TVP Historia Czwartek, 23.04.2020 06:50 BYŁ TAKI DZIEŃ - 23 KWIETNIA Felieton, 2 min, Polska, 2006 Autor: Janusz Weychert 1616 - zmarł Wiliam Szekspir; 1858 - urodził się Max Planck; 1935 - weszła w życie Konstytucja kwietniowa; 07:10 CZAS HONORU - ODC. 64 "KONIEC TEJ MIŁOŚCI" Serial wojenny, 43 min, Polska, 2012 Reżyseria: Michał Kwieciński, Michał Rosa, Grzegorz Kuczeriszka Scenariusz: Ewa Wencel, Jarosław Sokół Aktorzy: Ewa Wencel, Katarzyna Gniewkowska, Krzysztof Stelmaszyk, Maciej Zakościelny, Jakub Wesołowski, Jan Wieczorkowski, Antoni Pawlicki Bronek, Władek i Janek docierają do miejsca, gdzie są przetrzymywani członkowie podziemia. Wśród aresztowanych jest także Lars Rainer, który licząc na szansę ucieczki, przekazuje Władkowi plan pomieszczeń więziennych. Kolejny raz wspomina o archiwum AK. Wasilewski dostaje zlecenie obserwacji i ochrony zbliżającej się premiery "Ślubów panieńskich". Władek prosi Wandę o pomoc i wstawiennictwo u Karola, gdyż tylko on może wiedzieć, gdzie wywieziono Rudą. Ada Lewińska niespodziewanie odwiedza Kazimierza i zdradza mu ponury fakt dotyczący majora Zwonariewa. Pułkownik Orlicki przekazuje Władkowi instrukcje z Londynu dotyczące archiwum AK, które bezwzględnie ma się znaleźć poza zasięgiem NKWD i UB. Musi być jak najszybciej przekazane do Londynu. 11:25 SPÓR O HISTORIĘ - WŁADCY POLSCY: ALEKSANDER JAGIELLOŃCZYK Dysk./wywiad/debata, 30 min, Polska, 2017 Scenariusz: Elżbieta Szumiec - Zielińska Wykonawcy: Piotr Legutko (prowadzący) "Przewyższał rodzeństwo swoje pod względem tęgości fizycznej, ale ustępował mu w zdolnościach umysłowych. Wyrastał na krępego młodzieńca, kościstego, muskularnego, jednak brakowało mu szczególnie tak cenionego wówczas daru wymowy. Nie tylko w publicznych przemówieniach, ale i potocznie" - pisał o Aleksandrze Jagiellończyku Maciej z Miechowa. Po śmierci ojca, Kazimierza Jagiellończyka, w 1492 roku Aleksander zasiadł na tronie Wielkiego Księstwa Litewskiego. Już od początku panowania musiał zmierzyć się z rosnąca w siłę Moskwą. W 1501 roku, po śmierci swojego brata Jana I Olbrachta, został w katedrze wawelskiej koronowany na króla Polski. W zamian musiał poczynić daleko idące ustępstwa wobec możnowładców. Wyrazem tego był przywilej mielnicki. Ograniczał on władzę królewską na rzecz senatu. Wywołało to ostry sprzeciw szlachty. W 1505 roku na sejmie radomskim uchwalono konstytucję praw Nihil Novi - nic o nas bez nas. Szlachecka izba poselska otrzymała przewagę nad senatem. Rok później zatwierdzono Statut Łaskiego stanowiący kodyfikację praw. Po pięciu latach zasiadania na tronie krakowskim Aleksander Jagiellończyk zmarł 19 sierpnia 1506 w Wilnie. Tam też został pochowany. 11:55 Z WIDOKIEM NA WAWEL - SOJUSZNICY Magazyn, 23 min, Polska, 2019 Reżyseria: Wojciech Kursa Scenariusz: Paweł F. Nowakowski Zdjęcia: Bartek Cichoński, Wojciech Kursa Muzyka: Marcin Gałażyn Wykonawcy: Paweł F. Nowakowski (prowadzący) Odc. 1 Punktem wyjścia do refleksji nad znaczeniem sojuszy w prowadzeniu polityki międzynarodowej każdego państwa, a w szczególności Polski, jest sojusz polsko - brytyjski zawarty przed II wojną światową. Goście programu zastanawiać się będą, czy Zjednoczone Królestwo wystawiając Polsce gwarancje i podpisując układ sojuszniczy, miało intencję go zrealizować? W kolejnych częściach programu rozmowa dotyczyć będzie ciekawych przykładów sojuszy między państwami w różnych epokach historycznych (wojna siedmioletnia, dymitriada, sojusz wojskowy między Piłsudskim i Petrulą). W odcinku wykorzystano plakat First to Fight Marka Żuławskiego, obraz Lisowczycy - strzelanie z łuku Józefa Brandta oraz materiały ze zbiorów Biblioteki Uniwersytetu Warszawskiego. 15:55 TAJEMNICE WŁOSKICH MIAST. RZYM (ROME’S INVISIBLE CITY) Film dokumentalny, 52 min, Wielka Brytania, 2015 Scenariusz: Michael Scott Wykonawcy: Michael Scott (prowadzący) Dr Michael Scott, znawca starożytnej Grecji i Rzymu, prowadzi zespół ekspertów, który, dzięki dostępowi do najgłębszych wykopalisk pod Rzymem i wykorzystaniu najnowszych technik wizualizacji, może dopowiedzieć nieznane wątki z historii najbardziej inspirującego miasta starożytnego świata i niezwykłych ludzi, którzy w nim żyli i tworzyli. Niezwykła panorama Rzymu, tak samo jak kiedyś, w czasach jego budowy, zapiera dech w piersiach. Ale ten kultowy krajobraz miejski to tylko połowa historii. Jest jeszcze inny Rzym, którego nie widziało zbyt wiele osób. Od ogromnych podziemnych kamieniołomów, podziemnych akweduktów, rozległych cystern wodnych po bogato zdobioną świątynię i grobowce oraz skomplikowane windy, drzwi pułapkowe i inne mechanizmy pod Koloseum. Ten film po raz pierwszy ukazuje podziemną historię genialnych Rzymian i to, jak zaplanowali, stworzyli i żyli w swoim wspaniałym mieście ponad dwa tysiące lat temu. 16:55 BYŁO, NIE MINĘŁO - KRONIKA ZWIADOWCÓW HISTORII. - OD JUTRA NA OBCZYŹNIE Magazyn, 22 min, Polska, 2019 Autor: Adam Sikorski Wykonawcy: Artur Kalicki Od jutra na obczyźnie Dziś naszą wyprawę zaczynamy od podkrakowskich Staniątek. 800 lat historii zamkniętej za murami klasztoru sióstr benedyktynek. Sprowadził nas tu jeden z najsmutniejszych momentów w historii Polski: upadek Powstania Listopadowego i gorycz Wielkiej Emigracji. Klasztor, skromna z zewnątrz świątynia z czerwonej cegły, ma dziś wnętrze zapierające dech w piersiach. Ale naszym celem jest dziś klasztorna biblioteka. Znajduje się tu pierwszy tom kroniki staniąteckiej z czasu Powstania Listopadowego, a w niej interesująca nas opowieść o korpusie ułanów Karola Różyckiego i jego szlaku bojowym. 17:25 HISTORIA POLSKI - APTEKA POD ORŁEM Film dokumentalny, 44 min, Polska, 2006 Reżyseria: Krzysztof Miklaszewski Scenariusz: Krzysztof Miklaszewski Zdjęcia: Henryk Janas Muzyka: Tadeusz Woźniak Dokumentalna opowieść o okupacyjnej historii krakowskiej apteki, włączonej przez Niemców w obszar utworzonego w marcu 1941 roku getta żydowskiego, stała się dla Krzysztofa Miklaszewskiego wstrząsającym tłem dla upomnienia się o pamięć o Tadeuszu Pankiewiczu, który i zawód farmaceuty, i aptekę "Pod Orłem" odziedziczył po przodkach, znakomitych galicyjskich aptekarzach. Pankiewicz, jedyny Polak mieszkający na co dzień pośród żydowskiej społeczności, okazał się jej prawdziwym opiekunem i wybawcą, a jego apteka oazą przeżycia dziesiątków ludzi i przedsionkiem do wolności. 18:10 DZIEŃ DOBRY DZIŚ Film dokumentalny, 28 min, Polska, 2016 Reżyseria: Andrzej Ciecierski Scenariusz: Andrzej Ciecierski Zdjęcia: Andrzej Ciecierski Inspiracją do realizacji tego reportażu stała się historia Francoise Bourbon - Grisard, która w 1957 roku przyjechała do Polski wraz z rodzicami. Jej ojciec został w Gdańsku konsulem Francji. Młoda Francuzka chętnie nawiązywała znajomości z Polakami, poznała środowisko artystyczne teatru Bim - Bom. Często bywała na spektaklach, przyjaźniła się ze Zbigniewem Cybulskim, Bogumiłem Kobielą i Wowo Bielickim. Jej osoba stała się inspiracją scenariusza do filmu "Do widzenia, do jutra", który wyreżyserował jako swój debiut Janusz Morgenstern. Francoise Bourbon przekazała Galerii Fotografii Muzeum Narodowego w Gdańsku 190 zdjęć Gdańska i okolic z okresu, kiedy jej ojciec był w Polsce konsulem. Jest to bardzo cenny zbiór fotografii z lat 1956 - 1960, pokazujący nie tylko miasto z tego okresu ale i życie zwykłych ludzi. 19:00 CZAS HONORU - ODC. 65 "DWA DNI WOLNOŚCI" Serial wojenny, 44 min, Polska, 2012 Reżyseria: Michał Kwieciński, Michał Rosa, Grzegorz Kuczeriszka Scenariusz: Ewa Wencel, Jarosław Sokół Aktorzy: Ewa Wencel, Katarzyna Gniewkowska, Krzysztof Stelmaszyk, Maciej Zakościelny, Jakub Wesołowski, Jan Wieczorkowski, Antoni Pawlicki Bronek, Michał i Władek obserwują miejsce, w którym jest przetrzymywana Ruda. Planują akcję odbicia. Major Zwonariew żąda od Lewińskiej zwolnienia płk Wasilewskiego z pełnionych obowiązków. Ada odmawia. Władek dostaje rozkaz jak najszybszego wywiezienia z kraju archiwum AK. Zdaje sobie sprawę, że dla wszystkich ten wyjazd może okazać się ostatecznym pożegnaniem z Ojczyzną. Otto Kirchner dostaje od dyrekcji szpitala pismo z żądaniem, aby w ciągu 24 godzin opuścił Polskę.. Kazimierz jest zdecydowany wyjechać z Warszawy. Daje Helenie zaproszenie na premierę "Ślubów panieńskich". Bronek terroryzuje kierowcę Wasilewskiego i sam zajmuje jego miejsce. Razem z Jankiem udają się do sierocińca, gdzie, według słów kierowcy, ma znajdować się Jasio. Bronek, Władek i Michał przygotowują się do akcji w teatrze. Na premierze, w trakcie uroczystego przemówienia dyrektora teatru, konspiratorzy wchodzą na scenę. 20:00 LUDOBÓJSTWO ORMIAN (ARMENIAN GENOCIDE) Film dokumentalny, 54 min, USA, 2018 Reżyseria: Andrew Goldberg Scenariusz: Andrew Goldberg Wykonawcy: Julianna Margulies, Ed Harris, Natalie Portman, Orlando Bloom Podczas I wojny światowej Imperium Osmańskie dopuściło się jednego z największych ludobójstw w historii - ludobójstwa zamieszkującej je mniejszości ormiańskiej. Ponad milion Ormian straciło wówczas życie w wyniku egzekucji i prześladowań. Akcja ludobójcza rozpoczęła się 24 kwietnia 1915 roku aresztowaniem, i w większości wymordowaniem, przedstawicieli ormiańskiej inteligencji. Następnym krokiem było przesiedlenie społeczności ormiańskiej, z kolejnych rejonów Turcji, do Mezopotamii i Syrii. Wiązało się to wielotygodniowymi marszami przez pustkowia i pustynie, w czasie których przesiedleńców mordowano, rabowano i torturowano. Do dziś Turcja odmawia uznania tych masowych mordów za ludobójstwo. Film "Ludobójstwo Ormian", produkcja zdobywcy nagrody Emmy, Andrew Goldberga, pokazuje kompleksową historię ludobójstwa Ormian: wydarzenia poprzedzające I wojnę światową, jej przebieg, ale i rozwój sytuacji po wojnie, do czasów współczesnych, w których Turcja w dalszym ciągu neguje ludobójczy charakter tych mordów. W filmie udział wzięli uznani badacze, w tym pochodzenia tureckiego, tacy jak: Peter Balakian, Samantha Power, Ron Suny, Taner Akcam, Halil Berktay czy Israel Charny. W roli narratora wystąpiła Julianna Margulies, a historię opowiadają Ed Harris, Natalie Portman, Laura Linney i Orlando Bloom. 21:05 NIEZWYKŁE MIASTA - BAKU ODC. 3/3 (SECRET CITIES SERIA 2) Film dokumentalny, 50 min, Wielka Brytania, 2018 Wykonawcy: Janina Ramirez (prowadząca), Alastair Sooke (prowadzący) Eksperci sztuki Janina Ramirez i Alastair Sooke przybliżają tajemnice sztuki trzech pięknych miast - Baku, Bejrutu i Lizbony. Razem odkrywają fundamenty kultur, które ukształtowały te miasta w przeszłości. Robią to, dzięki spotkaniom z lokalnymi artystami i mieszkańcami, którzy pomagają im odnaleźć artystyczne atrakcje i mało znane skarby. W Lizbonie odkrywają starożytne nadmorskie miasto ukształtowane przez kultury: rzymską, arabską i krzyżowców. W Bejrucie zobaczą, jak Paryż Bliskiego Wschodu wznosi się z ruin wojny domowej. A w Baku, w Azerbejdżanie, podczas poszukiwania skarbów sztuki dostrzegają, że miasto znajduje się na skrzyżowaniu kultur. Seria maluje zaskakujące portrety najbardziej fascynujących metropolii świata. 22:05 SPÓR O HISTORIĘ - SOJUSZNICY Dysk./wywiad/debata, 31 min, Polska, 2020 Scenariusz: Elżbieta Szumiec - Zielińska Wykonawcy: Tomasz Muller (prowadzący) Zarówno Niemcy, jak i Rosja uważały ustalenia kończącego w 1919 roku Wielką Wojnę traktatu wersalskiego za niesprawiedliwe i skazujące na międzynarodową polityczna izolację. Niemcy mieli ponieść konsekwencje wywołania największego do tej pory konfliktu wojennego i wypłacić reparacje wojenne. Rosja zaś pogrążona była w rewolucyjnym chaosie i wojnie domowej, którą ostatecznie wygrali bolszewicy. Ten stan zbliżył Berlin i Moskwę, mimo że kontakty między nimi zostały zerwane w lipcu 1918 roku, po zamordowaniu ambasadora Niemiec w Rosji. Ale już cztery lata później, w Rapallo, Niemcy i Rosjanie zawarli porozumienie. Do umowy dołączono tajny aneks o współpracy wojskowej. Tym samym tzw. "ład wersalski", z którego oba państwa były niezadowolone, został zagrożony. Dojście Hitlera do władzy w 1933 roku rozluźniło relacje łączące Berlin i Moskwę, ale ich nie przekreśliło. Wiosną 1939 nastąpił zwrot w stosunkach niemiecko - sowieckich. Stalin, wygłaszając swoją "kasztanową mowę", stwierdził, że Związek Sowiecki może porozumieć się z każdym państwem, bez względu na jego ustrój. W Berlinie odebrano to jako sygnał do podjęcia rozmów. 19 sierpnia podpisano układ handlowy, zaś 23 sierpnia w Moskwie zawarty został pakt o nieagresji, zwany paktem Ribbentrop - Mołotow. W tajnej części układu podzielono Polskę między oba kraje. 1 września 1039 roku Niemcy zaatakowały Polskę, 17 września agresji dokonał Związek Sowiecki. Lata współpracy obu państw osiągnęły apogeum. Oba kraje połączyła granica przyjaźni. Tematy: Geneza polityki Niemiec wobec Rosji po I wojnie światowej. Lata 1919 - 1920 [polityka wobec Polski]. Jak doszło do podpisania niemiecko - sowieckiego układu w Rapallo? Kto inicjował porozumienie? Jakie znaczenie miał on dla Rosji sowieckiej, a jakie dla Niemiec? Jak układ został odebrany w Polsce, państwie, które dopiero co odzyskało niepodległość? Na jakich polach Niemcy i Rosjanie prowadzili tajną współpracę? Czy wywiady współpracowały? Jak kształtowała się współpraca gospodarcza? Co łączyło Stalina i Hitlera? Przyjaźń, rywalizacja, nienawiść i intrygi? Sojusz zbrodniarzy? Jakimi motywami kierowali się przywódcy hitlerowskiej Trzeciej Rzeszy i radzieckiej Rosji, zawierając 23 sierpnia 1939 roku Pakt Ribbentrop Mołotow? Jakie było miejsce Polski w stosunkach międzynarodowych na początku lat trzydziestych i pod ich koniec (od konferencji monachijskiej 29 - 30 września 1938 roku do wybuchu wojny)? Czy byliśmy tylko biernym obiektem wydarzeń, czy też nasze decyzje miały wpływ na to, co dzieje się w Europie? Rola Józefa Piłsudskiego. Piłsudski i Beck uważali porozumienie z Niemcami za największe osiągnięcie polskiej dyplomacji od chwili podpisania traktatu wersalskiego. Jaka była cena porozumienia z Niemcami? Co zostało zaniedbane? O polityce Związku Radzieckiego Beck mówił: "my, Polacy nie mamy zaufania do Rosji ani do celów jej polityki. Na podstawie doświadczenia widzimy dwa imperializmy, carski i komuny. Większość pytanych generałów widziała większe zagrożenie w Trzeciej Rzeszy. Jak polskie czynniki polityczne i wojskowe zapatrywały się na zagrożenie sowieckie po układzie sowiecko - niemieckim z 23 sierpnia 1939 roku? Czy zdawano sobie sprawę z istnienia tajnego protokołu do układu z 23 sierpnia? Dlaczego Niemcy dokonały 22 czerwca 1941 roku napaści na Związek Radziecki? Jak była reakcja Stalina? Gość: prof. Grzegorz Łukomski Uniwersytet im. Adama Mickiewicza 22:45 SZEROKIE TORY Reportaż, 24 min, Polska, 2003 Autor: Barbara Włodarczyk Reportaż z Petersburga zrealizowany w 2003 roku z okazji 300 - setnej rocznicy założenia miasta. Pretekstem do pokazania miasta będzie jeden dzień z życia listonoszki, która z racji swojego zawodu, doskonale zna najpiękniejsze zakątki tej słynnej rosyjskiej metropolii. 23:20 W ŚWIECIE RYTUAŁÓW - INICJACJA ODC. 2/4 (RITUALS) Film dokumentalny, 47 min, Wielka Brytania, 2018 Reżyseria: Simon Bell Wykonawcy: Simon Reeve Rytuały, obecne w każdej kulturze, pokazują, co znaczy być człowiekiem. Budują jego tożsamość, łączą ludzi, pomagają im przejść przez trudy życia. Ta wyjątkowa seria, przy użyciu nowych technik filmowania stosowanych w produkcjach fabularnych, przedstawia nawet najbardziej niesamowite rytuały praktykowane przez przedstawicieli różnych kultur z całego świata. Od miast Japonii, po dżungle Nowej Gwinei. Te czasami zaskakujące rytuały przybliżają szczególne chwile z naszego życia, które wszyscy najmocniej przeżywamy - od narodzin i śmierci, po małżeństwo i pochówek. 00:10 SENSACJE XX WIEKU - TAJEMNICA CICERO Kameralne i studyjne (widowisko), 49 min, Polska, 2003 Reżyseria: Adek Drabiński Scenariusz: Bogusław Wołoszański Zdjęcia: Andrzej Glacel Wykonawcy: Bogusław Wołoszański (prowadzący) Był październik 1943 roku. Niemcy przegrały dwie wielkie bitwy na froncie wschodnim. Losy wojny odwróciły się. Wielka Armia Czerwona zaczęła spychać na zachód Wermacht. W Wielkiej Brytanii alianci zachodni przygotowywali się do inwazji na kontynent, która miała nastąpić w połowie 1944 roku. Nie zapadła jednak decyzja, gdzie wyladują wojska alianckie. Dla Niemców poznanie miejsca inwazji miało cenę wygrania wojny. 01:05 BYŁO, NIE MINĘŁO - KRONIKA ZWIADOWCÓW HISTORII. - OD JUTRA NA OBCZYŹNIE Magazyn, 22 min, Polska, 2019 Autor: Adam Sikorski Wykonawcy: Artur Kalicki Od jutra na obczyźnie Dziś naszą wyprawę zaczynamy od podkrakowskich Staniątek. 800 lat historii zamkniętej za murami klasztoru sióstr benedyktynek. Sprowadził nas tu jeden z najsmutniejszych momentów w historii Polski: upadek Powstania Listopadowego i gorycz Wielkiej Emigracji. Klasztor, skromna z zewnątrz świątynia z czerwonej cegły, ma dziś wnętrze zapierające dech w piersiach. Ale naszym celem jest dziś klasztorna biblioteka. Znajduje się tu pierwszy tom kroniki staniąteckiej z czasu Powstania Listopadowego, a w niej interesująca nas opowieść o korpusie ułanów Karola Różyckiego i jego szlaku bojowym. 01:35 ENCYKLOPEDIA II WOJNY ŚWIATOWEJ - NARODZINY WOJNY - POLITYKA CZ. 3 Magazyn, 20 min, Polska, 1994 Scenariusz: Bogusław Wołoszański Zdjęcia: Andrzej Żydaczewski Wykonawcy: Bogusław Wołoszański (prowadzący) Cykliczna audycja popularyzująca wiedzę o historii II wojny światowej. Trzecia część odcinka poświęconego genezie wojny.