TVP Historia Wtorek, 05.05.2020 06:50 BYŁ TAKI DZIEŃ - 5 MAJA. ODC. 553 Felieton, 2 min, Polska, 2006 Autor: Janusz Weychert 1821 - zmarł Napoleon Bonaparte; 1939 - słynne przemówienie min. Józefa Becka w Sejmie; 1969 - koniec prac nad Słowinkiem Języka Polskiego pod red. prof. Witolda Doroszewskiego, 1988 - ZOMO złamało strajk w Nowej Hucie; 07:05 CZAS HONORU - ODC. 72 "ZAKŁADNICZKA" Serial wojenny, 46 min, Polska, 2013 Reżyseria: Michał Kwieciński, Michał Rosa, Grzegorz Kuczeriszka Scenariusz: Ewa Wencel, Jarosław Sokół Aktorzy: Ewa Wencel, Katarzyna Gniewkowska, Krzysztof Stelmaszyk, Maciej Zakościelny, Jakub Wesołowski, Jan Wieczorkowski, Antoni Pawlicki W obozie partyzantów Władka trwa spór, co zrobić z zakładniczką. Część żołnierzy uważa, że należy ją wykorzystać do walki z komunistami, inni sprzeciwiają się tego typu metodom. Woźniak usiłuje dowiedzieć się od pojmanego partyzanta Okonia, co stało się z plecakiem pełnym dolarów. Brutalne metody Woźniaka nie są skuteczne. Celina chce pomóc Bronkowi w ujęciu Karkowskiego. Wypytuje o niego Rainera. Ważnym tropem może być kobieta bliska kiedyś Karkowskiemu. Michał postanawia podjąć samotną próbę odbicia Janisza. Tymczasem Celina z agentem amerykańskiego wywiadu, Maksem, trafiają na trop Blachnitzky’ego. Michał, pomimo ostrzeżeń ze strony Celiny, czuje, że Lena staje mu się coraz bliższa. Helena chce umożliwić Wandzie ujawnienie się i rozpoczęcie normalnego życia. Po pomoc zgłasza się do starego znajomego... Wanda postanawia wystartować w konkursie na spikerów radiowych. W więzieniu Ruda czeka na rozprawę. W celach obok trwają rozstrzeliwania. 10:20 LEON PRAUZIŃSKI - Z OŁÓWKIEM I KARABINEM Film dokumentalny, 30 min, Polska, 2019 Reżyseria: Zbysław Kaczmarek Scenariusz: Zbysław Kaczmarek Portret Leona Prauzińskiego, poznańskiego malarza, rysownika i patrioty, uczestnika Powstania Wielkopolskiego. Stworzył niepowtarzalną galerię obrazów z Powstania Wielkopolskiego, szkicując na gorąco wydarzenia, w których uczestniczył. Pracował w prasie poznańskiej. Niemcy nie cierpieli jego rysunków satyrycznych. Nic więc dziwnego, że gdy wpadł w ich ręce zamordowali go, w styczniu 1940 roku. Leon Prauziński - żołnierz i malarz Powstania Wielkopolskiego, który z bronią w ręku walczył o Polskę w roku 1918, a później w wojnie polsko - bolszewickiej. Należał do międzywojennej elity intelektualnej, a jego obrazy i ilustracje o wymowie patriotycznej rozwścieczały Niemców. Nazwisko Prauzińskiego znalazło się na liście proskrypcyjnej. Wkrótce po wybuchu II wojny światowej artysta został przez Niemców aresztowany, osadzony w Forcie VII i rozstrzelany. Film rozgrywa się w kilku planach. Z jednej strony mamy cykl dwunastu obrazów, a właściwie reprodukowanych pocztówek, gdyż oryginały zostały zniszczone w czasie wojny. Leon Prauziński namalował obrazy na początku lat 20. XX wieku, na podstawie szkiców i rysunków, wykonanych podczas powstania. Wyłania się z nich obraz Powstania Wielkopolskiego widziany oczami uczestnika i artysty. Na jednym z obrazów, przedstawiającym bitwę o most Chwaliszewski, przedstawił siebie jako artystę - powstańca, we fraku, meloniku, eleganckich butach, z karabinem w ręku. Film jest zapisem historii widzianej przez naocznego świadka uczestniczącego w historycznych wydarzeniach, które związane są odzyskiwaniem niepodległości. Na jednym planie mamy historię człowieka - Leona Prauzińskiego, drugi to jego obrazy i ilustracje oraz przedstawiona na nich rzeczywistość i wreszcie trzeci plan, to pamięć o Prauzińskim, kultywowana przez jego rodzinę. W filmie wykorzystane zostaną fragmenty wspomnień spisanych przez synów bohatera. 13:20 POLONIA RESTITUTA - ODC. 2 Serial dokumentalny, historyczny, 46 min, Polska, 1982 Reżyseria: Bohdan Poręba Scenariusz: Włodzimierz Kowalski Zdjęcia: Wacław Dybowski Aktorzy: Janusz Zakrzeński, Krzysztof Chamiec, Józef Fryźlewicz, Jerzy Kaliszewski, Edmund Fetting, Ignacy Gogolewski, Emil Karewicz, Zdzisław Mrożewski, Henryk Bista, Zygmunt Malanowicz, Eugeniusz Kujawski, Andro Kabaładze, Kirył Ławrow Drugi rok wojny. Proklamowanie Królestwa Polskiego na ziemiach zaboru rosyjskiego. Licytacja w sprawie polskiej między zaborcami. 16:00 MARZYCIELE - OJCIEC ZŁOTÓWKI Dysk./wywiad/debata, 23 min, Polska, 2019 Reżyseria: Sylwester Szefer Scenariusz: Sylwester Szefer Zdjęcia: Wojciech Kursa Muzyka: Krzysztof Suchodolski Wykonawcy: Piotr Legutko (prowadzący), Paweł Nowakowski Władysław Grabski (1874 - 1938) był ekonomistą, ministrem skarbu, dwukrotnie premierem (1920, 1923 - 25) i autorem reformy walutowej. Ukończył Szkołę Nauk Politycznych w Paryżu, studiował też historię i ekonomię na Sorbonie oraz agronomię w Hadze. Po studiach wrócił do rodzinnego majątku w zaborze rosyjskim i podjął nowatorską działalność rolniczą w swoim 520 - hektarowym gospodarstwie. Przez trzy kadencje (1905 - 12) był posłem ziemi łowickiej w rosyjskiej Dumie z ramienia Narodowej Demokracji. Występował na wiecach jako orędownik swobód politycznych i poprawy losu chłopów w Królestwie Polskim. Po zakończeniu I wojny światowej został delegatem na Konferencję Pokojową w Paryżu (obok Paderewskiego i Dmowskiego) odpowiedzialnym za sprawy ekonomiczne. Policzył, że Niemcy powinny zapłacić Polsce 20 mld marek w złocie za okupację ziem polskich podczas I wojny światowej. Po zamachu na Narutowicza (1922) zerwał z endecją. Jako premier rządu w 1923 roku podjął gruntowne reformy ekonomiczne państwa. W 1924 roku wyemitował nową walutę polski złoty. Po dymisji w 1925 roku poświęcił się pracy naukowej w Szkole Głównej Gospodarstwa Wiejskiego. 16:30 2020. CZAS NIEZNANY - 2020. CZAS NIEZNANY ODC. 3 Serial dokumentalny, 22 min, Polska, 2020 Reżyseria: Krzysztof Kasior Scenariusz: Grzegorz Zasępa Pierwszy polski serial dokumentalny poświęcony pandemii wirusa COVID - 19. W tym odcinku kamera dokumentalistów zagląda na zaplecze Teatru Wielkiego Opery Narodowej, by towarzyszyć Waldemarowi Dąbrowskiemu - dyrektorowi tej instytucji. Bohaterem będzie też Bob - Nosa Uwagboe - nigeryjski malarz, który po raz pierwszy przyjechał do Europy. Zamiast cieszyć się debiutem wystawy swoich prac, od półtora miesiąca nie może wrócić do kraju. Mieszkanie i utrzymanie ma dzięki dobroci kuratorki wystawy i zwykłych mieszkańców Gdańska, którzy wspierają artystę. Widzowie zobaczą też, jak wygląda życie i przygotowania do kolejnych zawodów wybitnej polskiej sportsmenki Angeliki Cichockiej. Jeszcze przed epidemią utalentowana biegaczka borykała się z poważną kontuzją. Teraz szanse wyjazdu na igrzyska olimpijskie może odebrać jej koronawirus. Lekkoatletka nie poddaje się, chce wystartować na najbliższych igrzyskach olimpijskich. Jej bieżnią są puste plaże, a siłownią własne mieszkanie. Ekipa "2020. Czas nieznany" podgląda też życie Fokarium Stacji Morskiej Instytutu Oceanografii Uniwersytetu Gdańskiego. 17:30 HISTORIA POLSKI - NIEPOKONANY. OPOWIEŚĆ O GENERALE STANISŁAWIE MACZKU Film dokumentalny, 60 min, Polska, 2019 Reżyseria: Rafał Geremek Scenariusz: Rafał Geremek Zdjęcia: Michał Jarosiński, Piotr Racinowski Wykonawcy: Robert Samot, Michał Skolmowski, Mariusz Bartusiak Dokument fabularyzowany o życiu generała Stanisława Maczka. Film pokazuje jego całą wojenną drogę - od służby w armii austro - węgierskiej, poprzez walki z Ukraińcami i bolszewikami, udział w kampanii wrześniowej i obronie Francji w 1940 roku, aż do utworzenia 1. Dywizji Pancernej, która biła się we Francji, Belgii, Holandii i Niemczech w latach 1944 - 45. W filmie pokazane są również powojenne losy Maczka, który zmuszony został do pozostania na emigracji. 19:00 CZAS HONORU - ODC. 73 "SĄD LEŚNY" Serial wojenny, 46 min, Polska, 2013 Reżyseria: Michał Kwieciński, Michał Rosa, Grzegorz Kuczeriszka Scenariusz: Ewa Wencel, Jarosław Sokół Aktorzy: Ewa Wencel, Katarzyna Gniewkowska, Krzysztof Stelmaszyk, Maciej Zakościelny, Jakub Wesołowski, Jan Wieczorkowski, Antoni Pawlicki Rainer szczegółowo opisuje Celinie swoją współpracę z Leną w czasie wojny. Celina musi spotkać się z Leną Janisz, odbity przez Michała, zleca mu zorganizowanie spotkania dowódców najważniejszych ugrupowań podziemnych. Planuje stworzyć podziemny, opozycyjny sejm. Michał słysząc w radiu wiadomości rozpoznaje głos Wandy. Dzięki temu trafia do podwarszawskiego mieszkania Wandy i Bronka Władek z oddziałem wysłuchują skarg jednego z wiejskich gospodarzy na grupę Generała ponoć plądrującą okoliczne wsie. Władek postanawia wymierzyć sprawiedliwość Michał odwiedza Celinę. Z lekkim wyrzutem ogląda paszport ofiarowany jej przez Amerykanów. Wygląda na to, że ich drogi na dobre się rozchodzą Bronek śledzi Emilię. Ma nadzieję, że ta naprowadzi go na Karkowskiego 19:55 BOMBA - CZ. 1/2 (1/2) Film dokumentalny, 52 min, USA, 2015 Reżyseria: Rushmore Denooyer, Kirk Wolfinger Scenariusz: Rushmore Denooyer Film odsłania kulisy pracy nad wynalezieniem pierwszej bomby atomowej, jednego z najpotężniejszych i najbardziej destrukcyjnych wynalazków w historii. Pokazuje, jak ludzie poskromili jego niesamowitą moc i jakie wyzwania stawia to przed nami. Odrestaurowane materiały filmowe, rzadkie nagrania testów jądrowych z lat 50. i 60. pokazują moc i zaskakująco pociągające piękno nuklearnych eksplozji. W filmie wystąpili: historyk specjalizujący się w badaniach nad bronią nuklearną Richard Rhodes, były sekretarz obrony William Perry, były sekretarz stanu George Shultz, a także liczni naukowcy, projektanci broni, piloci oraz zwykli ludzie, którzy mieli styczność z bombą atomową. Dzięki temu każdy może zweryfikować swój pogląd o trafności decyzji społeczeństw, by żyć obok wynalazku, który w każdej chwili może zniszczyć Ziemię. 22:10 PO PRL-U - JESIEŃ LUDÓW Dysk./wywiad/debata, 25 min, Polska, 2019 Scenariusz: Grzegorz Sieczkowski Zdjęcia: Michał Jarosiński, Witold Karaś, Marcin Krynicki Wykonawcy: Beata Michniewicz (prowadząca) Jesień Ludów to bardzo popularne publicystyczne określenie procesu rozpadu rządów komunistycznych w bloku wschodnim w Europie Środkowo - Wschodniej, którego nasilenie przypadło na jesień 1989. Charakter wydarzeń z 1989 roku nasuwał skojarzenie z Wiosną Ludów z 1848 roku. W programie szukamy odpowiedzi między innymi na pytania: kiedy zaczęła się Jesień Ludów, jaki był wpływ pierestrojki na jej przebieg, oraz dlaczego Polacy i Węgrzy byli liderami tych zmian. 22:40 WOLNE MIASTO Dramat wojenny, 96 min, Polska, 1958 Reżyseria: Stanisław Różewicz Scenariusz: Jan Józef Szczepański Zdjęcia: Władysław Forbert Muzyka: Andrzej Dobrowolski Aktorzy: Włodzisław Ziembiński, Kazimierz Wichniarz, Stanisław Jasiukiewicz, Jerzy Śliwa, Bronisław Dardziński, Piotr Fronczewski, Hanna Zembrzuska, Jan Machulski, Irena Netto, Danuta Królska "Pierwszy polski film o wrześniu 1939 roku". Pod tym hasłem "Wolne miasto" ma zapewnione miejsce w annałach rodzimej kinematografii. Reżyser Stanisław Różewicz z obfitującego w dramatyczne wydarzenia pierwszego miesiąca II wojny światowej wybrał epizod rzadko eksponowany w podręcznikach historii. Obrona Poczty Gdańskiej nie pochłonęła wszak tylu ofiar, co walki o Westerplatte czy Warszawę. Nie miała też takiego polityczno - militarnego znaczenia, jak zmagania o Hel czy twierdzę Modlin. Trwała też znacznie krócej niż tamte, przełomowe bitwy. Jeśli jednak bliżej przyjrzeć się jej dziejom, odsłoni się skondensowany do minimum, ale przez to niesłychanie wyrazisty dramat grupy cywilów, którzy niczym dawni bohaterowie Żeromskiego do końca bronili z góry przegranej sprawy. Jaką bowiem szansę na zwycięstwo miał personel poczty wobec świetnie uzbrojonych, przeważających sił niemieckich? Pod względem gatunkowym "Wolne miasto" również otwiera w polskiej kinematografii nowy rozdział. Jest bowiem pierwszym rodzimym "reinscenizowanym dokumentem wojennym". Ten typ filmu wywodzi się w prostej linii z dokumentu, powstającego "na placu boju". Kinematografia europejska zna przykłady dzieł ważnych i wybitnych, realizowanych w tej konwencji. Recenzenci "Wolnego miasta" przywoływali na poparcie tej tezy takie filmy jak: "Bitwa o ciężką wodę" Mllera i Dreville'a, "Bitwę Stalingradzką" Pietrowa i "Ostatni akt" Pabsta. Mimo utyskiwań części krytyki "Wolne miasto" przyjęte zostało bardzo dobrze. Chwalono pracę aktorów i reżysera. Podobały się zdjęcia Władysława Forberta, zwłaszcza te ukazujące powolną wewnętrzną agonię Poczty, wstrząsanej wybuchami, targanej pociskami, wypełnionej ludzkim przerażeniem, poświęceniem i heroizmem. Fabuła filmu dzieli się na trzy części. Pierwsza opowiada o codziennym życiu przyszłych bohaterów. Ukazuje ich w pracy, w domu, na ulicy. Widz łatwo odnajduje w nich własne problemy, nadzieje, marzenia. Z drugiej jednak strony reżyser wyraźnie kreśli okoliczności poprzedzające dramat - napiętą sytuację w Gdańsku, coraz dokuczliwszą hitlerowską butę i agresywność. Atmosfera zagęszcza się, bliskość kataklizmu staje się wyczuwalna. Część druga to zapis rozpaczliwej walki nie tylko o obronę Poczty, ale o własną godność i honor. Kamera operuje głównie w gmachu oblężonego budynku. Jeśli go opuszcza, to tylko po to, by uprzytomnić widzowi beznadziejność położenia obrońców wrześniowej reduty. I wreszcie część trzecia - gorzki finał, w którym pozostali przy życiu pocztowcy z rękami na karku idą na stracenie pośród szyderstw i drwin swych pogromców. 00:35 "SENSACJE XX WIEKU" - ENIGMA CZ. 1 (ENIGMA CZ. 1) Dokument fabularyzowany, 43 min, Polska/Wielka Brytania, 2015 Reżyseria: Robert Wichrowski Scenariusz: Bogusław Wołszański Zdjęcia: Waldemar Szmidt Aktorzy: Krzysztof Czeczot, Mateusz Banasiuk, Grzegorz Małecki, Marcin Sztabiński, Marcin Czarnik, Marcin Kwaśny Największym polskim wkładem w zwycięstwo w II wojnie światowej było złamanie przez polskich kryptologów tajemnicy niemieckiej maszyny szyfrującej Enigma. Szczodry dar polskiego wywiadu, przekazany aliantom w przededniu wybuchu wojny, dał im nadzieję w czasie klęsk wczesnego okresu wojny i umożliwił pierwsze zwycięstwa, prowadzące do wielkiego przełomu. Dzieło matematyków Mariana Rejewskiego, Jerzego Różyckiego i Henryka Zygalskiego, a także ich dowódców i towarzyszy broni z Biura Szyfrów, miało wiele wymiarów: historyczny (skracając o 2 - 3 lata koszmar wojny, a zdaniem niektórych historyków decydując o jej wyniku; humanitarny (ratując przed zagładą wiele milionów istnień ludzkich); naukowy (tworząc podwaliny współczesnej kryptologii, także w jej cywilnym wydaniu). Jednakże ten sukces został nam skradziony; tylko historycy wiedzą, że to Polacy złamali Enigmę. Prawdę o Enigmie ujawniono późno i w sposób deprecjonujący kluczowy wkład Polaków. Nawet, jeśli dzisiaj większość naukowców uznaje ich pionierską rolę, powszechna wiedza na ten temat nie jest kształtowana przez książki historyków, lecz produkty kultury masowej, prezentujące rolę polskich kryptologów w sposób zafałszowany. Czteroodcinkowe widowisko przedstawia, jak doszło do złamania szyfru Enigmy, przed którym skapitulowali brytyjscy i francuscy kryptolodzy, uznając, że jest to zadanie niemożliwe do wykonania. 01:20 BYŁO, NIE MINĘŁO - KRONIKA ZWIADOWCÓW HISTORII. - SZKIC DO PORTRETU OJCA Magazyn, 22 min, Polska, 2019 Autor: Adam Sikorski Wykonawcy: Artur Kalicki Szkic do portretu ojca Kiedy w Europie umilkły pomruki wojny, setki tysięcy polskich rodzin zaczęło stawiać pytania o losy swoich najbliższych. Jednym udawało się zdobyć strzępy informacji, inni stawali bezradni wobec mroku historii. Najwytrwalsi nie ustali do dziś. Do naszej redakcji zwrócił się listowanie pan Julian Szczerbiński. Opowiemy dziś historię jego ojca, niezwykłego człowieka służącego w niezwykłej jednostce 201. Pułku Piechoty jednostki rezerwowej, zmobilizowanej w sierpniu 1939 r. , a w kampanii wrześniowej walczącej w składzie Armii Kraków. W dziesiątym dniu wojny znaczne siły Armii Kraków stanęły przed realną groźbą zamknięcia w potrzasku. W takich sytuacjach dowódcy i żołnierze zdają najsurowszy egzamin. 01:55 ENCYKLOPEDIA II WOJNY ŚWIATOWEJ - STALINGRAD CZ 2 Magazyn, 28 min, Polska, 1993 Scenariusz: Bogusław Wołoszański, Maciej Zakrocki Zdjęcia: Andrzej Żydaczewski Wykonawcy: Bogusław Wołoszański (prowadząca) Cykl popularyzujący wiedzę o historii II wojny światowej. Druga część odcinka poświęconego klęsce niemieckiej pod Stalingradem. Program bogato ilustrowany archiwalnymi materiałami filmowymi.