TVP Kultura Poniedziałek, 16.03.2020 08:45 CZY MOŻNA SIĘ PRZYSIĄŚĆ Film obyczajowy, 36 min, Polska, 1999 Reżyseria: Tomasz Tryzna Scenariusz: Tomasz Tryzna Zdjęcia: Wojciech Todorow Aktorzy: Stanisław Tym "Jest to opowieść o spotkaniu nieba filantropii z piekłem statystyki" - tak o swoim debiucie fabularnym mówi reżyser i scenarzysta, Tomek Tryzna. Autor sfilmowanej przez Andrzeja Wajdę, przetłumaczonej na kilkanaście języków powieści "Panna Nikt", kinem interesował się od wczesnej młodości. W wieku szesnastu lat zaczął realizować amatorskie filmy, za które zdobywał nagrody na różnych przeglądach. Był niepokornym indywidualistą, co nie ułatwiało mu życia w liceum. Z trudem ukończył szkołę średnią. Choć zawsze marzył o robieniu filmów, przez długie lata utrzymywał się głównie z pisania scenariuszy. Jest autorem m.in. "Murmuranda" w reżyserii Andrzeja Barszczyńskiego, "Sześciu milionów sekund" Leszka Staronia, "Opowieści Harleya" Wiesława Helaka. W latach 90. zrealizował według własnych scenariuszy m.in. "Kaskaderskie ABC" i eksperymentalny cykl telewizyjny "Trrr - obrazki do nakręcenia". Jednak popularność zyskał dzięki książce "Panna Nikt". Pomimo sukcesu literackiego wyznaje: "reżyseria jest dla mnie najważniejsza. Uważam, że kino jest najpiękniejszą ze sztuk. Książkę napisałem tylko dlatego, że nie mogłem zrobić filmu". Po 35 latach spełniło się marzenie Tomka Tryzny, pod koniec 1998 roku rozpoczął pracę nad krótkometrażowym filmem fabularnym "Czy można się przysiąść?". Do stworzenia tego obrazu zainspirował go sen. Pomyślał, że głód może być pretekstem do powiedzenia wielu istotnych rzeczy o świecie i człowieku. Fabuła filmu opowiada o Gościu (w tej roli Stanisław Tym) posilającym się w restauracji. W pewnym momencie przysiada się do niego Staruszek. Gość częstuje go golonką. Po chwili do stołu podchodzą jeszcze dwie głodne osoby - Chuda i Malutki. Staruszek wylizuje talerz. Chuda kradnie chleb, a Malutki rzuca się na kość i chowa ją za pazuchą. Kelner (gra go Ryszard Kotys) chce przepędzić hołotę, ale Gość go powstrzymuje. Prosi nawet o kartę dań i brakujące nakrycia. Pytany o sens zaczynającej się w ten sposób przypowieści reżyser unika jednoznacznych odpowiedzi. Interpretację pozostawia widzom. Mówi jedynie, że to historia o cierpieniu, fałszywej nadziei... Obsadzonemu w głównej roli Stanisławowi Tymowi towarzyszy 40 tzw. naturszczyków w rolach epizodycznych i 300 statystów. 09:35 PERSONEL Dramat obyczajowy, 67 min, Polska 1975 Scenariusz i reżyseria: Krzysztof Kieślowski Zdjęcia: Witold Stok Aktorzy: Juliusz Machulski, Irena Lorentowicz, Włodzimierz Boruński, Michał Tarkowski, Andrzej Siedlecki, Tomasz Lengren, Tomasz Zygadło, Janusz Skalski, Krystyna Wachełko, Ludwik Mika, Wilhelm Klonowski, Jan Torończak, Jan Zieliński, Edward Ciosek, Henryk Sawicki Świat ludzi anonimowych w swej pracy - krawców teatralnych, malarzy, modelarzy. Wykonują zadania bardzo ważne dla funkcjonowania teatru, ale pozostają w cieniu gwiazd sceny. Nie brak wśród nich bogatych i wyrazistych osobowości, identyfikujących się ze swoją pracą, pełnych poświęcenia. Jednak specyfika teatru jako miejsca prac rodzi szczególne napięcia i konflikty środowiskowe. Tak naprawdę to nie tylko ludzie zasiadający na widowni niewiele wiedzą o pracy szarych pracowników technicznych, często nie doceniają jej także artyści. Ale problem poruszony przez Kieślowskiego jest bardziej skomplikowany, niż mogłoby się to wydawać po obejrzeniu początkowych scen filmu. Wszelkie przywileje, jakimi cieszą się w teatrze "prawdziwi artyści", są już tylko marnym odbiciem dawnego kultu aktora. Pozostali, szarzy pracownicy świątyni sztuki, zdają sobie sprawę, że ci wywyższający się wcale nie są w dużo lepszej od nich sytuacji - zarabiają niewiele więcej, są niepewni swej pozycji, ról, jakie otrzymają w kolejnym spektaklu, nurtują ich podobne problemy codziennego życia. Bohater filmu, Romek Januchta, jest uczniem technikum teatralnego. Rozpoczyna pierwszą pracę w pracowni krawieckiej w teatrze. Jest przeświadczony, że uszycie kostiumu to nie "odwalenie" roboty, jak sądzi wielu jego starszych kolegów, ale udział w powstawaniu spektaklu, w tworzeniu sztuki. Szybko jednak przekonuje się, że miejsce, w którym przyszło mu pracować, ma niewiele wspólnego z jego wyobrażeniami o teatrze jako miejscu prawie magicznym. Jego starszy kolega, krojczy Sowa, nieukrywający swych poglądów na temat kondycji teatru, popada w ostry konflikt z rozhisteryzowanym aktorem, panem Andrzejem. Teatralne organizacje społeczno - polityczne chcą wykorzystać Romka przeciwko Sowie. Film otrzymał Wielką Nagrodę miasta Mannheim podczas Międzynarodowego Tygodnia Filmowego w Mannheim w październiku 1975, a także wiele nagród na festiwalach krajowych - m.in. Grand Prix IV Koszalińskich Spotkań Filmowych "Młodzi i Film" w 1976 roku, Nagrodę Główną w dziedzinie filmów telewizyjnych na III Festiwalu Polskich Filmów Fabularnych w Gdańsku w 1976 roku. Na tym samym festiwalu "Personel" uhonorowany został także nagrodą dziennikarzy. 11:00 BLISKO, CORAZ BLIŻEJ - ODC. 7/19 OJCOWSKI DOM. ROK 1919 Serial historyczny, 66 min, Polska 1982 Reżyseria: Zbigniew Chmielewski Scenariusz: Albin Siekierski Zdjęcia: Jan Janczewski Muzyka: Piotr Marczewski Występują: Jan Frycz, Izabela Trojanowska, Ferdynand Matysik, Janusz Sykutera, Tadeusz Szaniecki, Tomasz Zaliwski, Eugeniusz Kujawski, Grażyna Barszczewska, Lidia Bienias, Zbigniew Buczkowski, Jerzy Cnota, Dagmara Foniok, Marek Frąckowiak, Jan Goluch, Andrzej Holaj, Halina Kazimierowska, Stanisław Kierasiński, Adam Kwiatkowski, Grażyna Laszczyk, Teresa Lipowska, Gabriel Nehrebecki, Henryk Stanek, Stanisław Staniek, Czesław Stopka, Zdzisław Szymborski, Henryk Tarczykowski, Bogusław Weil, Fryderyk Widuch, Wiesław Zanowicz, Ewa Ziętek, Antoni Żukowski i inni Nadchodzi koniec I wojny światowej. Nowy porządek w Europie ustala Traktat Wersalski. Po ponad 120 latach niewoli Polska odzyskuje niepodległość. Na Śląsku jednak sytuacja wciąż jest niepewna. Rok później wybucha pierwsze Powstanie Śląskie, którego celem jest przyłączenie Górnego Śląska do państwa polskiego. Rodzina Stanika Pasternika także chwyta za broń. 12:20 META Film obyczajowy, 64 min, Polska 1971 Reżyseria: Antoni Krauze Scenariusz: Marek Nowakowski Zdjęcia: Edward Kłosiński Muzyka: Zygmunt Konieczny Aktorzy: Asja Łamtiugina, Witold Pyrkosz, Henryk Hunko, Irmina Praszyńska, Czarek Machliński, Zdzisław Kuźniar, Jadwiga Skupnik, Ilona Bartosińska, Andrzej Bielski, Zuzanna Helska, Ireneusz Karamon, Eliasz Kuziemski, Danuta Lewandowska, Ferdynand Matysik, Kazimierz Ostrowicz Czarno - biały film, za który Antoni Krauze otrzymał Nagrodę Specjalną Jury na festiwalu filmowym w Gdyni. Reżyser uczynił bohaterami troje ludzi, którzy wskutek przypadkowego splotu wydarzeń żyją pod jednym dachem. Stworzył znakomite portrety psychologiczne głównych postaci. W świetnych rolach, jako Irena i Kazimierz, wystąpili Asja Łamtiugina i Witold Pyrkosz. Na grze ich dwojga wspiera się cała konstrukcja filmu. W poczekalni dworca kolejowego w jakimś małym miasteczku spotykają się przypadkowo szkolni koledzy. Nie widzieli się wiele lat, każdy z nich wybrał własną życiową drogę. Włodzimierz założył rodzinę, ma żonę i dwoje dzieci i chociaż ledwie wiąże koniec z końcem, stara się żyć godnie i uczciwie. Zawsze był spokojny, wyważony, wśród kolegów uchodził za fajtłapę, nawet nazywali go "Trzy czwarte". Kazimierz Kaczyński to absolutne przeciwieństwo Włodzimierza, lubi imponować, być w centrum uwagi. Zgrywa światowca obytego w towarzystwie, jest stale przy forsie, którą zdobywa kombinując. Nie splamił się uczciwą pracą, woli drobne szwindle i karciane oszustwa, które przynoszą mu niemałe dochody. Okazuje się, że Kazik jest w potrzebie, szuka mety, czyli jakiegoś lokum do pomieszkania. Dobroduszny Włodzimierz zabiera go do siebie, chociaż żyje w bardzo skromnych warunkach. Dzieli pokój z kuchnią wraz z żoną Ireną i dwojgiem małych dzieci, synem Czarkiem i nieco starszą córką Irminą. Irena dość szybko zgadza się na sublokatora skuszona dwoma tysiącami, które gość oferuje. Kazik ma spać w kuchni na łóżku po babci. Nie zniechęcają go złe warunki, wręcz przeciwnie, potrafi się błyskawicznie zadomowić i czuje się mniej skrępowany niż sami gospodarze. Staje się jakby członkiem rodziny, coraz bardziej ingerując w domowe sprawy kolegi. Włodzimierz ma poważne kłopoty. Otrzymał wymówienie z pracy, bo odważył się mówić prawdę i stawić czoło oszustwom. Z fatalną opinią, jaką mu wystawiono w kadrach, nie może znaleźć nowej posady. Codziennie odbywa wędrówki do pośredniaka, ale bez rezultatu. Tymczasem Kazik szasta pieniędzmi, przynosi kwiaty, kupuje prezenty Irenie i dzieciom, zaskarbiając sobie ich sympatię i wdzięczność. Spokojnego i uczciwego Włodzimierza coraz bardziej drażni obecność kolegi kombinatora. On zawsze wiódł uczciwe życie, brzydził się kancierstwem i oszustwami. Unikając sublokatora, oddala się od domu i żony. Dla Kazika to świetna okazja, by zbliżyć się do wciąż atrakcyjnej Ireny. 13:40 ELVIS PRESLEY: '56 SPECIAL (ELVIS PRESLEY: 56 SPECIAL) Film dokumentalny, 58 min, Wielka Brytania, 1987 Reżyseria: Alan Raymond, Susan Raymond Wykonawcy: Elvis Presley Elvis Presley to jedna z najważniejszych postaci muzyki rozrywkowej. Tę prawdziwą ikonę kultury często określa się mianem króla rock and rolla. "Elvis Presley: '56 Special" to prawdziwa podróż w czasie. Ten film, prezentujący punkt zwrotny w karierze Presleya, zawiera niepublikowane wcześniej nagrania, kontrowersyjne wystąpienia telewizyjne i archiwalne klipy wraz z wywiadami. Pośród nich zaprezentowane zostaną cyfrowo zrekonstruowane hity takie jak "Blue Suede Shoes", "Love Me Tender" czy "Ready Teddy". 16:10 SIÓDMA PIECZĘĆ (SJUNDE INSEGLET, DET AKA THE SEVENTH SEAL) Dramat, 92 min, Szwecja 1956 Scenariusz i reżyseria: Ingmar Bergman Zdjęcia: Gunnar Fischer Muzyka: Erik Nordgren Występują: Max von Sydow, Gunnar Björnstrand, Bengt Ekerot, Nils Poppe, Bibi Anderson, Inga Gill, Inga Landgr i inni Szwecja, XIV wiek. Po dziesięciu latach nieobecności wraca do kraju z wyprawy krzyżowej rycerz Antonius Block. Towarzyszy mu giermek Jöns, pełniący zarazem funkcję koniuszego. Podczas pierwszego postoju w ojczyźnie, nad brzegiem morza, ukazuje się Antoniusowi postać w czarnej opończy. Jest to śmierć, która przyszła po rycerza. Ten proponuje jej rozegranie partii szachów. Jeśli ją przegra, nie będzie stawiał oporu. Zaczyna się gra o życie rycerza, którą partnerzy co pewien czas przerywają. Wkrótce po przybyciu do kraju, Antonius i Jöns dowiadują się od spotykanych z rzadka ludzi, że epidemia dżumy pustosząca Europę dotarła i do Szwecji. Wśród ludności krążą niesamowite opowieści o masowym otwieraniu się grobów, ukazywaniu się zmarłych, o dziwnych znakach i ostrzeżeniach, a przede wszystkim o wielkim głodzie ogarniającym szwedzką ziemię. Narasta panika i przerażenie. Oskarżając się wzajemnie o grzeszny tryb życia ludzie szukają winnych, w nadziei, że odwrócą od siebie karę Bożą. Próbując odkupić dawne złe postępki, samoudręczają się, by zaraz potem popełniać nowe zbrodnie: ograbiać trupy i opuszczone domostwa, palić na stosach czarownice. Zdążający do swego zamku rycerz obserwuje to wszystko, coraz to powracając do rozpoczętej nad brzegiem morza partii szachów. Ale jego pionów systematycznie ubywa. Ten niezwykły, niemal pozbawiony akcji dramat filozoficzny, nagrodzony Srebrną Palmą na MFF w Cannes w 1957 r. (ex aequo z "Kanałem" Andrzeja Wajdy), łączy w sobie tak odmienne elementy, jak średniowieczna alegoria i współczesny racjonalizm, pełna symboli fantastyka i autentyczny aż do okrucieństwa realizm, niemal rokokowa sielanka i mroczny ekspresjonizm. Krytycy porównywali to dzieło do "Fausta", zalecając oglądanie "Siódmej pieczęci" dwu - lub trzykrotnie, bo dopiero wówczas można dostrzec całe bogactwo estetyczne i filozoficzne tego filmu. Niektórzy posuwają się nawet do stwierdzenia, że spośród 43 obrazów nakręconych przez Bergmana w ciągu 40 lat pracy reżyserskiej ten właśnie film, choć nie najgłośniejszy, jest jego najwybitniejszym osiągnięciem, swoistym "kamieniem mądrości". 18:00 LEGENDY POLSKIEGO TEATRU - HOLOUBEK - PORTRET AKTORA Film dokumentalny, 69 min, Polska, 2005 Reżyseria: Tadeusz Pikulski Scenariusz: Tadeusz Pikulski Portret jednego z najwybitniejszych aktorów polskich ostatnich kilkudziesięciu lat został zbudowany głównie z archiwaliów TVP. Przypomina on głośne przed laty spektakle teatralne i telewizyjne, filmy, w których grał, oraz jego wystąpienia publiczne. Znakomity gawędziarz i facecjonista został także pokazany poprzez wypowiedzi, wywiady, relacje ze spotkań z widzami i kontakty z najbliższymi. Film przypomina najważniejsze epizody jego życia, przede wszystkim artystycznego. 20:30 PANORAMA KINA POLSKIEGO - GENERAŁ NIL Film biograficzny, 120 min, Polska, 2008 Reżyseria: Ryszard Bugajski Scenariusz: Krzysztof Łukaszewicz, Ryszard Bugajski Zdjęcia: Piotr Śliskowski Muzyka: Shane Harvey Aktorzy: Olgierd Łukaszewicz, Alicja Jachiewicz, Magdalena Emilianowicz, Anna Cieślak, Zbigniew Stryj, Jacek Rozenek, Leszek Lichota, Adam Woronowicz Przedstawiona w filmie Ryszarda Bugajskiego historia - to próba rekonstrukcji ostatnich lat życia Augusta Emila Fieldorfa, ps. "Nil", legendarnego dowódcy Kedywu Armii Krajowej, generała brygady Wojska Polskiego, który został pośmiertnie odznaczony Orderem Orła Białego. Akcja rozpoczyna się w momencie powrotu bohatera filmu z zesłania w głąb Związku Sowieckiego. Po aresztowaniu w marcu 1945 roku przez NKWD został wywieziony do obozu pracy na Uralu, skąd powrócił do Polski w 1947 r. Film kończy się wykonaniem wyroku śmierci na Fieldorfie. Prośba rodziny o ułaskawienie została odrzucona. Egzekucja odbyła się w lutym 1953 roku w mokotowskim więzieniu przy ul. Rakowieckiej. W fabułę filmu osnutą wokół ostatnich lat życia Fieldorfa wplatają się wątki retrospekcyjne z okresu okupacji i konspiracyjnej działalności generała, a w szczególności dotyczące wydania przez niego rozkazu likwidacji kata Warszawy, generała SS Franza Kutschery. 22:40 POWIDOKI Dysk./wywiad/debata, 11 min, Polska, 2019 Wykonawcy: Barbara Schabowska (prowadząca), Piotr Nowak (prowadzący) W tym odcinku prowadzący skupią się na arcydziele literatury światowej "Jądrze ciemności" Josepha Conrada, opowieści o podróży do kresu cywilizowanego świata i granicach własnej wyobraźni. 22:55 ANTYFONIE - BARTEK ZASKÓRSKI / RADOSŁAW SIRKO Film dokumentalny, 22 min, Polska, 2019 Reżyseria: Andrzej Załęski Scenariusz: Jacek Staniszewski, Andrzej Załęski Bohaterem kolejnego odcinka jest młody artysta, działający jednocześnie na polu wizualno - konceptualnym i muzycznym. Bartosz Zaskórski - muzyk, ilustrator, twórca licznych wystaw (m.in. w CSW Zamek Ujazdowski w Warszawie oraz w CSW Kronika w Bytomiu), a ostatnio również wykładowca w Akademii Sztuk Pięknych w Szczecinie. Zaskórski wplata do swoich kompozycji elementy pozamuzyczne, tekstowe, które często mają związek ze specyficznie rozumianą lokalnością: jego projekt Wsie odnosi się do osobistego przeżywania konfrontacji z przyrodą i mikroświatem rodzimego Żytna, zaś powstający we współpracy z warszawskim Teatrem Powszechnym projekt dotyczący historii warszawskiej Pragi dowodzi szczególnego wsłuchania się twórcy w różnorodne konteksty ludzkiej aktywności i ich śladów. Zaskórski, który tworzy surrealistyczne grafiki towarzyszące swoim wydawnictwom, oprowadzi nas po światach, z jakimi się identyfikuje, opowie o swoich wczesnych inspiracjach i fascynacjach oraz zaimprowizuje kilka około muzycznych akcji ze swoim udziałem. Drugim artystą, którego zdecydowaliśmy się w tym odcinku zestawić z Bartoszem Zaskórskim, jest Radosław Sirko. Radosław Sirko jest artystą dźwięku, wydawcą, filarem projektu Duy Gebord, lecz także teoretykiem i socjologiem mediów, kuratorem, i bacznym obserwatorem zjawisk mających miejsce na obrzeżach sceny eksperymentalnej. W ostatnim okresie zrealizował on dokument o kilku muzykach związanych ze sceną radykalnego harsh noise. 23:30 WIĘCEJ NIŻ FIKCJA - PUSTYNNI BIEGACZE (DESERT RUNNERS) Film dokumentalny, 56 min, USA, 2013 Reżyseria: Jennifer Steinman Muzyka: Eric Holland Trzymający w napięciu film dokumentalny o biegaczach, którzy biorą udział w słynnym ultramaratonie czterech pustyń. Obserwujemy pełne dramatycznych zwrotów akcji historie zmagań z własnymi słabościami, zmęczeniem, ekstremalnymi warunkami podczas biegu. Bardzo atrakcyjny, nagrodzony na festiwalach dokument o rywalizacji i zmaganiach w ekstremalnym wyzwaniu sportowym. Dodatkowo mamy okazję obserwować wspaniałe krajobrazy najpiękniejszych pustyń świata. W tym filmie bohaterów jest czworo Samantha Gash, Tremaine Kent, David O'Brien, Ricky Paugh oraz 4 pustynie. Seria 4 Deserts Ultramarathon jest powszechnie uznawana za najbardziej prestiżową na świecie serię biegową. Składa się z wyścigu Sahara (Egipt / Jordania / Namibia), Gobi (Chiny / Mongolia), Atakama (Chile) i ostatniej, najzimniejszej pustyni - Antarktydy. Zawodnicy w wyścigach przemierzają 250 kilometrów w ciągu siedmiu dni w niezwykle trudnym terenie, śpiąc w namiocie i mając jedynie dostarczoną przez organizatora wodę. Oczywiście uczestnicy otrzymują wsparcie wysoko wykwalifikowanej kadry oraz zespołu medycznego. Startujący mają chwile kryzysu i zwątpienia we własne siły. Roosevelt powiedział: Brawa należą się tym na arenie. Tak brzmi dewiza ludzi, którzy nawet jeśli przegrywają, to po twardej walce. To jest arena naszych zmagań. Możesz przegrać albo w ogóle nie dobiec, ale zawsze dajesz z siebie wszystko. 00:40 ŻELAZNA KLASYKA - FAUST (FAUST - EINE DEUTSCHE VOLKSSAGE) Film fantasy, 102 min, Niemcy, 1926 Reżyseria: Friedrich Murnau Scenariusz: Hans Kyser Zdjęcia: Carl Hoffmann Muzyka: Werner Heymann Aktorzy: Hanna Ralph, Gosta Ekman, Camilla Horn, Frida Richard, Yvette Guilbert Friedrich Wilhelm Murnau kieruje się w swym filmie nie tyle dramatem Wolfganga Goethego, ile średniowieczną baśnią ludową: Faust [Gösta Ekman] zapisuje swą duszę Mefistofelesowi [Emil Jannings] i otrzymuje od niego z powrotem swą młodość. Po pobycie we Włoszech, gdzie w pełni korzystał z radości życia, Faust powraca do domu i zakochuje się w niewinnej Małgorzacie [Camilla Horn]. Przy pomocy jej ciotki - rajfurki [Yvette Guilbert] uwodzi Małgorzatę i wkrótce ją porzuca. Gdy ta zostaje skazana na śmierć jako morderczyni dziecka, Faust przeklina ofiarowaną mu przez diabła młodość. Wzywany przez umierającą ukochaną na pomoc, zjawia się jako stary człowiek przed stosem ognia. Mefistofeles utracił duszę Fausta, gdyż miłość unieważniła diabelski pakt. Podczas gdy większość niemieckich krytków przymierza film do literackiego tekstu Goethego i zarzuca reżyserowi brak filozoficznej głębi, za granicą utwór ten przyjmowany jest pozytywnie. Podkreśla się, że Muranuowi udało się stworzyć samoistne, sugestywne dzieło sztuki. 03:10 KINO NOCNE - NIEBEZPIECZNE ZWIĄZKI (DANGEROUS LIAISONS) Melodramat, 114 min, Wielka Brytania/USA, 1988 Reżyseria: Stephen Frears Scenariusz: Christopher Hampton Muzyka: George Fenton Aktorzy: Glenn Close, John Malkovich, Michelle Pfeiffer Obraz życia XVIII wiecznej arystokracji francuskiej. Opowieść o intrygach planowanych i realizowanych przez niemoralną i perfidną markizę de Merteuil i jej byłego kochanka wicehrabiego de Valmont. Kiedy de Merteuil dowiaduje się, że jej dawna namiętność Gercourt zamierza poślubić młodziutką Ccile Volanges, nie kryje zazdrości. Rodzi się pomysł szatańskiego spisku, by pograć na uczuciach innych. [Tekst: Waldemar Kuczyński]