TVP Kultura Środa, 21.04.2021 09:25 DIABŁY, DIABŁY Film psychologiczny, 81 min, Polska, 1991 Reżyseria: Dorota Kędzierzawska Scenariusz: Dorota Kędzierzawska Zdjęcia: Zdzisław Najda Aktorzy: Danuta Szaflarska, Monika Niemczyk, Jerzy Łapiński, Krzysztof Plewka, Paweł Chwedoruk, Grzegorz Karabin, Maria Szoma, Wiesław Szoma, Justyna Ciemny Spokój małego, sennego miasteczka, zamieszkanego przez ludzi, których życie wypełniają rodzina, dom, praca, szkoła, kościół, zakłóca przyjazd cygańskiego taboru. Cyganie niepokoją, ale też budzą ciekawość. System wartości i przyzwyczajenia mieszkańców miasteczka są zupełnie inne od życia cygańskiego - pełnego radości, spontanicznego, otwartego i tajemniczego zarazem. Szczególne wrażenie przybysze wywierają na Małej, trzynastoletniej bohaterce filmu. Wkrótce bardzo mocno się do nich przywiąże, a szczególne miejsce w jej duszy zajmie cygański chłopiec. Miejscowa społeczność podchodzi jednak nieufnie do wszystkiego co inne i obce. Dlatego też Cyganie muszą zostać wypędzeni. 11:00 POLSKIE DROGI - ODC. 8/11 - BEZ PRZYDZIAŁU Serial wojenno - obyczajowy, 88 min, Polska 1977 Reżyseria: Janusz Morgenstern Scenariusz: Jerzy Janicki Zdjęcia: Witold Adamek Muzyka: Andrzej Kurylewicz Aktorzy: Karol Strasburger, Kazimierz Kaczor, Zofia Mrozowska, Piotr Pawłowski, Marek Walczewski, Henryk Bąk, Jadwiga Jankowska - Cieślak, Włodzimierz Boruński, Franciszek Trzeciak, Bronisław Pawlik, Aleksander Bardini, Beata Tyszkiewicz, Zygmunt Kęstowicz, Jan Englert, Leszek Herdegen, Barbara Sołtysik, Roman Stankiewicz, Bohdan Ejmont, Stanisław Zaczyk, Piotr Fronczewski, Maciej Góraj, Henryk Talar, Mieczysław Milecki, Zbigniew Zapasiewicz, Anna Nehrebecka, Arkadiusz Bazak, Stanisław Mikulski, Jan Machulski i inni Druga połowa 1941 roku. Władysław Niwiński poznaje Kasię, córkę mecenasa Kozakiewicza. Przebywając coraz częściej w jej środowisku, ma okazję zapoznać się z poglądami polskiej młodzieży komunistycznej. Na polecenie Rządu Londyńskiego należy niezwłocznie odzyskać dokumenty, które przewoził kapitan Miszczyk. Propozycję przeprowadzenia akcji otrzymuje Niwiński. Realizuje plan, korzystając z pomocy wdowy po Tadeuszu Miszczyku. Jednak po wykonaniu zadania zostaje odsunięty od dalszej współpracy z podziemiem z powodu podejrzanych kontaktów z komunistami. Kurasiowie przeżywają osobistą tragedię. Po śmierci ukochanej córeczki Bożenki, którą pochowali jeszcze na Pomorzu, bardzo chcieli mieć drugie dziecko, tymczasem Urszula poroniła. Nie wiedząc, jak żona przyjmie jego decyzję, Leon przygarnia małą Noemi, wnuczkę starego Żyda Sommera. 12:40 CIEMNEGO POKOJU NIE TRZEBA SIĘ BAĆ Film obyczajowy, 35 min, Polska, 2009 Reżyseria: Jakub Czekaj Scenariusz: Jakub Czekaj Zdjęcia: Adam Palenta Muzyka: Zygmunt Konieczny Aktorzy: Emilia Stachurska, Przemysław Bluszcz, Jowita Budnik, Anna Ilczuk Opowieść o bezgranicznej miłości jedenastoletniej Łaty do jej ojca. Dziewczynka przygotowuje piosenkę na szkolną akademię, zorganizowaną z okazji zbliżającego się Dnia Taty. To sprawia, że Łata przygląda się ojcu baczniej niż zazwyczaj. Chcąc jak najlepiej opisać swoje uczucia, powoli zaczyna odsłaniać skrywane przez niego tajemnice. 13:20 RZECZ POLSKA - FOTEL RM 58 Film dokumentalny, 12 min, Polska, 2020 Reżyseria: Tomasz Filiks, Anna Zakrzewska Scenariusz: Tomasz Filiks, Anna Zakrzewska Zdjęcia: Nicolas Villegas, Piotr Pawlus Muzyka: Adam Walicki, Bartosz Kruczyński Fotel RM58 projektu Romana Modzelewskiego stał się polską ikoną designu, który do dziś zachwyca nowoczesną formą. Patrząc na fotel, trudno uwierzyć, że powstał w pracowni artysty, bez żadnego wsparcia przemysłu. Jest jednym z najwybitniejszych przykładów wzornictwa organicznego i najbardziej rozpoznawalnym polskim produktem w środowisku międzynarodowym. Został zakupiony m.in. przez londyńskie Victoria & Albert Museum do kolekcji światowego designu. Oryginał z 1958 roku został stworzony w oparciu o przełomową, jak na ówczesne czasy technologię, wykorzystującą tworzywo sztuczne. To jeden z pierwszych w Polsce przykładów wykorzystania nowego tworzywa - laminatu poliestrowoszklanego. To, co wyróżnia projekt, to także organiczna forma siedziska tworząca jednolitą bryłę. Przez 50 lat od momentu powstania projektu można go było oglądać jedynie na wystawach. W tym czasie wyprodukowano zaledwie kilkadziesiąt sztuk fotela. Dopiero 8 lat temu wdrożono go do produkcji. W czasach PRL - u, w Polsce syntetyki były bardzo trudno dostępne, użycie tej technologii wymagało więc od projektantów pracy na własną rękę, poszukiwania metodą prób i błędów właściwych proporcji składników, bez wsparcia przemysłu. Dlaczego nowe technologie nie były w centrum zainteresowania władz, które teoretycznie w oficjalnej narracji podkreślały znaczenia wzornictwa w gospodarce kraju? Czy organiczny styl powstawał w opozycji do funkcjonalizmu? Czy władze uznały go za niebezpieczny? Jak to się stało, że mimo tak niesprzyjających okoliczności Romanowi Modzelewskiemu udało się stworzyć meble z nowoczesnych mas plastycznych? W oparciu o wypowiedzi naszych rozmówców w animowanych filmikach Marcina Podolca pokażemy. jak wyglądały pierwsze eksperymenty projektanta, praca nad nowymi technologiami. Wykorzystując animacje Marcina Podolca oraz zachowaną dokumentację fotograficzną przywołamy również historię niedoszłej współpracy polskiego projektanta z Francją. W 1959 roku Modzelewski przebywał bowiem w Paryżu, gdzie podczas konferencji Architektów i Projektantów Wnętrz zaprezentował swoje projekty. Fotelem z żywicy zainteresował się jeden ze współpracowników le Corbusiera, a po powrocie projektanta do Polski rozpoczęła się trwająca parę lat wymiana listów i telefonów, mająca na celu zakup licencji na produkcję seryjną fotela we Francji. Mimo wielu prób zgody od władz PRL - u nie udało się uzyskać. O historii i kulisach powstania fotela oraz o niezwykłej osobowości projektanta opowiedzą Wera Modzelewska - wdowa po artyście, Anna Maga - historyczka designu z Muzeum Narodowego w Warszawie, David Crowley - kierownik Department of Critical Writing in Art and Design w Royal College of Art w Londynie, kuratorzy z Victoria and Albert Museum oraz Jakub Sobiepanek - założyciel marki Vzór, który opowie o powodach odkrycia na nowo projektu Modzelewskiego, a także wprowadzi nas w tajniki technologiczne, które będziemy mogli zobaczyć w dokumentalnej sekwencji, towarzysząc z kamerą procesowi produkcji. Pokażemy również fragment filmu Aleksandra Forda "Ósmy dzień tygodnia", w którym fotel pojawił się jako element scenografii. 13:35 ALEKSANDER KOTSIS. ODCIENIE REALIZMU Reportaż, 15 min, Polska, 2021 Reżyseria: Tomasz Filiks, Anna Zakrzewska Scenariusz: Tomasz Filiks, Anna Zakrzewska Urodzony w podkrakowskim Ludwinowie i mieszkający w Podgórzu Aleksander Kotsis to jeden z najbardziej cenionych malarzy polskich działających w połowie XIX wieku. Jego twórczość związana jest ze środowiskami artystycznymi Krakowa, Wiednia i Monachium. Sztuka Kotsisa reprezentuje kierunek XIX - wiecznego realizmu, a jej analogii można doszukiwać się w dziełach tzw. malarzy ludu, np. Jeana - Franois Milleta (18141875). Warto również dostrzec w niej rys romantycznego postrzegania świata. Ekspozycja w Muzeum Narodowym w Krakowie została przygotowana w 185. rocznicę narodzin artysty. Zaprezentowano na niej obrazy olejne, akwarele, rysunki i szkice ze zbiorów prywatnych oraz z kolekcji muzealnych, m.in. Muzeów Narodowych w Gdańsku, Kielcach, Krakowie, Poznaniu, Szczecinie, Warszawie i Wrocławiu, Muzeum Śląskiego w Katowicach, Muzeum Sztuki w Łodzi oraz Lwowskiej Galerii Sztuki im. Borysa Woźnickiego. Kotsisa inspirowały odcienie codzienności galicyjskich miasteczek oraz małopolskiej i podhalańskiej wsi: ludzkie radości i strapienia, tragizm egzystencji ubogich i wykluczonych, czułość i ulotność międzyludzkich relacji, dziecięca ciekawość świata. Ważnym źródłem fascynacji artysty była także uroda podkrakowskiego i tatrzańskiego krajobrazu. Źródło: Muzeum Narodowe w Krakowie (www.mnk.pl) 13:55 TAMTE LATA, TAMTE DNI - HALINA KUNICKA Dysk./wywiad/debata, 25 min, Polska, 2021 Reżyseria: Joanna Makowska Scenariusz: Marta Perchuć - Burzyńska, Joanna Makowska Wykonawcy: Marta Perchuc - Burzyńska (prowadząca) Marta Perchuć - Burzyńska rozmawia z wybitnymi artystami o dzieciństwie, domu rodzinnym i najważniejszych doświadczeniach, które w istotny sposób wpłynęły na ich życie i drogę twórczą. Rozmowy realizowane są w miejscach, które dla bohaterów programu mają największe znaczenie sentymentalne. Tym razem w sentymentalną podróż zabiera nas znana z wielu niezapomnianych przebojów piosenkarka, Halina Kunicka. 14:30 RZEŹBIARKA SNÓW. HELAINE BLUMENFELD (SCULPTING DREAMS) Film dokumentalny, 54 min, Wielka Brytania, 2018 Reżyseria: Rupert Edwards Film przedstawia historię życia i twórczości Helaine Blumenfeld, jednej z najbardziej uznawanych artystek, tworzącej w dziedzinie zdominowanej przez mężczyzn - rzeźbie. W filmie towarzyszymy artystce podczas rocznego procesu pracy nad monumentalną rzeźbą. 15:40 CIEMNONIEBIESKI ŚWIAT (TMAVOMODRY SVET) Dramat wojenno-obyczajowy, 108 min, Czechy/Wielka Brytania/Niemcy/ Dania/Włochy 2001 Reżyseria: Jan Sverak Scenariusz : Zdenek Sverak Występują: Ondrej Vetchy, Krystof Hadek, Tara Fitzgerald, Oldrich Kaiser, Hans-Jorg Assmann, Charles Dance, David Novotny, Linda Rybova, Jaromir Dulava i inni "Ciemnoniebieski świat" to jedna z najdroższych produkcji czeskiej kinematografii. Jego twórca Jan Sverak (rocznik 1965) to dziś w tym kraju ścisła reżyserska czołówka. Zdobywca Oscara za film "Kola" jest znany polskim widzom także jako autor filmów: "Szkoła podstawowa" czy "Jazda". Scenariusz napisał jego ojciec, znany czeski aktor i scenarzysta Zdenek Sverak, z którym Jan współpracował przy niemal wszystkich swoich dziełach. Akcja filmu rozpoczyna się w 1950 r., w okresie największego nasilenia zimnej wojny. W obozie pracy Mirov na terenie Czechosłowacji przebywa czterdziestoparoletni Franta Slama osadzony tam jako rzekomy "wróg ludu". Komunistyczne władze kraju uznały, że Franta, który w czasie wojny służył jako pilot w jednostce RAF-u w Wielkiej Brytanii i przesiąkł tam niebezpiecznymi ideami wolności i demokracji, stanowi teraz zagrożenie dla porządku państwa. Gdy Franta zapada na zapalenie płuc, trafia do więziennego szpitala, gdzie zaprzyjaźnia się z innym pacjentem, Houfem. Razem obmyślają plan ucieczki z obozu. Snując refleksje nad swoim dotychczasowym życiem, Franta cofa się pamięcią do roku 1938. Czechosłowacja zostaje wówczas włączona do III Rzeszy. Kontrolę nad czeską armią przejmują Niemcy. Część niepogodzonych z losem żołnierzy ucieka do Anglii, by tam prowadzić dalej walkę z okupantem. Wśród uciekinierów są dwaj przyjaciele, wytrawni piloci: młodziutki Karel Vojtisek i właśnie Franta, który zostawił w kraju swoją ukochaną Hanickę. Obaj wstępują na służbę do angielskich sił powietrznych i przechodzą intensywne trzymiesięczne szkolenie bojowe i językowe. W końcu stają się pełnoprawnymi żołnierzami. W czasie jednego z pierwszych lotów samolot Karela zostaje poważnie uszkodzony. Pilot ląduje przymusowo i szuka schronienia na nieodległej farmie należącej do młodej, ładnej Susan Whitmore. Kobieta, początkowo wystraszona i nieufna, pozwala mu wreszcie zostać pod swoim dachem. Wyjaśnia też, że jej mąż, który służył w marynarce, zaginął podczas działań wojennych. Karel i Susan spędzają razem miłosną noc. Chłopak zakochuje się w Angielce, którą postanawia przedstawić swemu przyjacielowi i mentorowi. Niestety, Susan wybiera starszego Frantę. Nawiązuje z nim potajemny romans, który Karel niebawem odkrywa. Zdesperowany, po pijanemu atakuje przyjaciela. W czasie następnej powietrznej misji obaj piloci przeżywają dramatyczne chwile: w ogniu walki Franta omyłkowo stwierdza, że Karel ostrzelał jego samolot. Dopiero później odkrywa, że w rzeczywistości chłopak uratował mu życie. Ale urażony pilot nie chce jego przeprosin i zrywa wszelkie kontakty. Trzy miesiące później dochodzi do tragedii. 17:55 URODZENI ARTYŚCI - ANNA BOGUSZ - GAZDA I RAJMUND GAZDA Reportaż, 25 min, Polska, 2020 Reżyseria: Grzegorz Jankowski Wykonawcy: Emilia Komarnicka - Klynstra (prowadząca), Redbad Klynstra (prowadzący) Bohaterowie tego odcinka to małżeństwo konserwatorów zabytków: Anna Bogusz - Gazda i Rajmund Gazda. W swym dorobku mają między innymi konserwację zabytków starożytnego Egiptu oraz grobowca Jana III Sobieskiego. Poznali się ponad dwadzieścia lat temu na misji konserwatorskiej w egipskiej Dolinie Królów. W tym odcinku odwiedzamy ich podczas prac konserwatorskich w XVIII - wiecznym kościele św. Mikołaja w Niegowej. 23:25 WIĘCEJ NIŻ FIKCJA - CAŁA NAPRZÓD (FAST FORWARD) Film dokumentalny, 51 min, Wielka Brytania/Francja, 2018 Reżyseria: Gilles Vernet Dokument przybliża pojęcie upływającego czasu. Dlaczego można odnieść wrażenie, że czas biegnie coraz szybciej? Jakie czynniki na to wpływają? Jak zmieniło się podejście do tego zagadnienia na przestrzeni ostatnich dekad? Poświęcenie czasu na zadawanie fundamentalnych pytań pozwoli rozwiązać największą zagadkę epoki, w której żyjemy. 00:30 JAZZ - 28 MIĘDZYNARODOWY FESTIWAL MUZYKI JAZZOWEJ JAZZ JAMBOREE '86. NIEMEN, URBANIAK, KAROLAK Koncert, 30 min, Polska, 1986 Wykonawcy: Michał Urbaniak, Wojciech Karolak, Czesław Niemen Występ Michała Urbaniaka, Czesława Niemena i Wojciecha Karolaka na Festiwalu Muzyki Jazzowej w 1986 roku. Trzy odmienne temperamenty polskiej muzyki połączyły swoje siły w jednym specjalnym koncercie. 01:50 LEKKIE OBYCZAJE - MÓW MI VINCENT (ST. VINCENT) Komedia obyczajowa, 98 min, USA 2014 Scenariusz i reżyseria: Theodore Melfi Zdjęcia: John Lindley Muzyka: Theodore Shapiro Aktorzy: Bill Murray, Naomi Watts, Melissa McCarthy, Jaeden Lieberher, Chris O’Dowd, Terrence Howard, Dario Barosso, Kimberly Quinn Vincent MacKenna to starzejący się alkoholik, weteran wojny w Wietnamie, który nienawidzi ludzi i wcale się z tym nie kryje. Jest też uzależniony od hazardu i papierosów. Dni upływają mu na wyścigach konnych oraz na przesiadywaniu w ulubionym barze. Jedyni przyjaciele Vincenta to prostytutka Daka oraz jego kot Felix. Pewnego razu do domu obok wprowadza się Maggie Bronstein, młoda, samotna matka z 10 - letnim synem Oliverem. Poznają się w dość przykrych okolicznościach, kiedy samochód meblowy przewożący rzeczy Maggie powoduje uszkodzenie starego chryslera Vincenta. Ten od razu żąda zadośćuczynienia. W nowej szkole Oliver zostaje okradziony z kluczy i portfela, a kiedy po powrocie do domu nie zastaje matki, prosi sąsiada o pomoc. Stale cierpiący na brak gotówki Vincent proponuje Maggie, że za odpowiednią opłatą może zawsze zajmować się jej synem. Bardzo szybko się zaprzyjaźniają. Vincent uczy swego podopiecznego, jak skutecznie się bronić przed agresywnymi kolegami. Pojętny Oliver, ku przerażeniu matki, od razu kładzie na łopatki Roberta, który go okradł pierwszego dnia w szkole. Maggie przeżywa kolejny szok, gdy jej syn wraz z Vincentem idzie na wyścigi konne. Wygraną sąsiad przeznacza na spłacenie części długów, a resztę inwestuje w kolejną gonitwę i wszystko traci. Tymczasem zjawiają się kolejni wierzyciele. Zdenerwowany Vincent dostaje udaru i trafia do szpitala. Opiekują się nim Oliver, Maggie i Daka. Niespodziewanie pojawia się ojciec Olivera, który jest prawnikiem. Zamierza uregulować sprawę opieki nad nieletnim synem. 03:40 KINO NOCNE - WAHADEŁKO Dramat psychologiczny, 56 min, Polska 1981 Scenariusz i reżyseria: Filip Bajon Zdjęcia: Wit Dąbal Muzyka: Zdzisław Szostak Aktorzy: Janusz Gajos, Dorota Stalińska, Mirosława Marcheluk, Zofia Tomaszewska, Małgorzata Załuska, Bogusław Sochnacki, Stanisław Jaroszyński, Janusz Dąbrowski, Jacek Odrowąż Pieniążek Wahadełko to w żargonie lekarskim nazwa epilepsji. Jej atak można bowiem wywołać, wprawiając w wahadłowy ruch jakiś przedmiot przed oczami chorego. Głównym bohaterem filmu Filipa Bajona jest trzydziestokilkuletni Michał, były student politechniki i przewodniczący ZMS. Większość czasu spędza w łóżku w swoim zagraconym pokoju. Cierpi na padaczkę, depresję oraz cukrzycę lub astmę (tego nie sprecyzowano). I on także ma swoje "prywatne" wahadełko. Czym ono jest? To jedno z pytań, które stawia widzowi reżyser. Nagrodzony "Srebrnymi Lwami Gdańskimi" na festiwalu w 1984 r. film Filipa Bajona to kameralny dramat psychologiczny, tak różny od niektórych jego wcześniejszych produkcji, pełnych rozmachu, zapełnionych tłumem postaci i wydarzeń ("Aria dla atlety", "Wizja lokalna 1901"). "Wahadełko" trwa niespełna godzinę i rozgrywa się w kręgu czterech osób: matki, dwojga jej dorosłych dzieci i sąsiadki, która pojawia się tylko epizodycznie. Centralną postacią jest Michał. Ciężar jego pielęgnacji spoczywa głównie na Anieli, siostrze bohatera. To ona podaje mu lekarstwa, spełnia wszystkie polecenia. Jedynym jasnym promykiem w jej bezbarwnym życiu jest "ogródek", który z braku odpowiedniejszego miejsca urządziła w kuchni. Anielę i Michała oddziela od matki duchowa przepaść. Ich rodzicielka była w czasach stalinowskich przodownicą pracy. Opętana przez demona ideologii wiele lat zaniedbywała dom i dzieci. Gdy kilkuletni syn był w sanatorium, nie odwiedziła go w święta Bożego Narodzenia. Dla psychiki chłopca miało to katastrofalne następstwa. Uraz został mu na całe życie. Nie tylko do matki, również do złowrogiej epoki, która mu ją odebrała. Nawet jako dorosły człowiek nie potrafi uwolnić się od wspomnień z lat pięćdziesiątych. Ascetyczną współczesną fabułę filmu przeplatają sceny retrospektywne z okresu "błędów i wypaczeń", zrealizowane w poetyce dokumentalnej. Z jednej strony pokazują one przyczyny całkowitego rozkładu rodziny Michała. Dowodzą, jak ideologia może zniekształcić ludzkie sumienie i doprowadzić do zniszczenia więzów z najbliższymi. Z drugiej zaś sugerują, że nie tylko epileptycy mają swoje "wahadełka". Mają je także społeczeństwa, otumanione propagandą i zahipnotyzowane perfidną socjotechniką.