TVP Historia Wtorek, 28.04.2020 06:50 BYŁ TAKI DZIEŃ - 28 KWIETNIA Felieton, 2 min, Polska, 2006 Autor: Janusz Weychert 1924 - początek wymiany marek polskich na złotówki; 1939 - Hitler zerwał pakt o nieagresji z Polską; 1968 - w Nowym Jorku wystawiono musical "Hair"; 1978 - prezentacja samochodu marki Polonez; 07:10 CZAS HONORU - ODC. 67 "PROSTY WYBÓR" Serial wojenny, 47 min, Polska, 2013 Reżyseria: Michał Kwieciński, Michał Rosa Scenariusz: Ewa Wencel, Jarosław Sokół Aktorzy: Ewa Wencel, Katarzyna Gniewkowska, Krzysztof Stelmaszyk, Maciej Zakościelny, Jakub Wesołowski, Jan Wieczorkowski, Antoni Pawlicki Ranny Janisz trafia do szpitala pod opiekę Marii. Pułkownik Jabłoński z UB jest zdeterminowany, by uczynić wszystko dla ratowania życia Janisza. W Ministerstwie Bezpieczeństwa Publicznego trwa burza po nieudanej próbie przejęcia Janisza. Do Tajnego Ośrodka Rządowego na dywanik radzieckiego pułkownika Lebiediewa wzywani są na zmianę Lewińska z Jabłońskim. Jabłoński ma dla Lewińskiej bardzo cenną prywatną informację Władek przychodzi na konspiracyjne spotkanie dowódców oddziałów partyzanckich, gdzie miał dojechać Janisz. W zaistniałych okolicznościach musiał zastąpić go Michał. Michał przekonuje Władka o konieczności odbicia Janisza z rąk komunistów. Władek się waha. Michał opowiada mu o wartościowej przesyłce, którą przywiózł z Niemiec Celina otrzymuje od Amerykanów propozycję: w zamian za wizę do Stanów Zjednoczonych, musi pojechać do Polski z tajną misją, w której ma jej pomagać pewien znajomy z dawnych lat Również przed Bronkiem otwierają się możliwości działania dostaje atrakcyjną ofertę od przedstawicieli rządu londyńskiego... Władek przed powrotem do lasu postanawia raz jeszcze spotkać się z Rudą 11:25 SPÓR O HISTORIĘ - WŁADCY POLSCY: HENRYK WALEZY Dysk./wywiad/debata, 30 min, Polska, 2017 Scenariusz: Elżbieta Szumiec - Zielińska Wykonawcy: Maciej Zakrocki (prowadzący) Po bezpotomnej śmierci ostatniego z Jagiellonów, Zygmunta Augusta, zgromadzona na sejmie elekcyjnym szlachta wybrała w maju 1573 roku nowego króla. Został nim Henryk Walezy, brat króla Francji. Nowo wybrany władca zatwierdził obowiązujące w Rzeczypospolitej - i sformułowane na sejmie elekcyjnym - prawa i przywileje. Od jego imienia nazwano je artykułami henrykowskimi. Walezy zaprzysiągł także pacta conventa, czyli osobiste zobowiązania króla. Henryk Walezy zasiadał na tronie polsko - litewskim zaledwie kilka miesięcy. Zniewieściały władca niechętnie wypełniał obowiązki króla, a dostojnicy czekali tygodniami na audiencję. Gdy otrzymał wiadomość o śmierci brata, w nocy z 18 na 19 czerwca 1574 roku, w przebraniu opuścił Kraków. Uciekł w gronie kilku Francuzów. Andrzej Tęczyński dogonił króla na Śląsku, ale ten odmówił powrotu. Pozostało po nim powiedzenie "Rex Henricus spłatał Polsce psikus". W listach zapewniał senatorów i szlachtę, że mimo iż objął tron francuski jako Henryk III, nadal pozostaje polskim królem. Do końca życia używał tytułu król Polski. Kiedy Walezjusz nie wrócił do Polski, choć to obiecywał, zebrał się sejm elekcyjny i obwołał królem Stefana Batorego. Poślubił on wybraną na królową Polski infantkę Annę Jagiellonkę, córkę Zygmunta I Starego i Bony. 12:00 WOJOWNICY CZASU - VIVAT VASA, CZYLI SZWEDZI POD GNIEWEM 1626 Film dokumentalny, 25 min, Polska, 2019 Reżyseria: Grzegorz Gajewski Scenariusz: Grzegorz Gajewski Zdjęcia: Krzysztof Krzyżanowski, Grzegorz Gajewski Muzyka: Krzysztof Ridan Historia i tradycje polskich zwycięstw i polskich formacji wojskowych na przestrzeni tysiąclecia odżywają dziś dzięki entuzjastom - rekonstruktorom, kolekcjonerom i poszukiwaczom. Cykl pokaże historie ludzi i przedmiotów, egzemplarzy starej broni, historie zapomnianych bitew, które teraz zyskują nowe życie. Każdy odcinek opowie historię broni lub bitwy i człowieka bądź grupy ludzi, którzy pasjonując się historią, odtwarzają ją możliwie wiernie i widowiskowo. Każda z opowiadanych historii dzięki obecności wątku historycznego zawierającego komentarz oraz ikonografię, będzie mieć, prócz wartości sentymentalnej i patriotycznej, także walor edukacyjny. 15:55 MARZYCIELE - LWOWSKA FALA Dysk./wywiad/debata, 23 min, Polska, 2019 Reżyseria: Sylwester Szefer Scenariusz: Sylwester Szefer Zdjęcia: Wojciech Kursa Muzyka: Krzysztof Suchodolski Wykonawcy: Piotr Legutko (prowadzący), Paweł Nowakowski Wesoła Lwowska Fala to audycja Polskiego Radia Lwów, która stała się najpopularniejszym programem radiowym II RP. Audycja była słuchana każdorazowo przez około sześć milionów słuchaczy. W roli głównej występował duet batiarów - Szczepcio i Tońcio (Kazimierz Wajda i Henryk Vogelfänger) rozśmieszający słuchaczy dialogami prowadzonymi w lwowskiej gwarze. Autorem większości tekstów był Wiktor Budzyński. 16:30 2020. CZAS NIEZNANY - 2020. CZAS NIEZNANY ODC. 2 Film dokumentalny, 22 min, Polska, 2020 Reżyseria: Krzysztof Kasior Scenariusz: Grzegorz Zasępa Pierwszy polski serial dokumentalny poświęcony pandemii wirusa COVID - 19. W każdym odcinku oglądamy codzienność i losy trzech różnych bohaterów w czasach zmiany. Wypowiedzi bohaterów przeplatane są wstawkami fragmentów z programów informacyjnych. 16:55 RÓG MARKSA I OBROŃCÓW KRZYŻA Film dokumentalny, 28 min, Polska, 1996 Reżyseria: Jerzy Ridan Scenariusz: Adam Macedoński, Jerzy Ridan Zdjęcia: Andrzej Jeziorek Wierni w Nowej Hucie, a były ich tysiące, chcieli mieć kościół. W mieście bowiem była tylko kapliczka, modły odbywały się wokół niej, pod gołym niebem - w upale, deszczu czy śniegu. Władza jednak nie wyrażała zgody na budowę świątyni: miasto, sztandarowa inwestycja komunizmu, miało być postępowe i zlaicyzowane. W 1956 r. , po październikowym przełomie, dwunastoosobowa komisja parafian udała się w tej sprawie do Władysława Gomułki. Ten zapewnił, że partia nie ma nic przeciwko wzniesieniu kościoła. Potem już wszystko szło bez przeszkód. Odpowiednie czynniki kolejno wyrażały zgodę. Wierni zbierali pieniądze, a kiedy wyznaczono lokalizację świątyni u zbiegu ulic Marksa i Majakowskiego, w miejscu tym postawili drewniany krzyż. Rok 1958 przyniósł pogorszenie stosunków między państwem a Kościołem. W październiku 1959 r. Wydział Architektury i Nadzoru Budowlanego Rady Narodowej Krakowa cofnął lokalizację świątyni w Nowej Hucie. W ślad za tym Wydział Finansowy przejął zebrane przez wiernych pieniądze. 27 kwietnia 1960 r. na róg Marksa i Majakowskiego przyjechali robotnicy z zamiarem wykopania krzyża. Wówczas w jego obronie rozpętała się trwająca cały dzień bitwa, w której milicja użyła broni. Padli ranni, być może i zabici. Setki obrońców krzyża aresztowano. Wielu, po miesiącach przesłuchań, skazano na kilkuletni pobyt w więzieniu. Nowa Huta jednak się nie ugięła. W mieście stanął kościół; jego konsekracja odbyła się 15 maja 1977 r. W latach 80. mieszkańcy jeszcze wielokrotnie występowali przeciw władzy. Autor filmu szczegółowo odtwarza te dramatyczne zdarzenia, przytaczając relacje ich uczestników, prezentujac dokumenty i archiwalia. 17:55 HISTORIA POLSKI - AKCJA "WISŁA" Film dokumentalny, 43 min, Polska, 1992 Reżyseria: Jadwiga Nowakowska Scenariusz: Jadwiga Nowakowska Zdjęcia: Ryszard Janowski, Damian Skóra , Film dokumentalny o konflikcie polsko - ukraińskim w Bieszczadach po zakończeniu II wojny światowej, i o wysiedleniu ludności ukraińskiej z tych terenów w czasie akcji "Wisła". Na film składają się krótkie wypowiedzi byłych żołnierzy Ukraińskiej Powstańczej Armii oraz żołnierzy i milicjantów walczących po stronie polskiej. Józef Pokryszczak, Jan Hodowaniec, Teodor Fylak - byli członkowie ukraińskiej partyzantki - podkreślają patriotyczny charakter ich walki i krytycznie odnoszą się do stworzonego przez komunistyczną propagandę stereotypu Ukraińca bandyty. Juliusz Hibner, Zygmunt Keller, Julian Rudak służący w owym czasie w Wojsku Polskim i Milicji Obywatelskiej uzasadniają słuszność decyzji wysiedlenia ludności ukraińskiej z rejonu Bieszczad. Podkreślają bestialstwo upowców. Ich wypowiedzi ilustrują fragmenty archiwalnych kronik filmowych. 18:45 CO DALEJ? - PRZYSZŁOŚĆ UNII EUROPEJSKIEJ Dysk./wywiad/debata, 15 min, Polska, 2020 Cykl programów nagrywanych w wybranym wnętrzu Muzeum Powstania Warszawskiego. Poruszane są tematy dotyczące niepokojów naszych czasów. W centrum uwagi refleksja nad zjawiskami kulturowo - cywilizacyjnymi. Program z udziałem gości prowadzą na zmianę Piotr Gociek i Mateusz Bosak. Wśród gości: socjolodzy, myśliciele, publicyści, futurolodzy itd. Łączenie poprzez komunikator internetowy, np. Skype. 19:05 CZAS HONORU - ODC. 68 "STARZY ZNAJOMI" Serial wojenny, 47 min, Polska, 2013 Reżyseria: Michał Kwieciński, Michał Rosa Scenariusz: Ewa Wencel, Jarosław Sokół Aktorzy: Ewa Wencel, Katarzyna Gniewkowska, Krzysztof Stelmaszyk, Maciej Zakościelny, Jakub Wesołowski, Jan Wieczorkowski, Antoni Pawlicki Woźniak brutalnie przesłuchuje Rudą, próbuje zmusić ją do przyznania się do kontaktów z podziemiem. Pewna informacja, która wychodzi na jaw podczas przesłuchań, przeraża Woźniaka. Zwierza się ze swoich obaw żonie Emilii. Michał obiecuje Władkowi, że zaraz po odbiciu Janisza zajmą się uwolnieniem Rudej. Po odnalezieniu plecaka z pieniędzmi przywiezionymi dla podziemia, bracia zostają napadnięci przez nieznany oddział leśny. Otto ma poważne problemy. Żeby zaradzić kłopotom, Maria postanawia wykorzystać znajomość z Adą Lewińską Celina i Rainer są już w Warszawie. Rainer zostawia jej listę swoich warszawskich donosicieli. Celina z niedowierzaniem odkrywa na niej jedno dobrze sobie znane nazwisko. Helena otwiera bar mleczny. Niestety, do baru "z pomocą" przychodzi Woźniak. Jakby tego było mało, w związku z urzędową pomyłką do mieszkania Marii zostaje dokwaterowana sublokatorka. Bronek waha się, czy wracać do Polski. Pewne wydarzenia towarzyszące koncertowi Wandy wpłyną na podjęcie decyzji. Tymczasem w Warszawie Rainer rozpoczyna własną grę; zostawił tu kilka cennych rzeczy, teraz chce je odnaleźć. 20:00 WOJNA ŚWIATÓW (WAR OF THE WORLDS) Film dokumentalny, 52 min, USA, 2018 Reżyseria: Josh Seftel Scenariusz: Braian Funck Wieczorem, 30 października 1938 roku, miliony osób w Stanach Zjednoczonych, jak w każdą, spokojną niedzielę, słuchały radia. Ten spokój był jednak pozorny. Przedłużający się Wielki Kryzys i groźba wojny, wisząca nad Europą, wprowadzały uzasadnione napięcie. O 20:15 w radiu podano komunikat o lądowaniu Marsjan w New Jersey, co wpędziło w panikę prawie wszystkich mieszkańców Stanów Zjednoczonych. Ludzie w popłochu uciekali z domów. Kilka osób zmarło na atak serca. Nadanie fikcyjnego słuchowiska radiowego, zrealizowanego według książki Herberta George ' a Wellesa pt. "Wojna światów", spowodowało największą zbiorową histerię w historii USA. Dziennikarze stacji PBS analizują, co było przyczyną tego zamieszania. - Czy była to m. in. fascynacja Amerykanów życiem na Marsie?. Zastanawiają się nad rolą radia jako nowego medium o potężnym wpływie. Przybliżają też osobę Orsona Wellesa, pomysłowego i dowcipnego młodego reżysera tego słuchowiska. 22:05 PO PRLU - CZY MAGDALENKA I OKRĄGŁY STÓŁ BYŁY TRANSAKCJĄ EPOKI? Dysk./wywiad/debata, 27 min, Polska, 2019 Scenariusz: Grzegorz Sieczkowski Zdjęcia: Michał Jarosiński, Witold Karaś, Marcin Krynicki Wykonawcy: Beata Michniewicz (prowadzący) Celem programu jest przeanalizowanie okresu przełomu z lat 1989 i 1990, narodzin III RP i jej pierwszych lat. Z tego też powodu goście programu będą analitykami, ekspertami, badaczami życia społecznego, gospodarczego i poltycznego w Polsce, a więc będą to najczęściej osoby z dorobkiem naukowym. Rozmowy w studio są uzupełniane materiałami archiwalnymi pokazywanymi bez komentarza. W pierwszym odcinku Beata Michniewicz rozmawia z prof. Jerzym Eislerem o tym, czy zawarty przez Solidarność i opozycję demokratyczną z komunistami kontrakt w Magdalence i przy Okrągłym Stole był transakcją epoki, prozumieniem i historycznym kompromisem. 22:40 MARATOŃCZYK (MARATHON MAN, THE) Dramat sensacyjny, 125 min, USA 1976 Reżyseria: John Schlesinger Scenariusz na podstawie własnej powieści: William Goldman Zdjęcia: Conrad Hall Muzyka: Michael Small Aktorzy: Dustin Hoffman, Laurence Olivier, Roy Scheider, William Devane, Marthe Keller, Fritz Weaver, Richard Bright, Marc Lawrence i inni "Maratończyk" Johna Schlesingera jest przede wszystkim filmem sensacyjnym, choć na tej kanwie reżyser połączył kilka motywów znacznie głębszych i istotniejszych: problem reperkusji i odradzania się faszyzmu, oskarżenie międzynarodowej mafii agentów tajnych służb, gotowych sprzymierzyć się z wrogiem dla obrony wspólnych interesów oraz gorzki obraz powszechnej obojętności, umożliwiającej przestępcom swobodę działania. Za podstawę filmu posłużyła bestsellerowa powieść pisarza i scenarzysty amerykańskiego Williama Goldmana, który ma w swoim dorobku scenariusze m.in. do takich głośnych dzieł, jak "Butch Cassidy i Sundance Kid", "Wszyscy ludzie prezydenta" czy "Iluzjonista". W przypadku "Maratończyka" amerykańscy krytycy dopatrywali się w powieści i w jej ekranizacji "metafizycznej głębi". Recenzenci europejscy byli mniej entuzjastyczni: potraktowali dzieło Schlesingera przede wszystkim jako znakomite kino akcji: perfekcyjne warsztatowo, świetnie zagrane, fotografowane w naturalnej, wielkomiejskiej scenerii, z kilkoma scenami budzącymi prawdziwą grozę, jak choćby wizyta jednego z bohaterów, nazistowskiego zbrodniarza Christiana Szella, w żydowskiej dzielnicy w Nowym Jorku, gdzie obozowy oprawca zostaje rozpoznany przez swe dawne ofiary. W wypadku samochodowym na Manhattanie ginie Klaus Szell, emigrant niemiecki, brat poszukiwanego zbrodniarza hitlerowskiego Christiana Szella. Świadkiem wypadku jest student Babe Levy trenujący biegi maratońskie. Tymczasem starszy brata Babe'a, Doc, przebywa w Paryżu, gdzie prowadzi podejrzane interesy, przysparzające mu dużo pieniędzy i jeszcze więcej wrogów. Cudem uchodzi cało z serii zamachów na jego życie dokonywanych przez niejakiego Chena, a w końcu pokonuje go w morderczym pojedynku. Babe poznaje w uniwersyteckiej bibliotece młodą Szwajcarkę, Elsę, w której się zakochuje. Pewnego wieczoru w Central Parku oboje zostają napadnięci przez nieznanych mężczyzn. Kilka dni później w Nowym Jorku zjawia się Doc. Podczas wspólnego obiadu zarzuca Elsie, że okłamuje Babe'a co do prawdziwego celu jej spotkań z nim. Między braćmi dochodzi do scysji, Elsa ucieka. Na wieść o śmierci Klausa przebywający w Urugwaju Christian Szell postanawia przyjechać do USA, aby podjąć zdeponowane w banku diamenty. Do tej pory robił to jego brat, poza nim Szell nikomu nie dowierza. Na lotnisku w Nowym Jorku witają go dwaj mężczyźni, którzy wcześniej napadli na Babe'a i Elsę. Wieczorem Szell spotyka się z Dokiem i rani go śmiertelnie bagnetem. Doc ostatkiem sił dociera do mieszkania brata i tam umiera, nie zdążywszy wypowiedzieć ani słowa. Agent policji, Janeway, wyjaśnia Babe'owi, że jego brat był agentem wywiadu i tropił hitlerowskich przestępców. Tej samej nocy Babe zostaje porwany przez ludzi Szella, którzy torturują go w wymyślny sposób usiłując się dowiedzieć, co Doc powiedział mu przed śmiercią. Babe'owi udaje się uciec. Wkrótce odkrywa, że Janeway pracuje na dwie strony: dla rządu i dla Szella. Ale nie tylko on jest na usługach demonicznego zbrodniarza. 00:50 SENSACJE XX WIEKU - OPERACJA ODESSA CZ. II Kameralne i studyjne (widowisko), 44 min, Polska, 2004 Autor: Bogusław Wołoszański Reżyseria: Adek Drabiński Zdjęcia: Waldemar Szmidt Muzyka: Dariusz Żebrowski Wykonawcy: Bogusław Wołoszański W ostatnich miesiącach istnienia III Rzeszy, kiedy klęska hitlerowskich Niemiec była nieunikniona, członkowie SS zaczęli przejawiać niezwykłą aktywność. Esesmani wdzierali się do niemieckich banków i wywozili stamtąd złoto i kosztowności. Zrabowane w czasach świetności w podbitych krajach oraz odebrane ofiarom obozów koncentracyjnych skarby były następnie starannie ukrywane. Dzięki owym bogactwom liczni zbrodniarze z SS mogli liczyć na dostatnie życie w powojennym świecie. O działaniach Niemców wiedział amerykański kontrwywiad... 01:40 BYŁO, NIE MINĘŁO - KRONIKA ZWIADOWCÓW HISTORII. - W OBRONIE PODKARPACIA Magazyn, 22 min, Polska, 2019 Autor: Adam Sikorski Wykonawcy: Artur Kalicki W obronie Podkarpacia Jak napisał ks. Jan Twardowski: rzeczy maja swą własną, po umarłych, pamięć. Nasza wyprawa od takiej właśnie rzeczy się rozpoczyna. Trafiła do Krośnieńskiego Muzeum Pól Bitewnych Podkarpacia. A ten niezwykły przedmiot to ryngraf Antoniego Żubryda, dowódcy samodzielnego batalionu NSZ, największego oddziału partyzanckiego II konspiracji na Podkarpaciu. Dziś będziemy wspominać działalność tego wyjątkowego dowódcy i jego podkomendnych. 02:05 ENCYKLOPEDIA II WOJNY ŚWIATOWEJ - NA ZACHODZIE ZNÓW SPOKÓJ Magazyn, 19 min, Polska, 1995 Scenariusz: Bogusław Wołoszański Zdjęcia: Andrzej Ułłowicz Wykonawcy: Bogusław Wołoszański (prowadzący) Odcinek poświęcony przygotowaniom niemieckim do inwazji na Wyspy Brytyjskie oraz bitwie powietrznej o Anglię.