TVP Historia Poniedziałek, 27.04.2020 06:50 BYŁ TAKI DZIEŃ - 27 KWIETNIA Felieton, 2 min, Polska, 2006 Autor: Janusz Weychert 1784 - premiera "Wesela Figara" Beaumarchais; 1960 - starcia w Nowej Hucie wokół likwidowanego przez władze krzyża; 1989 - początek zgromadzeń na placu Tiananmen; 1997 - zmarł Piotr Skrzynecki; 07:10 CZAS HONORU - ODC. 66 "WEZWANIE" Serial wojenny, 46 min, Polska, 2013 Reżyseria: Michał Kwieciński, Michał Rosa Scenariusz: Ewa Wencel, Jarosław Sokół Aktorzy: Ewa Wencel, Katarzyna Gniewkowska, Krzysztof Stelmaszyk, Maciej Zakościelny, Jakub Wesołowski, Jan Wieczorkowski, Antoni Pawlicki Rok 1946. Oddział Władka nie złożył broni. Kilkuosobowa grupa partyzantów zmaga się z brakiem żywności, amunicji oraz wsparcia. Całe antykomunistyczne podziemie pogrąża się w chaosie. Do leśnego obozowiska Władka przybywa kurier z wiadomością o planowanym spotkaniu dowódców oddziałów w Warszawie. Ruda ukrywa się w Warszawie przed UB, stara się prowadzić normalne życie, pracując w archiwum. Tymczasem Marii Konarskiej, zatrudnionej w jednym z działających na terenie Warszawy szpitali, trafia się niecodzienna pacjentka - ważna postać z samych szczytów władzy. Konarska próbuje wykorzystać sytuację. Lena samotnie wychowuje Jasia. Stara się jakoś ułożyć sobie życie po stracie Janka. Studiuje architekturę i pracuje w Biurze Odbudowy Stolicy pod okiem profesora Majerskiego. Helena jest regularnie wzywana przez UB, gdzie spotyka starego znajomego z czasów okupacji. Wanda z Bronkiem mieszkają w Londynie. Bronek pracuje jako tragarz, Wanda chciałaby związać swoją przyszłość z Anglią, liczy, że uda jej się znaleźć tu zajęcie odpowiadające jej wykształceniu. Bronek nie jest szczęśliwy, chce walczyć. Pewne spotkanie w pubie spowoduje zwrot w losach Bronka i jego żony. Celina i Michał mieszkają w Monachium. Celina pracuje jako tłumaczka przy procesach norymberskich, Michał zajmuje się sprawami biurowymi w przedstawicielstwie emigracyjnej organizacji Polska Niepodległa. Nie jest zadowolony, czuje się jak sekretarka. Niespodziewanie dostaje od swoich szefów szansę wykazania się w tajnej misji. 11:25 SPÓR O HISTORIĘ - WŁADCY POLSCY: ZYGMUNT II AUGUST Dysk./wywiad/debata, 30 min, Polska, 2017 Scenariusz: Elżbieta Szumiec - Zielińska Wykonawcy: Piotr Legutko (prowadzący) Zygmunt II August, syn Zygmunta I Starego i Bony, ostatni z męskiej linii Jagiellonów urodził się 1 sierpnia 1520 roku w Krakowie. Jego narodziny krakowscy rajcy witali słowami: "Narodził się dziedzic cnót sławy ojcowskiej, rękojmia pokoju całemu królestwu Sarmatów". W wieku dziewięciu lat, dzięki staraniom matki, królowej Bony, został ogłoszony wielkim księciem litewskim i wybrany na króla Polski. Uroczysta koronacja, przeprowadzona jeszcze za życia ojca, odbyła się na Wawelu 20 lutego 1530 roku. Formalne objęcie władzy nastąpiło dopiero po śmierci Zygmunta I Starego w 1548 roku. Po śmierci pierwszej żony, Elżbiety Habsburżanki Zygmunt August potajemnie ożenił się z Barbarą Radziwiłłówną. Stało się to przyczyną konfliktu nie tylko ze szlachtą i magnaterią, ale i z matką. Trzecie małżeństwo zawarł z Katarzyną, siostrą Elżbiety. W 1561 roku opanował Inflanty. W obliczu zagrożenia wojny z Moskwą, król, włączając się w ruch egzekucyjny, poszedł na ustępstwa wobec szlachty. Nie mając potomka, dążył do zmiany unii personalnej Polski i Litwy w unię realną. Doprowadził do jej zawarcia w Lublinie w 1569 roku. Powstało jedno państwo Rzeczypospolita Obojga Narodów. Zygmunt August nie lubił podejmować decyzji, stąd współcześni nazywali go "dojutrkiem". 11:55 RÓG MARKSA I OBROŃCÓW KRZYŻA Film dokumentalny, 28 min, Polska, 1996 Reżyseria: Jerzy Ridan Scenariusz: Adam Macedoński, Jerzy Ridan Zdjęcia: Andrzej Jeziorek Wierni w Nowej Hucie, a były ich tysiące, chcieli mieć kościół. W mieście bowiem była tylko kapliczka, modły odbywały się wokół niej, pod gołym niebem - w upale, deszczu czy śniegu. Władza jednak nie wyrażała zgody na budowę świątyni: miasto, sztandarowa inwestycja komunizmu, miało być postępowe i zlaicyzowane. W 1956 r. , po październikowym przełomie, dwunastoosobowa komisja parafian udała się w tej sprawie do Władysława Gomułki. Ten zapewnił, że partia nie ma nic przeciwko wzniesieniu kościoła. Potem już wszystko szło bez przeszkód. Odpowiednie czynniki kolejno wyrażały zgodę. Wierni zbierali pieniądze, a kiedy wyznaczono lokalizację świątyni u zbiegu ulic Marksa i Majakowskiego, w miejscu tym postawili drewniany krzyż. Rok 1958 przyniósł pogorszenie stosunków między państwem a Kościołem. W październiku 1959 r. Wydział Architektury i Nadzoru Budowlanego Rady Narodowej Krakowa cofnął lokalizację świątyni w Nowej Hucie. W ślad za tym Wydział Finansowy przejął zebrane przez wiernych pieniądze. 27 kwietnia 1960 r. na róg Marksa i Majakowskiego przyjechali robotnicy z zamiarem wykopania krzyża. Wówczas w jego obronie rozpętała się trwająca cały dzień bitwa, w której milicja użyła broni. Padli ranni, być może i zabici. Setki obrońców krzyża aresztowano. Wielu, po miesiącach przesłuchań, skazano na kilkuletni pobyt w więzieniu. Nowa Huta jednak się nie ugięła. W mieście stanął kościół; jego konsekracja odbyła się 15 maja 1977 r. W latach 80. mieszkańcy jeszcze wielokrotnie występowali przeciw władzy. Autor filmu szczegółowo odtwarza te dramatyczne zdarzenia, przytaczając relacje ich uczestników, prezentujac dokumenty i archiwalia. 16:45 BYŁO, NIE MINĘŁO - KRONIKA ZWIADOWCÓW HISTORII. - MALENIEC, ŻELAZNE SERCE PUSZCZY Magazyn, 22 min, Polska, 2020 Autor: Adam Sikorski Wykonawcy: Artur Kalicki Maleniec, żelazne serce puszczy. Odwiedzamy Fabrykę żelaza w Maleńcu, funkcjonującą tu od 1782 roku. Kosa - pozornie zwykłe narzędzie gospodarskie, która zmieniała się w razie narodowych potrzeb w straszliwą broń - jest tu jednym z eksponatów. Tu, w Maleńcu, odbywa się wiele upamiętniających historię wydarzeń. Rekonstrukcje historyczne, pokazy dawnej broni, strojów i maszyn. Sama historia Fabryki jest mocno wpleciona w powstanie styczniowe i dowodzi patriotycznych postaw jej kolejnych właścicieli. 17:40 HISTORIA POLSKI - LISTY ŚMIERCI Film dokumentalny, 48 min, Polska, 2019 Reżyseria: Hanna Zofia Etemadi Scenariusz: Hanna Zofia Etemadi Zdjęcia: Tomasz Woźniak, Mirosław Basaj Wykonawcy: Danuta Stachyra, Tomasz Marzecki, Małgorzata Joźwiak, Tomasz Zaród Filmu dokumentalny w reżyserii Hanny Zofii Etemadi pokazuje bezprecedensowe działania, podjęte przez hitlerowców, na wiele miesięcy przed agresją na Polskę. Działania te miały na celu stworzenie list planowej likwidacji polskich elit, podczas przyszłych działań wojennych. Film ujawnia akcje niemieckiego wywiadu i mniejszości niemieckiej, mieszkającej w Polsce, w wyniku czego powstały tajne listy Polaków, uznanych za niebezpiecznych dla Rzeszy. Listy te stanowiły podstawę eksterminacyjnych działań, przeprowadzanych przez specjalne grupy operacyjne policji bezpieczeństwa (Einsatzgruppen) oraz formacje wspomagające (Selbstschtzgruppen), Działania te to tzw. Akcja politycznego oczyszczania terenu, szczególnie brutalna na ziemiach włączonych do Rzeszy. 18:45 CZAS HONORU - ODC. 67 "PROSTY WYBÓR" Serial wojenny, 47 min, Polska, 2013 Reżyseria: Michał Kwieciński, Michał Rosa Scenariusz: Ewa Wencel, Jarosław Sokół Aktorzy: Ewa Wencel, Katarzyna Gniewkowska, Krzysztof Stelmaszyk, Maciej Zakościelny, Jakub Wesołowski, Jan Wieczorkowski, Antoni Pawlicki Ranny Janisz trafia do szpitala pod opiekę Marii. Pułkownik Jabłoński z UB jest zdeterminowany, by uczynić wszystko dla ratowania życia Janisza. W Ministerstwie Bezpieczeństwa Publicznego trwa burza po nieudanej próbie przejęcia Janisza. Do Tajnego Ośrodka Rządowego na dywanik radzieckiego pułkownika Lebiediewa wzywani są na zmianę Lewińska z Jabłońskim. Jabłoński ma dla Lewińskiej bardzo cenną prywatną informację Władek przychodzi na konspiracyjne spotkanie dowódców oddziałów partyzanckich, gdzie miał dojechać Janisz. W zaistniałych okolicznościach musiał zastąpić go Michał. Michał przekonuje Władka o konieczności odbicia Janisza z rąk komunistów. Władek się waha. Michał opowiada mu o wartościowej przesyłce, którą przywiózł z Niemiec Celina otrzymuje od Amerykanów propozycję: w zamian za wizę do Stanów Zjednoczonych, musi pojechać do Polski z tajną misją, w której ma jej pomagać pewien znajomy z dawnych lat Również przed Bronkiem otwierają się możliwości działania dostaje atrakcyjną ofertę od przedstawicieli rządu londyńskiego... Władek przed powrotem do lasu postanawia raz jeszcze spotkać się z Rudą 19:40 SPITFIRE GUYA MARTINA (GUY MARTIN: SPITFIRE RESTORATION) Film dokumentalny, 71 min, Wielka Brytania, 2015 Wykonawcy: Guy Martin (prowadzący) Guy Martin, brytyjski kierowca rajdowy, mechanik i osobowość telewizyjna, przyłączył się do niezwykłego projektu inżynieryjnego - rekonstrukcji jednego z najbardziej znanych samolotów myśliwskich na świecie. Wziął udział w trwającej dwa lata niezwykle precyzyjnej odbudowie zniszczonego Spitfire 'a, który został wykopany na francuskiej plaży. Dopasowywał części, przymocowywał skrzydła, testował silnik, malował kadłub i nabijał niektóre z tysięcy nitów potrzebnych do montażu elementów samolotu. Przy okazji odkrył niezwykłą historię pilota asa, który latał tym samolotem i rozbił się we Francji w maju 1940 roku. Pojmany trafił do obozu jenieckiego, jednak przeżył wojnę, po zakończeniu której został pierwszym pilotem króla Jerzego VI, a potem królowej Elżbiety II. Widzowie będą mogli zobaczyć, czy Guy podołał zadaniu i czy samolot, po raz pierwszy od blisko 80 lat, ponownie wzbije się w powietrze. 21:00 KORFANTY Film dokumentalny, 60 min, Polska, 2020 Reżyseria: Stefan Skrzypczak Scenariusz: Stefan Skrzypczak, Agata Olenderek Zdjęcia: Roman Wasiluk, Sławomir Bartkiewicz Aktorzy: Adam Bauman, Jerzy Głybin, Michał Dworczyk Jest to opowieść o jednej z najważniejszych postaci Śląska - Wojciechu Korfantym. Opowieść o jego walce o przyłączenie Śląska do Polski. Obejmuje okres ostatnich jego wystąpień w Reichstagu, udziału w Powstaniu Wielkopolskim, przygotowaniach do plebiscytu i walkach w III Powstaniu Śląskim. Przyjęta koncepcja narracyjna, jaką jest wywiad dziennikarzy z Korfantym, umożliwia skupienie się na sprawach, które dla Śląska były wtedy najważniejsze - przyłączenie Śląska do Polski. Narracja wydarzeń prowadzona jest linearnie, z zaznaczeniem dat następujących po sobie wydarzeń. Wprowadzone sceny fabularne nie są jedynie ilustracją historycznych faktów, lecz poprzez dialogi między postaciami pozwalają na poznanie emocji postaci, którymi się kierowały, podejmując decyzje i oceniając bieżące wtedy wydarzenia. Bardzo ważne jest wykorzystanie materiałów archiwalnych (zdjęcia, dokumenty, prasa, ulotki, mapy), które dokumentują minione wydarzenia. 22:05 W PÓŁ DO TRZECIEJ RP - ODC. 2 Reportaż, 22 min, Polska, 2019 Reżyseria: Agnieszka Krótka - Żmijewska Scenariusz: Dobrosław Rodziewicz, Andrzej Kaczmarczyk Wykonawcy: Dobrosław Rodziewicz (prowadzący), Andrzej Kaczmarczyk (prowadzący) Program poświęcony okresowi tzw. transformacji, czyli procesowi przekształcania PRL w III RP. Autorzy, po części arbitralnie, przyjęli, że w programie omówione zostaną wybrane wydarzenia i zjawiska z okresu między wyborami czerwcowymi roku 1989a zdobyciem władzy przez obóz postkomunistyczny w demokratycznych wyborach roku 1993. W drugim odcinku przypominamy, co działo się u nas w czasach, gdy Polska Ludowa się kończyła, a III Rzeczpospolita jeszcze nie zaczęła. Rok 1989 przeszedł do historii jako przede wszystkim rok upadku Polski Ludowej, czyli władzy przyniesionej do nas na sowieckich bagnetach latem 1944 roku. Ale był to także rok gwałtownych zgonów trzech księży, zaangażowanych w działalność opozycyjną - - ofiar nieznanych sprawców lub podejrzanych wypadków. W styczniu zginęli ks. Stefan Niedzielak, kapelan Warszawskiej Rodziny Katyńskiej i ks. Stanisław Suchowolec, kapelan białostockiej Solidarności". A 11 lipca w Krynicy Morskiej znaleziono ciało ks. Sylwestra Zycha, kapelana Konfederacji Polski Niepodległej. W tym samym dniu, w którym w Krynicy Morskiej stwierdzono zgon ks. Zycha, w Gdańsku pojawił się prezydent Stanów Zjednoczonych George Bush. W lipcu 1989 Polska żyła nie tylko prezydenckimi wizytami i prezydenckimi wyborami. Dziennik Telewizyjny znajdował czas antenowy, by prócz wielkiej polityki pokazywać zapaść państwowego sektora handlowego. 22:40 AMERYKAŃSKIE DYNASTIE. KLAN KENNEDYCH - SIŁA PIENIĘDZY ODC. 1/6 (THE KENNEDYS: AMERICAN DYNASTIES) Film dokumentalny, 41 min, Wielka Brytania, 2018 Reżyseria: Tim Dunn Wykonawcy: Martin Sheen Rodzina Kennedych zdobywa władzę - zmienne są koleje ich losów, związki pełne napięcia, a wpływy polityczne niesamowite. Seria ukazuje, jak osobiste relacje w rodzinie Kennedych kształtowały wydarzenia na amerykańskiej i globalnej scenie politycznej, od zimnej wojny po krach na Wall Street. Widzowie będą mogli prześledzić drogę Johna F. Kennedy’ego do fotela prezydenckiego, jego skomplikowane relacje z żoną Jackie i bratem Bobbym, kluczową rolę braci w kryzysie kubańskim i fatalne następstwa zabójstwa JFK. Chwała i skandal, triumf i tragedia to wszystko, co znajdziemy w tych filmach. Narratorem serii jest znany amerykański aktor Martin Sheen. 23:25 PAMIĘĆ OBOZÓW (FRONTLINE (MEMORY OF THE CAMPS)) Film dokumentalny, 50 min, USA, 2005 Materiały zebrane w 1945 roku z taśm nakręconych przez reporterów kronik filmowych, towarzyszących żołnierzom wojsk alianckich wkraczającym do hitlerowskich obozów zagłady. Na taśmie filmowej zostały uwiecznione drastyczne sceny z Dachau, Auschwitz, Buchenwald oraz innych obozów śmierci, których nazwy nie są znane. Niektóre z ukazanych okropieństw wojny miały miejsce tuż przed wkroczeniem aliantów, gdy hitlerowcy próbowali zatuszować ślady swoich zbrodni. W montaż materiałów o zbrodniach hitlerowskich - zaraz po zakończeniu II wojny światowej - był zaangażowany Alfred Hitchcock. Dokument nie został jednak wówczas ukończony, materiały przeleżały w archiwum Imperialnego Muzeum Wojny w Londynie. Zostały one odkupione przez amerykańską sieć telewizji publicznej PBS i udostępnione szerszej widowni na świecie. Pierwszy publiczny pokaz archiwalnych materiałów w niezmontowanej formie odbył się w 40. rocznicę zakończenia wojny, 7 maja 1985 roku. Twórcy dokumentu z 2005 r. powstałego na bazie tych materiałów przedstawiają swój film bez zbędnych słów, obrazy w nim pokazane mówią tu same za siebie. Przedstawione zdjęcia mogą szokować i na pewno nie wszyscy będą w stanie je spokojnie oglądać. Dokumentalny film zrobiono jednak z nadzieją, że będzie on ważną, chociaż okrutną, lekcją historii z okresu II wojny światowej, pozwalającą poznać prawdę o holokauście. Filmową ciszę przerywa co jakiś czas wyważony komentarz czytany przez brytyjskiego aktora Trevora Howarda. 00:20 SENSACJE XX WIEKU - OPERACJA ODESSA CZ. I Kameralne i studyjne (widowisko), 46 min, Polska, 2004 Autor: Bogusław Wołoszański Reżyseria: Adek Drabiński Zdjęcia: Waldemar Szmidt Muzyka: Dariusz Żebrowski Wykonawcy: Bogusław Wołoszański Aktorzy: Piotr Grabowski, Marek Barbasiewicz, Z Pędziwiatr, A Wesołowska, P Warszawski, Z Paterak W końcu 1944 roku wojna miała się ku końcowi, Hitler liczył na ostatnie uderzenie swoich wojsk. Ofensywa w Ardenach miała rozdzielić wojska amerykańskie od brytyjskich i doprowadzić do zajęcia przez Niemcy portu w Antwerpii. Istotnym elementem operacji była akcja Otto Skorzennego, którego żołnierze przebrani w amerykańskie mundury siali zamęt wśród aliantów. Ofensywa niemiecka załamała się, co wzmorzyło bombardowanie niemieckich miast. Żołnierze SS rozpoczęli masową grabież bogactw zgromadzonych przez Rzeszę. Bogactwa te miały być kluczem w ucieczce. 01:15 BYŁO, NIE MINĘŁO - KRONIKA ZWIADOWCÓW HISTORII. - MALENIEC, ŻELAZNE SERCE PUSZCZY Magazyn, 22 min, Polska, 2020 Autor: Adam Sikorski Wykonawcy: Artur Kalicki Maleniec, żelazne serce puszczy. Odwiedzamy Fabrykę żelaza w Maleńcu, funkcjonującą tu od 1782 roku. Kosa - pozornie zwykłe narzędzie gospodarskie, która zmieniała się w razie narodowych potrzeb w straszliwą broń - jest tu jednym z eksponatów. Tu, w Maleńcu, odbywa się wiele upamiętniających historię wydarzeń. Rekonstrukcje historyczne, pokazy dawnej broni, strojów i maszyn. Sama historia Fabryki jest mocno wpleciona w powstanie styczniowe i dowodzi patriotycznych postaw jej kolejnych właścicieli. 01:40 ENCYKLOPEDIA II WOJNY ŚWIATOWEJ - MUSSOLINI Magazyn, 19 min, Polska, 1996 Scenariusz: Bogusław Wołoszański, Maciej Zakrocki Zdjęcia: Andrzej Żydaczewski Wykonawcy: Bogusław Wołoszański (prowadzący) Cykliczna audycja popularyzująca wiedzę o historii II wojny światowej. Odcinek poświęcony Benito Mussoliniemu. Obraz tworzą czarno - białe archiwalne materiały filmowe.