TVP Historia Sobota, 18.07.2020 06:55 BYŁ TAKI DZIEŃ - 18 LIPCA Felieton, 2 min, Polska, 2006 Autor: Janusz Weychert 64 - Rzym w płomieniach; 1900 - Henryk Sienkiewicz otrzymał w darze od narodu pałacyk w Oblęgorku; 1947 - do Hajfy przybył statek "Exodus" pełen ocalonych z Zagłady, którym Brytyjczycy odmówili prawa zejścia na ląd; 1974 - Breżniew w Warszawie; 08:25 ZNAK ORŁA - ODC. 13 DWA PODARUNKI 1331 Serial historyczno - przygodowy, 28 min, Polska, 1977 Reżyseria: Hubert Drapella Scenariusz: Alina Korta, Bohdan Poręba, Hubert Drapella Aktorzy: Krzysztof Kołbasiuk, Adam Bauman, Tadeusz Borowski, Ryszard Filipski, Lech Ordon, Leon Niemczyk, Henryk Bista, Wojciech Alaborski Krzyżacy przywożą Gniewka do obozu. Tu widzi starostę Wincentego, który nie może zdradzić swej sympatii dla więźnia. Wincenty w drodze do Wielkopolski zabija towarzyszących mu Krzyżaków i ucieka, Gniewka zaś porywają z obozu chłopi i oddają pod opiekę czarownicy - lekarki. Po wyleczeniu Gniewko wraca do obozu krzyżackiego i dowiaduje się o planach Krzyżaków. 09:00 ZNAK ORŁA - ODC. 14 NAJWYŻSZA GODNOŚĆ 1331 Serial historyczno - przygodowy, 28 min, Polska, 1977 Reżyseria: Hubert Drapella Scenariusz: Alina Korta, Bohdan Poręba, Hubert Drapella Aktorzy: Krzysztof Kołbasiuk, Adam Bauman, Tadeusz Borowski, Ryszard Filipski, Lech Ordon, Leon Niemczyk, Henryk Bista, Wojciech Alaborski Gniewko przekazuje Łokietkowi zdobyte informacje. Król układa plan zasadzki pod Płowcami. Wysyła Gniewka do Wincentego i jego rycerzy. Za Gniewkiem podąża Hanysz. Wincenty demaskuje Hanysza i poleca Gniewkowi go pilnować. Hanysz prowokuje do walki Gniewka i ponosi śmierć. Gniewko na polu bitwy wśród zabitych znajduje swego przybranego ojca - Sulisława. Nadjeżdża król, który pasuje Gniewka na rycerza, wręczając mu miecz Sulisława. 09:40 OKRASA ŁAMIE PRZEPISY - KUCHNIA SOKIEM PŁYNĄCA Magazyn, 24 min, Polska, 2017 Reżyseria: Tomasz Rostworowski Scenariusz: Tomasz Rostworowski, Karol Okrasa Zdjęcia: Józef Szymura, Jarosław Frankowski, Sławomir Orman Wykonawcy: Karol Okrasa (prowadzący) W kolejnym odcinku Karol Okrasa pokaże jak w ciekawy sposób można wykorzystać przy gotowaniu soki z owoców i warzyw. Zazwyczaj ludzie dbający o zdrowie chętnie sięgają zwłaszcza po świeżo tłoczone soki z owoców. Ale sok w kuchni Karola to także doskonały produkt do marynowania mięsa i ryb, do gotowania wszelkich kasz, do tworzenia sosów i zup. Aby to pokazać, udaje się do Kałęczewa, gdzie pani Grażyna Wiatr tworzy niezwykłe soki, kontynuując dawną rodzinną tradycję. Jej soki, oprócz jabłek, są tłoczone z tak dziwnych składników jak kwiaty dzikiego bzu, białe buraki, młode pędy jęczmienia czy owsa. Skomponowane z tych niecodziennych surowców zachwycają smakiem i zawartością składników odżywczych. Takie soki Karol Okrasa użyje do swojego gotowania. Pośród szumiących drzew owocowych w sadzie, przygotuje trzy potrawy: 1/ Marynowany w soku z jabłka i jęczmienia stek z tuńczyka z sałatką z jabłka i ciecierzycy; 2/ Uda kurczaka duszone w soku jabłkowym z fasolą; 3/ Pierś z kurczaka z chrupiącą panierką podana z ugotowaną w soku kaszą. 10:15 WSZYSTKIE KOLORY ŚWIATA - PERU: INKASKI KLEJNOT (FLAVORS) Film dokumentalny, 51 min, Francja, 2008 Reżyseria: Eric Bacos Peru jest ziemią kontrastów: dynamicznych miast i starożytnych ruin. To Ameryka Południowa w pigułce. Zapomniane świątynie, ukryte skarby, grobowce, a także niezwykła przyroda - od wieków kuszą podróżników i poszukiwaczy przygód. Bogactwa Świętej Doliny, gigantyczna Lima, pływające wyspy na jeziorze Titicaca czy tajemnicze Machu Picchu pobudzają wyobraźnię i obiecują niezwykłą podróż śladami dawnego imperium Inków. 11:20 SAGA PRASTAREJ PUSZCZY - OPOWIEŚĆ O KRUKU: SKAZA ODMIEŃCA Dokument fabularyzowany, 52 min, Polska, 2007 Reżyseria: Jan Walencik, Bożena Walencik Scenariusz: Bożena Walencik, Jan Walencik Zdjęcia: Jan Walencik Wykonawcy: Krzysztof Gosztyła, Tadeusz Karolak, Marcin Pospieszalski, Agnieszka Bemowska, Polska Orkiestra Radiowa, Marta Maślanka, Mohammad Rasouli W tym odcinku cyklicznego programu opowieść o kruku. Uratowany przez człowieka od pewnej śmierci młody kruk, poszukuje własnej drogi. Wrodzona ciekawość sprawia, że niespodziewanie staje się "prześladowcą" kłusownika, cichym świadkiem jego haniebnych czynów. Ta ryzykowna gra, w połączeniu z nabytą za młodu przypadłością, doprowadza do życiowej tragedii. 12:20 WIELKIE WIDOWISKA NATURY. - WIELKA MIGRACJA ODC. 3/6 (NATURE’S GREAT EVENTS. THE GREAT MIGRATION.) Cykl dokumentalny, 49 min, Wielka Brytania, 2009 Narracja: David Attenborough Bezsprzecznie jeden z najefektowniejszych spektakli wyreżyserowanych przez Naturę rozgrywa się na rozległych równinach wschodniej Afryki. Raz do roku na stosunkowo niewielkim obszarze sawanny Serengeti gromadzą się trzy miliony zwierząt. To największe na świecie skupisko roślinożernych ssaków. Zatrzymują się tu na kilka miesięcy, by później kontynuować wielką wędrówkę wraz z przemieszczającą się strefą opadów. Dla osiadłych w tym rejonie drapieżników zaczynają się wówczas ciężkie czasy. Zwłaszcza lwy, które są zwierzętami terytorialnymi, stają wobec autentycznego być albo nie być. Każde ich stado włada niewielkim fragmentem równiny i może polować tylko na swoim terenie. Przez kilka miesięcy czują się więc niczym w sawannowym raju, gdzie żywność jest niemal dosłownie na wyciągnięcie łapy. Później zaś nadchodzi piekło: susza, skwar i wielotygodniowe nieraz okresy postu, które przetrzymają tylko najsilniejsi. Najsłabsze osobniki umrą z wyczerpania lub w wyniku chorób. Nadchodzi maj. Deszcze, które nawodniły wschodnie równiny przemieszczają się na północ. Instynkt każe roślinożercom ruszyć ich śladem w poszukiwaniu nowych pastwisk. Nie ma obawy, że zgubią drogę. Każdy gatunek ma swoje własne sposoby na znajdowanie pokarmu. Na przykład antylopy gnu pręgowane kierują się zapachem wilgotnej ziemi i mogą usłyszeć odgłosy burzy z piorunami nawet z odległości pięćdziesięciu kilometrów. No i w przeciwieństwie do lwów są w stanie podążyć wszędzie tam, gdzie prowadzi je konieczność zaspokojenia głodu. W sierpniu zielona jeszcze do niedawna sawanna zaczyna przypominać pustynię. Trawy wysychają, wyższa roślinność zanika lub niszczą ją pożary. Nie licząc lwów i małych gryzoni, równina jest niemal pusta. Każda kałuża wody jest na wagę złota. Stada lwów wolnym z osłabienia krokiem wędrują po swoich terytoriach w poszukiwaniu zwierzyny, którą można by upolować. Jeśli szczęście im dopisze, wysilają cały swój łowiecki kunszt, by ofiara się nie wymknęła. Wiedzą doskonale, że następnej okazji mogą nie dożyć. 13:20 POLSKIE 100 LAT - STAN WOJENNY I POWOJENNY: OD GRUDNIA 1981 DO STYCZNIA 1989 Film dokumentalny, 27 min, Polska, 2020 Reżyseria: Sławomir Koehler Scenariusz: Mirosław Chojecki, Piotr Weychert Muzyka: Michał Lorenc Wykonawcy: Kazimierz Kaczor, Tomasz M Arzecki W mroźną noc z 12 na 13 grudnia zerwano połączenia telefoniczne. Trwały aresztowania i zajmowanie siedzib Solidarności. Rozbijano łomami drzwi, niszczono sprzęty. W Gdańsku, pod eskortą wieziono Lecha Wałęsę do Warszawy. W pobliżu zakładów pracy i na ulicach koncentrowały się oddziały ZOMO. 13 grudnia generał Jaruzelski, w radiu i telewizji ogłosił wprowadzenie stanu wojennego. W ciągu pierwszej doby aresztowano prawie trzy i pół tysiąca osób. "Solidarność" zaczęła organizować protesty, powstały też podziemne komitety. Z użyciem ZOMO zlikwidowano strajki w około 200 przedsiębiorstwach. Rozpoczęły się procesy sądowe z wysokimi wyrokami. W 1982 roku prezydent Reagan odebrał Polsce klauzulę najwyższego uprzywilejowania w handlu. W 1983 roku Lech Wałęsa otrzymał Pokojową Nagrodę Nobla. W 1985 roku przywódcą ZSSR został Michaił Gorbaczow. 31 sierpnia 1988 roku gen. Kiszczak oficjalnie spotkał się z Lechem Wałęsą i przedstawicielem Episkopatu. Rozpoczęły się negocjacje prowadzące do obrad Okrągłego Stołu. 13:50 PODRÓŻE Z HISTORIĄ S.I - ODC. 10 ROZMOWY Z WARTBURGIEM Film dokumentalny, 27 min, Polska, 2015 Reżyseria: Radosław Kotarski Scenariusz: Radosław Kotarski Tym razem Radosław Kotarski wraca do czasów powojennych, gdy polska motoryzacja stawała na nogi. Wyrusza w podróż takimi pojazdami jak warszawa, syrena czy wartburg i sprawdza ich użyteczność w praktyce. Dla jednych ten powrót do przeszłości będzie powrotem do czasów dzieciństwa, a dla innych subiektywnym przewodnikiem po motoryzacji Europy Środkowej i Wschodniej. Co wyniknie ze skonfrontowania zabytkowych samochodów z nowoczesnymi realiami? 15:40 SPÓR O HISTORIĘ - BITWA POD GRUNWALDEM Dysk./wywiad/debata, 30 min, Polska, 2020 Scenariusz: Elżbieta Szumiec - Zielińska Wykonawcy: Tomasz Muller (prowadzący) Od pierwszej połowy XIII wieku, kiedy książę Konrad Mazowiecki pochopnie sprowadził do walki z Prusami Zakon Najświętszej Marii Panny, krzyżowi rycerze opanowali obszary zamieszkałe przez Prusów, ale też liczne ziemie polskie i litewskie. Polska długo zbierała siły do rozprawy z Krzyżakami. W 1409 roku wybuchło na opanowanej przez Krzyżaków części Żmudzi powstanie, któremu wielki książę litewski Witold udzielił wsparcia. Gdy Polska odrzuciła żądanie Zakonu nieudzielania pomocy Litwie, wielki mistrz wypowiedział Polsce wojnę. Na przełomie czerwca i lipca 1410 roku armie polska i litewska skoncentrowały się pod Czerwińskiem, skąd ruszyły na stolicę Zakonu - Malbork. Tematy do dyskusji: Czy Polacy planowali wojną z Zakonem, czy też zostali do niej wciągnięci, kto zdecydował o wojnie (Jagiełło z Witoldem, Jagiełło z panami polskimi czy panowie polscy)? Czy byli przeciwnicy tej wojny? Jakie były cele wojny, czy w ogóle zostały określone, czy od początku celem było zdobycie Malborka?. Przygotowania do wojny. Jagiełło sprowadził biegłych w sztuce wojennej Czechów i Morawian. Ewenementem na skalę światową była wielka przeprawa wojsk polskich przez Wisłę pod Czerwińskiem, na dobrze zaprojektowanym i wykonanym moście wspartym na zakotwiczonych łodziach. Jak liczne armie spotkały się na polach Grunwaldu? Stosunek sił wynosił 3:2 na korzyść wojsk Jagiełły. Starcie dwóch potęg trwało sześć godzin. Kto był dowódcą pod Grunwaldem po stronie polskiej: Jagiełło, Witold, ktoś inny? Kronikarz Jan Długosz nie miał dobrego zdania o talentach wojskowych Jagiełły, który przecież wygrał bitwę. Siły zakonu wsparło rycerstwo europejskie. Skąd przybyli rycerze, którzy zasilili szeregi wojsk wielkiego mistrza? Jakiej broni używały walczące strony? Działa zwane bombardami, zostały po raz pierwszy wykorzystane przez Krzyżaków do walki w polu, a nie tylko do obrony twierdz. Czy strona polska również dysponowała takim rodzajem broni? Ile kosztowało w połowie XV wieku wyprodukowanie jednej bombardy? Bronią, która najbardziej kojarzy się z bitwa pod Grunwaldem są dwa nagie miecze. Co się z nimi stało? Wpływ Grunwaldu na sytuację wewnętrzną w Polsce. Jakie znaczenie miało zwycięstwo pod Grunwaldem dla pozycji Polski w Europie? Jakie dla Zakonu? Czy Polacy wykorzystali to zwycięstwo? 16:25 LODOWA PLANETA - JESIEŃ ODC. 4/6 (FROZEN PLANET 4 AUTUMN) Film dokumentalny, 48 min, Wielka Brytania, 2011 Tym razem filmowcy BBC zabierają nas w podróż do miejsc, w których zawsze panuje temperatura poniżej zera. Zapierające dech w piersiach krajobrazy i wspaniała narracja sir Davida Attenborough to dodatkowe atuty filmu. W kolejnych odcinkach serii widzimy krainy, które wkrótce zupełnie zmienią swój charakter. Nie ma już odwrotu od tego, by Arktyka i Antarktyda upodobniły się do innych rejonów ziemi, bo globalne ocieplenie stało się faktem. Filmowcy użyli do produkcji najnowszych zdobyczy technologii. Schodzą pod lód, zbliżają się do polarnych niedźwiedzi, penetrują góry lodowe, podpatrują pingwiny. Obserwują życie, które toczy się tam wbrew wszystkim przeciwnościom. 17:15 MARZYCIELE - ŚWIĘTA UŚMIECHNIĘTA Dysk./wywiad/debata, 24 min, Polska, 2019 Reżyseria: Sylwester Szefer Scenariusz: Sylwester Szefer Zdjęcia: Wojciech Kursa Muzyka: Krzysztof Suchodolski Wykonawcy: Piotr Legutko (prowadzący), Paweł Nowakowski Urszula Ledóchowska (1865 - 1939) była córką rotmistrza huzarów austriackich i wnuczką generała powstańca listopadowego. Jako siostra zakonna, urszulanka, prowadziła internat przy polskim gimnazjum w Petersburgu. Po wybuchu I wojny światowej wydalona z Rosji, wyjechała do Szwecji i Danii, gdzie opiekowała się sierotami po polskich emigrantach. Współpracowała także z założonym przez Henryka Sienkiewicza Komitetem Pomocy Ofiarom Wojny, starając się uwrażliwić Skandynawów na sprawę niepodległości Polski. W 1920 r. wróciła do niepodległej Polski i osiedliła się w Pniewach pod Poznaniem, gdzie z petersburskimi urszulankami założyła Zgromadzenie Sióstr Urszulanek Serca Jezusa Konającego (urszulanki szare). Tam kontynuowała pracę wychowawczą z dziećmi i młodzieżą, uruchomiła przedszkole, technikum, świetlicę i dom pielgrzyma. Była osobą pełną pogody ducha. Uśmiech - pisała - rozprasza chmury nagromadzone w duszy. W okresie II Rzeczypospolitej została odznaczona Krzyżem Oficerskim Orderu Odrodzenia Polski, Krzyżem Niepodległości i Złotym Krzyżem Zasługi. Zdjęcia do odcinka nagrano we dworze Ledóchowskich w Lipnicy Dolnej (k. Bochni), w Krakowie na Starowiślnej (urszulanki) oraz w Pniewach. 17:50 QUO VADIS? - ODC. 3/6 Serial historyczny, 47 min, Polska 2002 Scenariusz i reżyseria: Jerzy Kawalerowicz Zdjęcia: Andrzej J. Jaroszewicz Muzyka: Jan A. Kaczmarek Aktorzy: Paweł Deląg, Magdalena Mielcarz, Bogusław Linda, Michał Bajor, Jerzy Trela, Franciszek Pieczka, Krzysztof Majchrzak, Agnieszka Wagner, Małgorzata Pieczyńska, Danuta Stenka, Rafał Kubacki, Jerzy Nowak, Marta Piechowiak i inni Ursus sprowadza do Winicjusza Chilona. Przy tej okazji wychodzi na jaw zbrodnicza przeszłość sprzedajnego Greka, mimo to młodzieniec nadal wykorzystuje go do swoich spraw. Winicjusz prosi Ligię o wybaczenie, wyznaje jej miłość. Dziewczyna także go kocha, z czego zwierza się Kryspusowi, Piotrowi i Pawłowi z Tarsu. Apostoł Piotr zapewnia ją, że w tej miłości nie ma winy, lecz radzi, by unikała Winicjusza tak długo, dopóki jego serce nie otworzy się na prawdziwą wiarę. Dziewczyna opuszcza dom Kryspusa. Petroniusz jest szczęśliwy, odkrył bowiem Eunice i jej miłość. Krytykuje postawę chrześcijan. Winicjusz, spytany, czy chce przyjąć tę wiarę, stwierdza, że jest ona przeciwna jego naturze, a jednak pod wpływem Ligii zaczyna się zmieniać i poznawać nieznane mu dotąd wartości. Dzięki Chilonowi znów odnajduje Ligię. Prosi o jej rękę i Piotr apostoł błogosławi ich miłość. Tymczasem Neron opuszcza Rzym, którego zniszczenia pragnie, i udaje się do Ancjum. Żąda, by w podróży towarzyszyli mu Petroniusz z Winicjuszem. 18:45 WILEŃSKI WYBAWICIEL Film dokumentalny, 57 min, Polska, 2019 Reżyseria: Bogusława Stanowska - Cichoń Scenariusz: Bogusława Stanowska - Cichoń Zdjęcia: Maciej Mroziewski Wykonawcy: Krzysztof Gadacz, Jacek Romanowski Filmu o nieznanym bohaterze Polski Podziemnej, słynnym fałszerzu dokumentów - Romualdzie Warakomskim. Wraz ze swoim bratem, Michałem, i profesorem Jerzym Hoppenem, przy współpracy całej Komórki Legalizacji Wileńskiej AK, przygotował ponad 85 tys. dokumentów tożsamości, ratujących życie ludności cywilnej, Polakom i Żydom (fałszywe metryki urodzenia), oddziałom partyzanckim, dowódcom i duchowieństwu. Dzięki Kuźni, bo tak nazywała się grupa tych niezwykle skutecznych partyzantów bez karabinów, uzyskał fałszywe dokumenty ks. Sopoćko, a także gen. Krzyżanowski Wilk. Romuald Warakomski - Hilary, był ostatnim szefem Komórki Legalizacyjnej AK, działał od początku jej powstania, od 1939 roku. Uratował wraz ze swoimi kolegami tysiące ludzi przed śmiercią, zsyłką na Sybir. To dzięki jego fałszywym dokumentom mógł przemieszczać się ze swoim wojskiem major Zygmunt Szendzielarz - Łupaszka. Po II wojnie światowej, kiedy znalazł się w Warszawie, jeszcze do 1947 roku pracował dla Podziemia, a w czerwcu tegoż roku otrzymał habit zakonny, chroniąc się w ten sposób przed UB. W 1953 roku przyjął święcenia kapłańskie. Gdy w 1957 roku został przeorem klasztoru w Krakowie, rozpoczęła się inwigilacja UB przeciwko Warakomskiemu vel Wojniczowi, ponieważ pod takim nazwiskiem wstąpił do zakonu. W jej wyniku Ojciec Romuald sam poprosił o degradację z funkcji Ojca i zmianę jego statusu w zakonie na brata zakonnego. Romuald Warakomski zapisał się na kartach historii jako legendarna postać Polskiego Państwa Podziemnego. 20:00 ZAGADKA ŚMIERCI HITLERA (HITLER`S LAST MYSTERY) Film dokumentalny, 59 min, Francja, 2018 Reżyseria: Jean - Christophe Brisard Scenariusz: Lana Parshina Film dokumentalny, zrealizowany w oparciu o dotychczas niedostępne dokumenty z sowieckich archiwów i przy zastosowaniu najnowszych technik badań kryminalistycznych, rzuca nowe światło na ostatnie dni bunkra Hitlera. W 2017 roku, po dwóch latach żmudnych negocjacji z władzami rosyjskimi, wielokrotnie nagradzani dziennikarze śledczy, Jean - Christophe Brisard i Lana Parshina, uzyskali dostęp do poufnych sowieckich dokumentów, które ukazały kulisy polowania na ciało Hitlera. W toku śledztwa ujawnili nowe relacje naocznych świadków, materiały fotograficzne i stenogramy z przesłuchań dotyczące ostatnich dni życia Hitlera. Po raz pierwszy od zakończenia II wojny światowej najnowszym testom kryminalistycznym poddano odnalezione w bunkrze ludzkie szczątki: fragmenty czaszki z otworem po kuli oraz fragmenty kości szczęki i zębów. 21:15 RODZINA POŁANIECKICH - ODC. 4/7 NARZECZENI Serial obyczajowy, 79 min, Polska 1978 Scenariusz: Andrzej Mularczyk, Bożena Hlebowicz Reżyseria: Jan Rybkowski Zdjęcia: Marek Nowicki Muzyka: Wojciech Kilar Występują: Anna Nehrebecka, Andrzej May, Andrzej Chrzanowski, Teresa Lipowska, Jan Englert, Czesław Wołłejko, Bronisław Pawlik, Ewa Żukowska, Ewa Szykulska, Anna Milewska, Andrzej Seweryn, Leonard Pietraszak, Alicja Jachiewicz, Lucjan Fogiel, Andrzej Precigs i inni Maszko zostaje lekko ranny w pojedynku, co nie przeszkadza mu oświadczyć się pannie Teresie Krasławskiej. Adwokat myśli głównie o posagu przyszłej małżonki, a i panna wraz ze swą matką wiążą nadzieje z materialną pozycją przyszłego oblubieńca. Połaniecki wreszcie prosi o rękę Maryni i zostaje szczęśliwym narzeczonym. Dla obojga zakochanych nastaje radosny okres karnawału, kuligów i podmiejskich spacerów. 22:45 APOLLO 11: PIERWSZY KROK NA KSIĘŻYCU (MOONSHOT: THE FLIGHT OF APOLLO 11) Dokument fabularyzowany, 91 min, Wielka Brytania, 2009 Reżyseria: Richard Dale Scenariusz: Tony Basgallop Wykonawcy: Marek Ciunel W 2019 roku przypada 50. rocznica lądowania ludzi na Księżycu. Z tej okazji pokażemy telewidzom film "Apollo 11: pierwszy krok na Księżycu", który jest przejmującym pełnometrażowym dramatem opisującym ten niezwykle ważny moment w zbiorowym doświadczeniu ludzkości. Miliony ludzi na całym świecie śledziły losy misji Apollo 11 i jej ostateczny triumf. Przy pomocy komputerowych efektów specjalnych, fabularnych rekonstrukcji oraz nigdy niepokazywanych archiwalnych nagrań w jakości HD film przedstawia przebieg misji widzianej przez obserwatorów oraz z punktu widzenia jej uczestników. 00:25 KOMANDOSI WAWELBERGA Film dokumentalny, 32 min, Polska, 2019 Reżyseria: Krzysztof Glondys Scenariusz: Krzysztof Glondys, Sebastian Reńca Większość historyków jest zgodna co do tego, że pierwszy regularny oddział wojskowy, powołany do wykonywania zadań specjalnych, powstał na Śląsku, bezpośrednio przed wybuchem III Powstania Śląskiego. Była to Grupa Destrukcyjna Wawelberga, nazwana tak od pseudonimu dowódcy, kapitana Tadeusza Puszczyńskiego. W nocy, z 2 na 3 maja 1921 roku, dywersanci z grupy Wawelberga wysadzili mosty na liniach kolejowych, łączących Śląsk z resztą Niemiec. Wawelberg osobiście dowodził jednym z oddziałów, który wysadził 200 - metrowy most kolejowy w Szczepanowicach, na newralgicznej linii Opole - Wrocław. Ta akcja uniemożliwiła Niemcom przerzut na Górny Śląsk regularnych formacji wojskowych, walnie przyczyniając się do błyskawicznej ofensywy powstańczej i licznych sukcesów militarnych w pierwszych dniach III powstania śląskiego. W następnych tygodniach wawelbergowcy niszczyli kolejne mosty, linie kolejowe i dworce, utrudniając Niemcom posuwanie się naprzód, brali też udział w walkach frontowych, m.in. o Strzelce Opolskie. Doświadczenia w wykonywaniu aktów dywersji na Górnym Śląsku spożytkowane zostały w następnych latach, podczas tworzenia w odrodzonym Wojsku Polskim struktur przeznaczonych do działań specjalnych. Członkowie Grupy Dywersyjnej Wawelberga otrzymali dwadzieścia Krzyży Virtuti Militari i czterdzieści Krzyży Walecznych. Jednak dziś o akcji "Mosty" i początkach tradycji polskich sił specjalnych pamiętają jedynie nieliczni badacze i miłośnicy historii. Głównym celem filmu będzie więc ich przypomnienie tamtych wydarzeń i niezwykłych ludzi, którzy brali w nich udział. 01:00 MARATOŃCZYK (MARATHON MAN, THE) Dramat sensacyjny, 125 min, USA 1976 Reżyseria: John Schlesinger Scenariusz na podstawie własnej powieści: William Goldman Zdjęcia: Conrad Hall Muzyka: Michael Small Aktorzy: Dustin Hoffman, Laurence Olivier, Roy Scheider, William Devane, Marthe Keller, Fritz Weaver, Richard Bright, Marc Lawrence i inni "Maratończyk" Johna Schlesingera jest przede wszystkim filmem sensacyjnym, choć na tej kanwie reżyser połączył kilka motywów znacznie głębszych i istotniejszych: problem reperkusji i odradzania się faszyzmu, oskarżenie międzynarodowej mafii agentów tajnych służb, gotowych sprzymierzyć się z wrogiem dla obrony wspólnych interesów oraz gorzki obraz powszechnej obojętności, umożliwiającej przestępcom swobodę działania. Za podstawę filmu posłużyła bestsellerowa powieść pisarza i scenarzysty amerykańskiego Williama Goldmana, który ma w swoim dorobku scenariusze m.in. do takich głośnych dzieł, jak "Butch Cassidy i Sundance Kid", "Wszyscy ludzie prezydenta" czy "Iluzjonista". W przypadku "Maratończyka" amerykańscy krytycy dopatrywali się w powieści i w jej ekranizacji "metafizycznej głębi". Recenzenci europejscy byli mniej entuzjastyczni: potraktowali dzieło Schlesingera przede wszystkim jako znakomite kino akcji: perfekcyjne warsztatowo, świetnie zagrane, fotografowane w naturalnej, wielkomiejskiej scenerii, z kilkoma scenami budzącymi prawdziwą grozę, jak choćby wizyta jednego z bohaterów, nazistowskiego zbrodniarza Christiana Szella, w żydowskiej dzielnicy w Nowym Jorku, gdzie obozowy oprawca zostaje rozpoznany przez swe dawne ofiary. W wypadku samochodowym na Manhattanie ginie Klaus Szell, emigrant niemiecki, brat poszukiwanego zbrodniarza hitlerowskiego Christiana Szella. Świadkiem wypadku jest student Babe Levy trenujący biegi maratońskie. Tymczasem starszy brata Babe'a, Doc, przebywa w Paryżu, gdzie prowadzi podejrzane interesy, przysparzające mu dużo pieniędzy i jeszcze więcej wrogów. Cudem uchodzi cało z serii zamachów na jego życie dokonywanych przez niejakiego Chena, a w końcu pokonuje go w morderczym pojedynku. Babe poznaje w uniwersyteckiej bibliotece młodą Szwajcarkę, Elsę, w której się zakochuje. Pewnego wieczoru w Central Parku oboje zostają napadnięci przez nieznanych mężczyzn. Kilka dni później w Nowym Jorku zjawia się Doc. Podczas wspólnego obiadu zarzuca Elsie, że okłamuje Babe'a co do prawdziwego celu jej spotkań z nim. Między braćmi dochodzi do scysji, Elsa ucieka. Na wieść o śmierci Klausa przebywający w Urugwaju Christian Szell postanawia przyjechać do USA, aby podjąć zdeponowane w banku diamenty. Do tej pory robił to jego brat, poza nim Szell nikomu nie dowierza. Na lotnisku w Nowym Jorku witają go dwaj mężczyźni, którzy wcześniej napadli na Babe'a i Elsę. Wieczorem Szell spotyka się z Dokiem i rani go śmiertelnie bagnetem. Doc ostatkiem sił dociera do mieszkania brata i tam umiera, nie zdążywszy wypowiedzieć ani słowa. Agent policji, Janeway, wyjaśnia Babe'owi, że jego brat był agentem wywiadu i tropił hitlerowskich przestępców. Tej samej nocy Babe zostaje porwany przez ludzi Szella, którzy torturują go w wymyślny sposób usiłując się dowiedzieć, co Doc powiedział mu przed śmiercią. Babe'owi udaje się uciec. Wkrótce odkrywa, że Janeway pracuje na dwie strony: dla rządu i dla Szella. Ale nie tylko on jest na usługach demonicznego zbrodniarza.