TVP Historia Środa, 15.07.2020 06:50 BYŁ TAKI DZIEŃ - 15 LIPCA Felieton, 2 min, Polska, 2006 Autor: Janusz Weychert 1410 - bitwa pod Grunwaldem; 1869 - po raz pierwszy wyprodukowano margarynę; 1902 - runęła dzwonnica na placu św. Marka w Wenecji; 1968 - spotkanie przedstawicieli kompartii w Warszawie, list do KPCz; 07:20 NOCE I DNIE - ODC. 11/12 - U SCHYŁKU DNIA Serial obyczajowy, 52 min, Polska 1977 Scenariusz i reżyseria: Jerzy Antczak Zdjęcia: Stanisław Loth Muzyka: Waldemar Kazanecki Aktorzy: Jadwiga Barańska, Jerzy Binczycki, Stanisława Celińska, Ilona Kuśmierska, Barbara Rachwalska, Beata Tyszkiewicz, Janina Traczykówna, Andrzej Szczepkowski i inni Niechcicowie urządzili się jakoś na nowym miejscu, wszystko znów wydaje się ustabilizowane i zwyczajne. Niestety, wciąż nie mijają kłopoty z Tomaszkiem. Emilka przeżywa swój pierwszy zawód miłosny. Barbara z niepokojem obserwuje męża, który jest ustawicznie znużony, całkowicie pozbawiony dawnej energii. Któregoś dnia Bogumił wraca z pola z wysoką gorączką. Jest nie tylko chory, ale także zmęczony szamotaniną i walką trwającą całe życie. Odchodzi na zawsze, prosząc dzieci o zachowanie uczciwej postawy w życiu. Dla Barbary śmierć męża oznacza ruinę całego jej świata. Agnieszka wraca do Warszawy, aktywnie uczestniczy w ruchu niepodległościowym. Emilka wychodzi za mąż. Obie córki żyją swoimi sprawami. Barbara sprzedaje Pamiętów i przenosi się do Kalińca. 08:50 HISTORIA POLSKI - UCZEŃ CZARNOKSIĘŻNIKA - REFLEKSJE PROF. KAROLA MODZELEWSKIEGO Film dokumentalny, 49 min, Polska, 2004 Reżyseria: Stanisław Wolny Scenariusz: Stanisław Wolny Biografia prof. Karola Modzelewskiego stanowi znakomity scenariusz na film historyczno-społeczno-obyczajowy. Ten pasierb przedwojennego komunisty, członek PZPR, został działaczem opozycji antykomunistycznej i więźniem politycznym. Senator III Rzeczpospolitej, honorowy Przewodniczący Unii Pracy, kawaler Orderu Orła Białego, kierownik Zakładu Historii Średniowiecznej Uniwersytetu Warszawskiego. Cykl rozmów z Karolem Modzelewskim odwoływać się będzie do jego życia, które jest częścią historii polskiej opozycji demokratycznej. 09:50 SENSACJE XX WIEKU - YPRES - POCZĄTEK KOSZMARU Kameralne i studyjne (widowisko), 23 min, Polska, 1999 Scenariusz: Bogusław Wołoszański Wykonawcy: Bogusław Wołoszański (prowadzący) Bogusław Wołoszański prezentuje nowe fakty dotyczące pierwszego w historii przypadku użycia gazów bojowych; posłużono się nimi w 1915 roku, w Belgii, w pobliżu miejscowości Ypres. Nazwa tego miasteczka kojarzy się jednak większości z rokiem 1917, kiedy to Niemcy użyli nowego, strasznego gazu, jakim był iperyt. Mało kto natomiast wie, że już dwa lata wcześniej, właśnie w tym miejscu, wykonano atak falowy chlorem. Autor programu opowiada o skutkach i konsekwencjach tych wydarzeń, przechadzając się po polach bitewnych Belgii i Francji. 10:25 HONOR GENERAŁA Film dokumentalny, 53 min, Polska, 2007 Reżyseria: Joanna Pieciukiewicz Scenariusz: Joanna Pieciukiewicz Zdjęcia: Marcin Przylecki Muzyka: Marcin Czyżewski Wykonawcy: Stan Sosabowski, Edward Romancewicz Postać generała Stanisława Sosabowskiego jest bliższa Holendrom niż młodym Polakom. To Holendrzy przywrócili jemu i jego brygadzie honor. Ale wydarzyło się to dopiero u progu XXI wieku. W czasach powojennych był przez 5 dni w tygodniu prostym Stanem, szeregowym pracownikiem w fabryce, a tylko podczas weekendów w czasie spotkań kombatanckich zakładał mundur polskiego generała. Jakich działań było trzeba, by generałowi pośmiertnie przyznać holenderski Order Brązowego Lwa, by królowa Beatrix odznaczyła najwyższym holenderskim odznaczeniem wojennym - Orderem Wojskowym im. Króla Willema I sztandar jego brygady? O tym opowiada ten film. 12:10 Z BIEGIEM LAT, Z BIEGIEM DNI - KRAKÓW 1907 Serial obyczajowy, historyczny, 91 min, Polska, 1980 Reżyseria: Andrzej Wajda, Edward Kłosiński, Anna Polony, Krystyna Grochowicz Scenariusz: Joanna Ronikier Zdjęcia: Edward Kłosiński, Witold Adamek Wykonawcy: Józef Radwan, Wielka Orkiestra Symfoniczna Polskiego Radia i Telewizji w Katowicach Aktorzy: Monika Niemczyk, Jerzy Trela, Anna Polony, Izabella Olszewska, Jerzy Bińczycki, Leszek Piskorz, Renata Kretówna, Ewa Ciepiela, Magdalena Jarosz, Grażyna Laszczyk, Halina Wojtacha, Elżbieta Karkoszka Pani Aniela Dulska, pomna swoich doświadczeń, postanowiła za wszelką cenę zapewnić swoim dzieciom niezależność, której sama była pozbawiona. W dążeniu do tego celu jest bezwzględna, chciwa i wręcz chorobliwie skąpa. Ciuła grosz do grosza, by do połowy otrzymanej w spadku kamienicy dokupić drugą połowę od swej mniej zaradnej siostry. Wreszcie wprowadza się do luksusowych salonów. Zdaje sobie sprawę, że Zbyszek romansuje ze służącą Hanką, ale nie protestuje przeciw temu. Jest nawet zadowolona, że syn nie traci zdrowia i pieniędzy po knajpach. Gdy jednak dowiaduje się, że Hanka spodziewa się dziecka, bez skrupułów wyrzuca ją na bruk. Zbyszko milczy. Ale kiedy wychodzi na jaw, że matka po cichu aprobowała jego romans, nawet on ma dość tej hipokryzji. Oznajmia, że ożeni się teraz z Hanką. Tego pani Dulska nie może ścierpieć, podejmuje energiczne działania. Zbyszko daje się łatwo przekonać o absurdalności swego zamiaru, Hanka godzi się odejść, sowicie opłacona przez panią domu. "Wreszcie będzie można znowu żyć po bożemu" - oświadcza pani Dulska. 14:20 BITWA Film dokumentalny, 50 min, Polska, 2019 Reżyseria: Maria Dłużewska Scenariusz: Maria Dłużewska Zdjęcia: Bartłomiej Maj Student malarstwa - Ireneusz Rolewski porywa się na coś zupełnie szalonego - chce wykonać pierwszą wierną kopię "Bitwy pod Grunwaldem" Jana Matejki (w skali 1:1). Zadanie wykraczające poza wyobrażenia zwykłego śmiertelnika nie jest pierwszą bitwą, do której musiał stanąć nasz bohater. Jest wychowankiem domu dziecka w Strobowie pod Skierniewicami, żyje niezwykle skromnie, nie ma stałych dochodów ani sponsorów. Przeciwności losu tylko wzmagają jego determinację w dążeniu do realizacji wyznaczonych celów i umacniają w przekonaniu, że warto żyć dla spraw wyższych. Kamera śledziła go przez dwa lata, obserwowała wszystkie etapy powstawania kolejnych fragmentów dzieła (z racji na rozmiar oryginału kopia powstaje w kilkunastu częściach, które na koniec zostaną ze sobą zszyte), od rozpięcia płótna na krośnie, poprzez jego gruntowanie metodami znanymi Matejce, wytwarzania farb wg. starych recept, nanoszenie pierwszych kresek, po transport gotowych fragmentów z Warszawy do Łodzi zwiniętych na rurach kanalizacyjnych. Niezwykle uzdolniony artysta okazuje się człowiekiem silnym duchem i zarazem bardzo empatycznym. 15:20 WOJNA STULETNIA - WYSŁANNICY BOGA 1415 - 1453 ODC. 3/3 (THE HUNDRED YEARS WAR) Film dokumentalny, 51 min, Wielka Brytania, 2013 Reżyseria: Serena Davies, Graham Johnston Wykonawcy: Elżbieta Groszek Wojna stuletnia to nazwa, nadana przez XIX - wiecznych historyków, serii konfliktów zbrojnych, które z przerwami toczyły się przez 116 lat, w XIV i XV wieku, pomiędzy Anglią i Francją. Podstawową przyczyną konfliktu był spór feudalny wokół statusu króla angielskiego wobec króla francuskiego. Historyk kultury, dr Nina Ramirez, próbuje przybliżyć skutki działań wojennych, które odbijały się w każdym aspekcie życia obydwu państw: artystycznym, kulturalnym i religijnym. Wojna stuletnia zapoczątkowała ostateczny rozwód między Francją i Anglią, czego skutki można dostrzec do dziś. 17:50 HISTORIA POLSKI - KRZYŻACY. POWSTANIE, POTĘGA I UPADEK Film dokumentalny, 52 min, Polska, 2011 Reżyseria: Krzysztof Talczewski Scenariusz: Krzysztof Talczewski Polsko - francuski dokument "Krzyżacy" ("Les Chevaliers Teutoniques") o historii narodzin, rozkwicie, a następnie upadku zakonu. Przedstawia jego działalność w Ziemi Świętej w czasie wypraw krzyżowych i rolę, jaką odgrywał w odzyskaniu Jerozolimy przez cesarza niemieckiego Fryderyka II. Pokazuje zmagania Krzyżaków z poganami w Transylwanii i wyjaśnia powody ich przybycia do Polski. Poznajemy zasady funkcjonowania państwa zakonnego, jego najważniejszych wielkich mistrzów oraz główne zamki. Konflikt z Polską jest wpisany w kontekst relacji dyplomatycznych w średniowiecznej Europie. Klęska w bitwie pod Grunwaldem rozpoczyna okres degradacji znaczenia państwa krzyżackiego i doprowadza do jego upadku. 18:55 NOCE I DNIE - ODC. 12/12 - A POTEM NASTĄPI NOC Serial obyczajowy, 56 min, Polska 1977 Scenariusz i reżyseria: Jerzy Antczak Zdjęcia: Stanisław Loth, Grzegorz Kędzierski Muzyka: Waldemar Kazanecki Aktorzy: Jadwiga Barańska, Barbara Rachwalska, Zbigniew Koczanowicz, Wanda Łuczycka, Janina Traczykówna, Jan Nowicki, Beata Tyszkiewicz, Andrzej Szczepkowski, Jerzy Kamas i inni Życie Barbary płynie spokojnie i monotonnie. Kaliniec wydaje się sielską wyspą, którą ominą burze wojny rozpoczętej w sierpniu 1914 roku. Wojska rosyjskie opuszczają miasteczko, przychodzą Prusacy. Gdy wydaje się, że to już koniec zawieruchy, na przedmieścia Kalińca wracają jednak Kozacy. Dowódca niemiecki każe rozstrzelać kilkudziesięciu zakładników, zabiera z wojskiem kilkuset, a miasto ogarnia pożar wzniecony przez Prusaków. W tłumie uciekinierów Barbara wraz ze służącą Julką odbywa dramatyczną wędrówkę, przejęta strachem o los własny i najbliższych. 22:00 Z WIDOKIEM NA WAWEL - POLSKI ŚLAD NA SUBKONTYNENCIE Magazyn, 24 min, Polska, 2019 Reżyseria: Wojciech Kursa Scenariusz: Paweł F. Nowakowski Zdjęcia: Bartek Cichoński, Wojciech Kursa Muzyka: Marcin Gałażyn Wykonawcy: Paweł F. Nowakowski (prowadzący) Polski ślad na subkontynencie. Gdy Polska dostała się pod okupację niemiecką i sowiecką, Polacy działali twórczo poza jej granicami. W Indiach Stefan Norblin upiększał rezydencję w Radżastanie, w Pakistanie ochotnicy współtworzyli tamtejsze lotnictwo. Subkontynent odwzajemniał się opieką wyświadczoną w czasie II wojny światowej polskim dzieciom. GOŚCIE: prof. dr hab. Piotr Kłodkowski i dr hab. Aleksander Głogowski, Uniwersytet Jagielloński. 22:35 EPITAFIUM DLA BARBARY RADZIWIŁŁÓWNY Dramat historyczny, 90 min, Polska 1982 Reżyseria: Janusz Majewski Scenariusz: Halina Auderska, Stanisław Kasprzysiak i Janusz Majewski Zdjęcia: Zygmunt Samosiuk Muzyka: Zdzisław Szostak i Bohdan Mazurek Aktorzy: Anna Dymna, Jerzy Zelnik, Aleksandra Śląska, Krzysztof Kolberger, Zdzisław Kozień, Stanisław Zatłoka, Jerzy Trela, Bogusław Sochnacki, Bożena Adamek, Leonard Pietraszak, Franciszek Pieczka, Edward Rączkowski, Andrzej Hudziak, Wojciech Alaborski i inni Historia wielkiej miłości między Barbarą Radziwiłłówną a Zygmuntem Augustem inspirowała twórczość Jana Matejki i Artura Grottgera, swoje sztuki poświęcili jej Alojzy Feliński, Stanisław Wyspiański, Halina Auderska i Stanisław Grochowiak. Ogromny sukces kasowy odniósł zrealizowany ponad sześćdziesiąt lat temu przez Józefa Lejtesa film "Barbara Radziwiłłówna" z Jadwigą Smosarską w roli tytułowej. Autor scenariusza tego filmu, Anatol Stern, skłaniał się ku hipotezie, wedle której Barbara została otruta przez Bonę. Paweł Jasienica przedwczesną śmierć Radziwiłłówny upatrywał w przewlekłej "wstydliwej" chorobie, która dodatkowo sprawić miała bezpłodność Zygmunta Agusta. Natomiast Janusz Majewski tajemnicę śmierci królowej pozostawił niewyjaśnioną, skupił się bowiem na historii miłości Barbary i Zygmunta. Akcja filmu Janusza Majewskiego rozpoczyna się po śmierci królowej. Od 25 maja do 24 czerwca 1551 roku kondukt pogrzebowy przemieszcza się z Krakowa do Wilna, gdzie zgodnie z jej ostatnią wolą ma być pochowana Radziwiłłówna. Zygmunt August wraz z towarzyszącym mu orszakiem podąża za karawanem, a w czasie tej podróży wspomina chwile, które spędził z Barbarą. W większości scen wspomnieniowych wykorzystano fragmenty serialu telewizyjnego "Królowa Bona" zrealizowanego przez Janusza Majewskiego dwa lata wcześniej. Zygmunt August poślubia Elżbietę Habsburżankę. Wieczorem w jego sypialni Elżbieta dostaje konwulsji i traci przytomność. Za radą matki, królowej Bony, czujący wstręt do żony Zygmunt udaje się w podróż na Litwę. Tam poznaje Barbarę Radziwiłłównę. W leśniczówce dochodzi do pierwszego zbliżenia między nimi. W Wilnie Zygmunt ponownie odwiedza Barbarę. Zaskoczony w nocy w jej komnacie przez braci Radziwiłłówny król ślubuje jej miłość, poważanie i ochronę przed krzywdą. Po śmierci Zygmunta I Bona namawia owdowiałego syna, by poślubił księżniczkę francuską. Król stanowczo odmawia. Bracia natomiast namawiają Barbarę, by zażądała wprowadzenia na Wawel. Tymczasem na burzliwym posiedzeniu sejmu senatorowie domagają się, by król wyrzekł się tego nieformalnie zawartego małżeństwa. On jednak przerywa obrady mówiąc, że przysięgi złożonej przed Bogiem nie złamie. Zygmunt wprowadza Barbarę na Wawel i doprowadza do jej koronacji. W czasie ceremonii królowa słabnie. Szybko okazuje się, że jest bardzo chora. Na łożu śmierci prosi męża, by pochował ją w Wilnie. 00:10 SENSACJE XX WIEKU - YPRES - POCZĄTEK KOSZMARU Kameralne i studyjne (widowisko), 23 min, Polska, 1999 Scenariusz: Bogusław Wołoszański Wykonawcy: Bogusław Wołoszański (prowadzący) Bogusław Wołoszański prezentuje nowe fakty dotyczące pierwszego w historii przypadku użycia gazów bojowych; posłużono się nimi w 1915 roku, w Belgii, w pobliżu miejscowości Ypres. Nazwa tego miasteczka kojarzy się jednak większości z rokiem 1917, kiedy to Niemcy użyli nowego, strasznego gazu, jakim był iperyt. Mało kto natomiast wie, że już dwa lata wcześniej, właśnie w tym miejscu, wykonano atak falowy chlorem. Autor programu opowiada o skutkach i konsekwencjach tych wydarzeń, przechadzając się po polach bitewnych Belgii i Francji. 00:35 SENSACJE XX WIEKU - NO PASARAN Kameralne i studyjne (widowisko), 26 min, Polska, 1995 Reżyseria: T Kostuch Scenariusz: Bogusław Wołoszański Wykonawcy: Bogusław Wołoszański (prowadzący) W Hiszpanii - od 1936 i w czasie II wojny domowej - radzieckie tajne służby NKWD podjęły energiczną akcję mającą na celu kontrolowanie lewicowych ochotników z różnych państw świata podejmujących służbę w wojskach republikańskich. 01:05 BYŁO, NIE MINĘŁO - KRONIKA ZWIADOWCÓW HISTORII. - FROMBORK PEŁEN ZDZIWIEŃ I TAJEMNIC Magazyn, 22 min, Polska, 2017 Autor: Adam Sikorski Wykonawcy: Artur Kalicki Z wyprawy do Fromborka wróciliśmy bogatsi o wrażenia i wiedzę. Dla wędrowca nic właściwszego niż spotkać na swojej ścieżce poznania właściwych ludzi. Kipią oni wiedzą i mają naturalną potrzebę podzielenia się nią z każdym, kto słucha. My rozmawiamy dziś z przewodnikami po Muzeum Mikołaja Kopernika we Fromborku, a wraz z księdzem proboszczem zwiedzimy gotycką Katedrę Wniebowzięcia NMP. Dnia by nie starczyło w miejscu, gdzie każdy dotknięty kamień generuje opowieść. Wiedzeni ciekawością, jako zwiadowcy historii chcielibyśmy zbadać to, co znajduje się pod posadzką kościoła. Wiemy, że ta katedra wciąż ma swoje tajemnice. Prawdopodobnie znajdują się tam krypty biskupów, którzy pełnili tu w przeszłości funkcje duszpasterskie. Katedra jest też miejscem spoczynku Mikołaja Kopernika. Historia poszukiwania jego grobu w miejscowej świątyni obfituje w sensacyjne zwroty akcji. Jako kanonik warmiński korzystał on z przywileju pochówku w katedrze, dlatego przyjęto, że ta krypta powinna się znajdować właśnie na terenie kościoła. Poszukiwania na szeroką skalę rozpoczęto dopiero w roku 2005. Badania potwierdziły, że odnalezione szczątki należą do Mikołaja Kopernika. Nasze badania wskazują zaś, że na terenie katedry znajdują się kolejne, nieodkryte jeszcze krypty. Mamy więc nadzieję na nowy program archeologiczny dla tej świątyni. Kolejne tajemnice czekają na wyjaśnienie. 01:30 ENCYKLOPEDIA II WOJNY ŚWIATOWEJ - SKAZANI CZ. 1 Magazyn, 24 min, Polska, 1994 Scenariusz: Bogusław Wołoszański, Maciej Zakrocki Zdjęcia: Andrzej Żydaczewski Wykonawcy: Bogusław Wołoszański (prowadzący) Cykliczna audycja popularyzująca wiedzę o historii II wojny światowej. Pierwsza część odcinka poświęconego obronie Leningradu.