TVP Historia Piątek, 15.05.2020 06:50 BYŁ TAKI DZIEŃ - 15 MAJA. ODC. 563 Felieton, 2 min, Polska, 2006 Autor: Janusz Weychert 1891 - encyklika "Rerum novarum"; 1951 - Czesław Miłosz, attache kulturalny PRL w Paryżu ogłosił, że nie wraca do kraju; 1963 - premiera "Osiem i pół" Felliniego; 1977 - demonstracja w Krakowie po śmierci Stanisława Pyjasa; 07:10 MŁODY PIŁSUDSKI - ODC. 2 Serial historyczny, biograficzny, 44 min, Polska, 2018 Reżyseria: Jarosław Marszewski Scenariusz: Jarosław Sokół, Ewa Wencel Zdjęcia: Michał Sobociński Muzyka: Bartosz Chajdecki Aktorzy: Grzegorz Otrębski, Sebastian Cybulski, Marek Kalita, Ewa Wencel, Robert Czebotar, Filip Jacak, Philipp Mogilnitky, Jacek Mikołajczak, Marcin Pempuś, Waldemar Barwiński, Krzysztof Dracz, Evgen Malinowskiy, Georgi Angiełow, Nam Bui Ngoc, Angarag Tsolmon Epicka podróż Ziuka przez Rosję na miejsce zesłania na Syberii. W czasie podróży banda Mandżurów dowodzona przez Fenga, okrada Ziuka z pieniędzy. W drodze na Sybir Ziuk spotyka Dżamila, bojownika kaukaskiego, z którym siedział w więzieniu w Irkucku. Razem próbują uciec z transportu, ale próba ta kończy się niepowodzeniem. W czasie dalszej drogi na zesłanie Dżamil broni młodego Piłsudskiego przed bandą Fenga. Zimowa podróż do Kireńska, miejsca zesłania, dobiega końca. 10:25 ZADRZEWIENIA GENERAŁA CHŁAPOWSKIEGO Film dokumentalny, 25 min, Polska, 2003 Reżyseria: Sławomir Koehler Scenariusz: Maria Dłużewska, Przemysław Czajkowski Zdjęcia: Tomasz Samosionek Program o kontynuacji idei generała Dezyderego Chłapowskiego z Turwi koło Poznania, realizowanej obecnie po 150 latach przez placówkę Polskiej Akademii Nauk. Akcja zadrzewiania ma ogromne znaczenie dla stanowisk lęgowych wielu zwierząt, ponadto porośnięte lasem tereny regulują gospodarkę wodną, ustrzymują właściwą temperaturę pól i stanowią znakomitą barierę przeciwwietrzną. Społeczeństwo okolic Turwi, a szczególnie rolnicy i młodzież, mają tego świadomość i wspólnie z naukowcami realizują ideę Chłapowskiego. Są jednak i oponenci, którzy proponują inną koncepcję zadrzewień. 13:20 SPÓR O HISTORIĘ - WŁADCY POLSCY: ZYGMUNT III WAZA Dysk./wywiad/debata, 32 min, Polska, 2017 Scenariusz: Elżbieta Szumiec - Zielińska Wykonawcy: Maciej Zakrocki (prowadzący) W 1587 roku, po śmierci Stefana Batorego, podczas elekcji doszło do wyboru dwóch kandydatów na tron Rzeczypospolitej. Część szlachty opowiedziała się za Maksymilianem Habsburgiem. Inni zaś wybrali królewicza szwedzkiego, Zygmunta. Ostatecznie na tronie polskim zasiadł dwudziestojednoletni siostrzeniec Zygmunta Augusta, o wybór którego zabiegała szczególnie jego ciotka, królowa Anna Jagiellonka. Po śmierci ojca Jana III, król Polski Zygmunt 19 lutego 1594 wraz z żoną ukoronowany został na króla Szwecji. Luterańska opozycja nie chciała króla katolika, mimo że ten uroczyście zagwarantował prawa luteranom, i doprowadziła do buntu. Ekspedycja karna króla do Szwecji zakończyła się porażką i w 1599 roku został on zdetronizowany. Zygmunt nie przyjął tego aktu, co doprowadziło do wojny Polski ze Szwecją. W czasie jego panowania Rzeczypospolitą zajęła Moskwę. Car złożył mu hołd na Zamku w Warszawie, a jego syn Władysław został formalnie wybrany w 1610 roku na cara Rosji. W czasie jego panowania doszło do serii buntów kozackich. W 1620 roku po nieudanej wyprawie do Mołdawii wojska polskie poniosły klęskę po Cecorą. Granica z Turcją ustalona została na Dniestrze, co oznaczało definitywną utratę wpływów w Mołdawii i Wołoszczyźnie. W 1596 roku Zygmunt doprowadził w Rzeczypospolitej do unii kościelnej katolicyzmu i prawosławia, co dało w przyszłości Moskwie pretekst do mieszania się w wewnętrzne sprawy Rzeczypospolitej. W tym samym roku Zygmunt rozpoczął przenoszenie swej królewskiej siedziby z Wawelu do Warszawy. Spławianie dworu królewskiego Wisłą zakończyło się w 1609 roku. Od 1611 roku Warszawa miała tytuł "Miasta Rezydencjonalnego Króla Jego Mości". Kraków pozostał jednak oficjalną stolicą Polski. Zygmunt III Waza panował aż czterdzieści pięć lat. 14:30 ANGIELSCY CHŁOPCY Z BOMBOWCÓW (BOMBER BOYS) Film dokumentalny, 89 min, Wielka Brytania, 2012 Reżyseria: Harvey Lilley Wykonawcy: Ewan Mcgregor (prowadzący), Colin Mcgregor (prowadzący) Znany aktor angielski, Ewan McGregor i jego brat lotnik, Colin McGregor, przedstawiają porywającą, dramatyczną i rzadko opowiadaną historię pilotów bombowców RAF - u: ludzi, którzy walczyli i umarli na niebie nad Europą. Jest to opowieść o indywidualnym bohaterstwie i niezwykłym kolektywnym duchu. Ewan i Colin spotkają się z wieloma uczestnikami tamtych wydarzeń. Przeżyją i podejmą wiele wyzwań: Colin spełni swoje największe marzenie latania jednym z dwóch ocalałych bombowców Lancaster, a Ewan nauczy się, co to znaczy nawigować, bombardować, a także być strzelcem. 16:10 WOJNA STULETNIA - WYSŁANNICY BOGA 1415 - 1453 ODC. 3/3 (THE HUNDRED YEARS WAR) Film dokumentalny, 51 min, Wielka Brytania, 2013 Reżyseria: Serena Davies, Graham Johnston Wykonawcy: Elżbieta Groszek Wojna stuletnia to nazwa, nadana przez XIX - wiecznych historyków, serii konfliktów zbrojnych, które z przerwami toczyły się przez 116 lat, w XIV i XV wieku, pomiędzy Anglią i Francją. Podstawową przyczyną konfliktu był spór feudalny wokół statusu króla angielskiego wobec króla francuskiego. Historyk kultury, dr Nina Ramirez, próbuje przybliżyć skutki działań wojennych, które odbijały się w każdym aspekcie życia obydwu państw: artystycznym, kulturalnym i religijnym. Wojna stuletnia zapoczątkowała ostateczny rozwód między Francją i Anglią, czego skutki można dostrzec do dziś. 17:45 HISTORIA POLSKI - TAŚMY CHROMIŃSKIEGO Film dokumentalny, 50 min, Polska, 2010 Reżyseria: Jerzy Lubach Scenariusz: Jerzy Lubach, Andrzej Ślązak Zdjęcia: Andrzej Ślązak, Mateusz Skalski Muzyka: Tomasz Bajerski Film powstał wokół odkrytych przez reżysera materiałów archiwalnych z okresu tworzenia się Brygady Karpackiej w czasie II wojny światowej. Materiał został nakręcony przez Tadeusza Chromińskiego, amatora filmowca, który dokumentował zarówno ważne wydarzenia z historii Brygady, jak również okruchy życia żołnierzy w czasie wolnym i na służbie. Na ekranie zobaczyć można miedzy innymi generała Władysława Sikorskiego, pułkownika Stanisława Kopańskiego i generała władysława Andersa. 19:05 MŁODY PIŁSUDSKI - ODC. 3 Serial historyczny, biograficzny, 43 min, Polska, 2018 Reżyseria: Jarosław Marszewski Scenariusz: Jarosław Sokół, Ewa Wencel Zdjęcia: Wojciech Suleżycki Muzyka: Bartosz Chajdecki Aktorzy: Grzegorz Otrębski, Mariusz Kiljan, Kiljan Zielińska, Wiktoria Gorodeckaja, Ewa Wencel, Krzysztof Wach, Dominik Bąk, Grzegorz Mielczarek, Lena Frankiewicz, Jarosław Gajewski, Marta Wiśniewska, Piotr Piksa, Tomasz Bielawiec, Kirill Glaz, Pavel Kryksonou Po powrocie z syberyjskiego zesłania, Ziuk próbuje od nowa rozpocząć życie w rodzinnym Wilnie. Popada w depresję, którą lekarz określa jako syberyjską melancholię - przypadłość, na którą cierpi większość byłych zesłańców. Nie dają mu spokoju wspomnienia wielkiej miłości, którą przeżył na dalekiej Syberii. Tymczasem carskie represje wobec Polaków nasilają się. Trwa przyśpieszona rusyfikacja. Polaków obowiązuje zakaz mówienia w ojczystym języku poza własnym domem. Ziuk jako politycznie podejrzany musi co tydzień meldować się w żandarmerii. Powoli dojrzewa do decyzji, żeby porzucić zwyczajne życie i zaangażować się w konspiracyjną działalność przeciwko caratowi. 20:00 POLSKIE 100 LAT - POLITYKA PAŃSTWA WOBEC KOŚCIOŁA W LATACH 1944 - 1956 Film dokumentalny, 24 min, Polska, 2019 Reżyseria: Paweł Woldan Scenariusz: Mirosław Chojecki, Piotr Weychert Muzyka: Michał Lorenc Wykonawcy: Kazimierz Kaczor, Tomasz Marzecki Cykl filmów dokumentalnych opowiadających o najważniejszych wydarzeniach i postaciach w historii Polski od przełomu XIX i XX wieku po rok 2004. Film ukazuje historię Kościoła katolickiego w Polsce od zakończenia II wojny światowej w 1945 roku do 1956 roku. Kościół stał się w latach wprowadzania systemu komunistycznego w Polsce wrogiem dla władzy narzuconej przez Związek Sowiecki. Film przedstawia politykę władz wobec Kościoła katolickiego, od umiarkowanej i dość liberalnej do restrykcyjnej i mającej na celu likwidację kościoła i jego wpływu na społeczeństwo. Działalność Kościoła katolickiego zostaje ograniczona, a wielu księży, zakonnic i zakonników, a także biskupi uwięzieni. Punktem kulminacyjnym jest aresztowanie prymasa Polski kardynała Stefana Wyszyńskiego w 1953 roku. Po wydarzeniach w czerwcu 1956 roku i zmianie I sekretarza partii PZPR prymas zostaje zwolniony z uwięzienia. Władze zapowiadają przywrócenie demokracji w Polsce i w konsekwencji właściwe relacje z Kościołem katolickim. 20:40 MARSZAŁEK Teatr, 72 min, Polska, 2017 Reżyseria: Krzysztof Lang Scenariusz: Wojciech Tomczyk Zdjęcia: Adam Sikora Aktorzy: Mariusz Bonaszewski, Dorota Landowska, Maciej Zakościelny, Andrzej Grabowski, Mirosław Baka, Grzegorz Mielczarek, Adam Woronowicz, Wojciech Zieliński, Rafał Królikowski, Stefan Pawłowski, Agata Skórska, Artur Barciś Błyskotliwa sztuka współczesna o mniej znanych faktach z życia jednego z najwybitniejszych polskich polityków - marszałka Józefa Piłsudskiego. "Nawet gdybyśmy my napadli na Hitlera, to też byłaby to wojna obronna". Te słowa Józefa Piłsudskiego z 1934 roku stanowią motto dramatu Wojciecha Tomczyka. Autor opowiada o jednym z najmniej znanych momentów historii Europy XX wieku - planowanej przez Piłsudskiego interwencji zbrojnej w Niemczech, około 1933 roku. Interwencja ta miała związek z rozwojem sytuacji wewnętrznej w Niemczech i narastającą agresją reżimu hitlerowskiego. W warstwie dramatu osobistego jest to historia ostatnich lat życia marszałka Piłsudskiego. Podstarzały, chory i zmęczony ma podjąć decyzję o rozpoczęciu blitzkriegu przeciw Niemcom. Ta decyzja jest ryzykowna i może być tragiczna w skutkach. Marszałek ma wiele do stracenia, przede wszystkim swoje miejsce w historii. W gronie najbliższych współpracowników marszałek Piłsudski przedstawia swoją wizję polityki zagranicznej - swój polityczny testament. Między innymi przewiduje, że po jego odejściu, Polska będzie miała cztery lata spokoju, a reszta zależy już tylko od jego następców. Dziś w dobie dynamicznych zmian i niejasnej sytuacji na kontynencie warto przypomnieć myśl geopolityczną najwybitniejszego, być może, polityka w polskiej historii. Z pewnością możemy liczyć na gorący odbiór sztuki, a spektakl Telewizji Polskiej ma szansę wywołać publiczną debatę o imponderabiliach i stałych, niezmiennych fundamentach polskiej polityki i polskiej państwowości. 22:00 HISTORIA NA TEN CZAS - JAN ŻARYN CZ. 5 Bez klasyfikacji, 4 min, Polska, 2020 W tym odcinku: Utrwalanie przez komunistyczne władze wizerunku okupanta jako wyzwoliciela. Wzmacnianie zależności od ZSRS wbrew wolnościowym pragnieniom Polaków. Legitymizowanie się nowej władzy polegające na odebraniu Polakom historii i stworzeniu bezterminowej "nowej księgi dziejów" opartej na socjalistycznej wizji społeczeństwa. Instrumentalne wykorzystywanie patriotyzmu w procesie legitymizacji władzy. Wszystkie narzędzia represji stosowane przez komunistów nie przystawały do odwiecznego polskiego ducha wolności, czego efektem były bunty społeczne prowadzące finalnie do zmiany ustroju państwa. 22:05 ARCHIWUM ZIMNEJ WOJNY - KONIEC UKŁADU WARSZAWSKIEGO Magazyn, 29 min, Polska, 2019 Reżyseria: Jan Sosiński Scenariusz: Andrzej Mietkowski, Jan Sosiński Muzyka: Piotr Dziki Chancewicz Wykonawcy: Andrzej Mietkowski (prowadzący) Układ Warszawski był narzędziem sowieckiej dominacji w naszej części Europy. Prawie 40 lat bagnetami utrzymywał porządek w bratnim bloku socjalistycznym. Aż nastała Jesień Ludów 1989. A po niej zmiany, których nie spodziewał się nikt. Gośćmi Andrzeja Mietkowskiego są dr Paweł Kowal, politolog, historyk, ekspert ds. polityki międzynarodowej oraz dr hab. Sławomir Cenckiewicz, dyrektor Wojskowego Biura Historycznego, autor m.in. pracy "Długie ramię Moskwy. Wywiad wojskowy Polski Ludowej". Goście opowiadają o tym, dlaczego koniec Układu Warszawskiego był jednym z momentów zwrotnych polskiej historii końca XX wieku. Zastanawiają się, co było chwilą decydującą o rozpadzie, wspominają przemówienie prezydenta Reagana oraz spotkanie Davida Rockefellera, Wojciecha Jaruzelskiego i Zbigniewa Brzezińskiego w Nowym Jorku. Dyskutują o tym, kto zdawał sobie sprawę, że ta struktura wojskowa nie może przetrwać oraz o tym, jakich innych rozwiązań pośrednich szukano. Jakie były próby reformy Układu Warszawskiego? Którzy politycy byli za rozwiązaniem Układu Warszawskiego, a którzy bronili tej koncepcji? Jak na całą sytuacje zareagowały Stany Zjednoczone? Miękka strefa wpływów USA, Polska członkiem Partnerstwa dla pokoju. Rozmawiają o tym, czy w obóz władzy w Polsce zdawał sobie sprawę ze skali zmian? Jakie inne scenariusze nam groziły? Jaką rolę w rozmowach ze Stanami Zjednoczonymi odegrał Jan Paweł II? Czy lipiec 1991 roku to prawdziwy i ostateczny koniec komunizmu? Doktryna Breżniewa a doktryna Sinatry. Jak reagowali na całą sytuację Rosjanie? W programie cytowane są także wypowiedzi Ronalda Reagana, komentarz radiowy Zbigniewa Brzezińskiego po powrocie z Moskwy o planie zachowania Układu Warszawskiego, inne wypowiedzi archiwalne Zbigniewa Brzezińskiego i Lecha Wałęsy oraz wypowiedź Bruce’a Jacksona. Wykorzystywane są także mapy, archiwa TVP oraz fotografie PAP. 22:45 SZEROKIE TORY - JEDEN DZIEŃ Z ŻYCIA FRYZJERA W TIBILISI Reportaż, 24 min, Polska, 2004 Autor: Barbara Włodarczyk Kolejny reportaż z Gruzji, gdzie dokonała się bezkrwawa rewolucja. Bohaterem programu jest fryzjer, który pracuje w jednym z najlepszych salonów Tibilisi. W zakładzie tym bywają przedstawiciele klasy średniej. Jego klienci, jak to zwykle w takich miejscach, żywo dyskutują o tym, co ich boli, a co cieszy. Kamera towarzyszy bohaterowi w domu i w pracy w salonie fryzjerskim oraz w mieszkaniach klientek, a także w łaźni, gdzie wieczorem spotyka się z przyjaciółmi. Reportaż przedstawia warunki pracy i życia klasy średniej w Gruzji po Rewolucji Róż. 00:25 SENSACJE XX WIEKU - NAJWYŻSZA STAWKA Kameralne i studyjne (widowisko), 47 min, Polska, 2002 Reżyseria: Wojciech Pacyna Scenariusz: Bogusław Wołoszański Wykonawcy: Bogusław Wołoszański Widowisko historyczne przybliżające postać Otto Skorzenego, Austriaka, którego rodzina pochodziła spod Kwidzynia. Dlaczego to on stał się ulubionym oficerem Hitlera? W jaki sposób udało mu się dostąpić takiego zaszczytu? Był on założycielem i dowódcą pierwszej niemieckiej jednostki specjalnej SS. W 1943 roku wraz z oddziałem wziął udział w akcji uwolnienia Benito Mussoliniego, uwięzionego w hotelu Campo Imperatore. Skorzeny przypisał sobie zasługę powodzenia całej operacji i został awansowany do stopnia SS - Sturmbannfuhrera. Jego najważniejszym zadaniem było wylądowanie wraz z komandosami w górach pod Teheranem i zlikwidowanie Roosvelta - prezydenta Stanów Zjednoczonych, który przybył na koferencję do Teheranu. Kulisy spotkanie Stalina, Churchila i Roosevelta w Teheranie. 01:20 BYŁO, NIE MINĘŁO - KRONIKA ZWIADOWCÓW HISTORII. - USKRZYDLONE MARZENIA Magazyn, 22 min, Polska, 2019 Autor: Adam Sikorski Wykonawcy: Artur Kalicki Uskrzydlone marzenia. Oglądamy żmudną rekonstrukcję przedwojennego szybowca skonstruowanego przez Antoniego Kocjana. Szybowiec był przygotowywany do konkursu na olimpiadę w 1940 roku w Helsinkach. Nazywał się Orlik Olimpijski. Autorski program Adama Sikorskiego, przypominający postacie i miejsca, które odegrały znaczącą rolę w historii Polski. 01:50 ENCYKLOPEDIA II WOJNY ŚWIATOWEJ - KILKA NAJDŁUŻSZYCH DNI CZ. 2 Magazyn, 28 min, Polska, 1992 Scenariusz: Bogusław Wołoszański, Maciej Zakrocki Zdjęcia: Andrzej Żydaczewski Wykonawcy: Bogusław Wołoszański (prowadzący) Cykliczna audycja popularyzująca wiedzę o historii drugiej wojny światowej. Odcinek poświęcony największej operacji desantowej mającej na celu otwarcie drugiego frontu w Europie Zachodniej - lądowaniu aliantów w Normandii 6 czerwca 1944 roku.