TVP Historia Poniedziałek, 06.04.2020 06:50 BYŁ TAKI DZIEŃ - 6 KWIETNIA Felieton, 2 min, Polska, 2006 Autor: Janusz Weychert 1528 - zmarł Albrecht Duerer; 1986 - pierwsza olimpiada ery nowożytnej w Atenach; 1914 - zmarł Józef Chełmoński; 1939 - brytyjskie gwaracje dla niepodległości Polski; 07:20 CZAS HONORU - ODC. 53 "KONIEC I POCZĄTEK" Serial wojenny, 44 min, Polska, 2012 Reżyseria: Michał Kwieciński, Michał Rosa, Grzegorz Kuczeriszka Scenariusz: Ewa Wencel, Jarosław Sokół Aktorzy: Ewa Wencel, Katarzyna Gniewkowska, Krzysztof Stelmaszyk, Maciej Zakościelny, Jakub Wesołowski, Jan Wieczorkowski, Antoni Pawlicki Jest maj 1945 roku. Losy rozdzielonych przez wojnę bohaterów Janka, Władka, Bronka i Michała krzyżują się ponownie za sprawą pułkownika Wasilewskiego, ideowego komunisty i wysokiego funkcjonariusza UB. Pewnego dnia pułkownik zostaje wezwany do Ministerstwa Bezpieczeństwa Publicznego przed oblicze dyrektor Ady Lewińskiej. Ada zleca mu zadanie jak najszybszego ujęcia wszystkich skoczków angielskich, przeszkolonych w czasie wojny w Anglii i zrzuconych do Polski. 08:45 HISTORIA POLSKI - DOCENIAŁAM KAŻDY PRZEŻYTY DZIEŃ Film dokumentalny, 47 min, Polska, 2010 Reżyseria: Jędrzej Lipski, Piotr Mielech Scenariusz: Piotr Mielech Postać pani Anny to niezwykły przykład zwykłej osoby, która po latach upokorzeń postanawia wystąpić przeciwko władzy, zwanej w tamtych czasach ludową. W jej życiorysie odbija się historia naszego kraju na przestrzeni ostatnich kilkudziesięciu lat. I właśnie z takiej perspektywy - zwyczajnej osoby - będzie ta historia opowiedziana. Anna Walentynowicz opowie o całym swoim życiu, nie tylko o swojej działalności związkowej i niepodległościowej. Widz po raz pierwszy będzie miał okazję poznać Annę Walentynowicz jako człowieka, nie tylko jako bohaterkę i organizatorkę robotniczych strajków. O jej życiu opowiedzą też jej najbliżsi. 09:45 SENSACJE XX WIEKU - BITWA POD MOKRĄ - SIŁA KAWALERII Kameralne i studyjne (widowisko), 46 min, Polska, 2004 Autor: Bogusław Wołoszański Reżyseria: Adek Drabiński Zdjęcia: Waldemar Szmidt Widowisko z cyklu "Sensacje XX wieku" przypomina mało znaną historię z września 1939 roku. Atak Niemiec na Polskę pamiętamy zwykle jako pasmo klęsk i porażek naszej armii. Błędy taktyczne dowództwa, spowodowane ślepą wiarą w naszych sojuszników oraz oczywista przewaga wojsk niemieckich doprowadziły do ostatecznej przegranej. Ale w tej historii są epizody, w których niewielkie polskie oddziały zadawały jednostkom Wermachtu poważne straty. Jednym z nich jest bitwa pod miejscowością Mokra. Dowódca Armii Poznań, generał Tadeusz Kutrzeba, przewidział rozwój sytuacji na froncie i doprowadził do starcia, w którym znakomicie współpracowały ze sobą różne formacje wojskowe. Trzon polskiego natarcia stanowiła Wołyńska Brygada Kawalerii wspierana przez pociąg pancerny Śmiały oraz lotnictwo. Niemcy doznali ogromnych strat, ale bitwa pod Mokrą nie mogła zmienić biegu wydarzeń. 12:25 KRÓLEWSKIE SNY - ODC. 5 Serial historyczny, 69 min, Polska, 1988 Reżyseria: Grzegorz Warchoł Scenariusz: Józef Hen Zdjęcia: Tomasz Wert Występują: Gustaw Holoubek, Renata Zarębska, Janusz Michałowski, Adam Ferency, Krzysztof Wakuliński, Czesław Mroczek, Jan Tomaszewski, Mariusz Dmochowski, Andrzej Szczepkowski, Grzegorz Wons, Marek Obertyn, Krzysztof Tyniec, Jan Szurmiej i inni Rycerz Strasz, który od dawna śledził królową Sonkę i młodego Hińczę, informuje Witolda o swych podejrzeniach. Książę powiadamia o ich rzekomym romansie króla Władysława, sugerując, że Hińcza jest ojcem dziecka, którego spodziewa się Sonka. Dwór huczy od plotek, następuje seria aresztowań, m. in. zostają uwięzieni Hińcza i Elżbieta. Strasz wyznaje królowej swą miłość, lecz oburzona Sonka odprawia go z gniewem. Jagiełło zmusza Witolda do powrotu na Litwę. Król za wszelką cenę pragnie oczyścić małżonkę z podejrzeń. Podczas procesu wszyscy przesłuchiwani przysięgają, że królowa jest niewinna. Wkrótce na świat przychodzi drugi syn Jagiełły. 13:50 EPITAFIUM DLA BARBARY RADZIWIŁŁÓWNY Dramat historyczny, 90 min, Polska 1982 Reżyseria: Janusz Majewski Scenariusz: Halina Auderska, Stanisław Kasprzysiak i Janusz Majewski Zdjęcia: Zygmunt Samosiuk Muzyka: Zdzisław Szostak i Bohdan Mazurek Aktorzy: Anna Dymna, Jerzy Zelnik, Aleksandra Śląska, Krzysztof Kolberger, Zdzisław Kozień, Stanisław Zatłoka, Jerzy Trela, Bogusław Sochnacki, Bożena Adamek, Leonard Pietraszak, Franciszek Pieczka, Edward Rączkowski, Andrzej Hudziak, Wojciech Alaborski i inni Historia wielkiej miłości między Barbarą Radziwiłłówną a Zygmuntem Augustem inspirowała twórczość Jana Matejki i Artura Grottgera, swoje sztuki poświęcili jej Alojzy Feliński, Stanisław Wyspiański, Halina Auderska i Stanisław Grochowiak. Ogromny sukces kasowy odniósł zrealizowany ponad sześćdziesiąt lat temu przez Józefa Lejtesa film "Barbara Radziwiłłówna" z Jadwigą Smosarską w roli tytułowej. Autor scenariusza tego filmu, Anatol Stern, skłaniał się ku hipotezie, wedle której Barbara została otruta przez Bonę. Paweł Jasienica przedwczesną śmierć Radziwiłłówny upatrywał w przewlekłej "wstydliwej" chorobie, która dodatkowo sprawić miała bezpłodność Zygmunta Agusta. Natomiast Janusz Majewski tajemnicę śmierci królowej pozostawił niewyjaśnioną, skupił się bowiem na historii miłości Barbary i Zygmunta. Akcja filmu Janusza Majewskiego rozpoczyna się po śmierci królowej. Od 25 maja do 24 czerwca 1551 roku kondukt pogrzebowy przemieszcza się z Krakowa do Wilna, gdzie zgodnie z jej ostatnią wolą ma być pochowana Radziwiłłówna. Zygmunt August wraz z towarzyszącym mu orszakiem podąża za karawanem, a w czasie tej podróży wspomina chwile, które spędził z Barbarą. W większości scen wspomnieniowych wykorzystano fragmenty serialu telewizyjnego "Królowa Bona" zrealizowanego przez Janusza Majewskiego dwa lata wcześniej. Zygmunt August poślubia Elżbietę Habsburżankę. Wieczorem w jego sypialni Elżbieta dostaje konwulsji i traci przytomność. Za radą matki, królowej Bony, czujący wstręt do żony Zygmunt udaje się w podróż na Litwę. Tam poznaje Barbarę Radziwiłłównę. W leśniczówce dochodzi do pierwszego zbliżenia między nimi. W Wilnie Zygmunt ponownie odwiedza Barbarę. Zaskoczony w nocy w jej komnacie przez braci Radziwiłłówny król ślubuje jej miłość, poważanie i ochronę przed krzywdą. Po śmierci Zygmunta I Bona namawia owdowiałego syna, by poślubił księżniczkę francuską. Król stanowczo odmawia. Bracia natomiast namawiają Barbarę, by zażądała wprowadzenia na Wawel. Tymczasem na burzliwym posiedzeniu sejmu senatorowie domagają się, by król wyrzekł się tego nieformalnie zawartego małżeństwa. On jednak przerywa obrady mówiąc, że przysięgi złożonej przed Bogiem nie złamie. Zygmunt wprowadza Barbarę na Wawel i doprowadza do jej koronacji. W czasie ceremonii królowa słabnie. Szybko okazuje się, że jest bardzo chora. Na łożu śmierci prosi męża, by pochował ją w Wilnie. 15:35 ŚWIAT Z LOTU PTAKA - ODC. 5. AZJA I AUSTRALIA (EARTHFLIGHT) Film dokumentalny, 52 min, Wielka Brytania, 2012 W piątej części przenosimy się do Azji i Australii. Na północnych stepach Azji jest już jesień. Żurawie stepowe lecą na południe, by tam spędzić zimę. To wyścig z czasem. Przed nadejściem zimy powinny dotrzeć do Indii. Po drodze muszą jednak pokonać Himalaje - najwyższe góry świata. Ta naturalna przeszkoda ma dwa i pół tysiąca kilometrów długości, a w niektórych miejscach ponad osiem tysięcy metrów wysokości. Żurawie nie przefruną nad górskimi szczytami. Muszą pokonać zdradliwy labirynt dolin i wąwozów. Co roku tysiące żurawi pokonuje trzystukilometrowy szlak, prowadzący na drugą stronę gór. To wielkie wyzwanie. Nie wszystkie ptaki zdołają mu sprostać. Wysoko w górze można dostrzec wyjątkowych specjalistów od wysokogórskich lotów. Gęsi tybetańskie pokonują Himalaje na wysokości ponad ośmiu tysięcy metrów nad poziomem morza. Pokonanie tego rozległego łańcucha górskiego zabiera im zaledwie kilka godzin. Zmierzają ku ciepłym równinom subkontynentu indyjskiego. Oprócz nielicznych gołębi Australię zamieszkują niezwykle barwne gatunki ptaków, które również nauczyły się żyć w mieście. W Australii występuje ponad 50 gatunków papug, więcej niż na jakimkolwiek innym kontynencie. W następnym odcinku przyjrzymy się relacjom między ludźmi i ptakami, dzięki którym mogliśmy podziwiać Ziemię z lotu ptaka. 16:30 SPÓR O HISTORIĘ - SOWIECKIE DEPORTACJE POLAKÓW Dysk./wywiad/debata, 30 min, Polska, 2018 Scenariusz: Elżbieta Szumiec - Zielińska Wykonawcy: Tomasz Muller(Prowadzący) Natychmiast po zajęciu wschodniej Polski jesienią 1939 roku Sowieci przystąpili do eksterminacji polskich elit. Każdy, kto potencjalnie mógł zagrażać sowieckiemu panowaniu w Polsce wschodniej, miał być zabity bądź deportowany na Syberię lub do Kazachstanu. Deportacje rozpoczęły się w lutym 1940 roku. Na wschód wywieziono rodziny urzędników, osadników wojskowych i inteligencję. Kolejne wywózki odbyły się w kwietniu i czerwcu 1940 roku oraz czerwcu 1941 roku. Szacuje się, że wywieziono od 300 tysięcy do miliona osób. 17:50 HISTORIA POLSKI - STÓŁ... Film dokumentalny, 20 min, Polska, 2009 Autor: Sławomir Koehler Reżyseria: Sławomir Koehler Scenariusz: Sławomir Koehler Obrady Okrągłego Stołu przed dwudziestu lat zapoczątkowały lawinę zmian ustrojowych, zasadniczych przemian politycznych, gospodarczych i społecznych, aczkolwiek porozumienie, które wówczas zawarto, było politycznym kontraktem, który do dziś wzbudza wiele emocji. Wydarzenia, które doprowadziły do przełomowych w dziejach obrad, wspominają ich uczestnicy z ówczesnej strony rządowej: gen. Czesław Kiszczak i min. Stanisław Ciosek oraz ze strony solidarnościowo - opozycyjnej, m. in.: Lech Wałęsa, Tadeusz Mazowiecki, Zbigniew Bujak. Autorzy filmu pokazują materiały archiwalne z przygotowań do Okrągłego Stołu (spotkania w willi MSW przy ulicy Zawrat) oraz z rozmów, jakie od lutego do kwietnia 1989 roku prowadzono w Magdalence. Podsumowania obrad Okrągłego Stołu dokonują wybitni polscy historycy i socjologowie, m. in.: prof. Paweł Wieczorkiewicz, dr Antoni Dudek, prof. Ireneusz Krzemiński, prof. Paweł Śpiewak oraz dr Tomasz Żukowski. 18:20 TAMTEGO 1989 ROKU - NOWY UKŁAD Film dokumentalny, 27 min, Polska, 1999 Reżyseria: Jolanta Kessler Chojecka Scenariusz: Gabriel Meretik, Jolanta Kessler Chojecka Zdjęcia: Stanisław Plewa Wykonawcy: Piotr Olędzki Kiedy w czerwcu 1989 roku w Polsce odbywały się pamiętne wybory, w Pekinie doszło do masakry na placu Niebiańskiego Spokoju, Związek Radziecki wycofywał ostatnie wojska z Afganistanu, a obywatele NRD zaczęli masowo uciekać z kraju. Wynik pierwszych od dziesięcioleci częściowo wolnych wyborów w Polsce był zaskoczeniem dla władzy, nie zapowiadały go bowiem badania nastrojów społecznych. Był też zaskoczeniem dla opozycji. Powstała sytuacja trudna dla obu stron. Wysocy funkcjonariusze PZPR czuli, że może nie udać się realizacja misternego planu opracowanego po obradach Okrągłego Stołu i nie da się utrzymać władzy przez 4 lata, do następnych wyborów. Z kolei opozycja wahała się przed przejęciem władzy, zdając sobie sprawę z wiążącego się z tym ogromnego ryzyka. Trzecia i zarazem ostatnia część filmu przypomina te zdarzenia, a zwłaszcza działania, które umożliwiły wybór prezydenta PRL, doprowadziły do zawiązania koalicji strony solidarnościowej z ZSL i SD i w konsekwencji utworzenia w połowie września rządu Tadeusza Mazowieckiego. Oznaczało to, że Polska jako pierwsza w całym obozie socjalistycznym oswobodziła się z rządów monopartii i zmierzała ku niepodległości. Wkrótce w Sejmie zawisło nowe godło państwa - orzeł w koronie. Tadeusz Mazowiecki złożył wizytę w Watykanie. W listopadzie runął mur berliński. Ruszyła lawina wydarzeń, nazywana dziś Jesienią Narodów. Pod koniec roku Lech Wałęsa wystąpił w Kongresie amerykańskim. Upadał porządek jałtański. O atmosferze tych kilku niezwykłych miesięcy, obawach i determinacji, ogromie pracy i przekraczaniu kolejnych granic uznawanych dotąd za absolutnie nienaruszalne, opowiadają: Jacek Kuroń, Czesław Kiszczak, Lech Wałęsa, Andrzej Celiński, Zbigniew Bujak, Stanisław Ciosek, Andrzej Wielowieyski, Janusz Reykowski, Henryk Wujec, Jarosław Kaczyński, Jacek Amroziak, Tadeusz Mazowiecki, Roman Malinowski, Jerzy Urban, Leszek Moczulski, Piotr Nowina - Konopka, Krzysztof Kozłowski i Andrzej Stelmachowski. 19:05 CZAS HONORU - ODC. 54 "ZAWISZA" Serial wojenny, 44 min, Polska, 2012 Reżyseria: Michał Kwieciński, Michał Rosa, Grzegorz Kuczeriszka Scenariusz: Ewa Wencel, Jarosław Sokół Aktorzy: Ewa Wencel, Katarzyna Gniewkowska, Krzysztof Stelmaszyk, Maciej Zakościelny, Jakub Wesołowski, Jan Wieczorkowski, Antoni Pawlicki Zgodnie z planem Władka, Michał dyskretnie obserwuje posterunek milicji w Żarnowcu. Okazuje się, że prowokacja zadziałała. Posterunek został wzmocniony siłami KBW, co oznacza, że zdrajca z oddziału partyzantów przekazał informację o planowanym napadzie. W momencie przekazywania Bronkowi rozkazu Delegata Sił Zbrojnych na Kraj o złożeniu broni, do lokalu wpadają funkcjonariusze UB, aresztują Bronka oraz łącznika. Przed lokalem na więźniów czeka kapitan Ryszkowski. Na widok Bronka zaskoczony nie wie, jak się zachować. Zeznania Bronka mogą okazać się dla niego śmiertelnie niebezpieczne. 20:15 HISTORIA W POSTACIACH ZAPISANA - SULEJMAN WSPANIAŁY (SULEIMAN THE MAGNIFICENT) Film dokumentalny, 89 min, Francja, 2013 Reżyseria: Laure Delalex Wykonawcy: Marek Ciuniel, Stphan Bern (prowadzący) Filmowa opowieść o XVI - wiecznym władcy Imperium Otomańskiego - sułtanie Sulejmanie Wielkim, zwanym także Wspaniałym, który rządził Turcją przez 46 lat, czyniąc z niej potęgę militarną i gospodarczą. Udało mu się skutecznie zreformować armię, administrację i prawo. Jako człowiek renesansu był miłośnikiem sztuki i architektury oraz namiętnym kochankiem. Ukochaną kobietą jego życia była żona Roksolana, niewolnica z terenów Ukrainy. Ciemną stroną jego charakteru i rządów były liczne zbrodnie, dokonywane nie tylko na wrogach, ale i na własnej rodzinie, nie wykluczając dzieci i wnuków, a także na przyjaciołach. Na tym przykładzie lepiej poznajemy, jak straszną doktryną był islam i na co zezwalało tureckie zwyczajowe prawo. 22:00 ARCHIWUM ZIMNEJ WOJNY - DOKTRYNA GIEDROYCIA Magazyn, 29 min, Polska, 2019 Reżyseria: Jan Sosiński Scenariusz: Andrzej Mietkowski, Jan Sosiński Muzyka: Piotr Dziki Chancewicz Wykonawcy: Andrzej Mietkowski (prowadzący) Doktryna Giedroycia. Kultura. Instytut Literacki. Jerzy Giedroyć. Swoiste polityczne centrum na emigracji. Żartowano, że gdy przed wojną wydawał tygodnik Polityka, miał jedno z ciekawszych pism kulturalnych, ale to z Kulturą zbudował kluczowy ośrodek polityczny. Redaktor myślał o polityce wschodniej w kategoriach polskich obowiązków. Wskazywał, jak po Jałcie kontynuować kierunek, wytyczony niegdyś przez Piłsudskiego. Które projekty Giedroycia z czasów zimnej wojny były odniesieniem dla polityki polskiej po 1989 roku? I czy są nadal? Gośćmi Andrzeja Mietkowskiego są: prof. Rafał Habielski, historyk, prasoznawca, autor m.in. "Życie społeczne i kulturalne emigracji", dr hab. Paweł Kowal, politolog, autor m.in. "Testament Prometeusza. Źródła polityki wschodniej III Rzeczypospolitej" oraz dr hab. Paweł Sowiński, z Instytutu Studiów Politycznych PAN, autor m.in. "Tajna dyplomacja. Książki emigracyjne w drodze do kraju". W programie pojawiają się także archiwalne wypowiedzi Jerzego Giedroycia, Michała Hellera, Bohdana Osadczuka, Iriny Iłowajskiej - Alberti, Marka Nowakowskiego, Gustawa Herlinga - Grudzińskiego, Czesława Miłosza i Natalii Gorbaniewskiej. 23:40 DAMA Film dokumentalny, 83 min, Polska, 2016 Reżyseria: Maria Dłużewska Scenariusz: Maria Dłużewska Film dokumentalny o życiu Marii Kaczyńskiej, jej przodków i ich historii. Sylwetka kobiety, która nie tylko towarzyszyła w politycznej drodze swojego męża, śp. prezydenta RP Lecha Kaczyńskiego, ale również wspierała go w trudnych chwilach. Obraz kobiety wszechstronnie wykształconej, znającej języki, zakochanej w kulturze i sztuce, aktywnie wspierającej polską kulturę jako żona prezydenta. To właśnie Maria Kaczyńska osobiście uratowała polonijne liceum, Kolegium św. Stanisława Kostki. "Dama" Marii Dłużewskiej to także historia nie tylko kochającej żony, ale i wspaniałej matki. W filmie występuje również córka Marii Kaczyńskiej, Marta, która czyta fragmenty z pamiętnika mamy. 01:20 SENSACJE XX WIEKU - BITWA POD MOKRĄ - SIŁA KAWALERII Kameralne i studyjne (widowisko), 46 min, Polska, 2004 Autor: Bogusław Wołoszański Reżyseria: Adek Drabiński Zdjęcia: Waldemar Szmidt Widowisko z cyklu "Sensacje XX wieku" przypomina mało znaną historię z września 1939 roku. Atak Niemiec na Polskę pamiętamy zwykle jako pasmo klęsk i porażek naszej armii. Błędy taktyczne dowództwa, spowodowane ślepą wiarą w naszych sojuszników oraz oczywista przewaga wojsk niemieckich doprowadziły do ostatecznej przegranej. Ale w tej historii są epizody, w których niewielkie polskie oddziały zadawały jednostkom Wermachtu poważne straty. Jednym z nich jest bitwa pod miejscowością Mokra. Dowódca Armii Poznań, generał Tadeusz Kutrzeba, przewidział rozwój sytuacji na froncie i doprowadził do starcia, w którym znakomicie współpracowały ze sobą różne formacje wojskowe. Trzon polskiego natarcia stanowiła Wołyńska Brygada Kawalerii wspierana przez pociąg pancerny Śmiały oraz lotnictwo. Niemcy doznali ogromnych strat, ale bitwa pod Mokrą nie mogła zmienić biegu wydarzeń. 02:45 ENCYKLOPEDIA II WOJNY ŚWIATOWEJ - OSTATNI CIOS ODC. 2 Magazyn, 27 min, Polska, 1993 Scenariusz: Maciej Zakrocki, Bogusław Wołoszański Zdjęcia: Zbigniew Maziarz Wykonawcy: Bogusław Wołoszański (prowadzący) Cykliczna audycja popularyzująca wiedzę na temat II wojny światowej. Druga część odcinka poświęconego zdobyciu Berlina w 1945 roku.