TVP Historia Sobota, 28.03.2020 06:55 BYŁ TAKI DZIEŃ - 28 MARCA Felieton, 2 min, Polska, 2006 Autor: Janusz Weychert 1364 - poświęcenie obecnej katedry na Wawelu; 1921 - urodził się Zbigniew Brzeziński; 1985 - śmierć Marca Chagalla; 07:05 DAWNE ŚWIATY - ODC. 5/8 JORDANIA. OD NABATEJCZYKÓW DO HASZYMIDÓW (FROM THE NABATEAN TO THE JORDAN KINGDOM) Film dokumentalny, 50 min, Francja, 2007 Obecnie miasto Amman jest nowe, w większości z drugiej połowy XX wieku. Mimo to stolica Jordańskiego Królestwa Haszymidzkiego jest świadectwem długiej historii kraju. Dzieje Ammanu sięgają czasów biblijnych. Wtedy nazywano go Rabbat Ammon. Ammon był stolicą królestwa Ammonitów. Następcy Aleksandra Wielkiego przemianowali go na Filadelfia. W czasach Rzymian, Filadelfia należała do sieci handlowej Dekapolis. Z czasów tych pozostał imponujący teatr postawiony przez Marka Aureliusza. Nazwa Amman oficjalnie pojawi się dopiero w roku 635, po podboju przez Arabów. Jordania, młode państwo powstałe po rozpadzie europejskich imperiów kolonialnych, znalazła się w samym środku regionu o dużym znaczeniu historycznym. W miejscu tym spotykały się Afryka, Europa i Azja. Ten wspaniały zakątek świata od zawsze przyciągał obcych. Po kolei Hebrajczyków, Żydów, Chrześcijan, Umajjadów, Mameluków, Abbasydów, Turków osmańskich, a potem Anglików i Palestyńczyków. Wszyscy oni stawali na tej ziemi, lecz nigdy nie udało im się jej zdobyć na zawsze. Wydaje się jednak, że pewien lud nigdy nie wyzbył się suwerenności. Są nim Beduini! Ci nomadzi żyjący z pasterstwa, synowie pustyni, są strażnikami wielowiekowych tradycji. Obecnie są filarem królestwa. Żyją jak badawi, czyli po beduińsku. Jak ich przodkowie właśnie! A kim byli ci przodkowie? Tej zagadki nie rozwikłano. Niektórzy badacze twierdzą, że pochodzą ze starego wędrownego ludu, który osiadł tu w IV wieku przed naszą erą. Wśród skał założył swoją stolicę, Petrę. Jordania co roku gości kilka milionów turystów. Zawdzięcza to właśnie odkryciu Petry w XIX wieku. Dawna stolica Nabatejczyków jest najcenniejszym zabytkiem Jordanii i jednym z najwspanialszych w Lewancie. Wykute w skale miasto z innej epoki fascynuje turystów i przyciąga archeologów. Co roku z całego świata zjeżdżają tu zespoły ekspertów. Każdy przyczynia się do pogłębienia wiedzy o Nabatejczykach. 08:50 RYCERZE I RABUSIE - ODC. 3/7 - MIŁOŚĆ DO HELENY Serial przygodowy, 44 min, Polska 1984 Scenariusz: Józef Hen Reżyseria: Tadeusz Junak Zdjęcia: Tomasz Tarasin Muzyka: Leszek Orlewicz Występują: Tomasz Stockinger, Gustaw Lutkiewicz, Tadeusz Paradowicz, Janusz Zerbst, Bożena Adamkówna, Ryszard Dembiński, Stanisław Niwiński, Bruno O'Ya, Piotr Skarga, Anna Chitro, Barbara Horawianka, Marek Litewka, Wiesław Michnikowski, Krzysztof Luft, Jerzy Trela, Marcin Stawski, Ewa Decówna, Tadeusz Borowski, Jerzy Karaszkiewicz, Eugeniusz Kujawski, Mirosława Marcheluk, Zofia Saretok, Marzena Trybała, Arkadiusz Bazak, Anna Dymna i inni Przyjaciel Piotra Wolskiego, Stefan Barzo, zostaje uwikłany w tragiczną w skutkach intrygę. Stefan żywi nieodwzajemnioną miłość do Heleny Klofasowej. Jej matka, kobieta bezwzględna, dąży do pozbycia się męża swej córki, zdziwaczałego, ale zacnego człowieka. O względy Heleny zabiega też rywalizujący ze Stefanem zabijaka do wynajęcia, Przecław Dydyński. Pewnego dnia Aleksander Klofas zostaje znaleziony martwy. W testamencie zapisuje wszystko żonie i poleca jej jak najszybciej wyjść za mąż za młodego człowieka. Stefan, który z miłości do Heleny gotów był popełnić zbrodnię, przekonuje się, że jego ukochana większym afektem darzy jego rywala. 09:50 OKRASA ŁAMIE PRZEPISY - RYBY W MARYNATACH Magazyn, 24 min, Polska, 2018 Reżyseria: Tomasz Rostworowski Scenariusz: Tomasz Rostworowski, Karol Okrasa Zdjęcia: Józef Szymura, Jarosław Frankowski, Sławomir Orman Wykonawcy: Karol Okrasa (prowadzący) Tym razem Karol Okrasa wyruszy wraz z ekipą na Mierzeję Wiślaną do miejscowości Piaski. Miejscowi rybacy od wieków żyli tu z połowu ryb, ale nie zawsze można było liczyć na świeżą rybę z połowu. Po pierwsze niektóre ryby występują tylko w określnych sezonach, a po drugie często warunki pogodowe uniemożliwiają połowy. Kluczową sprawą była umiejętność przechowania ryb i to w czasach, kiedy nie było chłodni i lodówek. Ryby więc suszono, solono, wędzono i marynowano w zalewach z octem. Tym tradycyjnie zajmowały się na Pomorzu kobiety. Z jedną z nich Karol się spotka i dostanie od niej liczne ryby w marynatach, soloną ikrę ze śledzia oraz suszone płaty sandacza z Zalewu Wiślanego. Te wspaniałości będą punktem wyjścia dla Karola do stworzenia wspaniałych dań. W niezwykłej scenerii wielkiej pokrytego lodem Zalewu Wiślanego, Karol przygotuje trzy potrawy. Pierwszą będzie ryba marynowana w octowej zalewie z curry. Druga propozycja to dorsz w sosie z wędzonych śliwek i pomidorów z fasolą, z soloną ikrą ze śledzia. A trzecia propozycja to zapiekanka z suszonej ryby z pomidorami. 10:25 WSZYSTKIE KOLORY ŚWIATA - NIKARAGUA. NATURALNE PIĘKNO (FLAVORS) Film dokumentalny, 50 min, Francja, 2008 Reżyseria: Eric Bacos Nikaragua to państwo w Ameryce Środkowej. Słynie z serdecznych mieszkańców i ciekawej historii. Jej wyjątkowa przyroda to prawdziwe sanktuarium bioróżnorodności. Jeziora i wulkany nadają Nikaragui wyjątkowy charakter. Kilka lat temu ten barwny kraj otworzył się na podróżnych z całego świata. 13:30 POLSKIE 100 LAT - MOCARSTWA ZACHODNIE WOBEC POLSKI W LATACH 1939 - 1945 Film dokumentalny, 26 min, Polska, 2019 Reżyseria: Krzysztof Talczewski Scenariusz: Mirosław Chojecki, Piotr Weychert Muzyka: Michał Lorenc Wykonawcy: Tomasz Marzecki, Kazimierz Kaczor Przed wybuchem II wojny światowej Polska była związana sojuszami z Francją i Wielką Brytanią. Traktaty te wydawały się gwarantować bezpieczeństwo i niepodległość. Wielka Brytania i Francja wypowiedziały wojnę III Rzeszy, gdy ta napadła na Polskę, ale oba mocarstwa zachowały bierność militarną do chwili, gdy same zostały zaatakowane przez Niemcy. Po ataku III Rzeszy na dotychczasowego sojusznika, Związek Sowiecki znalazł się w koalicji antyhitlerowskiej. Nie zmieniło to jednak nastawienia Stalina do Polski. Wielkiej Brytanii zależało bardzo na dobrych relacjach z Moskwą, sojusznikiem dźwigającym główną część ciężaru walki z Niemcami. Dla Stanów Zjednoczonym najważniejsze było pozyskanie Związku Sowieckiego do wojny z Japonią. Sprawa polska właściwie przeszkadzała w dobrych relacjach ze Stalinem. Podczas trzech konferencji, w Teheranie, Jałcie i Poczdamie, Stany Zjednoczone, Wielka Brytania i Związek Sowiecki przesądziły o kształcie terytorialnym i politycznym Polski, oddając ją praktycznie Stalinowi. 14:05 PODRÓŻE Z HISTORIĄ S.V - ODC. 47 SKARB POLSKICH PÓL Film dokumentalny, 27 min, Polska, 2017 Reżyseria: Radosław Kotarski Scenariusz: Radosław Kotarski Nie tak wcale dawno temu, aby zrobić sobie ubranie, nie wystarczyło wyłącznie wykonanie odpowiedniego kroju, ale trzeba było utkać od podstaw sam materiał. Dlatego przez całe stulecia nasze babcie zajmowały się uprawą i obróbką lnu. Radosław Kotarski podąża tym tropem i pod czujnym okiem p. Krystyny stara się przerobić zebrany len na nici. 14:40 NIEWIDZIALNE MIASTA STAROŻYTNOŚCI - ODC. 1/3 (ANCIENT INVISIBLE CITIES) Film dokumentalny, 50 min, Wielka Brytania, 2018 Reżyseria: Chris Granlund Wykonawcy: Michael Scott (prowadzący), Darius Arya (prowadzący) Trzyczęściowy film dokumentalny BBC Worldwide o najstarszych miastach świata. Historycy i archeolodzy badają najbardziej ukryte zakamarki i legendy, aby odnaleźć tajne przestrzenie i ukryte skarby. Kair, Ateny i Stambuł - trzy starożytne miasta, które ukształtowały ludzką cywilizację na przestrzeni wieków, każda z własną, unikalną historią. Ten serial oferuje świeże spojrzenie na te miasta. W każdym mieście zespół schodzi pod ulice i starożytne ruiny. Wyposażeni w zaawansowaną technologię, w tym skanery 3D, zdjęcia w wysokiej rozdzielczości i przełomową fotogrametrię lotniczą, ujawniają tajne przestrzenie. Nowy obraz wspaniałej, bizantyjskiej katedry w Hagia Sophia, tunele pod rzymskim hipodromem, labirynty wewnątrz Wielkiej Piramidy w Gizie, unikalny rzymski port na Nilu, Cytadela Saladyna, enigmatyczna struktura Egiptu Sfinks, podziemne akwedukty w Atenach, sekrety Akropolu. To jest starożytny świat, jakiego nigdy wcześniej nikt nie widział. 15:40 SPÓR O HISTORIĘ - WŁADCY POLSCY: HENRYK WALEZY Dysk./wywiad/debata, 30 min, Polska, 2017 Scenariusz: Elżbieta Szumiec - Zielińska Wykonawcy: Maciej Zakrocki (prowadzący) Po bezpotomnej śmierci ostatniego z Jagiellonów, Zygmunta Augusta, zgromadzona na sejmie elekcyjnym szlachta wybrała w maju 1573 roku nowego króla. Został nim Henryk Walezy, brat króla Francji. Nowo wybrany władca zatwierdził obowiązujące w Rzeczypospolitej - i sformułowane na sejmie elekcyjnym - prawa i przywileje. Od jego imienia nazwano je artykułami henrykowskimi. Walezy zaprzysiągł także pacta conventa, czyli osobiste zobowiązania króla. Henryk Walezy zasiadał na tronie polsko - litewskim zaledwie kilka miesięcy. Zniewieściały władca niechętnie wypełniał obowiązki króla, a dostojnicy czekali tygodniami na audiencję. Gdy otrzymał wiadomość o śmierci brata, w nocy z 18 na 19 czerwca 1574 roku, w przebraniu opuścił Kraków. Uciekł w gronie kilku Francuzów. Andrzej Tęczyński dogonił króla na Śląsku, ale ten odmówił powrotu. Pozostało po nim powiedzenie "Rex Henricus spłatał Polsce psikus". W listach zapewniał senatorów i szlachtę, że mimo iż objął tron francuski jako Henryk III, nadal pozostaje polskim królem. Do końca życia używał tytułu król Polski. Kiedy Walezjusz nie wrócił do Polski, choć to obiecywał, zebrał się sejm elekcyjny i obwołał królem Stefana Batorego. Poślubił on wybraną na królową Polski infantkę Annę Jagiellonkę, córkę Zygmunta I Starego i Bony. 17:25 MARZYCIELE - ŚMIGŁY - RYDZ Dysk./wywiad/debata, 24 min, Polska, 2019 Reżyseria: Sylwester Szefer Scenariusz: Sylwester Szefer Zdjęcia: Wojciech Kursa Muzyka: Krzysztof Suchodolski Wykonawcy: Piotr Legutko (prowadzący), Paweł Nowakowski Edward Rydz urodził się w Brzeżanach na Kresach. Studiował na ASP w Krakowie i filozofię na Uniwersytecie Jagiellońskim. W 1914 roku dowodził batalionem Legionów Polskich, a w 1917 roku, po uwięzieniu Józefa Piłsudskiego w Magdeburgu, został szefem Polskiej Organizacji Wojskowej. W wojnie polsko - bolszewickiej 1919 - 1920 pokazał się jako wybitny dowódca liniowy. Po śmierci Piłsudskiego w 1935 roku został Generalnym Inspektorem Sił Zbrojnych, a w następnym roku Marszałkiem Polski. Był zwolennikiem silnego, zmilitaryzowanego państwa. 17:55 CHŁOPI - ODC. 10/13 - ŚMIERĆ BORYNY Serial obyczajowy, 49 min, Polska 1972 Reżyseria: Jan Rybkowski Scenariusz: Jan Rybkowski, Ryszard Kosiński Zdjęcia: Marek Nowicki Muzyka: Adam Sławiński Aktorzy: Władysław Hańcza, Emilia Krakowska, Ignacy Gogolewski, Krystyna Królówna, Stanisław Niwiński, Franciszek Pieczka, August Kowalczyk, Magda Wołłejko, Barbara Burska, Jadwiga Chojnacka, Kazimierz Wichniarz, Bronisław Pawlik, Irena Karel U Borynów wciąż wybuchają awantury między Hanką a Jagną, która nie chce pracować w polu, natomiast coraz częściej wraca do domu po nocy pijana. Z więzienia wychodzi większość chłopów, ale Antek nadal jest za kratkami. Ludzie z Lipiec znajdują w lesie wójta śpiącego obok Jagny. Ksiądz gromi ich za to w kazaniu. Tymczasem Jasio wyjeżdża do seminarium uczyć się "na księdza". Szymek, brat Jagny, chce się żenić z Nastką Gołębianką. Dominikowa sprzeciwia się planom syna, dochodzi do bójki. Szymek zabiera pieniądze, ale matka odmawia mu ziemi. Boryna ostatnie dni spędza w łożu ustawionym w sadzie. Umiera w nocy, na polu, jak gospodarz. 18:55 MAŁA MOSKWA KONTRA MAŁY LONDYN Film dokumentalny, 48 min, Polska, 2018 Reżyseria: Sławomir Koehler Scenariusz: Sławomir Koehler Film o mało znanej, komunistycznej zbrodni, na żołnierzach AK, NSZ i księdzu, w wąwozie Puziowe Doły. Jeszcze żyją mieszkańcy, którzy mogą dostarczyć nowych, wstrząsających informacji. Tymczasem rozkazodawcy i zbrodniarze otrzymali ordery, a też doczekali pochówku z honorami wojskowymi. Opowiemy o kulisach brutalnego mordu w gminie Trzydnik Duży, dokonanego w kwietniu 1946 roku. Wówczas komunistyczne ugrupowania spod znaku AL I GL, głównie z tak zwanej Małej Moskwy, brutalnie zamordowały 13 osób z NSZ, AK i innych, antykomunistycznych ugrupowań, zamieszkałych w kilku wioskach, zwanych Małym Londynem. Ciała zamordowanych prawdopodobnie zakopano w pobliskim wąwozie Puziowe Doły. Zginęli mieszkańcy wsi Potok - Stany i Dąbrówka. 20:00 NIEZWYKŁE MIASTA - BARCELONA. ODC. 2/3 (SECRET CITIES SERIA 1) Film dokumentalny, 51 min, Wielka Brytania, 2017 Wykonawcy: Janina Ramirez (prowadzący), Alastair Sooke (prowadzący) Fascynujące historie zabytków sztuki, które ukształtowały trzy olśniewająco piękne miasta. Amsterdam, Sankt Petersburg i Barcelona są odwiedzane przez turystów, którzy spacerują po wydeptanych ścieżkach wokół wielkich galerii, pałaców i placów. Ale w tej serii historyk sztuki Janina Ramirez i krytyk sztuki Alastair Sooke odkrywają istotę każdego miasta w świeży i fascynujący sposób, schodząc z utartych szlaków, odwiedzając wybrane przez siebie zabytki, które ich zdaniem trzeba zobaczyć. W Amsterdamie badają kontrasty w sercu miasta, które podsycały mistrzów takich jak Rembrandt i Vermeer. W Petersburgu odkrywają, w jaki sposób sztuka została wykorzystana do zwiększenia władzy przywódców. W Barcelonie pokazują miasto naznaczone katalońską walką o pełną niezależność. 21:05 OFICER - ODC. 2/13 - LUDZIE Z MIASTA Serial sensacyjny, 52 min, Polska 2004 Reżyseria: Maciej Dejczer Scenariusz: Wojciech Tomczyk Zdjęcia: Arkadiusz Tomiak Muzyka: Michał Lorenc Aktorzy: Borys Szyc, Magdalena Różczka, Paweł Małaszyński, Krzysztof Globisz, Jan Frycz, Magdalena Cielecka, Andrzej Chyra i inni Kruszon, podejrzewany, że przeszedł na stronę bandytów, zostaje poddany badaniu wykrywaczem kłamstw, a następnie nakłoniony do odejścia z policji. Jednocześnie otrzymuje propozycję współpracy z mafią. Prawnik mafii, przedstawiający się jako Krzysztof Wojciechowski, przedstawia mu bardzo kuszącą ofertę. Spotkanie odbywa się w restauracji należącej do przywódcy "starego miasta", Waldemara Wiśniewskiego, znanego w środowisku jako Topór. Kruszon prosi o czas do namysłu. U Topora pracuje młodszy, przyrodni brat Kruszona, Junior. Chłopak przyjaźni się z Patrykiem, synem Topora, "złotym" młodzieńcem uwielbiającym hazard. Nieoczekiwanie Patryk zostaje uprowadzony przez Granda i Jubego, dwóch młodych bandytów, którzy najwyraźniej chcą zmienić dotychczasowy układ sił w bandyckim światku stolicy. Grożąc Patrykowi śmiecią, składają mu propozycję nie do odrzucenia. Tymczasem Kruszon przyjmuje ofertę mafii, ale... 22:10 TEATR TELEWIZJI Film dokumentalny, 48 min, Polska, 2002 Reżyseria: Andrzej Sapija Scenariusz: Andrzej Sapija Zdjęcia: Andrzej Sapija, Mikołaj Nesterowicz Wykonawcy: Jerzy Koenig, Gustaw Holoubek, Andrzej Łapicki, Adam Hanuszkiewicz, Andrzej Wajda, Jerzy Jarocki, Olga Lipińska, Laco Adamik, Janusz Zaorski, Stanisław Radwan, Ireneusz Krzemiński, Lech Śliwonik Film przedstawia 50 - letnią historię Teatru TV. Jest też próbą scharakteryzowania jego specyfiki, przemian estetycznych, a także odbioru. O roli Teatru TV mówią: reżyserzy, aktorzy, teatrolodzy oraz osoby znane publicznie, które są wiernymi widzami telewizyjnych spektakli. Uczestnicy programu zastanawiają się nad szansami Teatru TV we współczesnej telewizji. Wypowiedzi ilustrują fragmenty słynnych przedstawień, materiały archiwalne, pokazujące kulisy powstawania widowisk Teatru TV. 23:10 WOJENNI BRACIA (BROTHERS IN WAR) Film dokumentalny, 87 min, USA, 2012 Reżyseria: Liz Reph Scenariusz: Liz Reph Dokument opowiada o przerażających doświadczeniach bojowych członków słynnej kompanii Charlie podczas wojny w Wietnamie. Była to jedna z ostatnich amerykańskich kompanii piechoty, która miała być przygotowana, wyszkolona i wysłana do walki w Wietnamie. W filmie znajdziemy interesujące relacje uczestników wydarzeń oraz bogate materiały archiwalne, włącznie z prywatnymi materiałami filmowymi żołnierzy. Walczący w kompanii opowiadają o patrolach w trudnym terenie, obrażeniach i śmierci współtowarzyszy, których strata odsuwała myśli o zwycięstwie. Narratorem filmu jest Charlie Sheen, który zyskał wielką popularność po swoim występie w 1986 roku w filmie "Pluton". 00:55 ONI SZLI SZARYMI SZEREGAMI Dokument fabularyzowany, 84 min, Polska, 2010 Reżyseria: Mariusz Malec Scenariusz: Mariusz Malec Zdjęcia: Tomasz Wójcik Aktorzy: Lesław Żurek, Maciej Zacharzewski, Aleksandra Prykowska Jest to opowieść o konspiracyjnej historii ZHP pracującego w okresie II wojny światowej pod kryptonimem "Szarych Szeregów". W fabularyzowanym filmie głos zabierają żyjący uczestnicy wydarzeń: członkowie "Zawiszy", "Bojowych Szkół" i "Grup Szturmowych" biorących bezpośredni udział w akcjach sabotażowych oraz zbrojnych polskiego podziemia. Film przypomina też legendarne postaci bohaterów "Kamieni na szaniec" - Zośki, Rudego, Alka. 02:30 BĘDZIE LEPIEJ Komedia, 95 min, Polska 1936 Reżyseria: Michał Waszyński Scenariusz: Emanuel Schlechter, Ludwik Starski Zdjęcia: Albert Wywerka Muzyka: Henryk Wars Aktorzy: Loda Niemirzanka, Kazimierz Wajda, Henryk Vogelfanger, Aleksander Żabczyński, Antoni Fertner, Helena Zarembina, Ryszard Misiewicz, Kazimiera Horbowska, Edmund Minowicz, Aniela Rolandowa, Halina Kowalczykówna, Irena Skwierczyńska, Michał Halicz, Bolesław Folański, Janina Paszkowska Komedia z udziałem niezwykle przed wojną popularnych gawędziarzy radiowych, Szczepka i Tońka. Obaj byli rodowitymi lwowianami, ale urodzonymi na dwóch krańcach tego miasta - jeden w Gródku, drugi w Łyczakowie. Mieli wspaniałe poczucie humoru, doskonale władali lwowską gwarą. Szczepko, czyli Kazimierz Wajda i Tońko - Henryk Vogelfanger byli wielkimi gwiazdami powstałej w roku 1933 "Wesołej Lwowskiej Fali". Z raportów biura studiów Polskiego Radia wynika, że audycji tej słuchało ok. 6 milionów osób, co na owe czasy jest liczbą imponującą. Początkowo dialogi dla Szczepka i Tońka pisał "ojciec" tej audycji, Wiktor Budzyński, później jednak Wajda i Vogelfanger układali je sami. Filmem "Będzie lepiej" lwowscy komicy rozpoczęli swoją karierę na dużym ekranie. W roku 1939 powstał drugi film z ich udziałem - "Włóczęgi". Trzecia komedia ze Szczepkiem i Tońkiem - "Serce batiara" nie została ukończona z powodu wybuchu wojny. Dwaj przyjaciele - Szczepko i Tońko - zostają wyrzuceni z pracy w fabryce zabawek, złamali bowiem obowiązujący tam zakaz śpiewania. W parku znajdują porzucone niemowlę, które biorą pod swoją opiekę. Tymczasem do Lwowa przyjeżdża Wanda, właścicielka sklepu z zabawkami i jej stryj. Chce on wyswatać swą siostrzenicę z dyrektorem fabryki, w której pracowali Szczepko i Tońko. Zbieg okoliczności sprawia, że porzucone niemowlę trafia do Wandy. Dwaj przyjaciele rozpoczynają rozpaczliwe poszukiwania dziecka. Ale stryj Wandy zdążył się już w maleństwie rozkochać, podobnie jak jego siostrzenica w dyrektorze fabryki.