygmunta Szendzielarza "Łupaszki" i jego żołnierzy, przypomina powojenną już działalność dzielnego dowódcy, jego aresztowanie, proces i wykonanie wyroku. W kwietniu 1945 roku na Białostocczyźnie pod dowództwem majora Szendzielarza rozpoczęła działalność V Brygada Wileńska. W jej skład weszli żołnierze z innych brygad wileńskich, dezerterzy z Ludowego Wojska Polskiego i żołnierze miejscowej siatki konspiracyjnej AK. Teren, na którym operował "Łupaszko", był obszarem, który częściowo znalazł się w jurysdykcji białoruskiego okręgu NKWD, na jego inną część skierowano sowieckie siły wojskowe do zwalczania polskiego podziemia. Przystąpiły one do zmasowanych działań przeciwko żołnierzom AK, a także zastraszania ludności wspierającej ich bardzo aktywnie. Aresztowanych NKWD przesłuchiwało w sposób bestialski, tysiące ludzi wywożono na wschód. W takiej sytuacji działania były coraz trudniejsze i ryzykowniejsze. Major Szyndzielarz przeniósł się z Białostocczyzny na teren woj. gdańskiego, gdzie zresztą znalazło się już wielu repatriantów z Wileńszczyzny i Nowogródczyzny. Nawiązał tam kontakt z płk. Antonim Olechnowiczem "Pohoreckim", kierującym ośrodkiem mobilizacyjnym wileńskiego okręgu AK. Zaproponował on "Łupaszce" dowództwo oddziałów leśnych. V Brygada Wileńska wznowiła w ten sposób działalność, tym razem na terenie Borów Tucholskich, Warmii i Mazur. Przeprowadziła kilka udanych akcji, sytuacja jednak stawała się coraz trudniejsza. Rok 1948 był rokiem generalnej rozprawy z polskim podziemiem niepodległościowym. W marcu zostaje rozbita struktura ośrodka mobilizacyjnego wileńskiego okręgu AK. W całym kraju aresztowano ponad sześćset osób, w tym płk. Antoniego Olechnowicza, a także majora Szendzielarza. Obaj znaleźli się w warszawskim więzieniu na Rakowieckiej. We wrześniu 1950 roku "Łupaszko" stanął przed wojskowym sądem rejonowym w Warszawie. Skazano go na karę śmierci. Wyrok został wykonany. Majora Szendzielarza i jego żołnierzy, ciężki okres walki UB z podziemiem wspominają m.in.: Rajmund Drozd, Marian Kiersnowski, Lidia Lwow - Eberle, Aldona Rymsza, Józef Bandzo, Olgierd Christa i dr Henryk Piskunowicz - historyk. Film kończy msza święta odprawiona za "Łupaszkę" w kościele pod wezwaniem św. Brygidy w Gdańsku. 19:05 CZAS HONORU - POWSTANIE - ODC. 3 "HOTEL VICTORIA" Serial wojenny, 45 min, Polska, 2014 Reżyseria: Jan Hryniak Scenariusz: Jarosław Sokół Aktorzy: Jan Wieczorkowski, Antoni Pawlicki, Jakub Wesołowski, Maciej Zakościelny Godzina "W" zastaje powstańców w różnych miejscach Warszawy. Pluton Władka dotarł na miejsce zgrupowania, do fabryki na Woli. Oddział Bronka, odcięty przez Niemców, przedziera się przez ruiny getta. Podlegli Bronkowi żołnierze znajdują się w polu rażenia niemieckiego RKM - u. Apacz wyrywa się do walki, twierdząc, że poradzi sobie z Niemcami tylko przy użyciu noża. Koledzy Mickiewicza namawiają go, żeby wreszcie podszedł do Zosi, która tak bardzo mu się podoba. Karkowski donosi Rainerowi o planowanym ataku na dzielnicę policyjną. Na Ochocie dochodzi do próby linczu na folksdojczach Knapikach. Michał musi opuścić szpital. Jest pełen obaw o wciąż nieprzytomną Celinę, wie jednak, że jego obowiązkiem jest walka. W szpitalu spotyka tajemniczego pacjenta nazwiskiem Słowiński. Wycieńczony przez ciężką chorobę Słowiński prosi Michała, by pomógł mu dostać się do sztabu powstańczego w hotelu Victoria. Na Woli Krawiec wydaje rozkaz szturmu na niemieckie magazyny wojskowe na Stawkach. 20:00 POLSKIE 100 LAT - POLITYKA SOWIECKA WOBEC POLSKI 1941 - 43 Film dokumentalny, 24 min, Polska, 2019 Reżyseria: Krzysztof Talczewski Scenariusz: Mirosław Chojecki, Piotr Weychert Muzyka: Michał Lorenc Wykonawcy: Tomasz Marzecki, Kazimierz Kaczor Po agresji sowieckiej na Polskę 17 września 1939 roku nie istniały żadne kanały łączności między rządem Rzeczypospolitej w Londynie a Moskwą. Dopiero po ataku Niemców na dotychczasowego sojusznika nawiązane zostały stosunki polsko - sowieckie. Podpisany został układ pomiędzy ambasadorem sowieckim w Londynie Iwanem Majskim i premierem rządu Rzeczypospolitej generałem Władysławem Sikorskim. Jednak tworzenie armii polskiej w ZSRR napotykało na mnóstwo przeszkód i w końcu spowodowało jej wycofanie do Iranu. Gdy w kwietniu 1943 roku Niemcy odkryli w Katyniu masowe groby oficerów polskich Moskwa stwierdziła, że zostali zamordowani przez hitlerowców. Wniosek rządu Rzeczypospolitej do Międzynarodowego Czerwonego Krzyża w Genewie o zbadanie sprawy spowodował zerwanie przez Stalina stosunków z polskim rządem. Tym samym Stalin miał wolne ręce i mógł realizować własną politykę przy pomocy tworzonych przez siebie struktur agenturalnych. 20:50 WAKACJE KATA Teatr, 63 min, Polska, 1970 Autor: Jerzy Gierałtowski Reżyseria: Zygmunt Hubner Scenariusz: Zygmunt Hubner Zdjęcia: Aleksander Lipowski Aktorzy: Daniel Olbrychski, Roman Wilhelmi, Aleksander Sewruk, Mieczysław Stoor, Danuta Nagórna "Wakacje kata" dotykają trudnej i delikatnej materii. Bohaterami opowiadania Jerzego Gierałtowskiego są członkowie oddziału likwidacyjnego AK, zajmującego się w czasie wojny wykonywaniem wyroków śmierci na donosicielach, szpiegach i zdrajcach. Nie są to zadania łatwe. Strzelanie do umundurowanego niemieckiego patrolu mniej niesie ze sobą obciążeń psychicznych niż zabicie własnego dowódcy, który "nie wytrzymał", stracił panowanie nad sobą i stał się dla organizacji niebezpieczny. Alkohol i cynizm są jedynymi lekarstwami dla oddziału "katów", usypiają dręczący, wewnętrzny niepokój. Wojna ma jednak swoje tragiczne prawa - kiedy kat ulega skrupułom moralnym i nie wypełnia rozkazu - sam staje się ofiarą. Daniel Olbrychski, Roman Wilhelmi i Aleksander Sewruk zagrali w tym spektaklu trzy wspaniałe role i mogło to być dwadzieścia lat temu przedstawienie ważne, trafiające w kontestatorski niepokój końca lat 60. Nie zaistniało w świadomości widzów, wstrzymane przez ówczesne kierownictwo telewizji tuż przed wysłaniem na telewizyjny festiwal do Sofii. Podano dwa powody tej decyzji: niemożliwy do zaakceptowania obraz odheroizowanych bohaterów oraz podejrzany ideologicznie wątek fabularny - Rosjanin jako agent gestapo. Mimo długoletniego "więzienia" spektakl nie zestarzał się artystycznie. Sposób obrazowania, montażu, wstawki filmowe, używane dziś z taką dumą przez reżyserujących w telewizji filmowców, nie są - jak się okazuje - ich wynalazkiem. 22:40 SZEROKIE TORY - SZKOŁA KADETEK Reportaż, 24 min, Polska, 2010 Autor: Barbara Włodarczyk Reportaż z jedynej w Rosji szkoły kadeckiej tylko dla dziewcząt. Jest to kuźnia kadr dla wojska, służb bezpieczeństwa i urzędów państwowych. Podczas gdy ich rówieśnice bawią się lalkami, słuchaczki tej szkoły strzelają z pistoletu i w ciągu 8 sekund rozkładają kałasznikowa. Swobodnie dorównują chłopcom ze szkół kadeckich. W odróżnieniu od nich doskonale radzą sobie też z musztrą, tańcem, śpiewem, szermierką, gotowaniem, szyciem, a nawet sztuką fryzjerską. Szkoła przypomina miniwojsko i ma kształcić patriotki, wzorowe obywatelki i matki. Nauka trwa przez 6 dni w tygodniu, od świtu do wieczora, bo kadetki mieszkają w internacie i tylko na weekend wychodzą do domów. Główna bohaterką reportażu jest 13 - letnia Karina. Kamera towarzyszy jej przez cały dzień, od 7 rano do 21.30. Nastolatka marzy o tym, by pracować w MSW i jest gotowa zginąć za Rosję. 01:05 BYŁO, NIE MINĘŁO - KRONIKA ZWIADOWCÓW HISTORII. - WRAKI KOLOBRZEGU Magazyn, 22 min, Polska, 2018 Autor: Adam Sikorski Wykonawcy: Artur Kalicki Magazyn historyczny prezentujący wydarzenia i różne aspekty dawnej i najnowszej historii Polski. Wojna sama w sobie jest nieustającym ciągiem przerażających zdarzeń. Ale przeniesienie jej na morze czyni dramat ludzi, walczących na styku dwóch żywiołów: ognia i wody, niewyobrażalnie strasznym. Kiedy zaś cichną wybuchy, milczące podwodne cmentarzyska stają się miejscem pracy dla poszukiwaczy wodnych. Wracamy do pięknego projektu Wraki Kołobrzegu, realizowanego przez Muzeum Oręża Polskiego. Ta akcja trwa już drugi rok, ale ciągle elektryzuje.