TVP Historia Czwartek, 30.04.2020 06:50 BYŁ TAKI DZIEŃ - 30 KWIETNIA ODC. 548 Felieton, 2 min, Polska, 2006 Autor: Janusz Weychert 1883 - zmarł Edouard Manet, zwany "ojcem impresjonistów"; 1943 - w Katyniu zakończyła badania europejska grupa specjalistów medycyny sądowej; 2000 - Jan Paweł II kanonizował Faustynę Kowalską; 07:10 CZAS HONORU - ODC. 69 "ULTIMATUM RAINERA" Serial wojenny, 46 min, Polska, 2013 Reżyseria: Michał Kwieciński, Michał Rosa Scenariusz: Ewa Wencel, Jarosław Sokół Aktorzy: Ewa Wencel, Katarzyna Gniewkowska, Krzysztof Stelmaszyk, Maciej Zakościelny, Jakub Wesołowski, Jan Wieczorkowski, Antoni Pawlicki Bronek i Wanda dopływają do portu w Gdyni. Podczas kontroli celnej Bronek podaje się za brata Antoniego Karkowskiego. Funkcjonariusze urzędu celnego mają dla niego szokującą informację, która może przekreślić sens całej misji... Rainer spotyka w areszcie Krzywego, starego złodzieja. Recydywista twierdzi, że skądś zna Rainera. Woźniaka odnajduje najgroźniejszy świadek jego okupacyjnej przeszłości. Przychodzi z ultimatum: Woźniak ma kilka dni na oddanie pewnych cennych ruchomości, w przeciwnym razie czekają go poważne kłopoty z przełożonymi z UB. Władek i Michał zamierzają podstępem dostać się do szpitalnej izolatki Janisza. Wszystko idzie zgodnie z planem do momentu, gdy jeden z żołnierzy pilnujących wejścia do szpitala nabiera podejrzeń. 11:25 SPÓR O HISTORIĘ - WŁADCY POLSCY: STEFAN BATORY Dysk./wywiad/debata, 30 min, Polska, 2017 Scenariusz: Elżbieta Szumiec - Zielińska Wykonawcy: Maciej Zakrocki (prowadzący) 1 maja 1576 roku książę Siedmiogrodu, Stefan Batory został koronowany na króla Rzeczypospolitej Obojga Narodów. Wcześniej poślubił Annę Jagiellonkę. Tym samym kończył się okres bezkrólewia po ucieczce do Francji Henryka Walezego. Stefan Batory zasiadał na wawelskim tronie dziesięć lat. Od początku zdecydowanie walczył z przeciwnikami. Tuż po koronacji starł się ze zwolennikami wyboru na krakowski tron Maksymiliana II. W 1579 roku wyruszył na wyprawę przeciwko carowi Iwanowi IV Groźnemu, który zagarnął Inflanty. Wojna zakończyła się trzy lata później. Po pięciomiesięcznym oblężeniu odstąpiono od Pskowa, ale na mocy rozejmu w Jamie Zapolskim zawartego15 stycznia 1582 roku do Rzeczypospolitej włączone zostały niemal całe Inflanty. Odzyskano Połock. Wielkie Księstwo Moskiewskie zostało odepchnięte od Bałtyku. Towarzyszący królowi podczas wyprawy na Inflanty inżynier wojskowy pułkownik artylerii Dominik Ridolfino mówił o nim: "Żyje jak najoszczędniej. Posiada przy tem następne cztery wielkie zalety. Po pierwsze jest dobrym katolikiem, po wtóre lubi słuchać cudzej rady, po trzecie, wykonywa natychmiast to, co postanowił; po czwarte, nie żałuje swego życia w potrzebie. W sądach cywilnych nader rozważnym i przytomnym jest". Jakie miejsce w panteonie polskich władców zajmuje Stefan Batory? Jak na to pytanie odpowiadają współcześni Polacy? 11:55 Z WIDOKIEM NA WAWEL - IMPERIUM I WIARA Magazyn, 25 min, Polska, 2019 Reżyseria: Wojciech Kursa Scenariusz: Paweł F. Nowakowski Zdjęcia: Bartek Cichoński, Wojciech Kursa Muzyka: Marcin Gałażyn Wykonawcy: Paweł F. Nowakowski (prowadzący) Temat: Imperium i wiara. Co zmienił 11 września? Odc. 2 Ataki na World Trade Center w 2001 r. wyznaczyły nowy rozdział historii. Świat zaczął bardziej interesować się wpływem radykalnego islamu na politykę, ale nie dostrzegł, że w Stanach Zjednoczonych religia też pełni istotną rolę jako fundament państwa. W programie Z widokiem na Wawel amerykaniści odkrywają religijne podstawy polityki amerykańskiej. Goście: dr Paulina Napierała - amerykanistka z Uniwersytetu Jagiellońskiego, specjalistka w zakresie roli religii w polityce Stanów Zjednoczonych, dr Marcin Fatalski - amerykanista z Uniwersytetu Jagiellońskiego, znawca historii i współczesnych problemów polityki zagranicznej Stanów Zjednoczonych. 15:55 MAJOR Film dokumentalny, 28 min, Polska, 2011 Reżyseria: Marcin Mielczarek Scenariusz: Marcin Mielczarek, Błażej Pytrka Zdjęcia: Błażej Pyrka Muzyka: Marcin Mielczarek Inscenizowany dokument o działalności oddziału wydzielonego Wojska Polskiego pod dowództwem majora Henryka Dobrzańskiego Hubala. Życie dowódcy nie było jedynie pasmem efektownych zdarzeń, tworzących sławę zagończyka. Historia oddziału Hubala obfitowała w awanturnicze epizody, co skłania do zastanowienia się, co umożliwiło tak długie i zorganizowane działanie regularnego wojska podczas okupacji. Czy tylko wola oporu? W filmie wypowiadają się hubalczycy. Wspomnienia tych ludzi, będące osobistymi relacjami, opisem faktów widzianych przez pryzmat własnych przeżyć i emocji, dają najpełniejszą informację o motywacji ludzi wstępujących do oddziału w czasie okupacji. Oddziału, który w końcu 1939 roku stopniał do kilkunastu osób, a dzięki woli walki i charyzmie dowódcy osiągnął w szczytowym momencie w 1940 roku stan trzystu dwudziestu żołnierzy. 16:30 HUBAL Dramat historyczny, wojenny, 127 min, Polska 1973 Scenariusz i reżyseria: Bohdan Poręba Zdjęcia: Tadeusz Wieżan Muzyka: Wojciech Kilar Aktorzy: Ryszard Filipski, Małgorzata Potocka, Tadeusz Janczar, Emil Karewicz, Stanisław Niwiński, Kazimierz Wichniarz, Jan Stawarz, Zygmunt Malanowicz, Jerzy A. Braszka, Henryk Giżycki, Bolesław Idziak, Jerzy Korsztyn, Andrzej Kozak, Eugeniusz Kujawski "Hubal" to epicki obraz kilkumiesięcznej walki oddziału majora Henryka Dobrzańskiego. Legendarny Hubal był wnukiem powstańca z 1863 roku. W 1914 roku po zdaniu egzaminu maturalnego wstąpił do II Brygady Legionów Polskich gen. Józefa Hallera. Podczas I wojny światowej odznaczony został Krzyżem Virtuti Militari V klasy i czterokrotnie Krzyżem Walecznych. W dwudziestoleciu międzywojennym był zawodowym oficerem. Henryk Dobrzański był także słynnym jeźdźcem, członkiem polskiej ekipy na olimpiadzie w Amsterdamie w 1928 roku. Po klęsce wrześniowej nie zdjął munduru i do końca kwietnia 1940 roku dowodził stworzonym przez siebie pierwszym oddziałem partyzanckim. Zwany przez Niemców "Szalonym majorem", zginął w zasadzce 30 kwietnia 1940 roku. Dowódca 110. pułku ułanów na wieść o stracie jednego szwadronu 23 września 1939 roku rozwiązuje pułk. Jego zastępca, major Dobrzański, samorzutnie przejmuje dowództwo. Pozostaje przy nim około 180 ułanów. Major decyduje, że oddział pójdzie z odsieczą walczącej jeszcze Warszawie. Po otrzymaniu wiadomości o kapitulacji stolicy Dobrzański podejmuje decyzję o przeprawie przez Węgry do Francji, ślubuje też, że nie zdejmie munduru. Oddział przechodzi na ziemię kielecką. W Bodzentynie major ogłasza decyzję o pozostaniu w kraju. Żołnierze i dowództwo przyjmują pseudonimy, Dobrzański odtąd zwany będzie Hubalem. Dowodzony przez niego Oddział Wydzielony Wojska Polskiego podejmuje walkę partyzancką. Realizacja filmu trwała 10 miesięcy, większość scen nakręcono na szlaku walk hubalczyków. Wkroczenie oddziału Hubala do wsi Poświętne i udział żołnierzy w nabożeństwie nakręcono w tym samym barokowym kościele i z udziałem mieszkańców Poświętnego i okolic, pamiętających owe wydarzenia. W naturalnej scenerii zrealizowano także sceny pacyfikacji wsi - na potrzeby filmu spalono przeznaczone do rozbiórki autentyczne, istniejące w okresie okupacji chałupy wsi Swolszowice. Sekwencję śmierci Hubala nakręcono w tym samym miejscu, gdzie miała ona miejsce naprawdę. Jednym z konsultantów był Zygmunt Laskowski z Anielina, który w 1940 roku rozpoznał zmasakrowane przez Niemców zwłoki majora Dobrzańskiego. W filmie zagrał go jego syn, Tadeusz. W scenach batalistycznych brało udział łącznie 500 osób, 100 koni, w tym 25 specjalnie szkolonych. 19:00 CZAS HONORU - ODC. 70 "PACZKA Z BERLINA" Serial wojenny, 46 min, Polska, 2013 Reżyseria: Michał Kwieciński, Michał Rosa Scenariusz: Ewa Wencel, Jarosław Sokół Aktorzy: Ewa Wencel, Katarzyna Gniewkowska, Krzysztof Stelmaszyk, Maciej Zakościelny, Jakub Wesołowski, Jan Wieczorkowski, Antoni Pawlicki Trwa obława KBW na Władka, Michała i ich kolegów z oddziału. Po nieudanej akcji odbicia Janisza ze szpitala, partyzanci ukrywają się we wsi, dokąd przybywa dowodzący akcją pułkownik Jabłoński. Sytuacja konspiratorów staje się coraz trudniejsza. Rainer i Karkowski wpadają na siebie w hotelu. Karkowski dostaje propozycję nie do odrzucenia. Rainer nie wie jednak, że sam jest bacznie obserwowany przez dwóch tajemniczych typów. Misja Rainera i Celiny jest prześwietlana przez komunistyczne służby. Ruda próbuje się kontaktować z Marią, wysyła gryps. Bronek dołącza do Wandy w ich nowym mieszkaniu w Otwocku. Oboje starają się odbudować zaufanie do siebie. Nie ułatwia im tego wciąż niewypełniona misja Bronka. Celina śledzi profesora politechniki Błaszczyka, z którym niedawno kontaktował się poszukiwany przez nią Blachnitzky. Celina zastaje profesora na zaskakującym spotkaniu... Pomimo protestów Wandy, Bronek rusza tropem Karkowskiego. 20:10 WOJNA STULETNIA - WOJNA W RODZINIE 1337 - 1360 ODC. 1/3 (THE HUNDRED YEARS WAR) Film dokumentalny, 48 min, Wielka Brytania, 2013 Reżyseria: Serena Davies, Graham Johnston Wykonawcy: Elżbieta Groszek Wojna stuletnia to nazwa nadana przez XIX - wiecznych historyków serii konfliktów zbrojnych, które z przerwami toczyły się przez 116 lat w XIV i XV wieku pomiędzy Anglią i Francją. Podstawową przyczyną konfliktu był spór feudalny wokół statusu króla angielskiego wobec francuskiego. Historyk kultury, dr Nina Ramirez, próbuje przybliżyć widzom skutki działań wojennych, które odbijały się w każdym aspekcie życia obydwu państw, artystycznym, kulturalnym i religijnym. Wojna stuletnia zapoczątkowała ostateczny rozwód między Francją i Anglią, czego skutki można dostrzec do dziś. 21:05 SZTUKA FRANCJI - 1/3 MIĘDZY TRWANIEM A ZMIANĄ (THE ART OF FRANCE EP. 1 - PLUS CA CHANGE) Film dokumentalny, 50 min, Wielka Brytania, 2017 Reżyseria: Tim Kirby, Basil Comely, Tim Dunn 3 - odcinkowy serial dokumentalny poświęcony sztuce Francji. Andrew Graham Dixon przybliża nam historię i dziedzictwo francuskiej kultury. W pierwszym odcinku poznajemy historię gotyckiej Bazyliki Saint - Denis, przyglądamy się sylwetce najwybitniejszego pisarza i filozofa renesansu - Michela de Montaigne, odkrywamy dzieła barokowego malarza Nicolasa Poussin poznajemy dzieła królewskiego dworu w Wersalu. 22:05 SPÓR O HISTORIĘ - CZY MOGLIŚMY POMÓC CZECHOSŁOWACJI? Dysk./wywiad/debata, 30 min, Polska, 2020 Scenariusz: Elżbieta Szumiec - Zielińska Wykonawcy: Tomasz Muller (prowadzący) Po śmierci Józefa Piłsudskiego, w 1935 roku, minister spraw zagranicznych Józef Beck kontynuował "politykę równowagi", czyli podtrzymywania dobrych relacji zarówno ze Związkiem Sowieckim, jak i Niemcami. Nie było to łatwe. Zarówno Berlin, jak i Moskwa stawały się coraz bardziej liczącymi się graczami w Europie. W 1936 roku Niemcy wkroczyli do zdemilitaryzowanej strefy w Nadrenii. Tym samym złamali postanowienia traktatu wersalskiego. Dwa lata później Trzecia Rzesza zajęła Austrię i zgłosiła żądania terytorialne wobec Czechosłowacji. Układ w Monachium przypieczętował los naszych południowych sąsiadów. Rozbiór Czechosłowacji i przejęcie przez Niemcy fabryk zbrojeniowych i zapasów uzbrojenia być może przyspieszyło wybuch II wojny światowej. Dlaczego Polska nie dostrzegła zagrożenia, jakie niesie zajęcie Czechosłowacji przez Niemcy? Dlaczego nie podjęła działań, aby temu zapobiec? Czy we własnym interesie nie mogła pomóc Czechosłowacji? Dlaczego nie protestowała przeciwko zmowie monachijskiej? Goście: prof. Marek Kornat - Instytut Historii PAN, prof. Grzegorz Łukomski - Uniwersytet im. Adama Mickiewicza w Poznaniu, prof. Romuald Szeremietiew. 22:45 SZEROKIE TORY - JEDEN DZIEŃ Z ŻYCIA REKTORA Z DONIECKA Reportaż, 25 min, Polska, 2002 Scenariusz: Barbara Włodarczyk Zdjęcia: Jewgiennij Linnik Cykl reportaży o codziennym życiu w krajach byłego Związku Radzieckiego. Program pokazuje zmiany, jakie tam zaszły w ciągu ostatnich lat. Przybliża nowe zjawiska i problemy ludzie ze wszystkich grup i środowisk społecznych. W tym wydaniu reportaż o warunkach życia, pracy i statusie naukowców na Ukrainie, która, jak większość państw wschodnich, boryka się z problemem "drenażu mózgów" na Zachód. Bohaterem jest Anatolij Szewczenko - rektor Instytutu Sztucznego Intelektu w Doniecku. Uczelnia ta kształci informatyków i prowadzi instytut naukowy. Rektor ma ambicje, by Donieck stał się w przyszłości Krzemową Doliną. Jego naukowcy pracują nad robotami, które widzą i rozumieją ludzką mowę. 23:15 W ŚWIECIE RYTUAŁÓW - POTĘGA ŻYWIOŁÓW ODC. 3/4 (RITUALS) Film dokumentalny, 51 min, Wielka Brytania, 2018 Reżyseria: Simon Bell Wykonawcy: Simon Reeve Rytuały, obecne w każdej kulturze, pokazują, co znaczy być człowiekiem. Budują jego tożsamość, łączą ludzi, pomagają im przejść przez trudy życia. Ta niezwykła, przy użyciu nowych technik filmowania stosowanych w produkcjach fabularnych, przedstawia nawet najbardziej niesamowite rytuały praktykowane przez przedstawicieli różnych kultur z całego świata. Od miast Japonii, po dżungle Nowej Gwinei. Te czasami zaskakujące rytuały przybliżają szczególne chwile z naszego życia, które wszyscy najmocniej przeżywamy - od narodzin i śmierci, po małżeństwo i pochówek. 00:15 ZAGADKA ŚMIERCI HITLERA (HITLER`S LAST MYSTERY) Film dokumentalny, 59 min, Francja, 2018 Reżyseria: Jean - Christophe Brisard Scenariusz: Lana Parshina Film dokumentalny, zrealizowany w oparciu o dotychczas niedostępne dokumenty z sowieckich archiwów i przy zastosowaniu najnowszych technik badań kryminalistycznych, rzuca nowe światło na ostatnie dni bunkra Hitlera. W 2017 roku, po dwóch latach żmudnych negocjacji z władzami rosyjskimi, wielokrotnie nagradzani dziennikarze śledczy, Jean - Christophe Brisard i Lana Parshina, uzyskali dostęp do poufnych sowieckich dokumentów, które ukazały kulisy polowania na ciało Hitlera. W toku śledztwa ujawnili nowe relacje naocznych świadków, materiały fotograficzne i stenogramy z przesłuchań dotyczące ostatnich dni życia Hitlera. Po raz pierwszy od zakończenia II wojny światowej najnowszym testom kryminalistycznym poddano odnalezione w bunkrze ludzkie szczątki: fragmenty czaszki z otworem po kuli oraz fragmenty kości szczęki i zębów. 01:15 BYŁO, NIE MINĘŁO - KRONIKA ZWIADOWCÓW HISTORII. - PRZESZŁOŚĆ TO JAK DZIŚ, TYLKO TROCHĘ DALEJ Magazyn, 22 min, Polska, 2019 Autor: Adam Sikorski Wykonawcy: Artur Kalicki 1. "Przeszłość to jak dziś, tylko trochę dalej". To zdumiewające, jak wydarzenia, odległe o dwie setki lat, mogą przekrzyczeć wiele innych, późniejszych zdarzeń, dopominających się o rangę i uwagę zdarzeń. Warunek jest jeden: społeczeństwa lokalne muszą zidentyfikować ich uczestników jako swoich. W Muszynce zwrot: "Nasi konfederaci" nikogo nie dziwi. To pamięć o konfederacji barskiej potrafi zgromadzić ludzi różnych pokoleń, spojonych tradycją. Od kilku lat regionaliści organizują tu majówki. Muszynka jest bowiem najlepiej zachowanym w Polsce obozem konfederatów. 2. Nowe tropy. Nasza kolejna opowieść zaczyna się na Mazowszu, w gminie Poświętne. Tu, na miejscowym cmentarzu, spoczęła załoga Karasia z 55. Eskadry Bombowej Lekkiej. Relacjonowaliśmy już poszukiwania wraku tego samolotu na polach wsi Grabie Nowe. Dziś uczestniczymy w uroczystości odsłonięcia tablicy, poświęconej lotnikom, którzy w tej katastrofie zginęli. 01:45 ENCYKLOPEDIA II WOJNY ŚWIATOWEJ - INWAZJA, KTÓREJ NIE BYŁO CZ. 2 Magazyn, 23 min, Polska, 1993 Scenariusz: Bogusław Wołoszański Zdjęcia: Andrzej Ułłowicz Wykonawcy: Bogusław Wołoszański (prowadzący) Audycja cykliczna popularyzująca wiedzę o historii II wojny światowej. Odcinek poświęcony alianckim przygotowaniom do lądowania w Normandii.