TVP Historia Wtorek, 21.04.2020 06:50 BYŁ TAKI DZIEŃ - 21 KWIETNIA ODC. 539 Felieton, 2 min, Polska, 2006 Autor: Janusz Weychert 753 p.n.e. - Romulus zabił Remusa - początek Rzymu; 1773 - veto Reytana na sejmie rozbiorym; 1920 - umowa Piłsudskiego z Petlurą; 1923 - urodził się Gustaw Holoubek; 07:10 CZAS HONORU - ODC. 62 "WRÓG CZY SOJUSZNIK" Serial wojenny, 45 min, Polska, 2011 Reżyseria: Michał Kwieciński, Michał Rosa, Grzegorz Kuczeriszka Scenariusz: Ewa Wencel, Jarosław Sokół Aktorzy: Ewa Wencel, Katarzyna Gniewkowska, Krzysztof Stelmaszyk, Maciej Zakościelny, Jakub Wesołowski, Jan Wieczorkowski, Antoni Pawlicki Bronek nie może dojść do siebie po śmierci kompanów. Janek pogrąża się w depresji, nie może darować sobie, że zginęli przez niego ludzie. Karol przesłuchuje Kobrę, obiecuje, że po ujawnieniu miejsca ukrycia archiwum, zwolnią brata Kobry z radzieckiego łagru. Kobra w końcu się łamie. Wskazuje miejsce, jednak okazuje się, że archiwum zostało wcześniej ewakuowane. Ruda odzyskuje przytomność, daje Marii adres mieszkania, gdzie spotyka Władka. Bronek i Władek zjawiają się u Karola. Grożą mu śmiercią przez powieszenie. Karol jest przerażony i zgadza się przekazać Michałowi gryps i broń. Marii udaje się wprowadzić Władka do szpitala do Rudej. Janek zaczyna śledzić Wasilewskiego i dociera do jego domu. Wasilewski jedzie do swojej matki, u której Lena zostawiła Jasia i porywa dziecko. 11:25 SPÓR O HISTORIĘ - WŁADCY POLSCY: KAZIMIERZ IV JAGIELLOŃCZYK Dysk./wywiad/debata, 31 min, Polska, 2017 Scenariusz: Elżbieta Szumiec - Zielińska Wykonawcy: Piotr Legutko (prowadzący) W 1447 roku na tronie Polski, po trzech latach bezkrólewia, zasiadł dwudziestoletni Kazimierz, młodszy syn Władysława Jagiełły, wielki książę litewski. Trzy lata wcześniej, pod Warną zginął w batalii z Turkami jego brat, król Władysław III. Od początku Kazimierz IV Jagiellończyk zabiegał o wzmocnienie władzy królewskiej. Spotkało się to ze sprzeciwem szlachty. Podobnie jak Władysław Jagiełło, Kazimierz dążył do złamania potęgi zakonu krzyżackiego. W 1454 roku ogłosił akt inkorporacji Prus do Polski. Dało to początek wojnie trzynastoletniej, którą zakończył zawarty pokój w Toruniu. Na jego mocy Polska odzyskała między innymi Pomorze Gdańskie, a wielki mistrz zakonu krzyżackiego zobowiązany był do złożenia królowi hołdu. Podczas czterdziestu pięciu lat panowania Kazimierza Jagiellończyka, w Europie Środkowej i Wschodniej umocniła się potęga dynastii Jagiellonów. 15:55 MARZYCIELE - POLACY I UKRAIŃCY RAZEM Dysk./wywiad/debata, 20 min, Polska, 2019 Reżyseria: Sylwester Szefer Scenariusz: Sylwester Szefer Zdjęcia: Wojciech Kursa Muzyka: Krzysztof Suchodolski Wykonawcy: Piotr Legutko (prowadzący), Paweł Nowakowski Polska w okresie międzywojennym była krajem wielonarodowościowym, w którym Polacy stanowili od 64 do 69% populacji, a Ukraińcy około 14%, przy czym na wiejskich obszarach Kresów Wschodnich Polacy najczęściej byli w mniejszości. Od początku istnienia polskiej państwowości poszukiwano dróg porozumienia ze społecznością ukraińską. Inicjatywy współpracy w ramach wspólnego Państwa Polskiego wychodziły z dwóch stron. Zwolennikiem dialogu był m. in. urodzony w Kijowie Henryk Józewski (1892 - 1981), wieloletni wojewoda wołyński, a wcześniej (1919) członek rządu Ukraińskiej Republiki Ludowej, współpracownik atamana Petlury. 16:30 BYŁO, NIE MINĘŁO - KRONIKA ZWIADOWCÓW HISTORII. - O NIEBO NAD WARSZAWĄ Magazyn, 22 min, Polska, 2019 Autor: Adam Sikorski Wykonawcy: Artur Kalicki O niebo nad Warszawą. Nasze wyprawy w miejsca wrześniowych lotniczych dramatów mają dwa cele. Cel pierwszy to dokładne zlokalizowanie miejsca zdarzenia, a cel drugi to utrwalenie tego, co w lokalnej pamięci jeszcze zostało. Zawsze zaskakuje nas siła tej pamięci. Dziś przypomnimy o wydarzeniach z 5 września 1939 roku, gdy brygada pościgowa próbowała przechwycić grupę niemieckich bombowców lecących nad Warszawę. Z Polaków zginął wówczas między innymi porucznik pilot Stefan Okrzeja. 17:30 HISTORIA POLSKI - RADEGAST Film dokumentalny, 50 min, Polska, 2008 Reżyseria: Borys Lankosz Scenariusz: Andrzej Bart Zdjęcia: Borys Lankosz, Karolina Pająk, Aleksander Ostrogski Urodziłam się w Niemczech, w Hamburgu. Mój ojciec zajmował się importem i eksportem wina. Moja siostrzyczka była o pięć lat młodsza. Mieliśmy piękne mieszkanie. I piękne życie ze wszystkimi wygodami, jakie wtedy można było mieć - wspomina Lucille Eichengreen, jedna z niewielu ocalałych byłych mieszkanek łódzkiego getta, którzy trafili tam z Zachodu. Jej relacja jest motywem przewodnim filmu Borysa Lankosza o łódzkiej stacji kolejowej Radogoszcz, za okupacji niemieckiej Radegast, dokąd przyjeżdżały transporty Żydów z Zachodu i skąd wyjeżdżały analogiczne transporty na Wschód, skąd już nikt nie miał prawa wrócić. "Radegast" to jednak nie tylko filmowy zapis martyrologii, skądinąd wstrząsający. To także próba umożliwienia spotkania (dopóki żyją jeszcze ostatni świadkowie) dwóch światów, tzn. Żydów z Zachodu, z reguły świetnie wykształconych, opływających w luksusy przedstawicieli społecznej elity, z ich wschodnimi braćmi, często biedującymi, parającymi się głównie rzemiosłem i pomniejszym handlem. Tam była kamienista droga, która nie wyglądała jak droga, ale jak coś, co zdarza się na końcu cywilizacji - mówi Erwin Singer, praski Żyd, który również przeżył piekło getta w Litzmannstadt (okupacyjna nazwa Łodzi). Dla wielu przybyszów z Niemiec, Austrii, Czech i Luksemburga pobyt w Łodzi był podwójnym szokiem. Po pierwsze zamknięcie za murami getta, głód i niewola; po drugie zaś zetknięcie ze światem stojącym kulturowo o kilka szczebli niżej - pełnym brudnych chodników i schodów, zarośniętych, wysiadujących po ulicach mężczyzn, publicznych i niezbyt dyskretnych wychodków, braku bieżącej wody itp. Nie chciało się wierzyć, że ludzie tak jeszcze żyją w 1941 roku - wspomina Eichengreen, a odwiedzając po latach ulice niegdysiejszego getta z niedowierzaniem konstatuje, że schody są tak samo brudne jak kiedyś, a niektóre miejsca wyglądają wręcz gorzej niż przedtem. Trudno się dziwić, że między łódzkimi Żydami a ich ziomkami z Zachodu szybko pojawiły się niesnaski. Przybysze, szybko nazwani mianem jekkes (czyli "kamizelki" ze względu na swój szykowny wygląd), patrzyli na miejscowych z góry. Pianistka Stella Czajkowska pamięta, że traktowali Żydów wschodnich jak obywateli trzeciej kategorii. Przywódca łódzkiego getta, Chaim Rumkowski, zarzucał nowo przybyłym bezczelność i publicznie twierdził, że niepotrzebnie obawiał się Cyganów, gdyż rodacy zza Odry są od nich gorsi. Kiedy w maju 1942 roku Niemcy zażądali od niego wytypowania Żydów do deportacji na wschód, bez większych wahań wyznaczał najpierw obcych. Między październikiem 1941 a majem 1942 roku za murami łódzkiego getta hitlerowcy uwięzili śmietankę europejskiej inteligencji. Wśród miejscowych szybko zaczęło krążyć żartobliwe powiedzenie, wedle którego w przeliczeniu na 1 metr kwadratowy miano tam wówczas więcej przyszłych noblistów niż reszta świata. Gdyby nie gruźlica, zapewne do Litzmannstadt trafiłby również Franz Kafka, tak jak trafiły dwie jego siostry, profesor onkologii Wilhelm Caspari, śpiewak operowy Rudolf Bandler, wybitny chemik i kandydat do nagrody Nobla Hugo Ditz i wielu, wielu innych, zmarłych później z głodu i wycieńczenia lub wywiezionych do obozów zagłady. Film Lankosza to jeden z przejmujących śladów ich krótkiej i dramatycznej obecności na polskiej ziemi. Srebrny Feniks na Międzynarodowym Festiwalu Filmowym Żydowskie Motywy, Warszawa 2009. 18:50 CZAS HONORU - ODC. 63 "TO JA CIĘ ZNALAZŁEM" Serial wojenny, 44 min, Polska, 2012 Reżyseria: Michał Kwieciński, Michał Rosa, Grzegorz Kuczeriszka Scenariusz: Ewa Wencel, Jarosław Sokół Aktorzy: Ewa Wencel, Katarzyna Gniewkowska, Krzysztof Stelmaszyk, Maciej Zakościelny, Jakub Wesołowski, Jan Wieczorkowski, Antoni Pawlicki odc. 63 "To ja cię znalazłem" Major Zwonariew przesłuchuje Rainera. Niemiec próbuje wzbudzić u ubeka zainteresowanie swoją kartą przetargową, jaką jest archiwum AK. Rainer, twierdzi, że nie pamięta dokładnie miejsca, wskazując Władysława Konarskiego jako osobę, która wie, gdzie ukryto dokumenty. Władek tymczasem czeka w umówionym miejscu na Karola, który jednak się nie zjawia. Major Zwonariew kolejny raz ośmiesza i upokarza Wasilewskiego. Na dodatek przeciąga na swoją stronę Karola. Zwonariew organizuje przeniesienie więźniów Rainera, Michała, Orlickiego, Brodowicza i Celiny. Wasilewski chce poznać miejsce przeniesienia więźniów, jednak Zwonariew nie zgadza się na ujawnienie tej informacji. Sekretarka Kazimierza, Danuta, donosi na swojego szefa Karolowi. Kazimierz spotyka się z Adą i podczas intymnej rozmowy dowiaduje się o niechlubnej tajemnicy z przeszłości Ady. Ubecy w końcu wywożą ze szpitala Rudą, mimo protestu Marii. 19:50 PANDEMIA ZABÓJCZEJ GRYPY (THE FLU THAT KILLED 50 MILLION) Film dokumentalny, 48 min, Wielka Brytania, 2018 Reżyseria: Richard Bright Scenariusz: Andrew Thompson Wykonawcy: Christopher Eccleston Christopher Eccleston opowiada o pandemii grypy z 1918 roku, która uśmierciła ponad 50 milionów ludzi. Gdy na całym świecie rozbrzmiewają dzwony rozejmu w Compiegne, cichy zabójca powraca do domu z żołnierzami. Zabije niemal jedną trzecią ówczesnej ludności świata, więcej niż obie wojny światowe łącznie. Widzowie będą mogli śledzić tę przerażającą historię, od żołnierza, który przeniósł wirusa na front zachodni, do lekarza, który podjął z nim walkę. Dokument, dzięki ujawnionym po raz pierwszy dowodom, pokazuje dramatyczny wyścig ludzi z rozprzestrzeniającym się patogenem. 20:50 TAJEMNICE PARYŻA - ACH, TEN PARYŻ! 1/11 (PARIS BEHIND THE SCENES) Film dokumentalny, 60 min, Francja, 2017 Reżyseria: Elisa Casta Verchere Paryż, miasto uznawane przez wielu za najpiękniejsze na świecie, miasto legendarne, wieczne, magiczne, nieporównywalne z żadnym innym. Co roku odwiedza je czterdzieści milionów turystów. A o tym jak żyje się w Paryżu na co dzień, opowiedzą mieszkańcy Miasta Świateł. W kolejnych odcinkach serii zgłębimy tajemnice sztandarowych obiektów stolicy Francji: Luwru, wieży Eiffla, Palais - Royal, bazyliki Sacre Coeur, katedry Notre Dame i wielu innych. Odwiedzimy też miejsca mniej dostępne, takie jak katakumby Paryża. 22:10 PO PRLU - RELACJE POLSKO - NIEMIECKIE PO ROKU 1989 Dysk./wywiad/debata, 25 min, Polska, 2020 Scenariusz: Grzegorz Sieczkowski, Paweł Krzemiński Zdjęcia: Marcin Krynicki, Michał Jarosiński, Witold Karaś, Adam Fręśko Wykonawcy: Beata Michniewicz(Prowadzący) W tym odcinku Beata Michniewicz ze swoim gościem, profesorem Adamem Rotfeldem, dyplomatą, politykiem, badaczem stosunków międzynarodowych, były ministrem spraw zagranicznych, obecnie związanym z Polskim Instytutem Spraw Zagranicznych, rozmawia o relacjach Polski z Niemcami. Zachodni sąsiad jest obecnie naszym największym partnerem gospodarczym i krajem, który odgrywa kluczową rolę w Europie. Nową erę w stosunkach z Niemcami wyznaczył podczas mszy świętej w Krzyżowej gest pojednania premiera Tadeusza Mazowieckiego i kanclerza Helmuta Kohla. To wydarzenie miało miejsce w przededniu obalenia muru berlińskiego, w jego wyniku doszło do definitywnego końca sowieckiego imperium. Od tego momentu Polska wstąpiła do NATO i Unii Europejskiej. Jak wyglądały, jak ewoluowały relacje polsko - niemieckie w tym czasie? 22:40 ANATOMIA ZŁA Film akcji, 116 min, Polska, 2015 Scenariusz i reżyseria: Jacek Bromski Zdjęcia: Michał Englert Muzyka: Ludek Drizhal Aktorzy: Krzysztof Stroiński (Lulek), Marcin Kowalczyk (Stasiek), Piotr Kowalczyk, Andrzej Seweryn, Magdalena Kuta, Anna Dereszowska, Krzysztof Czeczot, Łukasz Simlat, Marcin Perchuć, Michalina Olszańska, Krzysztof Stroiński, Marcin Kowalczyk, Michalina Olszańska, Piotr Głowacki, Andrzej Seweryn 65 - letni Lulek, płatny zabójca pracujący dla gangsterów, warunkowo wypuszczony na wolność, dostaje ofertę pracy oraz snajperski karabin od prokuratora, który kilka lat wcześniej go zamknął. Ma sprzątnąć komendanta Centralnego Biura Śledczego. Lulek rozpoczyna treningi, szybko orientuje się jednak, że nabawił się wady wzroku, co uniemożliwia wykonanie zadania. Nie może jednak odmówić prokuratorowi, mając do wyboru albo powrót do więzienia, albo pieniądze i szansa wyjazdu za granicę. Przypomina sobie o sprawie Staśka, wojskowego snajpera skazanego przez Sąd Wojskowy na degradację i dyscyplinarne zwolnienie z wojska za to, że omyłkowo podczas akcji w Afganistanie zastrzelił czwórkę cywilów. Lulek w tajemnicy przed prokuratorem angażuje Staśka do pomocy, przedstawiając się jako wyższy oficer kontrwywiadu i sugerując, że Stasiek został wybrany do wykonania zadania specjalnego i jeśli mu się powiedzie, będzie mógł wrócić do wojska, tym razem do służby w kontrwywiadzie wojskowym. Prokurator działa na zlecenie bogatego biznesmena, Amerykanina polskiego pochodzenia, któremu komendant, a raczej jego archiwum i pamiętliwość przeszkadza w przeprowadzeniu interesu życia. Zamach się udaje, ale są trudności z zapłatą, Amerykanin nie dostarcza na czas pieniędzy. W wyniku kłótni Lulka z prokuratorem, pierwszy zostaje ciężko ranny, a drugi ginie. Stasiek wiezie Lulka samochodem do znajomego lekarza gangsterów, ale w drodze ten umiera. Stasiek wrzuca do rzeki jego ciało oraz karabin, sam zaś wraca do Warszawy. Zatrzymuje się w obskurnym hotelu, w którym uprzednio Lulek go umieścił. Wraca samochodem Lulka i z jego pieniędzmi. Zupełnie nie wie, co ma ze sobą zrobić w tej sytuacji. Odnajduje dziewczynę, z którą wcześniej miał kontakt. Osamotniony namawia ją do wspólnego wyjazdu za granicę. Tymczasem policja odnajduje w rzece ciało Lulka i karabin, kojarząc to z zamachem na komendanta. Stasiek jest w poważnych tarapatach. Teraz koledzy Lulka postanawiają pomścić przyjaciela. Do ekzekucji ma dojść na hotelowym parkingu. 01:30 BYŁO, NIE MINĘŁO - KRONIKA ZWIADOWCÓW HISTORII. - O NIEBO NAD WARSZAWĄ Magazyn, 22 min, Polska, 2019 Autor: Adam Sikorski Wykonawcy: Artur Kalicki O niebo nad Warszawą. Nasze wyprawy w miejsca wrześniowych lotniczych dramatów mają dwa cele. Cel pierwszy to dokładne zlokalizowanie miejsca zdarzenia, a cel drugi to utrwalenie tego, co w lokalnej pamięci jeszcze zostało. Zawsze zaskakuje nas siła tej pamięci. Dziś przypomnimy o wydarzeniach z 5 września 1939 roku, gdy brygada pościgowa próbowała przechwycić grupę niemieckich bombowców lecących nad Warszawę. Z Polaków zginął wówczas między innymi porucznik pilot Stefan Okrzeja. 02:00 ENCYKLOPEDIA II WOJNY ŚWIATOWEJ - NARODZINY WOJNY CZ. 1 Magazyn, 19 min, Polska, 1994 Scenariusz: Bogusław Wołoszański Zdjęcia: Andrzej Żydaczewski Wykonawcy: Bogusław Wołoszański (prowadzący) Cykliczna audycja popularyzująca wiedzę o historii II wojny światowej. Pierwsza część odcinka o genezie wojny poświęcona jest narodzinom niemieckiej broni pancernej.