TVP Historia Wtorek, 19.05.2020 06:50 BYŁ TAKI DZIEŃ - 19 MAJA. ODC. 567 Felieton, 2 min, Polska, 2006 Autor: Janusz Weychert 1674 - Jan Sobieski królem polskim; 1965 - zmarła pisarka Maria Dąbrowska; 1979 - pierwszy raport Konwersatorium "Doświadczenie i Przyszłość" inspirowany przez Stefana Bratkowskiego; 1983 - wyrok w sprawie Międzyzakładowego Robotniczego Komitetu "Solidarności"; 07:05 MŁODY PIŁSUDSKI - ODC. 4 Serial historyczny, biograficzny, 42 min, Polska, 2018 Reżyseria: Jarosław Marszewski Scenariusz: Jarosław Sokół, Ewa Wencel Zdjęcia: Wojciech Suleżycki Muzyka: Bartosz Chajdecki Aktorzy: Grzegorz Otrębski, Mariusz Kiljan, Zuzanna Zielińska, Wiktoria Gorodeckaja, Ewa Wencel, Piotr Czarniecki, Michał Lewandowski, Joanna Kuberska, Marek Nędza, Karol Pocheć, Cezary Kołacz, Piotr Piksa, Marta Wiśniewska, Juliusz Chrząstowski, Ewa Florczak Ziuk angażuje się w działalność socjalistyczną w Wilnie. Razem z przyjaciółmi Aleksandrem Sulkiewiczem oraz Stanisławem Wojciechowskim próbują pozyskać dla sprawy nowych zwolenników. W swoich poszukiwaniach Ziuk trafia do salonu Marii Juszkiewiczowej, którą otacza nimb wielkomiejskiej socjalistki wydalonej z Warszawy za nielegalną działalność oświatową. Kobieta robi na nim wrażenie. W jej salonie Ziuk zawiera też inną znajomość, która zaważy na jego dalszym życiu. Poznaje Romana Dmowskiego, który fascynuje go swoją osobą i poglądami. Obu mężczyzn łączy odraza do ugodowej postawy wobec caratu oraz żarliwa wiara w odzyskanie przez Polskę niepodległości. Wkrótce jednak ich drogi rozchodzą się na zawsze w gwałtowny sposób. 10:20 NIETOPERZ NA POLIGONIE Film dokumentalny, 24 min, Polska, 2003 Reżyseria: Sławomir Koehler Scenariusz: Maria Dłużewska, Przemysław Czajkowski Zdjęcia: Tomasz Samosionek Opowieść o realizacji ekologicznego projektu zagospodarowania terenów w okolicach Przemykowa i Wilkocina zdewastowanych przez stacjonujące tam przez długie lata wojska radzieckie. Na obszarach byłego poligonu znajdują się setki hektarów zniszczonej ziemi, na której nic nie rośnie. Tkwi tam wiele niewybuchów. Większość tych terenów pomału zarasta. Część obszaru jest stopniowo rozminowywana, sadzi się tam drzewa, kosi i pielęgnuje wrzosowiska. Dzięki temu rozwija się tam pszczelarstwo, a we wrześniu w Przemykowie odbywa się święto miodu. Na terenie poligonu założono hodowlę dzikich zwierząt. Jest tam wiele gatunków ptaków, rosną rzadkie rośliny np. owadożerna rosiczka. Powstał rezerwat buków, dębów i wielu gatunków dzikich zwierząt. Założono ścieżki ekologiczne odwiedzane przez turystów. W poradzieckich bunkrach stworzono największe w Polsce zimowisko dla nietoperzy. 13:30 SPÓR O HISTORIĘ - WŁADCY POLSCY: WŁADYSŁAW IV Dysk./wywiad/debata, 32 min, Polska, 2017 Scenariusz: Elżbieta Szumiec - Zielińska Wykonawcy: Maciej Zakrocki (prowadzący) Władysław Zygmunt Waza, znany jako Władysław IV, był najstarszym synem Zygmunta III Wazy i Anny Austriaczki. Po usunięciu w 1599 roku Zygmunta z tronu szwedzkiego stany szwedzkie zaproponowały, aby to Władysław objął tron w Uppsali. Miał jednak przyjąć protestantyzm i przebywać w Szwecji. Ojciec Władysława odrzucił te warunki. Kolejna okazja do objęcia władzy nadarzyła się jedenaście lat później. Piętnastoletni królewicz został w 1610 roku wybrany na cara Rosji. Znowu ojciec nie pozwolił mu zmienić wyznania i udać się do Moskwy na koronację. Niemniej formalnie był carem do 1613 roku, a tytularnie aż do 1634. Po śmierci ojca w 1632 roku wybrany został na króla Rzeczypospolitej. W czasie szesnastoletniego panowania prowadził wojny z Moskwą, Szwecją i Turcją. Planował zajęcie Krymu, na co nie zgodził się Sejm, a co w konsekwencji było jedną z przyczyn Powstania Chmielnickiego. Zmarnował możliwość włączenia Prus do Polski i zgodził się na przywrócenie tam władzy Hohenzollernów. Był też ostatnim królem, który odebrał hołd lenny z Prus Książęcych. Władysławowi IV zawdzięcza Warszawa jeden z najbardziej rozpoznawalnych pomników w Polsce: kolumnę Zygmunta wzniesioną na placu Zamkowym ku czci jego ojca. 14:10 W SZUMIE GWIAZD JESTEM Film dokumentalny, 60 min, Polska, 2018 Reżyseria: Natasza Ziółkowska - Kurczuk Scenariusz: Natasza Ziółkowska - Kurczuk Wykonawcy: Jan Peszek Film pokazuje Leśmiana w kontekście międzywojnia, w latach 20. zawistnie przemilczanego przez wiodące wówczas czasopisma literacko - artystyczne. Artysty mieszkającego w prowincjonalnym Zamościu, ale obracającego się w wąskim kręgu entuzjastów tworzących renesans kulturalny i intelektualny miasta po odzyskaniu niepodległości. Jego pobyt w Zamościu jest stałą inspiracją dla artystów i obecnych wydarzeń kulturalnych - podkreślają twórcy. 15:20 PARYSKI KORESPONDENT Film dokumentalny, 31 min, Polska, 2017 Reżyseria: Piotr Morawski Scenariusz: Piotr Morawski Maciej Morawski przez kilkadziesiąt lat był paryskim korespondentem polskiej sekcji Radia Wolna Europa. Teraz do kraju codziennie śle bloga, czyli coś na pograniczu dziennika, codziennych refleksji i obserwacji. Fragmenty tych blogów są wykorzystane w filmie. Kończy właśnie 88. rok życia i pisanie bloga, jak sam mówi, trzyma go w ryzach, pozwala znosić trudy i upokorzenia starości. Kiedyś jak mówi, jego głównym wrogiem była komuna, teraz jest nim starość, nieuchronnie nadciągający kres. Odważnie mierzy się z nim, nie spuszczając głowy. 15:55 KUCHNIA JAGIELLONÓW - ODC. 2 Magazyn, 25 min, Polska, 2020 Cykl przedstawiający czasy dynastii Jagiellonów od strony kuchni. A kuchnia tamtych czasów to nie tylko tłuste mięsiwa suto podlewane miodem. To kuchnia pełna finezji, owoców, warzyw, zup, wypieków. 16:30 LOLEK Film dokumentalny, 44 min, Polska, 2008 Autor: Krzysztof Tadej, Marcin Sępiak Reżyseria: Krzysztof Tadej, Marcin Sępiak Scenariusz: Krzysztof Tadej, Marcin Sępiak Dokument o życiu Karola Wojtyły w latach 1920 - 1946. W filmie występują ostatni żyjący w Polsce świadkowie tamtych dni, osoby, które dobrze znały wówczas przyszłego Ojca Świętego. Wielu z nich dopiero teraz ujawnia nieznane opowieści i wspomnienia dotyczące rozmów, spotkań, wydarzeń, w których uczestniczył Karol Wojtyła. Za życia Jana Pawła II nie mieli okazji podzielić się swoimi wspomnieniami, przeżyciami, doświadczeniami. 17:25 PIEŚŃ O UTRACONEJ OJCZYŹNIE Reportaż, 14 min, Polska, 2019 Scenariusz: Marcin Bradke Historia i przywiązanie do tradycji "polskich Greków". 17:50 HISTORIA POLSKI - ZACZĘŁY ODRASTAĆ NAM SKRZYDŁA Film dokumentalny, 46 min, Polska, 2018 Reżyseria: Piotr Kuciński Scenariusz: Piotr Kuciński Zdjęcia: Mirosław Basaj Pamiętam, kiedy wieczorem 16 października 1978 roku z Watykanu do świata przedostała się sensacyjna wiadomość. Po śmierci Jana Pawła I, którego pontyfikat trwał tylko 33 dni, 111 kardynałów na konklawe wybrało na nowego papieża kardynała Karola Wojtyłę, który przyjął imię Jan Paweł II. Wszyscy w telewizji oglądaliśmy, kiedy to na balkonie Bazyliki św. Piotra wygłoszono formułę "Habemus Papam!". Zastanawiałem się wtedy, co działo się za czerwoną kotarą chwilę przed wyborem, jakie emocje towarzyszyły Karolowi Wojtyle? Dorośli zastanawiali się, jakie emocje towarzyszyły władzom Polski Ludowej. Wszyscy pytali, czy papież Polak da radę sprostać wyzwaniom, usłyszałem też, że teraz zaczną odrastać nam skrzydła. Nie bardzo rozumiałem, o co chodzi, ale z dzisiejszej perspektywy wiem, że ten moment był początkiem zmian w Europie w kolejnych latach. To właśnie te słowa - Zwiastuję wam radość wielką: mamy papieża - w osobie kardynała świętego Kościoła rzymskokatolickiego, Wojtyły, który przybrał sobie imię Jan Paweł II - przyniosły nam Polakom najpierw nadzieję, a później wolność. W zasadzie wybór Karola Wojtyły to dla mojego pokolenia pierwszy kontakt z wielkim światem. To było jakby wczoraj. Nad Kaplicą Sykstyńską uniósł się biały dym. A potem na balkon wyszedł uśmiechnięty kardynał Karol Wojtyła i powiedział: "Nie wiem, czy potrafię wyrażać się jasno w Waszym... naszym jezyku włoskim. Jeżeli się pomylę, to mnie poprawcie". Koło historii dla Polaków zaczęło kręcić się na dobre. To był czas, kiedy wszyscy chłopcy na podwórku wysyłali listy do wielkich koncernów, licząc na to, że dostaną pocztą zwrotną kolorowy katalog i resoraka. Ja też na początku 1979 roku otrzymałem taką przesyłkę z włoskiego Fiata, a w niej krótki korporacyjny tekst, na którym ktoś odręcznie dopisał dziękujemy za papieża. To było tak, jakby ktoś powiedział głowa do góry, będzie dobrze. Pomyślałem, że warto w filmie dokumentalnym popatrzeć na świat z balkonu Bazyliki św. Piotra w 1978 roku. Coś zaczęło w nas kiełkować, a może zaczęły odrastać nam skrzydła? 19:05 MŁODY PIŁSUDSKI - ODC. 5 Serial historyczny, biograficzny, 42 min, Polska, 2018 Reżyseria: Jarosław Marszewski Scenariusz: Jarosław Sokół, Ewa Wencel Zdjęcia: Wojciech Suleżycki Muzyka: Bartosz Chajdecki Aktorzy: Grzegorz Otrębski, Mariusz Kiljan, Zuzanna Zielińska, Karol Pocheć, Cezary Kołacz, Joanna Kuberska, Marek Nędza, Piotr Czarniecki, Dominik Bąk, Adrianna Malecka, Emilian Kamiński, Adrian Brząkała, Maciej Brzoska, Michał Chołka, Stanislav Diachenko Ziuk i jego najbliżsi przyjaciele Sulkiewicz i Wojciechowski rozwijają konspiracyjną działalność przeciwko caratowi na coraz szerszą skalę. Grono socjalistycznych spiskowców powiększa się, między innymi o Kazię, młodą robotnicę. Do Królestwa zaczynają docierać ogromne ilości nielegalnych druków. Konspiratorzy nie zdają sobie sprawy że, szef wileńskiej żandarmerii pułkownik Kreutzberg umieszcza w ich otoczeniu prowokatora. Nieświadomi zagrożenia zaczynają planować założenie podziemnej drukarni w Wilnie i własnego pisma. Ziuk wysyła Wojciechowskiego do Anglii po zakup maszyny drukarskiej, którą Wojciechowski ma przemycić przez granicę. Prowokator Machejko podąża ich tropem. 20:00 PANI SPOD SZÓSTKI (THE LADY IN NUMBER 6) Film dokumentalny, 36 min, Wielka Brytania, 2019 Nagrodzony Oscarem krótkometrażowy film dokumentalny z 2013 roku, napisany, wyreżyserowany i wyprodukowany przez Malcolma Clarke'a. Film opowiada historię Alice Herz - Sommer, żydowskiej pianistki z Pragi, która w momencie kręcenia filmu była najstarszą ocalałą z Holokaustu osobą na świecie. Dokument pokazuje, jak miłość Alice Herz - Sommer do muzyki i niezłomny optymizm prowadziły ją przez jeden z najciemniejszych okresów w historii, II wojnę światową i Holokaust. Alice spędziła dzieciństwo w Pradze w otoczeniu przyjaciół i rodziny: naukowców, muzyków i pisarzy, w tym Franza Kafki. Od dziecka uczyła się gry na fortepianie, a potem wybrała karierę muzyka klasycznego. Na swojej drodze spotkała Leopolda Sommera, który został jej mężem. Po zajęciu przez Niemcy Czechosłowacji, schorowana matka Alice, Sophie, została aresztowana i zamordowana. Alice oddała się grze na fortepianie, ćwicząc nawet po osiem godzin dziennie etiudy Chopina. Następnie ona i jej syn Raphael zostali wysłani do obozu koncentracyjnego Theresienstadt. Wkrótce dołączył do niej mąż Leopold, który został przewieziony do Auschwitz, a potem do Dachau, gdzie zmarł. Rzadko pokazywane zdjęcia i materiały archiwalne oraz fascynujące wywiady z Alice i jej przyjaciółmi, którzy również przeżyli, przejmująco ilustrują, w jaki sposób nadzieja i muzyka wpłynęły na ich życie w najbardziej przerażających czasach. Alice Herz - Sommer zmarła w wieku 110 lat na tydzień przed 86. ceremonią wręczenia nagród Akademii. 22:10 PO PRL-U - CZY RZĄD MAZOWIECKIEGO ZDRADZIŁ IDEAŁY "SOLIDARNOŚCI"? Dysk./wywiad/debata, 27 min, Polska, 2019 Scenariusz: Grzegorz Sieczkowski Zdjęcia: Michał Jarosiński, Witold Karaś, Marcin Krynicki Wykonawcy: Beata Michniewicz (prowadząca) W czwartym odcinku zastanawiamy się, czy rząd Tadeusza Mazowieckiego dokonując transformacji ustrojowej, przeprowadzając drastyczna reformę gospodarczą, zdradził ideały Solidarności. Gościem programu jest prof. Antoni Dudek. 22:45 SZWADRON (SZWADRON) Dramat historyczny, 97 min, Polska/Ukraina/Francja/Belgia, 1992 Reżyseria: Juliusz Machulski Scenariusz: Juliusz Machulski Zdjęcia: Witold Adamek Muzyka: Krzesimir Dębski Wykonawcy: Maciej Gudowski Aktorzy: Radosław Pazura, Janusz Gajos, Siergiej Szakurow, Jan Machulski, Franciszek Pieczka, Katarzyna Łochowska, Bernard-Pierre Donnadieu, Tomasz Stockinger, Wojtek Klata, Grzegorz Warchoł, Artur Barciś, Anna Majcher, Agnieszka Kruk, Henryk Machalica, Eugeniusz Kamiński Juliusz Machulski znany jest przede wszystkim jako twórca dowcipnych scenariuszy i kasowych filmów z wartką akcją - "Seksmisja", "Vabank", "Vabank II", "Kingsajz", "Deja vu". W roku 1992 po raz pierwszy w swej reżyserskiej karierze zrealizował - w dodatku z wielkim rozmachem - film historyczny. Tysiące statystów, koni, imponujące sceny batalistyczne, producenci z czterech krajów. Strona rosyjska dostarczyła nawet autentyczną broń z XIX wieku, a ta zrobiona specjalnie dla potrzeb filmu działała na tych samych zasadach co przed stuleciem. Za militaria, kostiumy, uprząż i układ jazd konnych odpowiedzialny był Tomasz Biernacki - etnograf, historyk i doskonały jeździec. Zadanie ułatwiły mu materiały zebrane podczas pracy nad poprzednimi filmami związanymi z okresem powstania styczniowego, m.in "Wierną rzeką". Akcja filmu rozgrywa się w roku 1863 na ziemiach zaboru rosyjskiego. Bohaterem "Szwadronu" jest pochodzący ze szlacheckiej rosyjskiej rodziny młody baron Fiodor Jeremin. Wstępuje on na ochotnika do szwadronu dragonów - chce zaimponować dziewczynie, w której zakochał się bez wzajemności. W Polsce wybucha powstanie, Jeremin zgłasza się do oddziału wysłanego do jego stłumienia. Wydaje mu się, że Polacy pokonani zostaną z łatwością, a on bez większego wysiłku zdobędzie stopień oficerski, ordery, łupy i sławę bohatera. W szwadronie służy również rotmistrz Dobrowolski, Polak. Właśnie on wyróżnia się największym okrucieństwem wobec miejscowej ludności. Patrol rosyjski chwyta młodego Żyda Symchę. Dobrowolski, przekonany, że Symcha jest powstańczym łącznikiem, każe go powiesić mimo protestów innych oficerów. Jeremin głęboko przeżywa egzekucję. Widzi brutalność Kozaków pacyfikujących wsie i zaczyna współczuć walczącym Polakom. Ze szwadronu dezerterują dwaj szeregowcy: Jemieljanow i Niczyporczuk. Jeremin martwi się losem Niczyporczuka, który w jednej z potyczek uratował mu życie. Spostrzega w wiejskiej karczmie polską szlachciankę i urzeczony jej urodą pragnie ją poznać. Tymczasem Rosjanom udaje się aresztować pułkownika Markowskiego. Ten legendarny żołnierz powstania jest dla nich bezcenny. Współpracujący z Rosjanami rządca Petersigle zaprasza oficerów szwadronu na obiad. Emilia Petersigle, jego córka, jest dziewczyną, którą Jeremin zachwycił się w karczmie, lecz ona traktuje go jak wroga, gdyż całym sercem opowiada się po stronie powstańców. Nocą aresztowany pułkownik popełnia samobójstwo. Niczyporczuk wpada w ręce Rosjan. Za dezercję zostaje skazany na karę dwóch tysięcy pałek. W czasie egzekucji umiera. Szwadron Jeremina oddala się z wioski w ulewnym deszczu 00:25 "SENSACJE XX WIEKU" - ENIGMA CZ. 3 (ENIGMA CZ. 3) Dokument fabularyzowany, 44 min, Polska/Wielka Brytania, 2015 Reżyseria: Robert Wichrowski Scenariusz: Bogusław Wołszański Zdjęcia: Waldemar Szmidt Aktorzy: Jakub Wesołowski, Modest Ruciński, Lesława Żurek, Maciej Mikołajczyk, Michał Czernecki, Ireneusz Czop, Tomasz Borkowski, Mirosław Zbrojewicz, Arkadiusz Janiczek, Przemysław Bluszcz, Mariusz Bonaszewski, Anna Kerth, Andrzej Precigs Największym polskim wkładem w zwycięstwo w II wojnie światowej było złamanie przez polskich kryptologów tajemnicy niemieckiej maszyny szyfrującej Enigma. Szczodry dar polskiego wywiadu, przekazany aliantom w przededniu wybuchu wojny, dał im nadzieję wśród klęsk wczesnego okresu wojny i umożliwił pierwsze zwycięstwa, prowadzące do wielkiego przełomu. Dzieło matematyków Mariana Rejewskiego, Jerzego Różyckiego i Henryka Zygalskiego, a także ich dowódców i towarzyszy broni z Biura Szyfrów, miało wiele wymiarów: historyczny - skracając o 2 - 3 lata koszmar wojny, a zdaniem niektórych historyków decydując o jej wyniku; humanitarny - ratując przed zagładą wiele milionów istnień ludzkich; naukowy - tworząc podwaliny współczesnej kryptologii, także w jej cywilnym wydaniu. Jednakże ten sukces został nam ukradziony; tylko historycy wiedzą, że Polacy złamali Enigmę Prawdę o Enigmie ujawniono późno i w sposób deprecjonujący kluczowy wkład Polaków. Nawet, jeśli dzisiaj większość naukowców uznaje ich pionierską rolę, powszechny odbiór tej przygody nie jest kształtowany przez książki historyków, lecz produkty kultury masowej, prezentujące rolę polskich kryptologów w sposób zafałszowany, by nie rzec przewrotny. Można próbować to zmienić, jedynie oddziałując innymi produktami kultury masowej. Czterodcinkowe widowisko przedstawia, jak doszło do złamania szyfru Enigmy, przed którym skapitulowali brytyjscy i francuscy kryptolodzy, uznając, że jest to zadanie niemożliwe do wykonania. 01:20 BYŁO, NIE MINĘŁO - KRONIKA ZWIADOWCÓW HISTORII. - BADANIA POD GRUNWALDEM. SEZON SZÓSTY Magazyn, 22 min, Polska, 2019 Autor: Adam Sikorski Wykonawcy: Artur Kalicki Badania pod Grunwaldem. Sezon szósty. Zakrojone na szeroka skalę, z użyciem najnowocześniejszego sprzętu badawczego, poszukiwania artefaktów bitwy pod Grunwaldem. 01:50 ENCYKLOPEDIA II WOJNY ŚWIATOWEJ - WOJNA I GOSPODARKA CZ. 3 Magazyn, 25 min, Polska, 1992 Scenariusz: Bogusław Wołoszański, Maciej Zakrocki Zdjęcia: Andrzej Żydaczewski Wykonawcy: Bogusław Wołoszański (prowadzący) Cykl popularyzujący wiedzę o historii II wojny światowej. Trzecia część odcinka poświęconego związkom wojny z gospodarką. Wykorzystano archiwalne materiały filmowe z okresu wojny.