TVP Historia Poniedziałek, 04.05.2020 06:50 BYŁ TAKI DZIEŃ - 4 MAJA. ODC. 552 Felieton, 2 min, Polska, 2006 Autor: Janusz Weychert 1626 - Holendrzy kupili Manhattan od Indian; 1956 - ukazał się pierwszy tom utworów Marka Hłaski; 1981 - premiera "Misia" Stanisława Barei; 1988 - nowa forma protestu studenckiego na KUL; 07:05 CZAS HONORU - ODC. 71 "DZIECI WOJNY" Serial wojenny, 47 min, Polska, 2013 Reżyseria: Michał Kwieciński, Michał Rosa, Grzegorz Kuczeriszka Scenariusz: Ewa Wencel, Jarosław Sokół Aktorzy: Ewa Wencel, Katarzyna Gniewkowska, Krzysztof Stelmaszyk, Maciej Zakościelny, Jakub Wesołowski, Jan Wieczorkowski, Antoni Pawlicki Woźniak dowiaduje się o pieniądzach przywiezionych w plecaku Michała. Otwiera się przed nim szansa na spłacenie Rainera. Dochodzi do sporu między Michałem i Władkiem. Michał nie chce zostawić bratu pieniędzy, które miały być rozdzielone między całe podziemie. Władek jest wściekły. Michał jedzie do Warszawy, gdzie spotyka się z Leną. W Hotelu Royal UB przesłuchuje gości w sprawie niedawnej strzelaniny. Przerażony Rainer zaraz po przesłuchaniu idzie do Woźniaka i Emilii. Daje im nowe ultimatum. Emilia spotyka się ze swoim wojennym ukochanym. Kobieta jest początkowo wściekła, oskarżając byłego narzeczonego, że ją bezwzględnie porzucił. Bronek spotyka się z Celiną. Wypytując ją o Karkowskiego, orientuje się, że dziewczyna ma w Warszawie tajnego współpracownika. Przypadkowo, po roku rozłąki, Wanda spotyka Helenę. Podczas emocjonalnej rozmowy Wanda zwierza się matce z dręczących ją problemów. Porwany na ulicy dr Otto zostaje wywieziony do tajnego ośrodka rządowego, gdzie czeka na niego pułkownik Lebiediew. Starając się namówić doktora do współpracy, wyciąga asa z rękawa. W tym samym tajnym ośrodku rządowym dochodzi do siebie prezes Janisz. Trwają przesłuchania Rudej. Dziewczyna jest nakłaniana, by przyznała się do stawianych jej zarzutów. Ma szanse na proces i amnestię. Podczas napadu partyzantów na wojskową ciężarówkę konspiratorzy biorą w niewolę niezwykle cenną zakładniczkę. 10:20 AMERYKANIN Z TORUNIA Film dokumentalny, 28 min, Polska, 2019 Reżyseria: Marcin Tomaszewski Scenariusz: Marcin Tomaszewski Historia bohatera czasów II wojny światowej. Urodzony w Chicago, podporucznik Waldemar Szwiec, pseudonim Robot, należy do grona Polaków, wychowanych już w niepodległej Polsce. W jego życiu i postawie skupiają się wszystkie wartości, jakie stały się udziałem pokolenia, które marzyło o wolnej i niepodległej Rzeczpospolitej. Jego historia łączy 100 - lecie odzyskania niepodległości przez Polskę oraz 80. rocznicę wybuchu II wojny światowej. Magister prawa, wszechstronny sportowiec, żołnierz Września, żołnierz generała Maczka, cichociemny. Niewielu miało tyle odwagi co on. W czwartą rocznicę napaści Niemiec na Polskę, na czele skromnego oddziału, odbił miasteczko Końskie, gdzie stacjonował silny garnizon niemiecki. W tej bitwie na jednego Polaka przypadało aż 30 Niemców. Mimo to Polacy wyszli zwycięsko z tego starcia. Podporucznik Waldemar Szwiec był postrachem żołnierzy niemieckich w Górach Świętokrzyskich. 13:25 POLONIA RESTITUTA - ODC. 1 Serial dokumentalny, historyczny, 47 min, Polska, 1982 Reżyseria: Bohdan Poręba Scenariusz: Włodzimierz Kowalski Zdjęcia: Wacław Dybowski Aktorzy: Janusz Zakrzeński, Krzysztof Chamiec, Józef Fryźlewicz, Jerzy Kaliszewski, Edmund Fetting, Ignacy Gogolewski, Emil Karewicz, Zdzisław Mrożewski, Henryk Bista, Zygmunt Malanowicz, Eugeniusz Kujawski, Andro Kabaładze, Kirył Ławrow W Galicji powstają Legiony Polskie. Twórcą jest Józef Piłsudski. Roman Dmowski działa na rzecz Polski w stolicach Europy Zachodniej. Próby pozyskania rządu USA dla sprawy polskiej, czynione przez Ignacego Jana Paderewskiego. 15:50 SPÓR O HISTORIĘ - KONSTYTUCJA 3 MAJA 1791 R. Dysk./wywiad/debata, 29 min, Polska, 2018 Scenariusz: Elżbieta Szumiec - Zielińska Wykonawcy: Maciej Zakrocki (prowadzący) Ustawa Rządowa z 3 maja 1791 roku stanowiła naczelny akt państwowy przyjęty w trakcie obrad Sejmu Czteroletniego. Została uchwalona w niezwykłym, przyspieszonym trybie dla zaskoczenia chwilowo nieobecnych w Warszawie przeciwników politycznych. Mechanizmem realizacji reform było Stronnictwo Patriotyczne, które połączyło siły ze stronnictwem królewskim. Po uchwaleniu Konstytucji jej zwolennicy utworzyli nowoczesne ugrupowanie polityczne pod nazwą Zgromadzenia Przyjaciół Ustawy Rządowej 3 Maja. Jego celem było wspieranie dalszej działalności ustawodawczej dla wzmocnienia państwa. Konstytucja zmieniała zasadniczo system prawny Rzeczypospolitej. Wprowadzała ustrój monarchii konstytucyjnej zasadę, dziedziczenia tronu w dynastii saskiej. Na jej kartach zapisano wiele nowych regulacji prawnych, na przykład w kwestiach społecznych. Osłabiona została pozycja magnaterii. Z sejmików usunięto - podatną na wpływy - szlachtę gołotę. Poprawie uległo położenie mieszczan. Choć utrzymano poddaństwo chłopów, rozciągnięto na nich opiekę prawa i rządu krajowego. Postanowienia Konstytucji wzmacniały międzynarodowe położenie państwa. Zniesiono instrument ingerencji obcych mocarstw osławione liberum veto. Zakazywano paraliżujących kraj konfederacji. Konstytucja - mimo iż utrzymana w duchu umiarkowania - została okrzyknięta przez absolutystyczne sąsiednie dwory za rewolucyjną i wyzwanie rzucone monarchicznemu legitymizmowi. Skutkiem tego była w 1792 roku zdrada targowicy, najazd rosyjski, przegrana wojna w obronie Konstytucji, a w następnym roku - drugi rozbiór Polski. 17:35 HISTORIA POLSKI - EPITAFIUM DLA ORŁÓW Film dokumentalny, 26 min, Polska, 2008 Reżyseria: Adam Sikorski Zdjęcia: Tomasz Smyk Czas sprawił, iż w niepamięć odeszły dwie postacie, których nazwiska onegdaj wymieniono jednym tchem: Franciszek Żwirko i Stanisław Wigura. Nie dość, że życiorys każdego z nich miał cechy niezwykłości, to jeszcze razem stanowili syntezę i symbol dziejów lotnictwa II Rzeczpospolitej. Kim byli dla kilku pokoleń naszych rodaków, obrazują zdjęcia z Pola Mokotowskiego, kiedy to pokonawszy lotnicze potęgi ówczesnej Europy, wielkie firmy i wielkie sławy, powracają jako zwycięzcy Challenge 1932. Należeli do ścisłej czołówki twórców polskiego lotniczego cudu. Z poziomu kraju rozjechanego przez Wielką Wojnę, zacofanego gospodarczo, wykonali skok w obszar najnowocześniejszych ówczesnych technologii. Wystarczyło jedno dziesięciolecie. Stanisław Wigura wspólnie z Rogalskim i Drzewieckim stworzyli rodzinę samolotów RWD, śmiałością rozwiązań bijącą renomowane biura konstrukcyjne. Najsłynniejsza z nich RWD - 6 przyniosła im wielki tryumf. Kapitan Franciszek Żwirko był pilotem w I Pułku Lotniczym, instruktorem walki powietrznej, słowem praktykiem z najwyższej półki. Władze wojskowe skierowały go do pracy w środowisku młodzieżowym w Aeroklubie Akademickim. Miał wypatrywać lotniczych talentów. I tak spotkał znacznie młodszego od siebie Wigurę. Setki godzin przelatali razem. Zdobyli dziesiątki sportowych laurów. W locie na Mityng Lotniczy w Pradze opuściło ich szczęście. Zginęli 11 września 1932 roku pod Cierlikiem na Zaolziu. Polska pogrążyła się w żałobie. Dziś te postacie nader symboliczne odpłynęły w świadomości naszej dosyć daleko i z tego powodu warto je przypomnieć. 18:05 ALBUM SKALSKIEGO Film dokumentalny, 22 min, Polska, 2004 Reżyseria: Zbigniew Kowalewski Scenariusz: Zbigniew Kowalewski Zdjęcia: Andrzej Skoczylas Muzyka: Joanna Fidos Wykonawcy: Stanisław Skalski, Andrzej Janczak, Czesław Gagajek, Franciszek Trzeciak, Tadeusz Jacewicz "Przegrałem swoje życie, ale dla Polski zrobiłem wiele" - stwierdził w 1995 r. w wywiadzie bohater reportażu. Zmarły 14 listopada 2004 r. gen. bryg. pilot Stanisław Skalski był postacią tyleż niezwykłą, co tragiczną. Bohater wojenny, legendarny as polskiego lotnictwa II wojny światowej, najskuteczniejszy pilot myśliwski mający na koncie 240 lotów bojowych i 22 zestrzelone samoloty nieprzyjaciela, został, co prawda, pochowany na Cmentarzu Wojskowym w Warszawie, ale przez długie lata żył w całkowitym zapomnieniu. Pilot dywizjonów 302, 501, 306, 316, 317, Polskiego Zespołu Walczącego PFT w Afryce Północnej, uczestnik kampanii wrześniowej, bitwy o Anglię, ofensywy powietrznej nad Francją, Belgią i Holandią, inwazji Sycylii i Włoch, inwazji aliantów we Francji został za swoje wojenne dokonania dwukrotnie odznaczony Orderem Virtuti Militari, czterokrotnie Krzyżem Walecznych, kawaler Orderu Polonia Restituta, Grunwaldu i - jako jedyny cudzoziemiec - odznaczony trzykrotnie krzyżem Zaszczytnej Służby RAF, by wymienić tylko najważniejsze z kilkudziesięciu przyznanych mu odznaczeń. Po wojnie proponowano mu angielskie obywatelstwo, możliwość latania i wykładania w akademii. On zdecydował się jednak wracać do Polski. Wrócił 6 czerwca 1947 r. witany z należnymi mu honorami. Ale niedługo cieszył się splendorem i uznaniem. 4 czerwca 1948 r.aresztowano go pod zarzutem szpiegostwa na rzecz Wielkiej Brytanii i USA. 7 kwietnia 1950 r. wydano na niego wyrok śmierci, który w styczniu 1951 r. Bolesław Bierut zamienił mu na dożywocie, ale nikt nie pofatygował się nawet, by powiadomić o tym skazańca. W celi śmierci spędził Skalski 4 lata, a w więzieniach: na Mokotowie, w Rawiczu i Wronkach przesiedział łącznie 8 lat. Przeżył tam wszystko, czego można było doświadczyć w stalinowskim więzieniu: tortury, bicie, głodzenie, całonocne przesłuchania. W jednej ze zbiorowych cel trafił na dowódcę SS i policji w Warszawie, Paula Geibla. Wyszedł na wolność w kwietniu 1956 r. wycieńczony, schorowany. Nie obraził się jednak na ojczyznę, choć ta dosyć topornie naprawiała wyrządzone mu krzywdy. Paradoksalnie, znów zepchnięto go na boczny tor, gdy nadeszła upragniona wolność i demokracja. W filmie wspominają go bliscy i przyjaciele, dla których pozostał wzorem człowieka i obywatela: pisarz i historyk Andrzej Janczak, ppor. pilot Jan Janczak, gen. dyw. Jerzy Gotowała, brat stryjeczny Włodzimierz Skalski, stryjeczny bratanek Stanisław Skalski oraz była żona Maria Skalska. Na ekranie oglądamy też zachowane w telewizyjnych archiwach fragmenty wypowiedzi samego Stanisława Skalskiego. 19:05 CZAS HONORU - ODC. 72 "ZAKŁADNICZKA" Serial wojenny, 46 min, Polska, 2013 Reżyseria: Michał Kwieciński, Michał Rosa, Grzegorz Kuczeriszka Scenariusz: Ewa Wencel, Jarosław Sokół Aktorzy: Ewa Wencel, Katarzyna Gniewkowska, Krzysztof Stelmaszyk, Maciej Zakościelny, Jakub Wesołowski, Jan Wieczorkowski, Antoni Pawlicki W obozie partyzantów Władka trwa spór, co zrobić z zakładniczką. Część żołnierzy uważa, że należy ją wykorzystać do walki z komunistami, inni sprzeciwiają się tego typu metodom. Woźniak usiłuje dowiedzieć się od pojmanego partyzanta Okonia, co stało się z plecakiem pełnym dolarów. Brutalne metody Woźniaka nie są skuteczne. Celina chce pomóc Bronkowi w ujęciu Karkowskiego. Wypytuje o niego Rainera. Ważnym tropem może być kobieta bliska kiedyś Karkowskiemu. Michał postanawia podjąć samotną próbę odbicia Janisza. Tymczasem Celina z agentem amerykańskiego wywiadu, Maksem, trafiają na trop Blachnitzky’ego. Michał, pomimo ostrzeżeń ze strony Celiny, czuje, że Lena staje mu się coraz bliższa. Helena chce umożliwić Wandzie ujawnienie się i rozpoczęcie normalnego życia. Po pomoc zgłasza się do starego znajomego... Wanda postanawia wystartować w konkursie na spikerów radiowych. W więzieniu Ruda czeka na rozprawę. W celach obok trwają rozstrzeliwania. 20:00 HISTORIA W POSTACIACH ZAPISANA - CICHA PRZYSTAŃ MARII ANTONINY (MARIE ANTOINETTE) Film dokumentalny, 106 min, Francja, 2013 Reżyseria: Laure Delalex Wykonawcy: Marek Ciuniel Bohaterką kolejnego odcinka francuskiej serii "Historia w postaciach zapisana" jest Maria - Antonina. Kiedy przybyła do Paryża z dworu Habsburgów w Wiedniu, by poślubić Ludwika XVI, miała zaledwie 14 lat. Niestety młoda królewska para bardzo szybko straciła popularność. Budżet Francji poważnie ucierpiał w wyniku nieudanych reform finansów państwa oraz wydatków związanych z długotrwałymi wojnami. Winą za to obarczono młodą królową - oskarżono ją o rozrzutność i okrzyknięto Madame Deficit. Wypadki rewolucyjne doprowadziły do stracenia jej małżonka - króla Ludwika XVI, a sama Maria Antonina została uwięziona i skazana przez stronniczy trybunał rewolucyjny na śmierć na gilotynie. Do ostatniej chwili, mimo wielu poniżających ataków i upokorzeń, zachowała niezwykłą królewską godność. "Historia w postaciach zapisana" (tytuł francuski: Secrets d'Histoire) to seria programów historycznych, realizowanych przez francuską telewizję publiczną. Gospodarzem cyklu jest znany dziennikarz Stephane Bern, którego przodkowie pochodzą z Polski. Każdy z odcinków przedstawia losy wybranej postaci historycznej oraz prezentuje skarby kultury - miejsca i zabytki stanowiące część europejskiego dziedzictwa. 21:50 PIOSENKĄ PRZEZ HISTORIĘ - WIELKA SOLIDARNOŚĆ Teledysk, 8 min, Polska, 2018 Reżyseria: Anna Kwiatkowska Scenariusz: Anna Kwiatkowska Zdjęcia: Michał Jarosiński, Adam Fręśko Wykonawcy: Jakub Sienkiewicz, Tomasz Grochowalski, Piotr Łojek, Leon Paduch, Aleksander Korecki, Jacek Wąsowski W lipcu i sierpniu 1980 roku całą Polskę ogarnęły robotnicze protesty. Ich bezpośrednią przyczyną była podwyżka cen podstawowych produktów spożywczych zarządzona przez Biuro Polityczne KC PZPR. 14 sierpnia rozpoczął się strajk w Stoczni Gdańskiej, podczas którego obok postulatów ekonomicznych pojawiły się także polityczne, m.in. żądanie prawa tworzenia wolnych związków zawodowych niezależnych od PZPR, przestrzegania wolności słowa, dostępu do kontrolowanych przez partię mediów i zaprzestania represji wobec opozycjonistów. Protesty robotników w 1956 i 1970 roku władze stłumiły siłą. Tym razem strajki objęły praktycznie cały kraj. Władze zgodziły się zawrzeć Porozumienia sierpniowe, które umożliwiły powołanie ogólnopolskiego Niezależnego Samorządnego Związku Zawodowego Solidarność. Hasła solidarności pojawiały się od pierwszych strajkowych dni. Pomysł wykorzystania hasła jako nazwy Związku zaproponował Karol Modzelewski, a Jerzy Janiszewski zaprojektował słynne logo Związku. We wrześniu 1981 roku odbył się Pierwszy Krajowy Zjazd Solidarności. Na przewodniczącego wybrano Lecha Wałęsę. Od sierpnia 1980 do grudnia 1981 roku Solidarność przerodziła się w masowy ruch społeczno - niepodległościowy. W szczytowym okresie należało do niej 10 milionów członków. Działania Solidarności doprowadziły do powołania w 1989 roku pierwszego niekomunistycznego rządu z Tadeuszem Mazowieckim na czele oraz do odzyskania przez Polskę suwerenności. Solidarność była pierwszym masowym ruchem społecznym, w krajach komunistycznych. Od niej zaczęła się droga, która doprowadziła do upadku komunizmu w Europie. 22:05 W PÓŁ DO TRZECIEJ RP - ODC. 3 Reportaż, 25 min, Polska, 2019 Reżyseria: Agnieszka Krótka - Żmijewska Scenariusz: Dobrosław Rodziewicz, Andrzej Kaczmarczyk Wykonawcy: Andrzej Kaczmarczyk (prowadzący), Dobrosław Rodziewicz (prowadzący) Program poświęcony okresowi tzw. transformacji, czyli procesowi przekształcania PRL w III RP. Autorzy, po części arbitralnie, przyjęli, że w programie omówione zostaną wybrane wydarzenia i zjawiska z okresu między wyborami czerwcowymi roku 1989, a zdobyciem władzy przez obóz postkomunistyczny w demokratycznych wyborach roku 1993. Odcinek trzeci Przypomnimy ostatniego pierwszego sekretarza KC PZPR, ostatnią próbę zablokowania realizacji scenariusza wasz prezydent, nasz premier oraz ostatnie obchody święta 22 lipca. 22:35 AMERYKAŃSKIE DYNASTIE. KLAN KENNEDYCH - ŚCIEŻKA DO WŁADZY ODC. 2/6 (THE KENNEDYS: AMERICAN DYNASTIES) Film dokumentalny, 41 min, Wielka Brytania, 2018 Reżyseria: Tim Dunn Wykonawcy: Martin Sheen Rodzina Kennedych zdobywa władzę - zmienne są koleje ich losów, związki pełne napięcia, a wpływy polityczne niesamowite. Seria ukazuje, jak osobiste relacje w rodzinie Kennedych kształtowały wydarzenia na amerykańskiej i globalnej scenie politycznej, od zimnej wojny po krach na Wall Street. Widzowie będą mogli prześledzić drogę Johna F. Kennedy’ego do fotela prezydenckiego, jego skomplikowane relacje z żoną Jackie i bratem Bobbym, kluczową rolę braci w kryzysie kubańskim i fatalne następstwa zabójstwa JFK. Chwała i skandal, triumf i tragedia to wszystko, co znajdziemy w tych filmach. Narratorem serii jest znany amerykański aktor Martin Sheen. 23:30 PODRÓŻNIK Film dokumentalny, 56 min, Polska, 2020 Scenariusz: Hanna Etemadi "Podróżnik" to opowieść oparta na wspomnieniach Mariana Główki, nauczyciela i harcmistrza ze Śląska, aresztowanego wiosną 1940 r. w ramach niemieckiej Akcji Inteligencja. Marian Główka trafił na tak zwane niemieckie listy śmierci za organizowanie polskiego harcerstwa na Śląsku. Przeszedł przez siedem obozów koncentracyjnych, przez KL Dachau trzykrotnie, a wolność odzyskał w 1945 r. , po 1841 dniach spędzonych w niemieckiej niewoli. Kanwą do napisania scenariusza filmu był jego pamiętnik opracowany przez syna dr. Zbigniewa Główkę. 00:30 "SENSACJE XX WIEKU" - KREW, MIŁOŚĆ, ZDRADA (KREW, MIŁOŚĆ, ZDRADA) Dokument fabularyzowany, 43 min, Polska/Wielka Brytania, 2015 Reżyseria: Robert Wichrowski Scenariusz: Bogusław Wołszański Zdjęcia: Waldemar Szmidt Aktorzy: Mikołaj Roznerski, Natalia Klimas, Krzysztof Warunek, Maria Konarowska, Zbigniew Paterak, Ziemowit Pędziwiatr, Klaudiusz Kaufmann, Łukasz Konopka, Ksawery Szlenkier Rotmistrz Jerzy Sosnowski do dziś pozostaje legendą polskiego wywiadu. Ten bohater wojny polsko - bolszewickiej był jednym z najbardziej skutecznych polskich szpiegów w Berlinie. Nadzwyczaj przystojny kawalerzysta, a do tego skuteczny i śmiertelnie niebezpieczny szpieg. Wiedział jak korzystać ze swoich atutów - uwodził kobiety mające dostęp do tajemnic Reichswehry zdobywając cenne informacje wywiadowcze. Aresztowany przez niemiecki kontrwywiad został w drodze negocjacji wymieniony za kilku niemieckich szpiegów schwytanych w Polsce. Niespodziewanie polski sąd skazał go na długoletnie więzienie, ale co ciekawe nie odbył kary. Ewakuowany na wschód trafił w ręce NKWD. Tu zaczynają się mnożyć pytania, na które do dziś szukamy odpowiedzi. Czy był zdrajcą, podwójnym agentem pracującym dla niemieckiego wywiadu? Czy też polski wywiad poświęcił go, aby ochronić tajemnicę złamania Enigmy? Czy zdradził podwójnie, współpracując w czasie wojny z sowieckim wywiadem? W pierwszym odcinku Sensacji XX wieku w postać Sosnowskiego wcieli się Mikołaj Roznerski, a u jego boku pojawi się m.in. Natalia Klimas. 01:50 ENCYKLOPEDIA II WOJNY ŚWIATOWEJ - STALINGRAD CZ 1 Magazyn, 26 min, Polska, 1993 Scenariusz: Bogusław Wołoszański, Maciej Zakrocki Zdjęcia: Andrzej Żydaczewski Wykonawcy: Bogusław Wołoszański (prowadzący) Cykl popularyzujący wiedzę o historii II wojny światowej. Pierwsza część odcinka poświęconego klęsce niemieckiej pod Stalingradem. Program bogato ilustrowany archiwalnymi materiałami filmowymi.