TVP Historia Sobota, 09.05.2020 06:55 BYŁ TAKI DZIEŃ - 9 MAJA Felieton, 2 min, Polska, 2006 Autor: Janusz Weychert 1502 - czwarta wyprawa Kolumba; 1943 - Niemcy likwidują kolejne bunkry na ul. Miłej w Warszawie, poprzedniego dnia zabili Mordechaja Anielewicza i kierownictwo ŻOB; 1970 - Kisiel w "Dzienniku" ocenia komunistyczną celebrację "Dnia Zwycięstwa"; 07:05 SEKRETY WYKUTE W KAMIENIU - ODC. 3/8 TEBY, STOLICA WIECZNEGO EGIPTU (THEBES, THE RIVERBANKS OF ETERNITY) Film dokumentalny, 51 min, Francja, 2005 Reżyseria: All Carpenter Nil albo nic! Tak mawiali Rzymianie. Rzeka ta regularnie wylewała, co cywilizacji faraonów umożliwiło pełen rozkwit między czwartym a pierwszym tysiącleciem przed naszą erą. Rzeka była jedynym szlakiem łączącym dwa światy. Górny Egipt, zwrócony ku Afryce... i Dolny Egipt, otwarty na Morze Śródziemne. W starożytności zamieszkany Egipt ograniczał się do wąskiej doliny Nilu. Dookoła rozciągała się nieprzyjazna pustynia. Nil był również związany z innym przeciwieństwem: życia doczesnego na brzegu wschodnim, i życia pozagrobowego umiejscowionego na brzegu zachodnim. Koncepcja ta miała wpływ na organizację przestrzenną miast faraonów. Najnowsze odkrycia archeologiczne z Teb dowodzą, że wizja przeciwstawiająca brzeg żywych brzegowi umarłych, była mocno ograniczająca. Wykopaliska dostarczyły wielu informacji o dniu powszednim ludzi znad Nilu; o świecie symboliki bogów i zmarłych w czasach Ramzesa II. W trzecim odcinku cyklu podróż do Teb, stolicy wiecznego Egiptu. 09:00 ZAKLĘTY DWÓR - ODC. 1/7 CIEŃ STAROŚCICA Serial historyczno - przygodowy, 57 min, Polska 1976 Reżyseria: Antoni Krauze Scenariusz: Andrzej Wydrzyński Zdjęcia: Stefan Pindelski Występują: Krzysztof Jasiński, Gustaw Lutkiewicz, Roman Wilhelmi, Jerzy Binczycki, Tadeusz Bartosik, Zofia Czerwińska, Wiesław Gołas, Grażyna Fryman - Kruk, Jan Nowicki, Bruno O'ya, Mieczysław Voit, Janusz Zakrzeński, Janusz Paluszkiewicz i inni "Zaklęty dwór" skupia jak w soczewce główne cechy powieści romantycznej. Przy jego realizacji Antoni Krauze objawił zręczność w operowaniu efektem sensacji, tajemniczości i romantyczną symboliką wielu obrazów, a zarazem pokazał świetne wyczucie w prowadzeniu scen satyryczno - komicznych"- komplementowała twórcę filmu krytyka. Równocześnie powodzenie serialu skłoniło recenzentów do poszukiwania odpowiedzi na pytanie, kim był autor"tej powieści z dreszczykiem", według której nakręcono film. Istotnie, Walery Łoziński (1837 - 61) jest dziś pisarzem zapomnianym. Zginął młodo w pojedynku, nie dotarłszy do armii Garibaldiego, do której zamierzał się zaciągnąć (był gorącym patriotą, już w młodości"zarażonym"demokratycznymi ideami epoki - z gimnazjum w Samborze został relegowany za"wrogie nastawienie do rządu" austriackiego). Zdążył napisać pięć powieści, sporo wierszy, utwór sceniczny, dziesiątki artykułów i drobiazgów literackich do wszystkich gazet lwowskich. W powieściach"Szlachcic chodaczkowy","Szaraczek i karmazyn"przeciwstawiał kosmopolityzm i egoizm"karmazynów"szczeremu patriotyzmowi drobnej szlachty. Do jego najdojrzalszych utworów należą"Czarny Matwij"oraz dwie powieści o spiskach galicyjskich przed rokiem 1848 -"Zaklęty dwór"i jego kontynuacja "Dwie noce", gdzie wprowadził postać emisariusza Towarzystwa Demokratycznego Polskiego, który działa na terenie zaboru austriackiego przed wybuchem Wiosny Ludów. "Zaklęty dwór", jedna z najciekawszych powieści politycznych epoki, jednocześnie jest dowodem na to, jak zręcznie umiał Łoziński budować sensacyjną, awanturniczą intrygę i nastrój niesamowitości i grozy. Trzej główni bohaterowie serialu to tajemniczy maziarz oraz Juliusz Żwirski, spadkobierca znanego z dziwactw starościca Mikołaja, i jego szkolny kolega Damazy Czorgut (obu młodzieńców autor obdarzył pewnymi przymiotami i elementami własnej biografii). Damazy przyjeżdża właśnie do Żwirowa, rodowej siedziby przodków Juliusza. Intryguje go stary, opuszczony dwór starościca Mikołaja strzeżony przez Kostię Bulija, a wśród miejscowej ludności budzący zabobonną trwogę. Miejscowy sędzia opowiada Czorgutowi historię starościca i ujawnia treść jego testamentu. 10:05 OKRASA ŁAMIE PRZEPISY - W GARNKU PIWOWARA Magazyn, 25 min, Polska, 2020 Reżyseria: Tomasz Rostworowski Scenariusz: Tomasz Rostworowski, Karol Okrasa Zdjęcia: Józef Szymura, Jarosław Frankowski, Sławomir Orman Wykonawcy: Karol Okrasa (prowadzący) W tym odcinku Karol Okrasa ruszy na Żuławy na spotkanie z piwowarem. Dziś mało kto zdaje sobie sprawę z faktu, że zanim kawa czy herbata stały się podstawowymi napojami serwowanymi na śniadanie, nasi przodkowie rankiem posilali się zupą piwną, zwaną gramatką, faramuszką czy biermuszką. Dodawano do niej w zależności od zamożności domu ser, żółtka, śmietanę, korzenie, cukier, miód. Najstarsze polskie przepisy na taką zupę pochodzą z XVI wieku. Na Żuławach tradycja warzenia piwa w gospodarstwach domowych liczy dobre kilkaset lat, a co ciekawe przywilej warzenia piwa mieli również chłopi. Tymczasem na pozostałych terenach dawnej Polski przywilej ten miały tylko klasztory, dwory i miasta. I co ważne z punktu widzenia kucharza, do potraw wykorzystywano także piwne półprodukty, takie jak brzeczkę, słodowany jęczmień, pachnący cytrusami chmiel. I właśnie te składniki, a nie samo piwo Karol wykorzysta do przygotowania swoich propozycji. Przygotuje chrupiące paski z indyka panierowane w słodzie jęczmiennym, rybę w sosie chmielowym oraz uda indyka duszone w piwnej brzeczce. 10:35 WSZYSTKIE KOLORY ŚWIATA - EGIPT - WOKÓŁ NILU (FLAVORS) Film dokumentalny, 51 min, Francja, 2008 Reżyseria: Eric Bacos W kolejnym odcinku serii podróż do Egiptu. Dotrzemy do piramid w Aleksandrii i do delty Nilu, a także do Kairu, gdzie odkryjemy wyjątkowe muzeum. Nil zaprowadzi nas do Górnego Egiptu, gdzie będziemy podziwiać niezwykłe świątynie. Przeprawimy się przez pustynię, by zanurkować w Morzu Czerwonym. 12:50 DZIEWICZA NOWA ZELANDIA - ODC. 3/6. PARK NARODOWY GÓRY COOKA (ODC. 3/6) Film dokumentalny, 44 min, USA, 2013 Reżyseria: Alex Clark, Nicky Hommond Scenariusz: Cameron Crawford Nowa Zelandia to niezwykłe miejsce, przez długi czas izolowana na rozległym Pacyfiku stała się ewolucyjnym "laboratorium". W jego pierwotnych lasach żyją unikalne i często dziwne formy życia; ptaki, które nie chcą latać, gigantyczne owady i żywe skamieliny o niebadanym wieku. Nowa Zelandia to ciągle zmieniające się krajobrazy - od szczytów Mt Aoraki Mt Cook, najwyższego wzniesienia tego obszaru, do tajemniczych "cieni" Fiordlandu i niezwykłych głębin Hauraki Marine Park. Seria odkrywa najdziksze miejsca parków narodowych Nowej Zelandii. 13:45 POLSKIE 100 LAT - POLACY NA EMIGRACJI 1945 - 1956 Film dokumentalny, 24 min, Polska, 2019 Reżyseria: Krzysztof Talczewski Scenariusz: Mirosław Chojecki, Piotr Weychert Muzyka: Michał Lorenc Wykonawcy: Kazimierz Kaczor, Tomasz Marzecki Cykl filmów dokumentalnych opowiadających o najważniejszych wydarzeniach i postaciach w historii Polski od przełomu XIX i XX wieku po rok 2004. Po II wojnie światowej poza granicami kraju znalazły się tysiące przedstawicieli elit politycznych, wojskowych, literackich, naukowych, artystycznych, sportowych oraz zwykłych emigrantów. Tysiące Polaków, aresztowanych i wywiezionych z kraju w latach 1939 - 1945, opuszczało wyzwalane obozy w Niemczech. Wszyscy zadawali sobie pytanie: czy jest sens powrotu do kraju? Wielu z nich nie miało dokąd wracać, bowiem ich domy znalazły się na terenach Związku Sowieckiego. Wielu obawiało się powrotu do Polski, spodziewając się represji komunistycznych. W 1945 roku poza krajem przebywało około 2, 5 miliona Polaków, których wojna wyrzuciła z kraju. Największe ich skupisko znajdowało się w Anglii. Emigranci, niezależnie od wewnętrznych sporów i kłótni, stosunku do nieuznawanego przez świat zachodni rządu emigracyjnego, tworzyli szkoły, teatry, instytuty naukowe, wydawnictwa książkowe i prasowe. Do najważniejszych instytucji, które miały znaczenie także w kraju należało Radio Wolna Europa i Instytut Literacki Jerzego Giedroycia. Biorąc pod uwagę całokształt działalności środowisk emigracyjnych uprawnione wydaje się stwierdzenie, że Polakom udało się stworzyć państwo polskie na obczyźnie. Był to jedyny tego rodzaju przypadek w dziejach powojennej Europy. 14:20 PODRÓŻE Z HISTORIĄ S.V - ODC. 54 ZWYKŁA HISTORIA NIEZWYKŁYCH NAZW Film dokumentalny, 25 min, Polska, 2017 Reżyseria: Radosław Kotarski Scenariusz: Radosław Kotarski Skąd wzięły się nazwy polskich miast i miasteczek? Jak to się stało, że dzisiaj mieszkamy na terenie zwanym Warszawą, Lublinem czy Szczecinem? Co o tym zdecydowało? Na te pytanie stara się odpowiedzieć Radosław Kotarski. Rusza w podróż po Polsce, aby odkryć historie stojące za nazwami, którymi posługujemy się na co dzień. 14:50 TAJEMNICE WŁOSKICH MIAST - WENECJA (ITALY’S INVISIBLE CITIES) Film dokumentalny, 49 min, Wielka Brytania, 2017 Reżyseria: Harvey Lilley Wykonawcy: Michael Scott, Alexander Armstrong Historyk dr Michael Scott odkrywa skarby trzech słynnych włoskich miast - Neapolu, Wenecji i Florencji. Dzięki zastosowaniu najnowocześniejszych technologii, w tym skanowania 3D o ultrawysokiej rozdzielczości, a także dzięki zdjęciom lotniczym i grafice komputerowej zobaczymy nieznane i ukryte przestrzenie tych niezwykłych miast. Innowacyjne podwodne skanowanie Zatoki Neapolitańskiej ujawnia zatopiony świat dawnego kurortu, który zatonął podczas starożytnego trzęsienia ziemi. W Wenecji zespół bada, co kryje się pod jej wspaniałymi pałacami. We Florencji nowoczesne skanowanie 3D wielkiej katedry Il Duomo, jak ją nazywają Włosi, ukazuje piękno i wyrafinowanie pionierskiej inżynierii stojącej za największą na świecie ceglaną kopułą - śmiały wyczyn kreatywnego umysłu, który zdefiniował Renesans. 15:50 SPÓR O HISTORIĘ - WŁADCY POLSCY: JAN II KAZIMIERZ Dysk./wywiad/debata, 31 min, Polska, 2017 Scenariusz: Elżbieta Szumiec - Zielińska Wykonawcy: Maciej Zakrocki (prowadzący) Jan II Kazimierz Waza, ostatni polski monarcha z dynastii Wazów wstąpił na tron po śmierci przyrodniego brata, Władysława IV. Koronacja czterdziestoletniego króla odbyła się 17 stycznia 1649 roku. Wcześniej nowy władca zdążył wziąć udział w wojnie trzydziestoletniej, trafić na dwa lata do więzienia i otrzymać z rąk papieża godność kardynała. Kiedy okazało się, że nie przynosi ona żadnych profitów, Jan Kazimierz zrzekł się jej i powrócił do Polski. Dwudziestoletnie panowanie Jana Kazimierza naznaczone było wojnami. W lipcu 1655 roku z dwóch stron w granice Rzeczypospolitej wkroczyły wojska szwedzkie. Uwikłana w wojnę z Moskwą i Kozakami Rzeczpospolita wydawała się być łatwym łupem dla spragnionych nowych zdobyczy Szwedów. Jan Kazimierz uciekł na Śląsk, skąd powrócił na początku 1656 roku. 1 kwietnia 1656 roku w katedrze lwowskiej oddał Rzeczpospolitą pod opiekę Matki Bożej, ogłaszając ją Królową Polski. W 1658 roku zawarta została Unia Hadziacka, w roku następnym zaprzysiężona przez króla i zatwierdzona przez sejm. Ustanawiała ona trzeci człon Rzeczypospolitej Księstwo Ruskie. Nie została wprowadzona wobec przeciwdziałania Moskwy. W 1667 roku na mocy rozejmu w Andruszowie Polska oddala Rosji tymczasowo ziemię smoleńską i zadnieprzańską Ukrainę wraz z Kijowem. Jan Kazimierz abdykował 16 września 1668 roku. Zostawiał Rzeczypospolitą w opłakanym stanie. Zmarł cztery lata później, we Francji. Na wieść o upadku twierdzy w Kamieńcu doznał ataku apopleksji. Współcześni królowi złośliwie odczytywali jego inicjały I. C. R. nie jako Ioannes Casimirus Rex, czyli Jan Kazimierz Król, ale Initium Calamitatis Regni, czyli Początek Upadku Królestwa. 16:35 TAJEMNICZY KSIĘŻYC (THE MOON) Film dokumentalny, 57 min, Wielka Brytania, 2006 Reżyseria: Ruth Whippman W filmie zaprezentowano materiały archiwalne i zdjęcia z misji Apollo, NASA i Europejskiej Agencji Kosmicznej, wywiady z licznymi osobami na temat aktywności księżycowej oraz pełen rachunek relacji człowieka z Księżycem oraz innymi naturalnymi satelitami. Program przedstawia historię wierzeń i mitów związanych z Księżycem, a także postęp naukowy, jaki stał się udziałem ludzkości - od starożytnego kultu Księżyca, do wyścigu kosmicznego w latach 60. Obecnie fascynacja człowieka Księżycem ponownie przeżywa swój rozkwit: na pustyni Utah Towarzystwo Księżycowe wybudowało pełnowymiarowe symulacje księżycowe, a firma Space Adventures oferuje bilety na Księżyc dla super bogatych pasjonatów. 17:40 KUCHNIA JAGIELLONÓW ODC. 1 Magazyn, 25 min, Polska, 2020 "Kuchnia Jagiellonów" jest cyklem, w którym autorzy przedstawiają czasy dynastii Jagiellonów od strony kuchni. Kuchnia tamtych czasów to nie tylko tłuste mięsiwa suto podlewane miodem. To kuchnia pełna finezji, owoców, warzyw, zup i wypieków. Jej tajemnice przybliży widzom Łukasz Modelski. W pierwszym odcinku Łukasz Modelski ugotuje: wykwintną polewkę z drobiu z cynamonem, flaki godne królewskiego stołu, którym bliżej do trippa fiorentina - klasyki kuchni florenckiej - niż naszych polskich flaków, a na deser zafunduje pudding ryżowy na mleku migdałowym. 18:05 STULECIE WINNYCH S.I - ODC. 9 Serial historyczny, obyczajowy, 43 min, Polska, 2019 Reżyseria: Piotr Trzaskalski Scenariusz: Ariadna Lewańska, Małgorzata Retei Muzyka: Wojciech Lemański Aktorzy: Kinga Preis, Jan Wieczorkowski, Roman Gancarczyk, Weronika Humaj, Karolina Bacia, Katarzyna Kwiatkowska, Arkadiusz Janiczek, Olaf Lubaszenko, Andrzej Mastalerz, Anna Grycewicz, Sandra Drzymalska, Patryk Szwichtenberg, Tomasz Włosok, Jakub Sasak, Maria Sobocińska Jest sierpień 1932 rok. Na weselu Mani i Pawła bawią się wszyscy Winni i przyjaciele rodziny. Jedynie Ania jest smutna. Wiem, że ci jest ciężko - mówi do wnuczki Antoni. Ale, zobaczysz, innego spotkasz - dodaje zdziwionej jego przenikliwością Ani. Po weselu Ania wyjeżdża na studia do Warszawy. Podczas wizyt w domu unika spotkań z siostrą i szwagrem. W pałacu Wieruszów trwa generalny remont. Jasiek sprawdza się tam jako elektryk. Ma nadzieję, że Łucja spojrzy na niego łaskawym okiem. Tymczasem panience marzy się europejski wystrój domu. Na życzenie córki Wierusz sprowadza do pałacu włoskiego stolarza, Guido. Wieruszowa uważa to za fanaberię pasierbicy. W kraju kryzys, a ty nasze pieniądze wydajesz na zbytki. Każe mężowi wybierać między sobą i tą przybłędą. Włoski stolarz cierpi z powodu polskiego jedzenia i nie ma siły pracować. Co wy tam jecie w tych Włoszech - pyta Bronia, która zostaje na ratunek sprowadzona przez Wierusza do pałacowej kuchni. Szybko znajduje z Guido wspólny język. Tymczasem małżeństwo Mani i Pawła nie układa się dobrze. Paweł jest obojętny na uroki żony, unika bliskości. Wczoraj obudziłam się w środku nocy i jego nie było - zwierza się siostrze Mania. Ania czuje się winna za zachowanie Pawła. 19:00 JEDYNY TAKI WYKRYWACZ UŚPIONEGO ZABÓJCY Dokument fabularyzowany, 47 min, Polska, 2019 Wykrywacz typu W - 3 - P, W - 4 - P i WM1, powszechnie stosowany przez saperów polskich, konstrukcją zbliżony do sprzętu używanego w armiach całego świata. Pozwala na wykrycie min magnetycznych, ukrytych lub zakopanych w ziemi. Takiej szansy nie mieli żołnierze w pierwszych latach II wojny światowej. Miny na polu walki, a często i na zapleczu frontu to seryjni skrytobójcy. 21:10 OFICER - ODC. 7/13 - MASZERUJ ALBO GIŃ Serial sensacyjny, 53 min, Polska 2004 Reżyseria: Maciej Dejczer Scenariusz: Wojciech Tomczyk Zdjęcia: Arkadiusz Tomiak Muzyka: Michał Lorenc Aktorzy: Borys Szyc, Magdalena Różczka, Paweł Małaszyński, Krzysztof Globisz, Jan Frycz, Andrzej Chyra, Krzysztof Janczar i inni Ryś i Kruszon przesłuchują Jubego, ale ten uparcie milczy. Zastraszony przez Granda strażnik więzienny, Małkiewicz, umożliwia Toporowi i Cypie zamordowanie Jubego. Grand rozprawia się również z Małkiewiczem, niepotrzebnym już świadkiem. Kruszon i Ryś ustalają w końcu tożsamość Granda, który okazuje się człowiekiem o dwóch twarzach: po pobycie w legii cudzoziemskiej ukończył amerykańską uczelnię, pracował w renomowanej firmie i doskonale zarabiał. Od czasu śmierci rodziców opiekuje się młodszą siostrą, Malwiną, studentką elitarnej prywatnej uczelni. Kruszon proponuje rozpracowanie od wewnątrz grupy Granda, sprzeciwia się jednak, gdy Aldona chce się podjąć tego niebezpiecznego zadania. Ostatecznie zapada decyzja, że to Kruszon, grając rolę menedżera światowca, zaprzyjaźni się z Grandem i zdobędzie dowody jego winy. Odpowiednio przeszkolony Tomek wprowadza się do luksusowego apartamentu. Dowiaduje się również, że Aldona i Ryś mają się wkrótce pobrać. 22:20 HISTORIA W POSTACIACH ZAPISANA - HENRYK IV, KRÓL NAWARRY I FRANCJI (HENRY IV) Film dokumentalny, 89 min, Francja, 2013 Reżyseria: Laure Delalex Wykonawcy: Marek Ciuniel, Stephane Bern (prowadzący) Bohaterem kolejnego odcinka francuskiej serii, poświęconej sekretom historii, jest francuski król Henryk IV. Podobno, za życia prowadził politykę budowania swego wizerunku, dbał o to, by przedstawiano go wyłącznie w dobrym świetle, co mu się w dużej części udało, bo do historii przeszedł jako sprawiedliwy władca, dbający o swoich poddanych. To właśnie ten protestancki król jest autorem powiedzenia "Paryż wart jest mszy!" - dla zdobycia władzy potrafił zmienić wiarę. Za życia jednak wzbudzał wiele kontrowersji - nie wszyscy darzyli go sympatią, był obiektem... 25 prób zamachu. Niestety, ostatnia próba okazała się udana; 14 maja 1610 roku król Henryk IV został zasztyletowany. Zabójcą był Franois Ravaillac. Okoliczności tej zbrodni nie udało się nigdy wyjaśnić. Historia w postaciach zapisana (tytuł francuski: "Secrets d ' Histoire") to seria programów historycznych, realizowanych i emitowanych przez francuską telewizję publiczną. Gospodarzem programu jest znany dziennikarz - Stephane Bern, którego przodkowie pochodzą z Polski. Każdy z odcinków przedstawia losy wybranej postaci historycznej oraz prezentuje skarby kultury - miejsca i zabytki stanowiące część europejskiego dziedzictwa. 24:00 PAMIĘĆ OBOZÓW (FRONTLINE (MEMORY OF THE CAMPS)) Film dokumentalny, 50 min, USA, 2005 Materiały zebrane w 1945 roku z taśm nakręconych przez reporterów kronik filmowych, towarzyszących żołnierzom wojsk alianckich wkraczającym do hitlerowskich obozów zagłady. Na taśmie filmowej zostały uwiecznione drastyczne sceny z Dachau, Auschwitz, Buchenwald oraz innych obozów śmierci, których nazwy nie są znane. Niektóre z ukazanych okropieństw wojny miały miejsce tuż przed wkroczeniem aliantów, gdy hitlerowcy próbowali zatuszować ślady swoich zbrodni. W montaż materiałów o zbrodniach hitlerowskich - zaraz po zakończeniu II wojny światowej - był zaangażowany Alfred Hitchcock. Dokument nie został jednak wówczas ukończony, materiały przeleżały w archiwum Imperialnego Muzeum Wojny w Londynie. Zostały one odkupione przez amerykańską sieć telewizji publicznej PBS i udostępnione szerszej widowni na świecie. Pierwszy publiczny pokaz archiwalnych materiałów w niezmontowanej formie odbył się w 40. rocznicę zakończenia wojny, 7 maja 1985 roku. Twórcy dokumentu z 2005 r. powstałego na bazie tych materiałów przedstawiają swój film bez zbędnych słów, obrazy w nim pokazane mówią tu same za siebie. Przedstawione zdjęcia mogą szokować i na pewno nie wszyscy będą w stanie je spokojnie oglądać. Dokumentalny film zrobiono jednak z nadzieją, że będzie on ważną, chociaż okrutną, lekcją historii z okresu II wojny światowej, pozwalającą poznać prawdę o holokauście. Filmową ciszę przerywa co jakiś czas wyważony komentarz czytany przez brytyjskiego aktora Trevora Howarda.