TVP Historia Czwartek, 21.05.2020 06:50 BYŁ TAKI DZIEŃ - 21 MAJA Felieton, 2 min, Polska, 2006 Autor: Janusz Weychert 1892 - prawykonanie opery Ruggiero Leoncavallo "Pajace"; 1921 - w decydujaca fazę weszło III Powstanie Śląskie; 1932 - Amelia Erhart samotnie przeleciała nad Atlantykiem jako pierwsza kobieta; 1981 - prapremiera sztuki Sławomira Mrożka "Pieszo"; 07:10 MŁODY PIŁSUDSKI - ODC. 6 Serial historyczny, biograficzny, 43 min, Polska, 2018 Reżyseria: Jarosław Marszewski Scenariusz: Jarosłw Sokół, Ewa Wencel Zdjęcia: Wojciech Suleżycki Muzyka: Bartosz Chajdecki Aktorzy: Grzegorz Otrębski, Mariusz Kiljan, Zuzanna Zielińska, Karol Pocheć, Cezary Kołacz, Joanna Kuberska, Małgorzata Kocik, Adrianna Malecka, Ivan Shvedoff, Emilian Kamiński, Michał Filipiak, Adrian Budakow, Dominik Bąk, Marek Nędza, Marcin Perchuć Szef wileńskiej żandarmerii pułkownik Kreutzberg, dzięki rodzinnym koligacjom żony, zyskuje potężnego protektora nowego generał - gubernatora Warszawy księcia Imeretyńskiego. Doradza mu taktyczne ustępstwa wobec Polaków zamieszkujących tereny rosyjskiego zaboru. Nowa polityka zaborcza przyjmowana jest przychylnie przez część społeczeństwa, zwłaszcza przez elity. Car Mikołaj II spodziewany jest w Warszawie z radością. Ziuk przeciwstawia się ugodowej postawie wobec caratu, ale artykuły w redagowanym i drukowanym przez niego piśmie Robotnik nie na wiele się zdają. Razem ze swoimi przyjacielem Wojciechowskim wyrusza do Warszawy, żeby osobiście przekonać przedstawicieli polskich elit do zaniechania wiernopoddańczych gestów wobec cara. Spotyka się z Sienkiewiczem, Prusem, a nawet próbuje zawrzeć sojusz ze swoim długoletnim rywalem Romanem Dmowskim. 10:25 ZIELONE BRZEGI WISŁY Film dokumentalny, 23 min, Polska, 2003 Reżyseria: Sławomir Koehler Scenariusz: Maria Dłużewska Zdjęcia: Tomasz Samosionek Grupa entuzjastów - ekologów, ornitologów i zoologów walczących o zachowanie bioróżnorodności fauny i flory Warszawy postanowiła zadbać o uratowanie zachowanych jeszcze użytków ekologicznych takich jak Jeziorko Imielińskie i Czerniakowskie, oraz występujących tam wielu gatunków zwierząt i roślin. To biologiczne bogactwo wynika z faktu, że Warszawa jest jedną z nielicznych metropolii europejskich, przez które przepływa duża, prawie nieuregulowana rzeka. Wiadomo jednak, że jest wiele zakusów na te tereny. Inicjatywa obrońców zielonych brzegów Wisły ma zapobiec zniszczeniu tych unikatowych miejsc. 13:35 SPÓR O HISTORIĘ - WŁADCY POLSCY: JAN II KAZIMIERZ Dysk./wywiad/debata, 31 min, Polska, 2017 Scenariusz: Elżbieta Szumiec - Zielińska Wykonawcy: Maciej Zakrocki (prowadzący) Jan II Kazimierz Waza, ostatni polski monarcha z dynastii Wazów wstąpił na tron po śmierci przyrodniego brata, Władysława IV. Koronacja czterdziestoletniego króla odbyła się 17 stycznia 1649 roku. Wcześniej nowy władca zdążył wziąć udział w wojnie trzydziestoletniej, trafić na dwa lata do więzienia i otrzymać z rąk papieża godność kardynała. Kiedy okazało się, że nie przynosi ona żadnych profitów, Jan Kazimierz zrzekł się jej i powrócił do Polski. Dwudziestoletnie panowanie Jana Kazimierza naznaczone było wojnami. W lipcu 1655 roku z dwóch stron w granice Rzeczypospolitej wkroczyły wojska szwedzkie. Uwikłana w wojnę z Moskwą i Kozakami Rzeczpospolita wydawała się być łatwym łupem dla spragnionych nowych zdobyczy Szwedów. Jan Kazimierz uciekł na Śląsk, skąd powrócił na początku 1656 roku. 1 kwietnia 1656 roku w katedrze lwowskiej oddał Rzeczpospolitą pod opiekę Matki Bożej, ogłaszając ją Królową Polski. W 1658 roku zawarta została Unia Hadziacka, w roku następnym zaprzysiężona przez króla i zatwierdzona przez sejm. Ustanawiała ona trzeci człon Rzeczypospolitej Księstwo Ruskie. Nie została wprowadzona wobec przeciwdziałania Moskwy. W 1667 roku na mocy rozejmu w Andruszowie Polska oddala Rosji tymczasowo ziemię smoleńską i zadnieprzańską Ukrainę wraz z Kijowem. Jan Kazimierz abdykował 16 września 1668 roku. Zostawiał Rzeczypospolitą w opłakanym stanie. Zmarł cztery lata później, we Francji. Na wieść o upadku twierdzy w Kamieńcu doznał ataku apopleksji. Współcześni królowi złośliwie odczytywali jego inicjały I. C. R. nie jako Ioannes Casimirus Rex, czyli Jan Kazimierz Król, ale Initium Calamitatis Regni, czyli Początek Upadku Królestwa. 17:05 BYŁO, NIE MINĘŁO - KRONIKA ZWIADOWCÓW HISTORII. - STO METRÓW I WOLNOŚĆ Magazyn, 22 min, Polska, 2019 Autor: Adam Sikorski Wykonawcy: Artur Kalicki Sto metrów i wolność! W tym wydaniu o kulisach ucieczki jeńców francuskich ze stalagu w Gross Born (Borne Sulimowo). 17:50 HISTORIA POLSKI - JAN PAWEŁ II I JEGO PRZYJACIEL Film dokumentalny, 47 min, Polska, 1999 Reżyseria: Paweł Pitera, Janusz Tatarkiewicz Scenariusz: Przemysław Häuser, Paweł Pitera Muzyka: Robert Łuczak "Gdyby ktoś 70 lat temu powiedział mi, że mój kolega Lolek będzie zapraszał mnie na kolację do Watykanu, to ja bym mu powiedział, że zwariował" - Jerzy Kluger wciąż ze zdumieniem wspomina wieczór 16 października 1978 roku, kiedy świat poznał imię nowego papieża. Wiadomość o wyborze Karola Wojtyły zaskoczyła Klugera podczas wizyty u dentysty. "To mój kolega z dzieciństwa, razem chodziliśmy do szkoły" - wyjawił zdumiony. "Może załatwi ci posadę kardynała" - zażartował wówczas dentysta. Papież Polak, papież z dalekiego kraju - tak zaczęto nazywać Jana Pawła II. W pamięci Jerzego Klugera kardynał Karol Wojtyła pozostawał jednak Lolkiem. Poznali się w Wadowicach. Jurek był synem zamożnego żydowskiego adwokata. Jego matka była wykształconą kobietą, siostra - świetnie zapowiadającą się tenisistką. Lolka wychowywał ojciec, wdowiec, emerytowany wojskowy. Obaj chłopcy bardzo się polubili i razem spędzali czas. Chodzili do tej samej szkoły, później dostali się do tego samego gimnazjum. Jerzy wspomina, że wówczas, dowiedziawszy się o pozytywnych wynikach egzaminu, po raz pierwszy przestąpił próg kościoła, aby podzielić się radością z przyjacielem. Później, w gimnazjalnych ławach, obaj truchleli, gdy do sali wkraczał surowy nauczyciel łaciny, profesor Damasiewicz. Ale groźny belfer nie przeszkodził Lolkowi i Jurkowi w ukończeniu szkoły. Po maturze postanowili uczcić swój sukces i pójść na kremówki. Wiele lat później, podczas jednej z pielgrzymek, Ojciec Święty powrócił wspomnieniami do owego wydarzenia... Przyjaciół rozdzieliła wojna. W holokauście zginęła matka i siostra Jurka. On sam znalazł się na Syberii, potem dołączył do formowanej w Związku Radzieckim polskiej armii generała Andersa i uczestniczył w jej szlaku bojowym poprzez Bliski Wschód, Egipt i Włochy. I to tam, na Półwyspie Apenińskim, Jerzy ostatecznie osiadł. Wiele lat po wojnie dowiedział się, że Lolek wybrał karierę kapłańską. Początkowo Jerzy nie liczył, że arcybiskup Wojtyła znajdzie czas dla dawnego przyjaciela. Ale duchowny oddzwonił od razu. Było to pierwsze ich spotkanie od wojny. Podczas następnego Wojtyła był już głową Kościoła katolickiego. Narracja filmu Pawła Pitery i Janusza Tatarkiewicza przebiega w trzech płaszczyznach: lirycznej, w przeszłości i w czasach współczesnych. Poprzez opowiadania o swojej przyjaźni z Karolem Wojtyłą Kluger przybliża postać wielkiego Polaka. Dokument uzupełniają bogate materiały archiwalne. 19:15 MŁODY PIŁSUDSKI - ODC. 7 Serial historyczny, biograficzny, 44 min, Polska, 2018 Reżyseria: Jarosław Marszewski Scenariusz: Jarosław Sokół, Ewa Wencel Zdjęcia: Wojciech Suleżycki Muzyka: Bartosz Chajdecki Aktorzy: Grzegorz Otrębski, Mariusz Kiljan, Zuzanna Zielińska, Iwan Shvedoff, Adrianna Malecka, Joanna Kuberska, Małgorzata Kocik, Karol Pocheć, Cezary Kołacz, Jarosław Gajewski, Dominik Bąk, Wojciech Asiński, Marcin Bąk, Marek Bogucki, Łikasz Czubak Praca w konspiracji wystawia na próbę związki Ziuka z jego najbliższymi. Maria uświadamia sobie, że ich romans nie ma przyszłości. Wojciechowski nie wytrzymuje trudów codziennej walki o utrzymanie nielegalnej krajowej drukarni. Planuje wspólne życie ze swoją narzeczoną w Londynie. Tymczasem szpicle Kreutzberga wpadają na ich trop. Ziuk musi walczyć jednocześnie o ocalenie wileńskiej drukarni oraz o odzyskanie względów Marii. 20:10 DOKTOR FREMONT NA TROPIE (WORLD WAR I UNDER THE MICROSCOPE) Film dokumentalny, 52 min, Francja, 2018 Reżyseria: Jean - Franois Mplon Kiedy lekarz sądowy zostaje wezwany, żeby zbadać ludzkie szczątki, zwykle mamy do czynienia ze sprawą kryminalną. Ale nie w Verdun we Francji, gdzie takie przypadki należą do rutynowych. Rutynowych, ale jednak niezwykłych. Doktor Bruno Fremont, który od trzydziestu lat pracuje w miejskim szpitalu, wie, czego się w takich sytuacjach spodziewać: najprawdopodobniej znaleziono szczątki żołnierza z czasów pierwszej wojny światowej i trzeba go zidentyfikować. 21:10 WINDSOR. NAJWIĘKSZA MIŁOŚĆ ELŻBIETY II - LATA 1992 - 2016: TRAGEDIA I TRIUMF. ODC. 1/4 (ODC. 1/4) Film dokumentalny, 44 min, Wielka Brytania, 2019 Seria opowiada o historii zamku Windsor, w którym mury zamku i wieżyczki wciąż strzegą najgłębszych tajemnic rodziny królewskiej. Zamek w Windsorze jest czymś więcej niż tylko zamkiem i domostwem: od prawie 1000 lat jest sceną, na której występowały niektóre z największych nazwisk w historii Wielkiej Brytanii, gdzie planowały i realizowały swoje najbardziej kontrowersyjne posunięcia. Windsor, największy i najdłużej zamieszkiwany zamek na świecie, był świadkiem niezliczonych królewskich narodzin, zgonów i zaślubin, a także wytrzymał liczne oblężenia i bitwy. Dzięki porywającym rekonstrukcjom, szczerym wywiadom i nowym materiałom archiwalnym, seria ujawnia prawdę o najsłynniejszej brytyjskiej rodzinie. 22:05 SPÓR O HISTORIĘ - OBŁAWY NKWD NA POLSKICH ŻOŁNIERZY Dysk./wywiad/debata, 29 min, Polska, 2020 Scenariusz: Elżbieta Szumiec - Zielińska Wykonawcy: Tomasz Muller (prowadzący) Władze sowieckie, bezpośrednio, po wkroczeniu Armii Czerwonej, w 1944 roku na terytorium II Rzeczypospolitej, rozpoczęły bezwzględną walkę z żołnierzami Armii Krajowej i polskim podziemiem patriotycznym. Zaangażowano do tego wojska NKWD, które przystąpiły do systematycznego zwalczania oddziałów partyzanckich. Wielkie obławy na polskich żołnierzy miały miejsce na Nowogródczyźnie i w okolicach Lidy, ale też na Wołyniu. W lipcu 1945 roku wojska NKWD rozpoczęły wielką akcję antypolską na pograniczu polsko - litewskim. Od 12 do 19 lipca, podczas obławy augustowskiej, aresztowano około 7 tysięcy osób. Byli to nie tylko żołnierze podziemia, ale i ludzie podejrzewani o kontakty z partyzantką. Około 600 osób wywieziono i zamordowano, ale miejsce kaźni do dziś nie zostało ustalone. W kolejnych miesiącach wojska NKWD walczyły z podziemiem narodowym niemal na obszarze całej współczesnej Polski aż do 1953 roku. Goście: prof. Krzysztof Jasiewicz i prof. Grzegorz Motyka. 22:45 SZEROKIE TORY - JEDEN DZIEŃ Z ŻYCIA PREZENTERÓW TELEWIZYJNYCH W MOSKWIE Reportaż, 25 min, Polska, 2000 Scenariusz: Barbara Włodarczyk Zdjęcia: Wiktor Politow W tym wydaniu reportaż o rosyjskiej telewizji i młodym pokoleniu dziennikarzy. Bohaterem audycji jest Aleksiej Kosulnikow - redaktor naczelny jednego z najbardziej popularnych programów publicystycznych w Rosji "Wzgliad". Cykl ten ukazuje się na antenie publicznej ORT, która obejmuje zasięgiem całą rosyjską federację. Program Aleksieja Kosulnikowa co tydzień ogląda dwadzieścia milionów widzów w jedenastu strefach czasowych. Reportaż ukazuje status dziennikarza i rolę telewizji w Rosji. 00:20 "SENSACJE XX WIEKU" - STRAŻNICY SKARBÓW (STRAŻNICY SKARBÓW) Dokument fabularyzowany, 44 min, Polska/Wielka Brytania, 2015 Reżyseria: Robert Wichrowski Scenariusz: Bogusław Wołszański Zdjęcia: Waldemar Szmidt Aktorzy: Jerzy Bończak, Adam Woronowicz, Mateusz Jordan Młodzianowski, Mariusz Jakus, Kazimierz Mazur To niezwykła historia, która do dziś rozpala emocje wśród historyków, poszukiwaczy skarbów i mieszkańców Dolnego Śląska. Skrzynie pełne złota, które Niemcy planowali wywieźć z zagrożonego oblężeniem Armii Czerwonej Wrocławia, ostatecznie trafiły w nieznane dotąd miejsce. O tym gdzie złoto zostało ukryte, nie wie nikt, ale punktem wyjścia do rozwikłania tej tajemnicy są trzy postaci. Generał Reinhard Gehlen, który przez trzy lata kierował oddziałem niemieckiego wywiadu wojskowego na ZSRR, a po wojnie budował wywiad RFN. SS - Sturmbannführer Otto Skorzeny - dowódca specjalnego oddziału komandosów, nazywany najgroźniejszym człowiekiem w Europie. Uważa się, że po wojnie dowodził tajną organizacją byłych esesmanów. Herbert Klose, prawdopodobnie policjant z Prezydium Policji we Wrocławiu, człowiek, który mógł znać miejsce ukrycia największego skarbu XX wieku. Po wojnie pozostał w Polsce, ukrywając się pod fałszywymi dokumentami nieopodal Wrocławia. Na co dzień pracował jako weterynarz, ale jego głównym zadaniem miało być strzeżenie ukrytego skarbu. Na jego trop wpadł UB, ale podczas przesłuchania nie zdradził on tajemnicy. To, co łączyło wysokiej rangi oficerów SS oraz ich udział w rabunku i ukryciu złota jest jedną z niewyjaśnionych i najbardziej strzeżonych tajemnic XX wieku. W tym odcinku serii Sensacje XX wieku w główne role wcielą się m.in. Adam Woronowicz i Jerzy Bończak. 01:10 BYŁO, NIE MINĘŁO - KRONIKA ZWIADOWCÓW HISTORII. - STO METRÓW I WOLNOŚĆ Magazyn, 22 min, Polska, 2019 Autor: Adam Sikorski Wykonawcy: Artur Kalicki Sto metrów i wolność! W tym wydaniu o kulisach ucieczki jeńców francuskich ze stalagu w Gross Born (Borne Sulimowo). 01:40 ENCYKLOPEDIA II WOJNY ŚWIATOWEJ - WOJNA I GOSPODARKA CZ. 5 Magazyn, 25 min, Polska, 1992 Scenariusz: Bogusław Wołoszański, Maciej Zakrocki Zdjęcia: Andrzej Żydaczewski Wykonawcy: Bogusław Wołoszański (prowadzący) Cykl popularyzujący wiedzę o historii II wojny światowej. Piąta część odcinka poświęconego związkom wojny z gospodarką. Wykorzystano archiwalne materiały filmowe z okresu wojny. W tym wydaniu: związki wojny z gospodarką, rozwój przemysłu zbrojeniowego w Niemczech.