TVP Historia Piątek, 09.10.2020 06:50 BYŁ TAKI DZIEŃ - 9 PAŹDZIERNIKA Felieton, 2 min, Polska, 2006 Autor: Janusz Weychert 1920 - wyzwolenie Wilna przez oddziały gen. Lucjana Żeligowskiego; 1945 - w Paryżu powstała ENA - Państwowa Szkoła Administracji; 1977 - zmarł aktor Zdzisław Maklakiewicz; 1980 - literacki Nobel dla Czeslawa Miłosza; 07:20 PRZYRODNIK NA TROPIE - ODC. 2 - BÓBR Reportaż, 25 min, Polska, 2019 Reżyseria: Małgorzata Kosturkiewicz Scenariusz: Łukasz Bożycki Wykonawcy: Łukasz Bożycki (prowadzący) Program przyrodniczy, w którym prowadzący przyrodnik Łukasz Bożycki porusza różne aspekty życia zwierząt w kontekście ich wzajemnych powiązań i oddziaływań. Wszystko, co nas otacza, jest ze sobą powiązane. Współpracuje lub się zwalcza, poluje lub ostrzega przed zagrożeniem. Przyroda, szczególnie ta dzika, jest połączona siecią powiązań, które odkrywa i objaśnia przyrodnik.. Tylko dwa gatunki tak znacząco zmieniają środowisko, w którym żyją: bóbr i człowiek. Ludziom nie podoba się, że bobry ścinają drzewa albo budują tamy i zalewają okolicę. Często rozbierają te tamy, niszcząc ogromną bioróżnorodność. Jeśli jednak na bok odłożą złość, to zauważą, jak wiele gatunków zwierząt i roślin przyciągnęły do siebie bobry. 07:50 UKRYTE SKARBY - ZAMUROWANY ONUFRY I SZWED NA SĄDZIE BOŻYM Reportaż, 21 min, Polska, 2016 Autor: Elżbieta Ruman Wykonawcy: Patrycja Hurlak (prowadzący) Tym razem odwiedzimy Śrem, to jedno z najstarszych miast w Wielkopolsce. Poznamy jego zabytki i legendy. Dowiemy się, jak mieszczanie podali pewnego Szweda pod sąd boży. Zwiedzimy miejsca związane z wielkim patriotą i społecznikiem ks. Piotrem Wawrzyniakiem. 08:15 PO PRLU - KUCHNIA NIE TYLKO POLITYCZNA III RP. CZ. 1 Dysk./wywiad/debata, 25 min, Polska, 2020 Scenariusz: Grzegorz Sieczkowski, Paweł Krzemiński Zdjęcia: Marcin Krynicki, Michał Jarosiński, Witold Karaś, Adam Fręśko Wykonawcy: Beata Michniewicz (prowadzący) Kuchnia nie tylko polityczna III RP. cz. 1. Program "Po PRL - u" analizuje wydarzenia z czasów narodzin III RP i jej pierwszych lat. W tym odcinku Beata Michniewicz ze swoim gośćmi, Elizą Olczyk, dziennikarką i publicystką, oraz Grzegorzem Sieczkowskim, publicystą, pisarzem i dziennikarzem TVP, rozmawia o tym, jak kuchnia wpływa na życie polityczne i poczucie smaku u Polaków. Goście: Eliza Olczyk, Grzegorz Sieczkowski 09:10 HISTORIA POLSKI - JO BYŁ UKRADZIONY. TRAGEDIA GÓRNOŚLĄSKA Film dokumentalny, 42 min, Polska, 2019 Reżyseria: Adam Grzegorzek Scenariusz: Adam Grzegorzek Zdjęcia: Mateusz Jazowski Wykonawcy: Remigiusz Michalik (prowadzący), Tadeusz Kolorz Film o wydarzeniach z 1945 roku na Górnym Śląsku, o Ślązakach, deportowanych na Wschód. Mimo upływu lat na Górnym Śląsku istnieje nadal wiele ważnych i nieopowiedzianych historii. Tragedia Górnośląska jest jedną z nich. Najpierw powstała książka, potem spektakl teatralny, a teraz film. "Jo był ukradziony" to film dokumentalny opowiadający tragiczną historię deportowanych w 1945 roku Ślązaków, represje, aresztowania, przesłuchania i zsyłki na wschód Związku Radzieckiego. Był to tragiczny czas zniewolenia dla Polski i Polaków, a dla różnych grup etnicznych, zamieszkujących Polskę, a w szczególności dla Ślązaków, okres terroru. Reżyserem filmu jest Adam Grzegorzek, który zrealizował również obraz pt. "Jerzy Malcher - między Londynem a Rybnikiem. Film powstał z inicjatywy Stowarzyszenia Moje Miasto, dzięki pozyskanym środkom z budżetu Miasta Rydułtowy i Urzędu Marszałkowskiego Województwa Śląskiego, a także prywatnym sponsorom. W filmie zagrało ponad siedemdziesiąt osób, głównie członków amatorskich grup i kółek teatralnych, ale też wiele osób spośród znajomych samego reżysera. 09:55 KOLEBKA SOLIDARNOŚCI - STOCZNIA W STOCZNI Film dokumentalny, 4 min, Polska, 2020 Reżyseria: Wojciech Roman Krasucki Scenariusz: Jarosław Żurawiński K - 2 - największy wydział Stoczni Gdańskiej. 10:05 SENSACJE XX WIEKU - TAJEMNICA BARBAROSSY CZ. 1 Magazyn, 24 min, Polska, 1996 Scenariusz: Bogusław Wołoszański Wykonawcy: Bogusław Wołoszański (prowadzący) Czy Hitler, rzucając swoje wojska na Związek Radziecki, wyprzedził radziecką agresję o parę tygodni? Faktycznie Niemcy uprzedzili Rosjan, ale o kilka lat. Stalin miał zaatakować Zachód w 1943 lub 1944 roku. Najnowsze odkrycia pozwalają przedstawić dramatyczną grę polityczną i militarną o panowanie nad światem. 10:40 SENSACJE XX WIEKU - TAJEMNICA BARBAROSSY CZ. 2 Kameralne i studyjne (widowisko), 22 min, Polska, 1996 Scenariusz: Bogusław Wołoszański Wykonawcy: Bogusław Wołoszański (prowadzący) Czy Hitler, rzucając swoje wojska na Związek Radziecki, wyprzedził radziecką agresję o parę tygodni? Faktycznie Niemcy uprzedzili Rosjan, ale o kilka lat. Stalin miał zaatakować Zachód w 1943 lub 1944 roku. Najnowsze odkrycia pozwalają przedstawić dramatyczną grę polityczną i militarną o panowanie nad światem. 11:05 STANISŁAW - KRÓL, FILOZOF Film dokumentalny, 35 min, Polska, 2013 Reżyseria: Tomasz Rudomino Scenariusz: Tomasz Rudomino W roku 1737 Stanisław Leszczyński, dwukrotny król Polski, przybył do Luneville, aby objąć powierzone mu księstwo Lotaryngii. Był wtedy królem upadłym o niezbyt dobrej reputacji. Miał już 60 lat. A jednak w ciągu najbliższych lat rozbudował niezwykłe miasto Nancy, stolicę Lotaryngii, otoczył opieką artystów, wybudował Akademię Sztuk Pięknych, nadał księstwu nowy wizerunek. Stał się przyjacielem Woltera i Monteskiusza. Pozostawił po sobie pamięć dobroczyńcy, władcy o niezwykle szerokich horyzontach intelektualnych i wielkich osiągnięciach. Film inspirowany biograficzną książką o Leszczyńskim "Stanislas - król, filozof", autorstwa Andre Rossinota. 12:20 WOJENNE DZIEWCZYNY - ODC. 27 (SERIA III ODC. 1) Serial wojenny, 45 min, Polska, 2018 Reżyseria: Michał Rogalski Scenariusz: Wojciech Lepianka, Agnieszka Krakowiak, Piotr Starzak Aktorzy: Wanessa Aleksander, Marta Mazurek, Aleksandra Pisula, Michał Czernecki, Józef Pawłowski, Danuta Stenka, Katrin Buhring, Peter Wolf, Mathias Gall Trwa trzeci rok wojny. Dziewczyny nadal działają w organizacji. Kolejną spektakularną akcją w ich wykonaniu jest wysadzenie drukarni Nowego Kuriera Warszawskiego - gadzinówki wydawanej przez Niemców. Margarethe wydaje rozkaz likwidacji agentów niemieckich na wschodzie, po przechwyceniu listy z ich nazwiskami przez aliantów. Tymczasem brytyjski wywiad przechwytuje informację od jednego z nich - Aloszy. Twierdzi, że jako jedyny ocalał i chce skontaktować się z brytyjskim wywiadem. Kamilowi udaje się rozszyfrować datę i miejsce spotkania - to Lublin. Prosi o pozwolenie powrotu do Polski i nawiązanie z Aloszą kontaktu. Margarethe bardzo interesuje się akcją wysadzenia drukarni, jest przekonana, że brała w niej udział Marysia i jej towarzyszki. Mimo wyraźnego zakazu Schneidera prowadzi w tej sprawie śledztwo wraz z gestapo. Ewa i Marysia otrzymują nowe zadania. Marysia, jako niemiecka hrabina ma wyjechać do Lwowa i pozyskać szczepionki na tyfus, które mają zostać przerzucone do getta. Ewka zostaje specjalną łączniczką pomiędzy dowództwem a batyskafem, czyli tajną radiostacją. Tylko Irka na swoje musi zaczekać. Za to na karcelaku wraz z matką spotyka dawną służąca rodziny - Bornię. Przypadkowe spotkanie okazuje się wspólnym interesem. Kobiety otwierają na Woli jadłodajnię. Podczas spotkania w lokalu konspiracyjnym, gdzie dziewczyny odbierają awans i gratulacje od Alfy i Leokadii, dochodzi do kotła. To Margarethe z oddziałem gestapo, której udało się uzyskać informacje o czasie i miejscu spotkania. Konspiratorom udaje się uciec, ale nie bez strat - podczas wymiany ognia ginie Alfa. Schneider, który obwinia Margarethe o stratę listy agentów, postanawia pozbyć się niewygodnej podwładnej. Kiedy dowiaduje się, że jeden z nich - Alosza - żyje, że mimo zakazu współdziałała z gestapo, doprowadza do jej odesłania z Warszawy. Na miejsce Margarethe pojawia się nowy oficer abwery Wolfgang. 16:25 POLSKIE 100 LAT - POLSKIE SIŁY ZBROJNE NA ZACHODZIE Film dokumentalny, 26 min, Polska, 2019 Reżyseria: Maciej Dancewicz Scenariusz: Mirosław Chojecki, Piotr Weychert Muzyka: Michał Lorenc Wykonawcy: Kazimierz Kaczor, Tomasz Marzecki Przegrana we wrześniu 1939 r. nie oznaczała końca działań zbrojnych z udziałem Wojska Polskiego. Zaczęto je odtwarzać pod egidą rządu RP we Francji jeszcze w tym samym roku. Późniejsza obrona Norwegii, walki we Francji w 1940 roku, Bitwa o Anglię i udział polskich lotników w bombardowaniu Niemiec, starcia na morzu polskiej Marynarki Wojennej, Tobruk, Monte Cassino, Ankona, Arnhem, Falaise, Bolonia, wyzwolenie Belgii i Holandii nie wyczerpują daniny krwi polskiego żołnierza walczącego w szeregach Polskich Sił Zbrojnych na Zachodzie do ostatnich dni wojny. Mimo to względy polityczne i wynikająca z nich kolejna zdrada aliantów spowodowały, że żołnierze czwartej co do wielkości armii walczącej z Niemcami nie zostali zaproszeni na defiladę zwycięstwa w Londynie. Był to jeden z najbardziej bolesnych momentów w historii polskiego oręża. 18:00 ALFABET ANDRZEJA DOBOSZA S.I - ODC. 2 Reportaż, 12 min, Polska, 2020 Reżyseria: Agnieszka Jęksa Scenariusz: Agnieszka Jęksa, Zuzanna Elbert - Stelmach Muzyka: Filip Kuncewicz Wykonawcy: Andrzej Dobosz (prowadzący) Cykl poświęcony życiu kulturalnemu w czasach PRL. Przewodnikiem po tych czasach będzie Andrzej Dobosz, felietonista, krytyk literacki, autor książek: "Pustelnik z Krakowskiego Przedmieścia", "Generał w bibliotece" oraz "Z różnych półek". Każdy odcinek opowiada o innym bohaterze czy miejscu. Odc. 2 - Czytelnik. Popularne wydawnictwo i kawiarnia "Czytelnik" to kolejne, ważne miejsce na kulturalnej mapie Warszawy, gdzie można było spotkać Antoniego Słonimskiego, Gustawa Holoubka czy Jerzego Putramenta, który mieszkał nad kawiarnią. Dobrym duchem wydawnictwa była Irena Szymańska - królowa stolików. 18:35 BIBLIA - JÓZEF, CZ. 4 (THE BIBLE - JOSEPH, P. 4) Serial religijny, 45 min, Niemcy/Włochy/Francja/USA, 1997 Reżyseria: Roger Young Aktorzy: Paul Mercurio, Ben Kingsley, Martin London, Ann Warren Lesley Józef - ukochany syn Jakuba, sprzedany przez zawistnych braci kupcom wędrującym do Egiptu. Potifar, wysoki urzędnik faraona, kupuje Józefa, a przekonawszy się o jego rzetelności i uzdolnieniach, robi z niego zarządcę swoich dóbr. Józef, przepowiedziawszy siedem lat tłustych i siedem lat chudych, zostaje wysokim urzędnikiem faraona. Gromadzi zboże na lata głodu. Gdy przychodzi susza, Egipt ma wystarczające zapasy żywności. 19:30 SKARBY ARCHITEKTURY DREWNIANEJ UNESCO - ODC. 4 - OWCZARY SĘKOWA Reportaż, 10 min, Polska, 2017 Autor: Grzegorz Kościński Owczary: Cerkiew prezentuje typ łemkowski, jest trójdzielna, zbudowana w połowie XVII w. Wyjątkowy jest ikonostas z początku XVIII wieku i piękne carskie wrota. Dziś to zarówno cerkiew, jak kościół katolicki, a wewnątrz podkreślają to ikony i obrazy: elementy kultury Wschodu i Zachodu. W 1995 r. świątynia zdobyła tytuł Prix Europa Nostra, jako przykład świątyni doskonale konserwowanej i zachowanej. Sękowa: kościół z roku 1520 wyróżnia się szczególnie dużą i piękną konstrukcją bryły zrębowej: można tu zobaczyć całą storczykową więźbę dachową. Kościół zrekonstruowany, po zniszczeniach I wojny światowej. Zachowały się tylko nieliczne elementy oryginalne: fragmenty polichromii, ołtarza i stara chrzcielnica. 20:00 EKSPERTYZA - ODC. 7 MASAKRA GÓRNIKÓW W KOPALNI WUJEK Reportaż, 24 min, Polska, 2020 Reżyseria: Tomasz Kamiński, Piotr Litka Scenariusz: Piotr Litka Wykonawcy: Dr Tomasz Kupiec W odcinku o tragicznych wydarzeniach, które wstrząsnęły Polską. Doszło do nich kilka dni po wprowadzeniu stanu wojennego w grudniu 1981 roku. Zginęło 9 górników, ponad 20 zostało rannych. Do dziś niewielu winnych tej tragedii poniosło konsekwencje prawne swoich czynów. Procesy sądowe w tej sprawie nie byłyby możliwe bez zabezpieczonych na miejscu tragedii łusek po nabojach. 20:40 NORYMBERGA Teatr, 79 min, Polska, 2006 Autor: Wojciech Tomczyk Reżyseria: Waldemar Krzystek Zdjęcia: Jacek Knopp Muzyka: Zbigniew Karnecki Aktorzy: Janusz Gajos, Dominika Ostałowska, Halina Łabonarska "Zostałem skazany na śmierć przez rozstrzelanie; jak się później okazało egzekucja miała nastąpić dwa dni po śmierci Stalina" - po kilkudziesięciu latach były pułkownik kontrwywiadu PRL, Stefan Kołodziej, wspomina rok 1953. "Został pan ułaskawiony?" - dziwi się dziennikarka. "Nie, nie zostałem ułaskawiony. Wyrok wykonano i zostałem zastrzelony. Potem wraz z innymi wywieźli nas na Służew, wrzucili do dołu... Tak naprawdę do dziś nie wiem, gdzie leżę" - oficer tłumaczy cierpliwie zdumionej kobiecie paradoksy socjalistycznej rzeczywistości. Choć oficjalnie zgładzony, Kołodziej przeżył swoją egzekucję. W celi śmierci złożono mu propozycję współpracy z reżimem. Dokonujący werbunku przekonywali go, że może dalej służyć ojczyźnie, że nie warto umierać. "Komuniści obracali życiem milionów ludzi, moje istnienie nic dla nich nie znaczyło; za to dla mnie wówczas wiele" - spowiada się dziennikarce. Do Kołodzieja Hanka dotarła, poszukując informacji o pułkowniku, z którym Kołodziej miał się zetknąć w szkole piechoty, gdzie razem studiowali w 1953 roku. Ale Kołodziej od początku nie mówi o nim prawie nic. Opowiada dziennikarce o tym, jak z opozycjonisty stał się członkiem aparatu bezpieczeństwa. Przypomina czasy, gdy wśród agentów Służby Bezpieczeństwa łatwo było natknąć się na byłego szmalcownika, kapusia, bandytę; kiedy trzon kadry wywiadowców tworzyli funkcjonariusze przysłani ze Wschodu i jedynie "pełniący obowiązki Polaków". Hanka z przerażeniem słucha o prowokacjach, akcjach szpiegowskich, przestępstwach. Nie mogąc doczekać się informacji o interesującej ją osobie, dziennikarka się niecierpliwi. Wówczas Kołodziej odkrywa karty. Chce się wyspowiadać ze swego życia, z popełnionych zbrodni, pragnie sądu, takiego, który w Norymberdze sądził hitlerowców. Wie, jak przekonać Hankę do współpracy, bo zna tajemnicę śmierci ojca kobiety. Wojciech Tomczyk podjął w swej sztuce trudny temat bolesnych rozliczeń z PRL - em, relacji między katami a ofiarami systemu komunistycznego. W rolę ekspułkownika kontrwywiadu wcielił się wybitny aktor Janusz Gajos. 22:10 ARCHIWUM ZIMNEJ WOJNY - OPERACJA ŻELAZO Magazyn, 25 min, Polska, 2019 Reżyseria: Jan Sosiński Scenariusz: Andrzej Mietkowski, Jan Sosiński Muzyka: Piotr Dziki Chancewicz Wykonawcy: Andrzej Mietkowski (prowadzący) W tym odcinku: Operacja Żelazo to była jedna z większych afer kryminalnych PRL. Od początku do końca pod patronatem Ministerstwa Spraw Wewnętrznych. Napady rabunkowe, kradzieże, nawet morderstwa. Zdobywanie pieniędzy, złota i dzieł sztuki. Finansowano nimi działalność wywiadu MSW. W Archiwum Zimnej Wojny niezwykłe śledztwo dziennikarskie i jego autor Jerzy Morawski, filmowiec, autor dokumentu i książki Złota afera, oraz badacze czarnych stron historii PRL - Witold Bagieński, Władysław Bułhak, Krzysztof Madej 22:40 SZEROKIE TORY - POTIOMKINOWSKA WIOSKA Reportaż, 21 min, Polska, 2010 Scenariusz: Barbara Włodarczyk Potiomkinowska wioska pod Kurskiem Na drodze asfalt, w chałupach plastikowe okna i centralne ogrzwanie, toalety jak w mieście i superszybki interenet. Maleńka wioska Mansurowo pod Kurskiem nie ma w Rosji równych. Bo w ciągu roku z typowej zapadłej rosyjskiej prowincji (tzw. głubinki) przemieniła się w osiedle XXI wieku. A wszystko dlatego, że urodził sie tam... dziadek Dmitrija Miedwiediewa. Czyli pokazówka jak w XVIII wieku, kiedy to książę Potiomkin kazał naprędce budować wsie na trasie przejazdu Katarzyny II, by wzbudzić w niej dobre samopoczucie sprawnie zarządzanym imperium. Mieszkańcy Monsurowa są zdezorientowani. Większość nie umie korzystać z internetu, a aparatu USG, który przywieziono do przychodni - nikt nie potrafił obsługiwać. Jeden dzień spędzony w Monsurowie odkrywa dobre strony, ale także absurdy pokazówek, które w Rosji mają długą tradycję. Pokazuje także warunki życia i mentalność mieszkańców tzw. głubinki. 00:20 SENSACJE XX WIEKU - TAJEMNICA BARBAROSSY CZ. 1 Magazyn, 24 min, Polska, 1996 Scenariusz: Bogusław Wołoszański Wykonawcy: Bogusław Wołoszański (prowadzący) Czy Hitler, rzucając swoje wojska na Związek Radziecki, wyprzedził radziecką agresję o parę tygodni? Faktycznie Niemcy uprzedzili Rosjan, ale o kilka lat. Stalin miał zaatakować Zachód w 1943 lub 1944 roku. Najnowsze odkrycia pozwalają przedstawić dramatyczną grę polityczną i militarną o panowanie nad światem. 00:50 SENSACJE XX WIEKU - TAJEMNICA BARBAROSSY CZ. 2 Kameralne i studyjne (widowisko), 22 min, Polska, 1996 Scenariusz: Bogusław Wołoszański Wykonawcy: Bogusław Wołoszański (prowadzący) Czy Hitler, rzucając swoje wojska na Związek Radziecki, wyprzedził radziecką agresję o parę tygodni? Faktycznie Niemcy uprzedzili Rosjan, ale o kilka lat. Stalin miał zaatakować Zachód w 1943 lub 1944 roku. Najnowsze odkrycia pozwalają przedstawić dramatyczną grę polityczną i militarną o panowanie nad światem. 01:20 BYŁO, NIE MINĘŁO - KRONIKA ZWIADOWCÓW HISTORII. - MAMY ROZKAZ SIĘ UTRZYMAĆ Magazyn, 22 min, Polska, 2018 Autor: Adam Sikorski Wykonawcy: Artur Kalicki Wśród setek przymiotników, z jakimi łączono słowo "morze", dla nas Polaków najważniejsze było słowo "nasze". Pod zaborami marzyły o nim kolejne pokolenia. Gdy stało się faktem, ruszyli ku niemu ze wszystkich stron kraju. Gdy w 1939 r. wyciągnęli po nie ręce Niemcy, stanęli do walki, nie bacząc na cenę. Na wybrzeżu miłość do tego żywiołu z biało - czerwoną banderą w tle dziedziczy się w sposób naturalny. Dziś uczestniczyć będziemy w wyjątkowej rekonstrukcji mającej na celu upamiętnienie zakończenia walk na Helu w 1939 r. Jest to oddolna inicjatywa miłośników historii, realizowana z potrzeby serca i potrzeby pielęgnowania pamięci historycznej. Przy okazji przypomnimy postać komandora por. Zbigniewa Przybyszewskiego, dowódcy baterii, która we wrześniu 1939 r. broniła Helu przed przeważającymi siłami niemieckimi. 01:50 ENCYKLOPEDIA II WOJNY ŚWIATOWEJ - ARMIA CZERWONA CZ. 2 Magazyn, 21 min, Polska, 1994 Autor: Bogusław Wołoszański, Maciej Zakrocki Zdjęcia: Zbigniew Maziarz Wykonawcy: Bogusław Wołoszański (prowadzący) Cykliczna audycja popularyzująca wiedzę o historii II wojny światowej. Odcinek ilustrujący udział Armii Czerwonej w II wojnie światowej. Wykorzystano materiały archiwalne.