TVP Historia Piątek, 28.08.2020 06:50 BYŁ TAKI DZIEŃ - 28 SIERPNIA Felieton, 2 min, Polska, 2008 Autor: Janusz Weychert 1850 - odbyła się premiera opery "Lohengrin" Richarda Wagnera; 1947 - władze komunistyczne zamknęły "Tygodnik Warszawski"; 1963 - świat usłyszał przemówienie Martina Luthera Kinga: "Miałem sen"... ; 1980 - piętnasty dzień polskiego Sierpnia; 07:20 GIGANCI HISTORII - ODC. 2 BITWA O ANGLIĘ Teleturniej, 45 min, Polska, 2020 Reżyseria: Tomasz Motyl Scenariusz: Edyta Gładys Wykonawcy: Maciej Kurzajewski (prowadzący) Jeszcze nigdy w historii ludzkich konfliktów tak wielu nie zawdzięczało tak dużo tak nielicznym. Co miał na myśli Winston Churchill, mówiąc te słowa? Tematem rozgrywki Gigantów historii jest tym razem Bitwa o Anglię! 08:15 PO PRL-U - NOC TECZEK Dysk./wywiad/debata, 25 min, Polska, 2020 Scenariusz: Grzegorz Sieczkowski, Paweł Krzemiński Zdjęcia: Marcin Krynicki, Michał Jarosiński, Witold Karaś, Adam Fręśko Wykonawcy: Beata Michniewicz (prowadząca) Program "Po PRL - u" analizuje wydarzenia z czasów narodzin III RP i jej pierwszych lat. W tym odcinku Beata Michniewicz ze swoimi gośćmi, m.in. dziennikarzem i publicystą Piotrem Semką, świadkiem wydarzeń w Sejmie w 1992 roku, rozmawia nie tylko o tym, co się zdarzyło w Sejmie 4 czerwca 1992 roku, ale również jak do tego wydarzenia doszło. Czy lustracja była jedynym powodem odwołania rządu Jana Olszewskiego? Dlaczego lustracja stała się tak poważnym polem konfliktu? Dlatego tamte wydarzenia są ważne w zrozumieniu podziałów na polskiej scenie politycznej? 08:45 TWARZE SOLIDARNOŚCI - ADAM OBERC Dysk./wywiad/debata, 14 min, Polska, 2020 Scenariusz: Tadeusz Płużański Cykliczny program historyczny, poświęcony przypadającej w tym roku 40. rocznicy powstania wielkiego, niemal 10 - milionowego ruchu społecznego: NSZZ Solidarność. Chcemy przybliżyć przede wszystkim tematykę strajków lipca/sierpnia 1980 roku, które doprowadziły do podpisania umów między protestującymi a komunistyczną władzą. Prócz znanych bohaterów tamtych wydarzeń, takich jak Andrzej Gwiazda czy Andrzej Rozpłochowski, przedstawiamy zapomnianych współtwórców naszej wolności - tytułowe Twarze Solidarności. Krosno, Fabryka Amortyzatorów Polmo, strajk 26 - 30 sierpnia. 09:05 HISTORIA POLSKI - POWTÓRKA Z ŻYCIA - POSTULATY SIERPNIOWE Magazyn, 12 min, Polska, 2002 Reżyseria: Mirosław Chojecki Scenariusz: Mirosław Chojecki "Powtórka z życia" to cykliczny program publicystyczny, którego każdy odcinek zaczyna się od od "dziennikowej" wiadomości z ostatniego okresu wprowadzającej w temat. Przybiera on formę eseju historycznego, którego tworzywem zawsze są fakty. Program zajmuje się głównie sprawami polskimi, a punkt wyjścia znajduje się w chwili bieżącej. Rozwinięciem wywodu są konfrontacje historyczne wokół głównego tematu. Zasadą jest także, że wszystkie te reminiscencje mieszczą się w problematyce minionego stulecia, praktycznie zaś obejmują najczęściej czas od roku 1945. W odcinku poświęconym postulatom sierpniowym rozważania dotyczyć będą absurdów życia końca lat 70. , kiedy to żądano wprowadzania kartek na mięso i likwidacji "eksportu wewnętrznego" przy jednoczesnym eksporcie nadwyżek. Będą także i sprawy wagi państwowej: czy rzeczywiście groziła nam wówczas interwencja radziecka? Jak po latach Polacy odbierają słynne 21 postulatów gdańskich? POSTULATY SIERPNIOWE Rozmowa, 13 min, TVP 2002 Scenariusz: Mirosław Chojecki 09:40 SENSACJE XX WIEKU - SYNDYKAT ZABÓJCÓW Kameralne i studyjne (widowisko), 45 min, Polska, 2004 Autor: Bogusław Wołoszański Reżyseria: Adek Drabiński Zdjęcia: Waldemar Szmidt Aktorzy: Andrzej Zieliński, Sławomir Orzechowski, Andrzej Szopa, Magdalena Wójcik Ręce dyktatora sięgały daleko. Nawet na drugą półkulę. W 1940 roku z rozkazu Kremla zginął przebywający na emigracji w Meksyku Lew Trocki, człowiek numer dwa - tuż po Leninie w hierarchii władzy wczesnych lat bolszewickiej Rosji. Zabójca zatłukł skłóconego ze Stalinem bohatera rewolucji toporkiem do kruszenia lodu. Stalin zmarł w roku 1953, nie bez dyskretnej pomocy najbliższych współpracowników. Wprawdzie żaden z akolitów nie ośmielił się podnieść świętokradczej ręki na generalissimusa, ale też nikt nie wyciągnął pomocnej dłoni, gdy pozbawiony opieki medyków wódz przez wiele godzin konał w swej podmoskiewskiej daczy. Walkę o schedę po Chorążym Pokoju wygrał Nikita Chruszczow. Wkrótce ujawnił wybranym i wypróbowanym towarzyszom zbrodnie byłego przywódcy, potępił też surowo metody stosowane przez siepaczy z NKWD. Nie bez racji; korzystanie ze sprzętu użytku domowego do wykonywania wyroków na przestępcach politycznych jest nienowoczesne, często nieskuteczne (Trocki nie zginął na miejscu) i zdecydowanie nieprofesjonalne. Wrogowie Kraju Rad mieli być odtąd likwidowani metodami naukowymi. Niestety, naukowo opracowany zamach na Gieorgija Okołowicza, przewodniczącego jednej z emigracyjnych organizacji rosyjskich w Niemczech, nie udał się, bowiem niedoszły zabójca "wybrał wolność", oraz pokazał dziennikarzom swą broń - ukryty w papierośnicy minipistolet strzelający zatrutymi pociskami. Mniej szczęścia od Okołowicza miał Lew Rebet, jeden z prominentnych działaczy ukraińskiej organizacji nacjonalistycznej rezydującej w Monachium. Morderca użył z powodzeniem nowego wynalazku specjalistów z KGB - niemal niewykrywalnego gazu trującego zatrzymującego akcję serca ofiary. Udoskonalony, dwustrzałowy model miotacza gazowego posłużył w październiku 1959 roku do zabójstwa Stepana Bandery, przywódcy OUN - Organizacji Ukraińskich Nacjonalistów. Realizatorzy widowiska przedstawiają też inne akcje agentów Biura Zadań Specjalnych. Celem tej placówki, działającej w strukturze radzieckiej służby bezpieczeństwa, była fizyczna likwidacja niewygodnych dla Kremla liderów emigracyjnych ugrupowań antysowieckich, dysydentów, zbiegów i innych "zdrajców ojczyzny". 10:35 W NASZYM MIASTECZKU WOJNA Film dokumentalny, 49 min, Polska, 2019 Reżyseria: Andrzej Sapija Grodzisk Mazowiecki w czasie wojny, we wspomnieniach tych mieszkańców, którzy wojnę pamiętają oraz ich dzieci i wnuków. Wojenne wydarzenia widziane są z perspektywy subiektywnej, tworząc obraz wojny powszechnej i codziennej. To wojna zapamiętana na różne sposoby. Czasem to samo wydarzenie, we wspomnieniach różnych osób, jest zupełnie odmienne. Film pokazuje społeczność i to, na czym polega jej tożsamość, wspólna pamięć. Wojna, o której opowiada przez pryzmat codzienności i emocji, nabiera zupełnie innego wymiaru niż z perspektywy pól bitewnych. 12:10 TRZECIA GRANICA - ODC. 5 - NIEZNAJOMA Z BARU BOLERO (.) Serial przygodowy, 48 min, Polska/Węgry 1975 Reżyseria: Lech Lorentowicz Scenariusz: Adam Bahdaj Zdjęcia: Sandor Kocsis Muzyka: Wojciech Kilar Aktorzy: Andrzej Wasilewicz, Grażyna Barszczewska, Borys Marynowski, Andrzej Szalawski, Grzegorz Warchoł, Józef Kalita, Leopold Matuszczak, Krzysztof Kowalewski, Nora Kaldi, Istvan Nagy i inni W Budapeszcie Bukowian poznaje piękną kobietę imieniem Marta, która często gości w barze "Bolero". Polscy oficerowie przebywający w stolicy Węgier widują Martę w towarzystwie Niemców i podejrzewają o współpracę z nimi. Marta zostaje zatrzymana i podczas próby ucieczki zastrzelona. Okazuje się, że paszport na nazwisko Ruecksteiner był fałszywy - Marta Bormicka była agentką polskiego wywiadu. 13:25 TESLA (TESLA) Film dokumentalny, 53 min, USA, 2016 Reżyseria: David Grubin Scenariusz: David Grubin Nikola Tesla przez wiele osób postrzegany jest jako postać tragiczna, inżynier wizjoner, który zmarł w ubóstwie i w zapomnieniu, przyćmiony przez takie postaci jak Edison czy Marconi. Niestrudzony wynalazca, który zarejestrował wiele patentów i opracował wiele sprawnych prototypów, zyskał sławę dzięki swoim oszałamiającym pokazom. Publiczność licznie gromadziła się, żeby zobaczyć, jak prąd o napięciu tysięcy volt przepływa przez jego ciało, które pozornie stawało w płomieniach i oślepiało oszołomioną widownię. Tesla twierdził, że odbiera sygnały z kosmosu i planował wykorzystanie naturalnego ładunku Ziemi do wytwarzania darmowej elektryczności (wolnej energii). Dlatego obraz Tesli jako magika i szalonego naukowca przyćmił Teslę, genialnego inżyniera, wizjonera bezprzewodowego świata, w którym obecnie żyjemy. Choć błądził między spektakularnym sukcesem a porażką, był człowiekiem z krwi i kości, wspaniałym wynalazcą i oddanym swojej pracy inżynierem. Na jego upadek tylko częściowo miały wpływ pomysły, oddalające się od naukowych wynalazków ku wizjom przyszłości, mogącym w jego czasach przyprawiać o zawrót głowy. Jednak to jego technologia umożliwiła wejście w wiek elektryczności w XX. wieku, a jego wizje w bezprzewodowy świat XXI wieku. Film "Tesla" opowiada o życiu człowieka, którego pomysły zrewolucjonizowały jego czasy i nasze. Do dziś wielu naukowców uważa, że najważniejsze wynalazki Tesli utajniono, takie jak bezprzewodowy przesył energii elektrycznej, teleportację, sztuczną inteligencję i lasery wojskowe. 14:30 WSZYSTKIE KOLORY ŚWIATA - BALEARY. HISZPAŃSKIE PIĘKNOŚCI (FLAVORS) Film dokumentalny, 51 min, Francja, 2008 Reżyseria: Eric Bacos Baleary to jeden z najchętniej odwiedzanych archipelagów świata. Przyjeżdżając tu, warto zejść z utartych, turystycznych szlaków, by poznać architektoniczną spuściznę Majorki i kulturalne dziedzictwo Minorki. Ibiza to nie tylko szalone nocne życie, lecz także wspaniała przyroda, a turkusowe wody wokół Formentery przywodzą na myśl Karaiby. Majorka to największa i najbardziej zróżnicowana wyspa archipelagu. Tubylcy nazywają ją La Roqueta, czyli "skałka". Dzikie, skaliste wybrzeże znajduje się w północno - zachodniej części wyspy. Miasteczka takie, jak Estellenscs leżą zwykle z dala od wybrzeża, w cieniu lasów, porastających masyw Serra de Tramuntana. U ich podnóża znajdują się plaże albo małe zatoki dla kutrów. 16:30 POLSKIE 100 LAT - OPOZYCJA PRZEDSIERPNIOWA Film dokumentalny, 27 min, Polska, 2019 Reżyseria: Jan Czarlewski Scenariusz: Mirosław Chojecki, Piotr Weychert Muzyka: Michał Lorenc Wykonawcy: Kazimierz Kaczor, Tomasz Marzecki W 1975 roku PRL podpisała w Helsinkach Akt Końcowy Konferencji Bezpieczeństwa i Współpracy w Europie. Zobowiązała się w nim do respektowania praw człowieka oraz swobody wymiany informacji i myśli. Pozwoliło to pierwszym, nielicznym jeszcze środowiskom opozycyjnym, podjąć otwarte działania w obronie praw człowieka, zwłaszcza po czerwcu 1976 roku, kiedy władza brutalnie rozprawiła się ze strajkującymi robotnikami w Ursusie, Radomiu czy Płocku. Powstały pierwsze środowiska opozycyjne. W pierwszej kolejności najaktywniejszy z nich Komitet Obrony Robotników (KOR), który przekształcił się w Komitet Samoobrony Społecznej KOR, a następnie: Ruch Obrony Praw Człowieka i Obywatela, Ruch Młodej Polski, Konfederacja Polski Niepodległej i inne grupy, w tym Studenckie Komitety Solidarności, czy Wolne Związki Zawodowe. Brało w nich udział kilka tysięcy osób, głównie skupionych w dużych miastach. Oprócz Polskiego Porozumienia Niepodległościowego, które funkcjonowało w pełnej konspiracji, większość grup opozycyjnych postanowiła działać w sposób jawny. Zaczęto drukować w podziemiu, z reguły w skromnych nakładach i kolportować opozycyjne pisma. W drugim obiegu ukazały się co najmniej 34 tytuły czasopism, skierowanych do różnych odbiorców. Drukowano również książki, którym peerelowska cenzura nie pozwoliłaby się ukazać w oficjalnym obiegu. De facto "opozycja demokratyczna" podjęła się niezależnej działalności politycznej, do tej pory niewyobrażalnej i niemożliwej w totalitarnym państwie po 1948 roku, jakim była PRL. Przełamana została bariera strachu. 17:25 TWARZE SOLIDARNOŚCI - ANDRZEJ MICHAŁOWSKI Dysk./wywiad/debata, 14 min, Polska, 2020 Scenariusz: Tadeusz Płużański Cykliczny program historyczny, poświęcony przypadającej w tym roku 40. rocznicy powstania wielkiego, niemal 10 - milionowego ruchu społecznego: NSZZ Solidarność. Chcemy przybliżyć przede wszystkim tematykę strajków lipca/sierpnia 1980 roku, które doprowadziły do podpisania umów między protestującymi a komunistyczną władzą. Prócz znanych bohaterów tamtych wydarzeń, takich jak Andrzej Gwiazda czy Andrzej Rozpłochowski, przedstawiamy zapomnianych współtwórców naszej wolności - tytułowe Twarze Solidarności. Andrzej Michałowski - Strajk - Port Gdańsk. 18:40 GDAŃSK '39 - ODC. 4 - GODZINA YPSYLON Serial historyczny, obyczajowy, 57 min, Polska, 1989 Reżyseria: Zbigniew Kuźmiński Scenariusz: Kazimierz Radowicz Zdjęcia: Tomasz Tarasin Muzyka: Piotr Hertel Aktorzy: Krzysztof Ibisz, Ewa Skibińska, Aleksander Bednarz, Edmund Fetting, Katarzyna Gniewkowska, Krzysztof Gordon Gorontzek informuje polski wywiad o ukrytych na pancerniku "Schlezwig Holstein" 200 żołnierzach. Na granicy między Wolnym Miastem a Prusami Wschodnimi celnicy odkrywają 30 młodych mężczyzn, nielegalnie przewożonych do Gdańska. Solecki podczas spaceru z Jadwigą Paterek zauważa w gazecie artykuł o pakcie Ribbentrop - Mołotow. W Gdańsku sytuacja robi się coraz bardziej napięta. Wszyscy boją się nadchodzącej wojny. Masowo wykupują towary ze sklepów. Na Westerplatte zostaje ogłoszone pogotowie. 1 września Paterkowie są rozdzieleni. Zygmunt w Kałdowie, Józef w Szymankowie. Obaj giną, lecz jeszcze przed śmiercią Józefowi udaje się wykoleić pociąg pełen nazistowskichżołnierzy. Westerplatte desperacko się broni. 20:00 EKSPERTYZA - KATYŃSKIE DOŁY ŚMIERCI Reportaż, 23 min, Polska, 2019 Reżyseria: Tomasz Kamiński, Piotr Litka Scenariusz: Piotr Litka Podczas II wojny światowej do Krakowa trafiły osobiste rzeczy należące do ofiar zebrane podczas ekshumacji w zbiorowych mogiłach polskich oficerów zamordowanych przez Rosjan w Katyniu. Od maja 1943 r. badał je zespół pod kierownictwem doktora Jana Zygmunta Robla. Kopie dokumentacji z ekspertyzy ukryto w pierwszej poł. lat 50. XX wieku pod powałą dachu obecnej siedziby Instytutu Ekspertyz Sądowych. Dokumenty odkryto dopiero w 1991 r. podczas remontu Instytutu. Od tej pory są one nazywane Archiwum Robla. 20:35 TEATR HISTORII - PAMIĘTNIK Z POWSTANIA WARSZAWSKIEGO Dysk./wywiad/debata, 15 min, Polska, 2020 Scenariusz: Paweł Krzemiński Wykonawcy: Mikołaj Mirowski (prowadzący) Sztuka jest adaptacją dzieła Mirona Białoszewskiego pod tym samym tytułem. Książka jest bardzo ważnym dokumentem opisującym wybuch Powstania Warszawskiego i dzieje ludności cywilnej stolicy, będącym kronikarskim zapisem życia codziennego w mieście ogarniętym powstaniem. Miron Białoszewski był naocznym świadkiem tamtych wydarzeń. Opisuje suche, brutalne fakty, bez heroizowania postaci i wydarzeń. Skupia się na beznamiętnym, chłodnym opisie klaustrofobicznego życia w piwnicach, na podwórkach i przy polowych kuchniach. Dokumentuje cierpienie, które ukazuje jako heroizm nieheroiczny. Dzieło Białoszewskiego jest materiałem źródłowym tamtych wydarzeń, dokonanym przez literata i poetę. Na szczególną uwagę zasługuje język oraz zastosowanie odwróconej symboliki, np. w opisywanych okolicznościach dom staje się pułapką, piwnica - więzieniem, itp. Szczególnego znaczenia nabierają także przedmioty z życia codziennego: łyżka, chleb. Wojna ukazana jest bez wielkich metafor i wybitnego heroizmu. Maria Zmarz - Koczanowicz, jako dokumentalistka, nic nie zmieniała w adaptacji literackiego pierwowzoru. Spektakl idzie w stronę zdemitologizowania wojny jako pola dla bohaterów, ukazuje zaś dolę cywilów, dla których najważniejsze jest, jak przeżyć i uratować rodzinę. W latach 70. , gdy w dekadzie Gierka rozpoczął się proces przywracania pamięci o Powstaniu Warszawskim oraz jego publiczne heroizowanie, "Pamiętnik..." Białoszewskiego szedł pod prąd oficjalnemu stanowisku komunistycznych władz. Obecnie traktuje się go jako ważny, źródłowy dokument historyczny wpisujący się mocno w niekończącą dyskusję o zasadności wybuchu Powstania, choć sam Białoszewski traktował ten utwór głównie jako zapis własnych przeżyć, część jego biografii oraz wyraz mierzenia się z powstańczą traumą. 20:50 PAMIĘTNIK Z POWSTANIA WARSZAWSKIEGO Teatr, 66 min, Polska, 2004 Autor: Miron Białoszewski Reżyseria: Maria Zmarz-Koczanowicz Adaptacja TV: Maria Zmarz-Koczanowicz i Tadeusz Sobolewski Zdjęcia: Krzysztof Pakulski Scenografia: Barbara Kędzierska Występują: Adam Woronowicz (Miron), oraz: Anna Gryszkówna, Grażyna Zielińska, Monika Krzywkowska, Teresa Branna, Krzysztof Janczar, Paweł Małaszyński, Ewa Bułhak, Maria Robaszkiewicz, Marta Chodorowska, Marek Kępiński, Beata Fudalej, Teresa Marczewska, Maciej Szary, Katarzyna Stanisławska, Barbara Baryżewska, Marcin Hycnar, Magdalena Różczka, Jerzy Łapiński, Mirosław Konarowski, Anna Grycewicz, Dorota Nowakowska, Marek Jaromski, Michał Brejtenwald, Paweł Łukaszewicz "Pierwszego sierpnia we wtorek 1944 roku było niesłonecznie, mokro, nie było za bardzo ciepło. W południe chyba wyszedłem na Chłodną - moja ulica wtedy, numer czterdzieści - i pamiętam, że było dużo tramwajów, samochodów, ludzi i że zaraz po wyjściu na rogu Żelaznej uświadomiłem sobie datę - pierwszy sierpnia - i pomyślałem chyba słowami: pierwszy sierpnia - święto słoneczników.." Narrator spektaklu, podobnie jak autor "Pamiętnika z Powstania Warszawskiego" nie szedł z visem na tygrysa, nie szturmował PASTY ani elektrowni na Powiślu, nie nosił na powstańcze pozycje amunicji i butelek z benzyną, nie dostarczał dowódcom meldunków. Dwudziestodwuletni student polonistyki tajnego UW (róg Świętokrzyskiej i Jasnej, na drugim piętrze) nie należał do zbrojnej konspiracji i nie brał udziału w boju. Z setkami tysięcy warszawiaków dzielił euforię pierwszych starć i radość z pierwszych, nieliczych sukcesów żołnierzy podziemia, a potem, jak większość cywilów, pragnął już tylko przetrwać - choć nie za każdą cenę - koszmar okrutnych walk toczonych w ludnym mieście z nierównie silniejszym wrogiem. Tak jak setki tysięcy mieszkańców stolicy, lepiej od heroicznej scenerii redut i barykad poznał mroczny świat podwórek - studni, piwnic, improwizowanych schronów, kanałów i ukrytych przejść przebitych w suterenach kamienic. I podobnie jak rzesze warszawiaków - niekombatantów, toczył ciężką walkę z głodem, pragnieniem i strachem, codzienną walkę o w miarę bezpieczny kąt, odrobinę pożywienia, wiadro wody. O życie. "Pamiętnik z Powstania Warszawskiego" Mirona Białoszewskiego ukazał się drukiem w 1970 roku. Dopiero ta publikacja, uhonorowana nagrodą ministra kultury i sztuki drugiego stopnia, zwróciła uwagę szerszej publiczności na znanego dotąd tylko nielicznym autora paru tomików wierszy. Obiorców ujmowały szczerość i bezpośredniość przekazu, a także język dzieła - prosty, naturalny, potoczny, jakże inny od słownictwa używanego tradycyjnie do opiewania bohaterskich, acz przegranych zrywów wyzwoleńczych i innych narodowych klęsk. Owa prostota i "zwyczajność" języka narratora, zderzona z drastycznością i dramatyzmem archiwalnych materiałów filmowych ilustrujących spektakl, robi na widzach niezwykłe wrażenie i dziś, sześćdziesiąt lat po wybuchu Powstania, w prawie trzy i pół dekady po wydaniu "Pamiętnika". 22:05 KSIĄDZ ZIEJA. ŻYCIORYS NA FILM. Dysk./wywiad/debata, 16 min, Polska, 2020 Scenariusz: Grzegorz Sieczkowski Wykonawcy: Mikołaj Mirowski (prowadzący) Ksiądz Jan Zieja (1897 - 1991) był postacią wyjątkową, łączącą w sobie niezwykłą wiarę, ludzką wrażliwość i wielki patriotyzm. Przez całe swoje długie życie był zaangażowany w szereg inicjatyw religijnych, społecznych i niepodległościowych. Jako kapelan brał czynny udział w wojnie polsko - bolszewickiej, konspiracji akowskiej i Powstaniu Warszawskim. Był zaangażowany w pomoc Żydom, w ramach akcji Żegota. Po wojnie poza pracą duszpasterską zaangażował się również w działalność opozycyjną, był założycielem Komitetu Obrony Robotników. Zaś po 1980 roku wspierał NSZZ Solidarność. Bez wątpienia był jednym z największych autorytetów dla środowisk byłych żołnierzy Armii Krajowej oraz opozycji demokratycznej w PRL. Historia niezwykła księdza Ziei zaczyna się od niezwykłej deklaracji w okresie wojny bolszewickiej. Od uznania bezwzględnej nadrzędności boskiego piątego przykazania Nie zabijaj. To przykazanie obowiązuje również żołnierzy walczących o wolność Ojczyzny. W obliczu wojny taka postawa to gest trudny do zrozumienia, a nawet uznawany przez wielu za niebezpieczny lub będący nie tylko niepotrzebną słabością, ale nawet zdradą. W okresie międzywojennym był postacią, którą łączyła ludzi, a nie dzieliła. Sam wychowany w ubóstwie doskonale rozumiał potrzeby społeczne, w tym konieczność edukacji szczególnie najbiedniejszych grup społecznych. Będąc duszpasterzem na Kresach, angażował się w organizację Uniwersytetu Ludowego. Bóg dla niego był Bogiem wszystkich, dlatego współpracował z innymi grupami etnicznymi II RP. Nawet jak trzeba było, potrafił zastąpić popa. Podczas II wojny światowej został kapelanem AK. Wziął udział w Powstaniu Warszawskim. Radzie Pomocy Żydom Żegota dostarczał katolickie metryki. Po upadku Powstania dobrowolnie wywieziony na roboty do Niemiec, gdzie w ten sposób mógł wspierać Polaków. Po wojnie w Słupsku założył pierwszy w Polsce Dom Samotnej Matki. W drugiej połowie lat siedemdziesiątych związany z opozycją demokratyczną. Założyciel KOR - u. Z księdzem Czesławem Białkiem reaktywował zlikwidowaną przez komunistów organizację Patronat pomagającą więźniom. Znaczną część powojennego życia był związany z zakładem dla ociemniałych w Laskach. To miejsce bardzo ważne dla polskiej inteligencji w okresie powojennym. Ostatnie lata życia spędził w osamotnieniu pod opieką zakonnic na warszawskim Powiślu. Co dzisiaj z postawy, doświadczenia życiowego, z całego dorobku księdza Ziei jest dla nas ważne. Co nas może i powinno inspirować? Goście: prof. Jerzy Eisler historyk, dyrektor warszawskiego oddziału IPN, Piotr Zaremba publicysta, pisarz, dziennikarz, historyk 22:30 W DUCHU I W PRAWDZIE Film dokumentalny, 42 min, Polska, 1992 Scenariusz: Jacek Moskwa, Krystyna Mokrosińska Zdjęcia: Michał Bukojemski, Roman Tadeusz Filmowa opowieść o księdzu Janie Ziei, człowieku nieprzeciętnym, który należał do tych nielicznych nie tylko czytających Ewangelię, ale również nią żyjących. Urodził się w 1897 roku koło Opoczna. W czasie wojny 1920 roku, będąc kapelanem wojskowym głosił, że piąte przykazanie "Nie zabijaj" obowiązuje wszystkich w każdej sytuacji, również żołnierzy walczących w obronie ojczyzny. Wojna była dla niego ogromnym wstrząsem, stał się przez to zwolennikiem wyrzeczenia się przemocy w każdej postaci. W latach międzywojennych, będąc profesorem seminarium w Pińsku, rozwijał na Polesiu działalność organizacji "Wici", założył uniwersytet ludowy, gdy zabrakło popa, sam uczył religii dzieci wyznawców prawosławia, współpracował także z żydowską organizacją skautową. Był wielkim orędownikiem jedności i przyjaźni Polaków, Litwinów, Białorusinów i Ukraińców. Pod koniec II wojny dobrowolnie wyjechał do Rzeszy, by być z Polakami wywiezionymi na przymusowe roboty. Przez większą część życia związany był z zakładem dla ociemniałych w Laskach. W drugiej połowie lat siedemdziesiątych współtworzył Komitet Obrony Robotników i aktywnie w nim działał. Razem z księdzem Czesławem Białkiem reaktywował przedwojenny "Patronat", organizację zajmującą się opieką nad więźniami i ich rodzinami. Ostatnie lata życia spędził w osamotnieniu. Zmarł w 1991 roku, pochowano go w bliskich mu przez całe życie Laskach, a na pogrzebie, zgodnie z jego wolą, była jedynie modlitwa za niego i o pokój między narodami całego świata oraz zbawienie wszystkich ludzi. W filmie księdza Zieję wspominają miedzy innymi Jerzy Turowicz, ks. Adam Boniecki, Henryk Wujec, Jacek Kuroń, Zofia i Zbigniew Romaszewscy. 23:25 CAŁA PRAWDA O WIKINGACH - ODC. 1/2 (THE VIKINGS UNCOVERED) Film dokumentalny, 55 min, Wielka Brytania, 2016 Wikingowie tworzyli swoje imperium przez 500 lat, eksplorując i dokonując wielu krwawych podbojów. Potrafili przetrwać w surowym klimacie, przesuwając granice ludzkiej wytrzymałości. Odkryli Amerykę 500 lat przed Kolumbem. Jak osiągnęli tak wielkie sukcesy? I dlaczego u szczytu swojej potęgi nagle zniknęli z zajętych wcześniej terenów? Archeolog Sarah Parcak podróżuje z wschodniego wybrzeża Szkocji do Islandii, Grenlandii i Ameryki Północnej, aby odkryć tajemnice tego rozległego imperium wikingów. Wykorzystując specjalistyczne zdjęcia satelitarne stanowisk archeologicznych i najnowsze techniki badań kryminalistycznych DNA, poszerza stan wiedzy o tej fascynującej cywilizacji. Film pokazuje, że ci nieustraszeni marynarze byli o wiele bardziej wyrafinowani, bezbronni i zwyczajnie ludzcy, niż wskazywałaby na to dotychczasowa opinia o nich. 00:30 SENSACJE XX WIEKU - SYNDYKAT ZABÓJCÓW Kameralne i studyjne (widowisko), 45 min, Polska, 2004 Autor: Bogusław Wołoszański Reżyseria: Adek Drabiński Zdjęcia: Waldemar Szmidt Aktorzy: Andrzej Zieliński, Sławomir Orzechowski, Andrzej Szopa, Magdalena Wójcik Ręce dyktatora sięgały daleko. Nawet na drugą półkulę. W 1940 roku z rozkazu Kremla zginął przebywający na emigracji w Meksyku Lew Trocki, człowiek numer dwa - tuż po Leninie w hierarchii władzy wczesnych lat bolszewickiej Rosji. Zabójca zatłukł skłóconego ze Stalinem bohatera rewolucji toporkiem do kruszenia lodu. Stalin zmarł w roku 1953, nie bez dyskretnej pomocy najbliższych współpracowników. Wprawdzie żaden z akolitów nie ośmielił się podnieść świętokradczej ręki na generalissimusa, ale też nikt nie wyciągnął pomocnej dłoni, gdy pozbawiony opieki medyków wódz przez wiele godzin konał w swej podmoskiewskiej daczy. Walkę o schedę po Chorążym Pokoju wygrał Nikita Chruszczow. Wkrótce ujawnił wybranym i wypróbowanym towarzyszom zbrodnie byłego przywódcy, potępił też surowo metody stosowane przez siepaczy z NKWD. Nie bez racji; korzystanie ze sprzętu użytku domowego do wykonywania wyroków na przestępcach politycznych jest nienowoczesne, często nieskuteczne (Trocki nie zginął na miejscu) i zdecydowanie nieprofesjonalne. Wrogowie Kraju Rad mieli być odtąd likwidowani metodami naukowymi. Niestety, naukowo opracowany zamach na Gieorgija Okołowicza, przewodniczącego jednej z emigracyjnych organizacji rosyjskich w Niemczech, nie udał się, bowiem niedoszły zabójca "wybrał wolność", oraz pokazał dziennikarzom swą broń - ukryty w papierośnicy minipistolet strzelający zatrutymi pociskami. Mniej szczęścia od Okołowicza miał Lew Rebet, jeden z prominentnych działaczy ukraińskiej organizacji nacjonalistycznej rezydującej w Monachium. Morderca użył z powodzeniem nowego wynalazku specjalistów z KGB - niemal niewykrywalnego gazu trującego zatrzymującego akcję serca ofiary. Udoskonalony, dwustrzałowy model miotacza gazowego posłużył w październiku 1959 roku do zabójstwa Stepana Bandery, przywódcy OUN - Organizacji Ukraińskich Nacjonalistów. Realizatorzy widowiska przedstawiają też inne akcje agentów Biura Zadań Specjalnych. Celem tej placówki, działającej w strukturze radzieckiej służby bezpieczeństwa, była fizyczna likwidacja niewygodnych dla Kremla liderów emigracyjnych ugrupowań antysowieckich, dysydentów, zbiegów i innych "zdrajców ojczyzny". 01:15 BYŁO, NIE MINĘŁO - KRONIKA ZWIADOWCÓW HISTORII. - KATOWNIA Magazyn, 22 min, Polska, 2018 Autor: Adam Sikorski Wykonawcy: Artur Kalicki "Katownia" Z pozoru to jedna z wysepek przeszłości starej warszawskiej Pragi. Tak jak inne jej podobne, kurczy się i cofa pod naporem nowoczesnej zabudowy. I tak jak inne enklawy czasu minionego wydaje się być w rozgrywce o przyszłość skazana na przegraną. Otóż nic bardziej mylnego. Wpisana w te zmurszałe mury historia czyni z niej sanktuarium narodowej pamięci. Na warszawskiej Pradze w latach 1944 - 1947 znajdowało się około trzydziestu miejsc, gdzie rozgrywały się ludzkie dramaty. W tym budynku w przeszłości mieścił się nie tylko areszt, ale i tzw. wojenny trybunał wojskowy. Szacuje się, że tylko w tym miejscu skazano na karę śmierci i rozstrzelano na pobliskim podwórzu około pięciu tysięcy osób. "Orlik faza dojrzała" Na naszych ścieżkach często spotykamy zwyczajnych ludzi, którzy z potrzeby serca opowiadają nam zapomniane fragmenty narodowej historii. I taki też jest bohater naszej kolejnej opowieści. To Jerzy Gruchalski, pasjonat lotnictwa, który mozolnie, dzień po dniu rekonstruuje Orlika, szkolno - treningowy samolot, produkowany niegdyś w PZL Warszawa - Okęcie. 01:45 ENCYKLOPEDIA II WOJNY ŚWIATOWEJ - PRZERWANA WOJNA Magazyn, 19 min, Polska, 1994 Scenariusz: Maciej Zakrocki, Bogusław Wołoszański Zdjęcia: Ładysław Lipkowski Wykonawcy: Bogusław Wołoszański (prowadzący) Cykliczna audycja popularyzująca wiedzę o historii II wojny światowej. Odcinek poświęcony genezie wojny, której źródeł autor doszukuje się w przebiegu I wojny światowej. 02:05 POWSTANIE WARSZAWSKIE DZIEŃ PO DNIU - ODC. 28 Reportaż, 6 min, Polska, 2017 Scenariusz: Bartłomiej Grudnik Bohaterka odcinka: Hanna Kumuniecka - Chełmińska.