TVP Historia Środa, 21.04.2021 06:50 BYŁ TAKI DZIEŃ - 21 KWIETNIA ODC. 539 Felieton, 2 min, Polska, 2006 Autor: Janusz Weychert 753 p.n.e. - Romulus zabił Remusa - początek Rzymu; 1773 - veto Reytana na sejmie rozbiorym; 1920 - umowa Piłsudskiego z Petlurą; 1923 - urodził się Gustaw Holoubek; 07:20 NAJDŁUŻSZA WOJNA NOWOCZESNEJ EUROPY - ODC. 11 OJCOWIE I DZIECI Serial historyczny, 58 min, Polska 1981 Reżyseria: Jerzy Sztwiertnia Scenariusz: Stefan Bratkowski Zdjęcia: Andrzej Ramlau Muzyka: Adam Sławiński Występują: Jerzy Binczycki, Witold Pyrkosz, Piotr Machalica, Joanna Żółkowska, Maciej Góraj, Anna Nehrebecka, Witold Dębicki, Piotr Wysocki, Sławomira Łozińska, Bogusław Sobczuk, Krzysztof Stroiński, Henryk Talar, Jerzy Tkaczyk, Andrzej Żółkiewski, Jan Łopuszański, Lech Ordon i inni Już od 13 lat Kasia Frankowska i Marcin Gierusz są razem. Ona prowadzi tajne nauczanie, Marcin zaś stację nasiennictwa i Bibliotekę Towarzystwa Czytelni Ludowych. Dwoje ich dzieci uczęszcza do szkoły w Poturzycach. Uczniowie, którzy nie chcą odmawiać pacierza po niemiecku, są bici, szykanowani są również ich rodzice. Matylda Frankowska zostaje aresztowana za prowadzenie tajnego nauczania i skazana na 6 miesięcy więzienia. Wnuki Ludwika Frankego, które mieszkają w Niemczech, dowiadują się o swoim polskim pochodzeniu. Gotlib zmienia nazwisko i imię, przyjeżdża do Wielkopolski. 09:00 HISTORIA POLSKI - HISTORIA KOWALSKICH Dokument fabularyzowany, 59 min, Polska, 2008 Reżyseria: Arkadiusz Gołębiewski, Maciej Pawlicki Scenariusz: Arkadiusz Gołębiewski, Maciej Pawlicki Zdjęcia: Tomasz Madejski, Adam Palenta Muzyka: Marcin Pospieszalski Aktorzy: Maja Barełkowska, Artur Lis, Jolanta Grusznic-Nowicka, Wenanty Nosul, Ewelina Gnysińska, Maciej Rayzacher, Jerzy Pożarowski, Stefan Knothe, Ireneusz Dydliński, Mikołaj Muller, Dymitr Hołówko, Krzysztof Gostkiewicz, Wiesława Gutowska-Siemianowska, Wojciech Glanc, Andrzej Pośniak Fabularyzowany dokument Arkadiusza Gołębiewskiego i Macieja Pawlickiego był prezentowany podczas 34. Festiwalu Polskich Filmów Fabularnych w Gdyni. Na przykładzie historii Kowalskich i innych rodzin zamordowanych przez niemieckie oddziały SS za pomoc Żydom, twórcy podejmują próbę rekonstrukcji życia typowego polskiego miasteczka oraz stosunków polsko - żydowskich w latach okupacji. Relacje naocznych świadków tamtych wydarzeń przeplatają się z fragmentami inscenizowanymi. Polska i Ukraina były jedynymi krajami w Europie, gdzie Niemcy za pomoc udzieloną Żydowi karali śmiercią całe rodziny. Miejscem akcji filmu jest wieś Ciepielów koło Radomia, a główny wątek koncentruje się wokół tragedii Bronisławy i Adama Kowalskich, którzy za udzielenie pomocy żydowskim sąsiadom zapłacili najwyższą cenę: zginęli wraz z pięciorgiem swoich małych dzieci. 6 grudnia 1942 roku stał się jednym z najczarniejszych dni w historii tej wioski. Niemieccy żandarmi, którzy zaledwie kilka tygodni wcześniej w opustoszałym majątku Ciepielów utworzyli posterunek, rankiem zorganizowali obławę na rodziny Kowalskich, Obuchiewiczów, Skoczylasów i dwie rodziny Kosiorów. Dowodzeni przez Carla Bruno esesmani za ukrywanie Żydów spalili żywcem 34 Polaków. W Ciepielowie, typowym polskim miasteczku, przed wojną żyła w symbiozie społeczność polska i znacznie liczniejsza - żydowska. Mimo różnic kulturowych i wyznaniowych rodziły się wielkie przyjaźnie i miłości. Starsi również żyli w dobrych stosunkach z sąsiadami, choć zdarzali się i tacy, którym Żydzi w polskim miasteczku zawadzali. O mordzie sprzed 67 lat nie mówiło się dotąd wiele, ta bulwersująca sprawa owiana była milczeniem. We wspomnieniach krewnych osób pomordowanych sprawa ta ciągle jednak wywołuje silne emocje. 10:05 "SENSACJE XX WIEKU" - ENIGMA CZ. 3 (ENIGMA CZ. 3) Dokument fabularyzowany, 44 min, Polska/Wielka Brytania, 2015 Reżyseria: Robert Wichrowski Scenariusz: Bogusław Wołszański Zdjęcia: Waldemar Szmidt Aktorzy: Jakub Wesołowski, Modest Ruciński, Lesław Żurek, Maciej Mikołajczyk, Michał Czernecki, Ireneusz Czop, Tomasz Borkowski, Mirosław Zbrojewicz, Arkadiusz Janiczek, Przemysław Bluszcz, Mariusz Bonaszewski, Anna Kerth, Andrzej Precigs Największym polskim wkładem w zwycięstwo w II wojnie światowej było złamanie przez polskich kryptologów tajemnicy niemieckiej maszyny szyfrującej Enigma. Szczodry dar polskiego wywiadu, przekazany aliantom w przededniu wybuchu wojny, dał im nadzieję wśród klęsk wczesnego okresu wojny i umożliwił pierwsze zwycięstwa, prowadzące do wielkiego przełomu. Dzieło matematyków Mariana Rejewskiego, Jerzego Różyckiego i Henryka Zygalskiego, a także ich dowódców i towarzyszy broni z Biura Szyfrów, miało wiele wymiarów: historyczny - skracając o 2 - 3 lata koszmar wojny, a zdaniem niektórych historyków decydując o jej wyniku; humanitarny - ratując przed zagładą wiele milionów istnień ludzkich; naukowy - tworząc podwaliny współczesnej kryptologii, także w jej cywilnym wydaniu. Jednakże ten sukces został nam ukradziony; tylko historycy wiedzą, że Polacy złamali Enigmę Prawdę o Enigmie ujawniono późno i w sposób deprecjonujący kluczowy wkład Polaków. Nawet, jeśli dzisiaj większość naukowców uznaje ich pionierską rolę, powszechny odbiór tej przygody nie jest kształtowany przez książki historyków, lecz produkty kultury masowej, prezentujące rolę polskich kryptologów w sposób zafałszowany, by nie rzec przewrotny. Można próbować to zmienić, jedynie oddziałując innymi produktami kultury masowej. Czterodcinkowe widowisko przedstawia, jak doszło do złamania szyfru Enigmy, przed którym skapitulowali brytyjscy i francuscy kryptolodzy, uznając, że jest to zadanie niemożliwe do wykonania. 11:00 POZA PODEJRZENIEM Film dokumentalny, 31 min, Polska, 2020 Reżyseria: Marzena Kumosińska Scenariusz: Marzena Kumosińska Zdjęcia: Yori Fabian Fabularyzowany dokument o młodych ludziach uwikłanych w realia Polski po 1945 roku. Wśród rozmaitych form oporu przeciwko umacniającemu się reżimowi komunistycznemu znalazły się również metody cywilne oparte na pracy wywiadowczej i zbieraniu informacji o bezprawiach nowej władzy. Bronka Borowska ma 24 lata. Doświadczona w wywiadzie AK, jest łączniczką łódzkiej komendy Zrzeszenia Wolność i Niezawisłość. Otrzymuje zadanie pozyskania dla organizacji pracownika Wojewódzkiego Urzędu Bezpieczeństwa Publicznego w Łodzi. Czesław Stachura wkrótce staje się cennym informatorem. W tej opowieści dominują pytania, zarówno o wybory, przed jakimi obydwoje stawali, jak i nasze możliwości zbliżenia się do prawdy. Film wyprodukowany został przez łódzki ośrodek TVP na zlecenie TVP Historia. Autorka jest jednocześnie pracownikiem Instytutu Pamięci Narodowej. 11:50 TU WSZYSTKO JEST POLSKĄ - ODC. 8 UTRZYMAĆ CZY ODBIĆ? Dysk./wywiad/debata, 24 min, Polska, 2020 Wykonawcy: Piotr Legutko (prowadzący) Przez pryzmat Wawelu pokazujemy ciągłość naszej historii i znaczenie, jakie to miejsce odegrało w dziejach narodu i państwa polskiego. Wawel jako symbol niepodległości i trwania polskości mimo naszej trudnej historii. Wawel był zajmowany parokrotnie przez obce wojska, nie zdobywany, ale zajmowany, a ostatecznie zdobywali, odbijali go Polacy. Na ten temat rozmawia Piotr Legutko ze swoimi gośćmi. 12:25 CZAS HONORU - ODC. 77 "WUJEK Z LASU" Seerial wojenny, 45 min, Polska, 2013 Reżyseria: Michał Kwieciński, Michał Rosa, Grzegorz Kuczeriszka Scenariusz: Ewa Wencel, Jarosław Sokół Aktorzy: Ewa Wencel, Katarzyna Gniewkowska, Krzysztof Stelmaszyk, Maciej Zakościelny, Jakub Wesołowski, Jan Wieczorkowski, Antoni Pawlicki Lebiediew jest wściekły na Lewińską, obarcza ją winą za stratę Blachnitzky’ego. Lewińska stawia na nogi cały resort. Sama próbuje odzyskać kontakt z Janiszem, ale bezskutecznie. Rannego Janisza ukrywają konspiratorzy. Lena aresztowana przez UB nie poddaje się. To, co wie o prześladowcy, może być jej chwilową polisą na trudne czasy. Władek decyduje się pozostać w Warszawie do końca procesu Rudej. Obmyśla plan jej uratowania. Postanawia skontaktować się z Lewińską. Tymczasem do mieszkania Emilii przychodzi Karkowski. Rozmawiają o pieniądzach ukrytych przez Woźniaka. Dopiero po chwili Karkowski orientuje się, że nie jest w mieszkaniu sam. Przez podwarszawski las przedziera się wycieńczony i bosy Hans. Maria z Ottem muszą przeprowadzić nagłą, bardzo ważną operację. Zośka przyprowadza do baru Heleny człowieka, który siedział w Oświęcimiu. Konfrontuje go z Tolą. Celina, Władek, Michał i Bronek czekają w kawiarni nieopodal sądu na zakończenie rozprawy Rudej. Oczekiwanie się wydłuża. Karkowski śledzi Wandę. Chce dzięki niej trafić do Bronka. 13:15 KRAJOBRAZY DZIKIEGO ZACHODU - ODC. 2/3. WIELKIE RÓWNINY (ODC. 2/3) Film dokumentalny, 46 min, Wielka Brytania, 2014 Reżyseria: Wayne Shipley Scenariusz: William Blewett Ta pełna kolorów seria bada, w jaki sposób dzikie dziewicze obszary kontynentu północnoamerykańskiego wpłynęły na historię Dzikiego Zachodu. W pierwszym odcinku odkrywamy trzy wielkie pasma górskie - Appalachów, Gór Skalistych i Sierra Nevada oraz zgłębimy temat, jak poradzili sobie z nimi pionierscy osadnicy. Drugi odcinek pokazuje Wielkie Równiny, krainę bezleśnych łąk zajmującą powierzchnię pół miliona kilometrów kwadratowych, która była scenerią niektórych najbardziej dramatycznych wydarzeń w tamtym czasie. W trzecim odcinku pokażemy pięć wielkich pustyń Ameryki, które stały na drodze pionierów w podróży na Zachodnie Wybrzeże. 14:15 HIROSZIMA - UKRYTA PRAWDA (HIROSHIMA - THE REAL HISTORY) Film dokumentalny, 44 min, Wielka Brytania, 2015 Bomba atomowa zrzucona na Hiroszimę była początkiem nowej ery. Jej detonacja nie tylko zabiła ponad 100 000 osób, ale równocześnie oznaczała ostatni rozdział drugiej wojny światowej, jak i początek ery nuklearnej. Konflikty zbrojne, polityka międzynarodowa i bezpieczeństwo całej ludzkości już nigdy po tym nie były takie same. Poprzez szczegółowy opis wydarzeń przed, w trakcie i po zrzuceniu bomby, film ten ujawnia fascynującą historię jednego z decydujących momentów XX wieku i ujawnia dalekosiężne konsekwencje wybuchu, zarówno w samej Hiroszimie, jak i dla całego świata. Film przedstawia kluczowe momenty, najważniejsze miejsca, jak również graczy związanych z tym wydarzeniem. Prowadzi nas przez gabinety najpotężniejszych przywódców świata z obydwu stron barykady - aliantów i Japończyków. Widzimy samoloty wysłane na fatalną misję, a wreszcie zdewastowane ulice Hiroszimy kilka godzin po ataku. 15:15 GIGANCI HISTORII - ODC. 28. POCZĄTKI PAŃSTWA PIASTÓW. MIESZKO I I BOLESŁAW CHROBRY Teleturniej, 45 min, Polska, 2020 Reżyseria: Michał Górski Scenariusz: Mikołaj Korzyński Wykonawcy: Przemysław Babiarz (prowadzący) Jak powstało polskie państwo? Kim byli pierwsi władcy Polski? Jaki obraz tamtych czasów mamy dzięki źródłom? Tematem tego odcinka teleturnieju "Giganci historii" są czasy panowania Mieszka I i Bolesława Chrobrego. Czasy wielkich sojuszy i przełomowych wydarzeń, które wpisały państwo Piastów na mapę Europy. Niewyobrażalnych okrucieństw, do których dochodziło nawet między braćmi, ale też wizjonerskich idei, które do dziś kształtują naszą kulturę. Przypomnimy tło chrztu Polski, bitwy pod Cedynią, Zjazdu w Gnieźnie i pierwszej koronacji na króla naszego kraju Bolesława Chrobrego. 16:10 KSIĘŻA WOLNOŚCI 1914 - 1981 - ODC. 6 Dysk./wywiad/debata, 25 min, Polska, 2021 Zamiarem autorów cyklu jest pokazanie kapłanów Kościoła katolickiego, którzy walczyli o polskość i wiarę w XX wieku. Trzeba ich przypominać szczególnie w sytuacji, kiedy nasiliły się ataki na polskie wartości, przez wieki utożsamiane z triadą: Bóg, Honor, Ojczyzna. Kościół, Jego pasterze czy wierzący są dziś zwalczani przez lewicową ideologię, której elementem jest Chrystofobia, wykorzystująca w dużej mierze brak świadomości i wiedzy napastników. W cyklu opowiemy o księżach wolności, którzy doprowadzili do odzyskania przez Polskę niepodległości w 1918 r. , umacniali tradycyjne wartości w wolnej II Rzeczpospolitej, a następnie przeciwstawiali się dwóm okupantom Polski: niemieckiemu nazizmowi i sowieckiemu komunizmowi, i ostatecznie tych, którzy byli współautorami suwerennej Polski po 1989 r. Cykl obejmuje wielkich przywódców duchowych początku XX wieku, jak abp Aleksander Kakowski, bp Adam Sapieh czy bp August Hlond. Gdy mowa o czynnej walce, nie może zabraknąć takich postaci jak bp Władysław Bandurski czy ks. Ignacy Skorupka. Okres utraty niepodległości we wrześniu 1939 r. i późniejszych zmagań ze złem spod znaku swastyki oraz sierpa i młota jest naznaczony postawami i działaniem takich osób jak ks. Karol Wojtyła Ojciec Święty Jan Paweł II, Prymas Tysiąclecia Stefan Wyszyński (kapelan Armii Krajowej - Radwan III), niezłomni walczący myślą i czynem ze stalinowskimi oprawcami: bp Antoni Tokarczuk, bp Czesław Kaczmarek, ks. Władysław Gurgacz czy ks. Rudolf Marszałek. Wyjątkowe miejsce w panteonie księży wolności zajmują tacy kapłani jak wciąż mniej eksponowany ks. Jan Zieja, ks. Franciszek Blachnicki czy ks. gen. Witold Kiedrowski. Mamy także kapelanów Solidarności, począwszy od tych bardziej znanych - zamordowanych w czasach pogardy, jak ks. Jerzy Popiełuszko, ks. Stefan Niedzielak, ks. Sylwester Zych czy ks. Stanisław Suchowolec, po tych niemal zapomnianych jak bp Herbert Bednorz, ks. Hilary Jastak czy żyjący do dziś: ks. Stanisław Małkowski i ks. Jan Sikorski. 16:35 POLSKIE 100 LAT - ZAGŁADA ŻYDÓW Film dokumentalny, 28 min, Polska, 2019 Reżyseria: Maciej Dancewicz Scenariusz: Mirosław Chojecki, Piotr Weychert Muzyka: Michał Lorenc Wykonawcy: Kazimierz Kaczor, Tomasz Marzecki Agresja niemiecka na Polskę stała się cezurą w historii polskich Żydów. Jeszcze podczas trwania walk we wrześniu 1939 roku, w ramach tak zwanego oczyszczania zaplecza frontu przez specjalne grupy operacyjne (Einsatzgruppen der Sicherheitspolizei), w wielu miejscach doszło do antyżydowskich ekscesów. Płonęły synagogi, a Żydzi stawali się obiektem terroru i szykan. Ostateczna decyzja wymordowania wszystkich Żydów, znajdujących się pod niemieckim panowaniem, zapadła 20 stycznia 1942 roku. W wyniku planowego działania Niemców, w wyniku masowych mordów, w gettach, w obozach zagłady życie straciło 3 mln polskich Żydów. Cykl filmów dokumentalnych opowiadających o najważniejszych wydarzeniach i postaciach w historii Polski od przełomu XIX i XX wieku po rok 2004. To kanon wiedzy historycznej pokazujący źródła tożsamości Polaków oraz wydarzenia i procesy, które kształtowały postawy patriotyczne i obywatelskie. Nie są to kroniki lat, ale eseje, dotyczące konkretnych problemów, np. "Gospodarka II Rzeczypospolitej" czy "Emigracja polityczna 1957 - 89, inne odcinki są relacjami o przełomowych momentach naszej historii np.:"Grudzień 1970","Polskie lato 1980". Scenariusze poszczególnych odcinków są wynikiem pracy zespołu najwybitniejszych polskich historyków. Niezwykłe, często nigdy nie publikowane wcześniej archiwalne filmy i dokumenty pozwalają nie tylko zrozumieć, ale też poczuć klimat minionych 100 lat. 17:15 HISTORIA POLSKI - OSTATNI ŚWIADEK Film dokumentalny, 51 min, Polska, 2001 Reżyseria: Michał Nekanda Trepka Scenariusz: Elżbieta Nekanda Trepka Zdjęcia: Jacek Knopp, Jacek Mierosławski, Jan Muszyński Wykonawcy: Alina Świdowska Opowieść o wojennych losach Samuela Willenberga, uczestnika zbrojnego buntu w obozie śmierci w Treblince, a także o dramacie polskich Żydów w okresie okupacji hitlerowskiej. Siedemdziesięcioletni Samuel Willenberg jest najmłodszym spośród blisko czterystu więźniów, którym udało się zbiec z obozu i jednym z sześciu jeszcze żyjących. Mieszkający obecnie na stałe w Jerozolimie powraca do miejsc swego dzieciństwa i młodości, m.in. do Opatowa, Częstochowy oraz Treblinki, gdzie wiele wycierpiał i był świadkiem masowej zagłady współbraci. Minęło ponad pół wieku, a wspomnienia są nadal bardzo żywe i bolesne. W Treblince zginęło około 870 tysięcy Żydów, również dwie siostry Samuela. On sam z wielką pokorą mówi o swoim ocaleniu: "przypadek, czysty przypadek, nie było bohaterów". Kiedy Niemcy wkroczyli do Polski i stało się jasne, że zamierzają dokonać zagłady narodu żydowskiego, rodzina Willenbergów ze względów bezpieczeństwa rozdzieliła się. Matka z trójką dzieci, Samuelem i dwiema córkami, wyjechała z Opatowa do Częstochowy, w nadziei, że tam łatwiej znajdą schronienie. Ojciec, prof. Perec Willenberg, ceniony artysta malarz, pod przybranym nazwiskiem ukrywał się w Warszawie. Wkrótce po przyjeździe do Częstochowy dziewczynki zostały zatrzymane przez policję, w jakiś sposób wydało się, że są Żydówkami. Chory z bólu Samuel powrócił z matką do Opatowa. Niebawem w jednym z transportów został wysłany do Treblinki. Do dziś pamięta słodkawą, obrzydliwą woń rozkładających się ciał, stosy palonych trupów, stosy ubrań, kosztowności, osobistych rzeczy i pamiątek odebranych więźniom. Nikt nie miał złudzeń, że wyjdzie z obozu żywy. 2 sierpnia 1943 roku więźniowie otworzyli arsenał broni. Uzbrojeni w pistolety i granaty podjęli desperacką próbę ucieczki. Samuelowi powiodło się pomimo rany postrzałowej. Drobna pomoc mieszkańców okolicznych wiosek miała dla niego nieocenioną wartość. Za otrzymane pieniądze kupił bilet i pojechał do Warszawy szukać ojca. Samuel Willenberg był uczestnikiem powstania warszawskiego. Obecnie mieszka w Izraelu, pracuje m.in. nad cyklem rzeźb postaci z Treblinki. 18:15 SPÓR O HISTORIĘ - LUDOBÓJSTWO NIEROZLICZONE Dysk./wywiad/debata, 31 min, Polska, 2019 Scenariusz: Elżbieta Szumiec - Zielińska Wykonawcy: Tomasz Muller (prowadzący) Nienawiść do Polaków głoszona od lat 30. XX wieku przez Organizację Ukraińskich Nacjonalistów doprowadziła do ludobójstwa na Polakach na Wołyniu i w Małopolsce Wschodniej. Do pierwszego masowego mordu na Polakach doszło w lutym 1943 roku we wsi Parośla. Mordowanie Polaków swoje apogeum osiągnęło 11 lipca 1943 roku w czasie "krwawej niedzieli", kiedy Ukraińska Powstańcza Armia wraz z miejscową ludnością przeprowadziła masowe mordy w około stu miejscowościach na Wołyniu. Według szacunków historyków ofiarami ukraińskiego ludobójstwa było około 100 tysięcy Polaków, a skala okrucieństwa i nieludzkich sposobów zadawania śmierci do dziś budzi grozę i przerażenie. 18:55 NAJDŁUŻSZA WOJNA NOWOCZESNEJ EUROPY - ODC. 12 PAŃSTWO W PAŃSTWIE Serial obyczajowy, 57 min, Polska 1981 Reżyseria: Jerzy Sztwiertnia Scenariusz: Stefan Bratkowski Zdjęcia: Andrzej Ramlau Muzyka: Adam Sławiński Aktorzy: Krzysztof Kolberger, Henryk Machalica, Marek Siudym, Zdzisław Kozień, Mariusz Benoit, Joanna Sobieska, Beata Tyszkiewicz, Mieczysław Voit, Wiesław Rudzki, Kazimierz Kaczor, Piotr Machalica, Anna Nehrebecka, Joanna Źiółkowska i inni Wicekanclerz Posadowsky zleca poufną misję profesorowi Bernhardowi, wybitnemu ekonomiście niemieckiemu. Chodzi o zahamowanie i uniemożliwienie rozwoju polskich spółek kredytowych. 21:10 FUTBOL W ROSJI - TAJNA BROŃ KGB (SOVIET FOOTBALL DECLASSIFIED) Film dokumentalny, 52 min, Francja, 2017 Reżyseria: Nicolas Jallot Film dokumentalny o piłce nożnej w Związku Radzieckim i Rosji. Za czasów Stalina była instrumentem propagandy. Losy rozgrywek i samych piłkarzy były w rękach tajnej policji i wojska. Odkryto, że były prowadzone specjalne rejestry zaangażowanych w futbol. Do czasów zimnej wojny wiele tajemnic pozostanie trudnymi do odkrycia. Badania archiwów przez historyków oraz wywiady z weteranami futbolu oraz ich dziećmi pokażą jednak w pełni, w jakich warunkach odbywały się mecze, kto w nich grał, jakie mechanizmy funkcjonowały w klubach piłkarskich. Poznamy wiele mrocznych tajemnic historii rosyjskiego futbolu aż do czasów zimnej wojny i w okresie jej trwania. Jak się okazuje, sport z polityką i pieniędzmi zawsze szedł w parze. Ten film powstał z myślą o przedstawieniu perspektywy historycznej przed FIFA World Cup w Rosji latem 2018 roku. 22:10 KRÓLOWIE SŁOŃCA (KINGS OF THE SUN) Film przygodowy, 104 min, USA 1963 Reżyseria: J. Lee Thompson Scenariusz: Elliott Arnold, James R. Webb Aktorzy: Yul Brynner, George Chakiris, Shirley Ann Field, Richard Basehart, Brad Dexter, Barry Morse, Armando Silvestre, Leo Gordon I inni Przygodowo - kostiumowa superprodukcja z początku lat 60. warta zobaczenia choćby po to, aby przekonać się, jak bardzo w ciągu ostatniego półwiecza zmieniła się technika filmowa. W dobie zapierających dech efektów komputerowych, dzięki którym na ekranie można wyczarować praktycznie wszystko, dzieło J. Lee Thompsona budzi nostalgię i życzliwy uśmiech. Przez wieki Majowie tworzyli wspaniałą cywilizację, której ślady przetrwały do dziś. Nie znając żelaza, koła i koni, budowali wielkie miasta i wznosili potężne piramidy. Opracowali mapę nieba, system zapisu matematycznego bardziej zaawansowany od rzymskiego i kalendarz równie dokładny jak stosowany obecnie. Ich bogowie byli jednak wyjątkowo okrutni i domagali się ofiar z ludzi. Niestety, po stuleciach istnienia, ich miasta zostały nagle zaatakowane przez przybyszów posługujących się żelaznymi mieczami. Wobec naporu wroga Majowie ginęli masowo. Jako ostatnie pod ciosami wojowników okrutnego Hunaca Ceela pada miasto Chichen Itza, którego stary król Balam ginie w czasie walk. Jego miejsce zajmuje młody książę Balam. Za namową kapłanów książę i grupka jego poddanych ucieka z miasta. Postanawiają dotrzeć nad brzeg morza, a stamtąd popłynąć do nowego lądu, o którym stary władca opowiadał kiedyś synowi. Majowie poprzysięgają sobie jednak, że gdy odzyskają siły, uderzą na Hunaca i odbiją swoje ziemie. Po dziesięciu dniach wędrówki docierają nad morze. Ale początkowo rybacy z wioski nie chcą oddać przybyszom swoich łodzi ani też płynąć z nimi. Przywódca wioski nie wierzy w opowieści o krwawym Hunacu. Młody władca przekonuje go jednak, że wróg nie oszczędzi nikogo. Lepsza więc niepewna tułaczka niż pewna śmierć. Obiecuje też, że jeśli szczęśliwie dotrą do celu, poślubi córkę przywódcy wioski, piękną Ixchel. W ostatniej chwili rybakom udaje się załadować na łodzie niezbędny dobytek oraz zapasy jedzenia i umknąć przed wojskami Hunaca. Strzały wroga dosięgają jednak ojca Ixchel. Wielodniowa przeprawa przez morze kończy się sukcesem. Majowie przybijają do nowego lądu. Zgodnie z obietnicą Balam chce natychmiast poślubić Ixchel, ale dziewczyna zwalnia go z przysięgi złożonej pod przymusem. Pragnie, by król ożenił się z nią z miłości. Ale młody władca nie ma wprawy w okazywaniu uczuć. Jest przekonany, że Ixchel po prostu go nie chce. Majowie przystępują do budowy domów, kopią kanały, które nawodnią ich pola, zaczynają nawet wznosić piramidę. Miejscowi Indianie nieufnie traktują przybyszów. Ich wódz, Czarny Orzeł, udaje się na przeszpiegi. Niestety, zostaje ranny w potyczce z Balamem i uwięziony. Decyzją arcykapłana ma być złożony w ofierze. Wcześniej jednak musi odzyskać siły. Doglądająca go Ixchel zakochuje się w nim z wzajemnością. Nie ma jednak odwagi wyjawić mu, co go czeka. W przeddzień uroczystego złożenia ofiary arcykapłan informuje Czarnego Orła, że nazajutrz zginie. Indianin czuje się zdradzony i oszukany przez Ixchel, ale idzie na śmierć z podniesioną głową. W ostatniej chwili Balam, który zawsze był przeciwny krwawym ofiarom z ludzi, darowuje mu życie i zwraca wolność. Oba ludy zaprzyjaźniają się i odtąd żyją razem w pokoju, ucząc się wzajemnie od siebie. Balam i Czarny Orzeł nadal kochają jednak tę samą kobietę. Rywalizacja między nimi narasta. Wreszcie Indianin, chcąc uniknąć otwartego konfliktu, postanawia odejść ze swym ludem. Ale nieoczekiwanie na horyzoncie pojawiają się statki Hunaca Ceela. 00:10 TAK BLISKO... TAK DALEKO... Film dokumentalny, 52 min, Polska, 2019 Reżyseria: Maciej Dutkiewicz Scenariusz: Michał Komar Zdjęcia: Jacek Knopp Muzyka: Jan Komar Film dokumentalny "Tak blisko... tak daleko" to opowieść Szewacha Weissa - polskiego Żyda, polityka, dyplomaty i dziennikarza - o trudnych relacjach między Polakami i Żydami po II wojnie światowej. Tytuł filmu został zaczerpnięty z wypowiedzi profesora Szewacha Weissa. 01:20 BYŁO, NIE MINĘŁO - KRONIKA ZWIADOWCÓW HISTORII. - BYŁ 5 WRZEŚNIA... Magazyn, 22 min, Polska, 2020 Autor: Adam Sikorski Wykonawcy: Artur Kalicki Na miejscu dzisiejszych poszukiwań pod miejscowością Kręgi w pobliżu Wyszkowa stoi pomnik. Zapisano na nim: Tu dnia 5 września 1939 roku poległ w obronie Ojczyzny, w walce z hitlerowskim najeźdźcą porucznik pilot Stefan Okrzeja". Rozmawialiśmy z mieszkańcami, sięgaliśmy do źródeł i okazuje się, że rzeczywiste miejsce upadku samolotu jest gdzieś... w miejscu, które na chwilę obecną nie zostało jeszcze dokładnie określone i zbadane. 01:50 "SENSACJE XX WIEKU" - ENIGMA CZ. 3 (ENIGMA CZ. 3) Dokument fabularyzowany, 44 min, Polska/Wielka Brytania, 2015 Reżyseria: Robert Wichrowski Scenariusz: Bogusław Wołszański Zdjęcia: Waldemar Szmidt Aktorzy: Jakub Wesołowski, Modest Ruciński, Lesław Żurek, Maciej Mikołajczyk, Michał Czernecki, Ireneusz Czop, Tomasz Borkowski, Mirosław Zbrojewicz, Arkadiusz Janiczek, Przemysław Bluszcz, Mariusz Bonaszewski, Anna Kerth, Andrzej Precigs Największym polskim wkładem w zwycięstwo w II wojnie światowej było złamanie przez polskich kryptologów tajemnicy niemieckiej maszyny szyfrującej Enigma. Szczodry dar polskiego wywiadu, przekazany aliantom w przededniu wybuchu wojny, dał im nadzieję wśród klęsk wczesnego okresu wojny i umożliwił pierwsze zwycięstwa, prowadzące do wielkiego przełomu. Dzieło matematyków Mariana Rejewskiego, Jerzego Różyckiego i Henryka Zygalskiego, a także ich dowódców i towarzyszy broni z Biura Szyfrów, miało wiele wymiarów: historyczny - skracając o 2 - 3 lata koszmar wojny, a zdaniem niektórych historyków decydując o jej wyniku; humanitarny - ratując przed zagładą wiele milionów istnień ludzkich; naukowy - tworząc podwaliny współczesnej kryptologii, także w jej cywilnym wydaniu. Jednakże ten sukces został nam ukradziony; tylko historycy wiedzą, że Polacy złamali Enigmę Prawdę o Enigmie ujawniono późno i w sposób deprecjonujący kluczowy wkład Polaków. Nawet, jeśli dzisiaj większość naukowców uznaje ich pionierską rolę, powszechny odbiór tej przygody nie jest kształtowany przez książki historyków, lecz produkty kultury masowej, prezentujące rolę polskich kryptologów w sposób zafałszowany, by nie rzec przewrotny. Można próbować to zmienić, jedynie oddziałując innymi produktami kultury masowej. Czterodcinkowe widowisko przedstawia, jak doszło do złamania szyfru Enigmy, przed którym skapitulowali brytyjscy i francuscy kryptolodzy, uznając, że jest to zadanie niemożliwe do wykonania. 02:40 ENCYKLOPEDIA II WOJNY ŚWIATOWEJ - EBEN EMAEL CZ 3 Magazyn, 27 min, Polska, 1992 Scenariusz: Bogusław Wołoszański, Maciej Zakrocki Zdjęcia: Andrzej Żydaczewski Wykonawcy: Bogusław Wołoszański (prowadzący) Cykl popularyzujący wiedzę o historii II wojny światowej. Bogusław Wołoszański przedstawia historię zdobycia przez niemieckich spadochroniarzy fortu Eben Emael, pełniącego kluczową rolę w belgijskim systemie obronnym. Fort ten, zbudowany w newralgicznym miejscu połączenia Mozy z Kanałem Alberta, miał w maju 1940 roku zagrodzić drogę wojskom niemieckim w ich pochodzie w głąb Belgii i Francji. Opanowanie fortu przez niemieckich spadochroniarzy pozwoliło na sforsowanie Kanału Alberta przez główne siły niemieckie i w konsekwencji szybkie opanowanie Belgii. W trzeciej części Bogusław Wołoszański opowiada o desancie niemieckich spadochroniarzy na fort. Jeden z belgijskich weteranów walk relacjonuje, co przeżywali obrońcy Eben Emael.