TVP Historia Poniedziałek, 19.10.2020 06:50 BYŁ TAKI DZIEŃ - 19 PAŹDZIERNIKA Felieton, 2 min, Polska, 2006 Autor: Janusz Weychert 1956 - polski Październik - obrady plenum KC PZPR; wizyta Nikity Chruszczowa; ruchy wojsk radzieckich w Polsce - marsz na Warszawę; 1970 - premiera filmu "Rejs" w reżyserii Marka Piwowskiego; 1984 - dokonano bestialskiego mordu na księdzu Jerzym Popiełuszce; 07:20 JAŚNIEJ I CIEPLEJ - HISTORIA GAZOWNICTWA Film dokumentalny, 35 min, Polska, 2012 Reżyseria: Maciej Kieres, Wojtek Piotrowski Scenariusz: Maciej Kieres, Wojtek Piotrowski Historia gazownictwa na Dolnym Śląsku od samego początku związana jest z Wrocławiem. To właśnie tutaj, w stolicy Dolnego Śląska, zapłonęła pierwsza lampa gazowa. W 1843 roku właściciel restauracji "Złota Kaczka", jako pierwszy w historii miasta, oświetlił lampą gazową swój lokal, wzbudzając powszechne zainteresowanie, zwłaszcza wśród hotelarzy. Ogromne zapotrzebowanie na gaz, jakie pojawiło się po tym wydarzeniu, skłoniło Magistrat Miasta Wrocławia do podjęcia decyzji o budowie gazowni wraz z siecią rozprowadzającą. Jasno oświetlone miasto miało poprawić bezpieczeństwo. 19 kwietnia 1845 roku władze Wrocławia podpisały umowę na budowę gazowni miejskiej przy obecnej ulicy Tęczowej i na oświetlenie miasta latarniami gazowymi. Wykonawcami zlecenia byli dwaj prywatni przedsiębiorcy, którzy zyskali tym samym 25 - letni monopol nie tylko na oświetlenie miasta, ale także na zaopatrywanie prywatnych odbiorców w gaz. W 1904 roku władze miasta podjęły decyzję o budowie zakładu gazowniczego na Tarnogaju. W owym czasie był on jednym z największych i najnowowcześniejszych tego typu zakładów przemysłowych we Wrocławiu i w Europie. O lokalizacji w tym miejscu zdecydowała bliskość linii kolejowej łączącej Wrocław z Zagłębiem Górnośląskim, umożliwiająca szybką dostawę węgla do zakładu. Prace budowlane rozpoczęto na początku 1905 roku, a już w listopadzie 1906 roku ruszyła produkcja gazu. W styczniu 2003 roku, w związku z programem restrukturyzacji i prywatyzacji Polskiego Górnictwa Naftowego i Gazownictwa S. A. , została utworzona Dolnośląska Spółka Gazownictwa sp. z o.o. z siedzibą we Wrocławiu, w skład której weszły: Zakład Gazowniczy Wrocław, Zakład Gazowniczy Wałbrzych i Zakład Gazowniczy Zgorzelec. Obszar działania Zakładu Gazowniczego Wrocław nie uległ zmianie i obejmował byłe województwo wrocławskie i legnickie. 29 czerwca 2007 roku Dolnośląską Spółkę Gazownictwa przekształcono w Dolnośląskiego Operatora Systemu Dystrybucyjnego Sp. z o.o. , którego zadaniem była techniczna dystrybucja gazu. 30 października 2008 roku Dolnośląski Operator Systemu Dystrybucyjnego Sp. z o.o. przekształcony został w Dolnośląską Spółkę Gazownictwa sp. z o.o. Dolnośląska Spółka Gazownictwa sp. z o. o. , w skład której wchodzą trzy oddziały: Oddział Zakład Gazowniczy Wrocław, Oddział Zakład Gazowniczy Wałbrzych i Oddział Zakład Gazowniczy Zgorzelec, jest głównym i niemal wyłącznym dystrybutorem gazu na terenie Wrocławia. 08:05 OPOWIEŚĆ O ZAMKU NA SKALE Film dokumentalny, 22 min, Polska, 2011 Reżyseria: Maciej Kieres, Marcin Bradke Scenariusz: Marcin Bradke Historia zamku w Trzebieszowicach na Ziemi Kłodzkiej sięga XV wieku. W programie przybliży ją prof. Rafał Eysymontt, historyk sztuki. 08:55 ALFABET ANDRZEJA DOBOSZA S.I - ODC. 3 Reportaż, 14 min, Polska, 2020 Reżyseria: Agnieszka Jęksa Scenariusz: Agnieszka Jęksa, Zuzanna Elbert - Stelmach Muzyka: Filip Kuncewicz Wykonawcy: Andrzej Dobosz (prowadzący) Odc. 3 "Lajkonik" Andrzej Dobosz opowiada o miejscu spotkań, m.in. grafików, jakim była kawiarnia Lajkonik. Bywali tu nie tylko Antoni Słonimski, Leopold Tyrmand, ale i Henryk Tomaszewski czy dyrektor Muzeum Narodowego Stanisław Lorentz. 09:50 KOLEBKA SOLIDARNOŚCI - (NIE) ZAPOMNIANY KLUB Film dokumentalny, 5 min, Polska, 2020 Reżyseria: Wojciech Roman Krasucki Scenariusz: Jarosław Żurawiński Historia Robotniczego Klubu Sportowego RKS Stoczniowiec. 10:00 "SENSACJE XX WIEKU" - WŁASOW (GEN. WŁASOW) Dokument fabularyzowany, 44 min, Polska/Wielka Brytania, 2015 Reżyseria: Robert Wichrowski Scenariusz: Bogusław Wołszański Aktorzy: Mirosław Baka, Adam Woronowicz, Bartosz Porczyk, Marek Kasprzyk, Anita Jańcia, Bartłomiej Krat Tego człowieka dwukrotnie skazano na śmierć: w 1946 roku, na mocy wyroku sowieckiego sądu, został powieszony na strunie fortepianowej, co miało przedłużyć jego mękę. Po raz drugi skazano go na śmierć cywilną, gdy propaganda rozpowszechniała fałszywe informacje o jego żołnierzach, którzy mieli mordować powstańców i ludność cywilną w Warszawie w 1944 roku. Było to oczywiste kłamstwo, gdyż w Warszawie nie było żołnierzy, a zbrodnie popełniali degeneraci Kamińskiego. Kim był generał Andrej Własow? Dlaczego ten bohater bitwy pod Moskwą w 1941 roku, decydującej dla dalszego biegu wojny, podjął kolaborację z Niemcami? Jak to się stało, że w 1945 roku, już po zakończonej wojnie, został schwytany przez NKWD? Dopiero teraz, na podstawie ujawnionych dokumentów, można odtworzyć dramatyczne wydarzenia. Jednakże wciąż nieznana pozostaje relacja Własowa i pułkownika (późniejszego generała) Reinharda Gehlena, szefa wywiadu wojskowego Fremde Heere Ost. Dlaczego ten oficer tak zabiegał o utworzenie armii Własowa, na co Hitler zgodził się dopiero w ostatnim okresie wojny? Jedyne źródło, w którym można szukać odpowiedzi na to pytanie - pamiętnik Gehlena - jest absolutnie niewiarygodne. A może przebiegłym szefem FHO nie kierowały pobudki patriotyczne, lecz chęć wykorzystania żołnierzy i zwolenników Własowa w siatce szpiegowskiej, którą budował na terenie ZSRR i którą bardzo sprawnie wykorzystał po wojnie. 10:55 WYPRAWA PRZEZ WIELKI KANION - ODC. 1/2 (ODC. 1/2) Film dokumentalny, 51 min, Wielka Brytania, 2014 Wykonawcy: Dan Snow (prowadzący) Zespół współczesnych poszukiwaczy przygód podejmuje ogromne wyzwanie - organizuje wyprawę śladami pierwszej eksploracji potężnej rzeki Kolorado przez Wielki Kanion, leżący w południowo - zachodnim zakątku Ameryki. Wyprawę nad Wielki Kanion po raz pierwszy zorganizowała w 1869 roku grupa pionierów z Dzikiego Zachodu. Major John Wesley Powell wszedł do jednego z najgłębszych wąwozów na świecie, nie mając pojęcia, dokąd się wybrał. Wyprawa Powella i jego badania naukowe nad tym, co nazwano Wielkim Nieznanym, stały się częścią mapy Ameryki. Po raz pierwszy od 1869 roku, grupa dziewięciu mężczyzn próbuje przepłynąć przez cały 450 - kilometrowy Wielki Kanion, tak jak to zrobili pionierscy badacze w drewnianych łodziach wiosłowych w antycznym stylu, bardziej pasujących do muzeum niż do dzikich nurtów Kolorado. 12:00 ARCHIWUM ZIMNEJ WOJNY - OPERACJA ŻELAZO Magazyn, 25 min, Polska, 2019 Reżyseria: Jan Sosiński Scenariusz: Andrzej Mietkowski, Jan Sosiński Muzyka: Piotr Dziki Chancewicz Wykonawcy: Andrzej Mietkowski (prowadzący) W tym odcinku: Operacja Żelazo to była jedna z większych afer kryminalnych PRL. Od początku do końca pod patronatem Ministerstwa Spraw Wewnętrznych. Napady rabunkowe, kradzieże, nawet morderstwa. Zdobywanie pieniędzy, złota i dzieł sztuki. Finansowano nimi działalność wywiadu MSW. W Archiwum Zimnej Wojny niezwykłe śledztwo dziennikarskie i jego autor Jerzy Morawski, filmowiec, autor dokumentu i książki Złota afera, oraz badacze czarnych stron historii PRL - Witold Bagieński, Władysław Bułhak, Krzysztof Madej 12:40 WOJENNE DZIEWCZYNY - ODC. 33 (SERIA III ODC. 7) Serial wojenny, 44 min, Polska, 2019 Reżyseria: Michał Rogalski Scenariusz: Joanna Niczyj, Wiktor Piątkowski Muzyka: Bartosz Chajdecki Aktorzy: Aleksandra Pisula, Marta Mazurek, Vanessa Aleksander, Danuta Stenka, Aleksandra Justa, Józef Pawłowski, Peter Wolf, Mathias Gall, Mickey Hardt, Maria Dębska, Eryk Kulm, Sebastian Jasnoch, Marta Żmuda-Trzebiatowksa, Magdalena Smalara Na wiejskim cmentarzyku w Karczewie najbliżsi żegnają symbolicznie Kamila, którego ciało zostało zabrane przez Niemców. Schneider obwinia Wolfganga o akcję w kawiarni. Brodzki miał być ujęty żywcem. W antykwariacie Kruk informuję Irkę, że jest zawieszona w działalności konspiracyjnej, jednak Leokadia informuje załamaną dziewczynę, że poręczyła za nią przed Krukiem, ma wrócić do pracy i nie przerywać kontaktów z Instytutem Żywienia. Pracownicy laboratorium otrzymują z Berlina rozkaz, mają zakaz kontaktowania się z kimkolwiek z zewnątrz. Marysia spotyka Celinę, której kuzyn pracuje u urszulanek w Nałęczowie. Kobietom udaje się zorganizować transport do sióstr dla synka Celiny, Zoji i kilku potrzebujących osób. 13:40 FAUSTYNA Film biograficzny, 73 min, Polska, 1994 Reżyseria: Jerzy Łukaszewicz Scenariusz: Maria Nowakowska - Majcher Zdjęcia: Zdzisław Najda Muzyka: Wojciech Kilar Aktorzy: Dorota Segda, Mirosława Dubrawska, Teresa Budzisz - Krzyżanowska, Danuta Szaflarska, Agnieszka Czekańska, Stanisława Celińska, Zofia Rysiówna Krzysztof Wakuliński, Jerzy Łazewski, Maria Gładkowska, Renata Berger, Janusz Michałowski, Piotr Pawłowski, Małgorzata Różniatowska Biografia świętej siostry Marii Faustyny Kowalskiej. Urodzona w 1905 roku Helena Kowalska już jako dziecko była bardzo religijna i marzyła o wstąpieniu do zakonu. Co prawda, wówczas w mury klasztorne mogły wstępować już kilkunastoletnie dziewczynki, ale obowiązkowo musiały wnieść posag. Młodziutka Helena opuszcza dom i zatrudnia się jako pokojówka. Oszczędza każdy grosz na skromny posag. W końcu matka przełożona zgadza się przyjąć ją do klasztoru. W Zgromadzeniu Sióstr Matki Bożej Miłosierdzia Helena, teraz już jako siostra Faustyna, przeżywa ogromne rozczarowanie. Przekonuje się bowiem, że w klasztorze jest miejsce nie tylko na umartwianie się, poszczenie, czynienie dobrych uczynków, ale i na zawiść, małostkowość, pychę, lenistwo. Faustyna decyduje się jednak pozostać, a jej wiara jest niezachwiana. Ma widzenia, czuje obecność Chrystusa, rozmawia z nim. Ale matka przełożona i spowiednik nie wierzą jej i zgodnie twierdzą, że trzeba ją poddać badaniom psychiatrycznym. Faustyna modli się żarliwie i pracuje ponad siły. Namalowany przez nią wizerunek Chrystusa wystawiony zostaje w Ostrej Bramie w Wilnie. W wieku 33 lat zapada na gruźlicę i umiera. Jej kult zaczął się szerzyć tuż po jej śmierci, ale wówczas Kościół katolicki nie aprobował tego. Dopiero w latach 60. dzięki staraniom kardynała Wojtyły rozpoczął się proces beatyfikacyjny siostry Faustyny Kowalskiej. 18 kwietnia 1993 roku Jan Paweł II ogłosił ją błogosławioną. 30 kwietnia 2000 roku wyniósł świętą na ołtarze. W postać świętej znakomicie wcieliła się Dorota Segda, nagrodzona za tę rolę Złotą Kaczką. 15:05 NEANDERTALCZYCY. POZNAJ SWOICH PRZODKÓW. ODC. 2/2 (NEANDERTHALS: MEET YOUR ANCESTORS) Film dokumentalny, 51 min, Wielka Brytania, 2018 Neandertalczycy. Przywykliśmy myśleć o nich jako o prymitywach i małpoludach, jak o nieudanym prototypie nowoczesnego człowieka. Najnowsze badania jednak wykazują, że neandertalczycy wcale nie zniknęli. Wciąż żyją. W nas. Według naukowców większość dzisiejszych mieszkańców planety nosi w DNA geny neandertalczyków. Można to wytłumaczyć tylko w jeden sposób. Gdzieś, kiedyś neandertalczycy i praprzodkowie człowieka współczesnego musieli mieć wspólne dzieci. Co więcej, neandertalskie dziedzictwo wciąż daje o sobie znać. Wpływa na naszą skórę, układ odpornościowy, ryzyko zachorowania na raka. W filmie autorzy spróbują rozwikłać niektóre zagadki tajemniczych przodków ludzi. Na podstawie zachowanych szczątków stworzą najwierniejszy w historii komputerowy portret neandertalczyka. Zbadają ich siłę, umiejętności adaptacyjne i inteligencję, a nawet mowę. Następnie poproszą Andy’ego Serkisa, hollywoodzkiego eksperta od nowoczesnych technologii filmowych, by wyczarował cyfrowego neandertalczyka, przenosząc widzów o tysiąclecia wstecz. Z drugiej części filmu widzowie dowiedzą się, dlaczego neandertalczycy zniknęli, co dziesiątki tysięcy lat temu przeważyło szalę na stronę homo sapiens, jakim cudem neandertalczycy nie wygrali i jak to możliwie, że ludzie wciąż tu są, a oni odeszli? 17:50 HISTORIA POLSKI - JESTEM GOTOWY NA WSZYSTKO Film dokumentalny, 41 min, Polska, 2002 Reżyseria: Paweł Woldan Scenariusz: Paweł Woldan Zdjęcia: Jacek Knopp Muzyka: Andrzej Krauze Aktorzy: Krzysztof Pieczyński "Jestem przekonany, że to co robię, jest słuszne, i dlatego jestem gotowy na wszystko" - to słowa wypowiedziane przez bohatera filmu. W dokumencie poświęconym drodze kapłańskiej ks. Jerzego Popiełuszki, zakończonej męczeńską śmiercią, autor wykorzystał fragmenty kazań z archiwalnych nagrań (m. in. ze zbiorów TVP) oraz część prywatnych zapisków księdza, które czyta aktor, Krzysztof Pieczyński. Z materiałów filmowych tamtego okresu i fragmentów osobistych zwierzeń wyłania się postać młodego, bardzo skromnego księdza, który swoje życie poświęcił walce z kłamstwem i niesprawiedliwością, walce przeciwko poniewieraniu ludzkiej godności. Za wolną ojczyznę i prawdę poniósł największą ofiarę. Jerzy Popiełuszko urodził się 14 września 1947 r. we wsi Okopy w Białostockiem. Szkołę średnią ukończył w Suchowoli, a po maturze zdecydował się na studia w Metropolitalnym Seminarium Duchownym św. Jana Chrzciciela w Warszawie. Nasilały się wówczas ataki władz komunistycznych na Kościół i duchowieństwo, likwidowano wydawnictwa katolickie i prasę, wprowadzono pobór alumnów do wojska. Jerzy Popiełuszko trafił do jednostki wojskowej w Bartoszycach. Był twardy, nie można go było złamać groźbami ani karą. Swoje młode życie związał z głoszeniem wiary w Boga i walką o prawdę. Wraz z tłumami wiernych uczestniczył w pielgrzymce z okazji wizyty papieża w Polsce, był w Hucie Warszawa, gdzie w sierpniu 1980 r. trwał strajk robotników, z którymi się jednoczył, i których wspierał żarliwą modlitwą. A kilka miesięcy poźniej całą Polskę zelektryzowały słowa generała Jaruzelskiego: "Ogłaszam, że w dniu dzisiejszym ukonstytuowała się Wojskowa Rada Ocalenia Narodowego. Rada Państwa w zgodzie z postanowieniami konstytucji wprowadziła dziś o północy stan wojenny na obszarze całego kraju". Ksiądz Jerzy nie ugiął się przed przemocą, nienawiścią, demonstracją siły wojskowej. W lutym 1981 r. w parafii św. Stanisława Kostki na warszawskim Żoliborzu celebrował mszę w intencji ojczyzny, w której uczestniczyły tysiące wiernych z całej Polski, śpiewających "Tak nam dopomóż Bóg". Był szykanowany, zarzucano mu nadużywanie praktyk religijnych do wystąpień antypaństwowych, władze groziły mu aresztowaniem, z Komendy Głównej napływały skargi, jednak nie przestał służyć narodowi. Na Żoliborzu w każdą ostatnią niedzielę miesiąca odbywały się nabożeństwa za ojczyznę. Swój upór przypłacił aresztowaniem, siedział z kryminalistami w jednej celi. Potem musiał się zgłaszać na cotygodniowe przesłuchania, a w prasie ukazał się obelżywy artykuł o księdzu Popiełuszce urządzającym w kościele "seanse nienawiści". W 1984 r. , po odprawieniu mszy w Bydgoszczy, ks. Jerzy Popiełuszko wyruszył w drogę powrotną do Warszawy. Nigdy tam nie dojechał. 18:55 STULECIE WINNYCH S.II - ODC. 18 (S. II, ODC. 5) Serial obyczajowy, historyczny, 44 min, Polska, 2020 Reżyseria: Michał Rogalski, Piotr Trzaskalski Scenariusz: Monika Franczak Muzyka: Wojciech Lemański, Paweł Lucewicz Aktorzy: Kinga Preis, Jan Wieczorkowski, Weronika Humaj, Karolna Bacia, Katarzyna Kwiatkowska, Arkadiusz Janiczek, Lidia Sadowa, Mariusz Bonaszewski, Mateusz Janicki, Maria Dębska, Stefan Pawłowski, Lesław Żurek, Patryk Szwichtenberg, Henryk Rajfer, Michał Rogalski Konflikt między Anią i Kazimierzem pogłębia się. Ania czuje, że pieniądze, które mąż przynosi do domu, nie są uczciwie zarabiane. W kawiarni Stokrotka zjawia się Róża, która wydostała się z getta, by zdobyć lekarstwa dla synka. Ania obiecuje pomóc. Jasiek Winny przebywa na zesłaniu na Syberii, gdzie podupada na zdrowiu. Stanisław Winny, po nawiązaniu kontaktu z partyzantami, w swoim warsztacie przechowuje broń i amunicję. Tymczasem Anna Iwaszkiewicz z pomocą opłaconego przemytnika przechodzi przez bramę getta i dociera do Karwassera. Po kolejnej kłótni z pijanym Kazimierzem Ania oznajmia mężowi, że odchodzi i wybiega z mieszkania, mimo godziny policyjnej. 22:00 SPÓR O HISTORIĘ - POLSKIE ZWYCIĘSTWA. WYPRAWA DUŃSKA STEFANA CZARNIECKIEGO 1658 Dysk./wywiad/debata, 29 min, Polska, 2020 Scenariusz: Elżbieta Szumiec - Zielińska Wykonawcy: Tomasz Muller (prowadzący) 14 grudnia 1658 roku jazda polska, dowodzona przez Stefana Czarnieckiego, przeprawiła się przez cieśninę morską na wyspę Als w Danii. Wydarzenie to, opisane przez pamiętnikarza i uczestnika tej wyprawy, Jana Chryzostoma Paska, zostało uwiecznione przez Józefa Wybickiego w "Mazurku Dąbrowskiego". To właśnie do tych wydarzeń odnoszą się słowa: "Jak Czarniecki do Poznania po szwedzkim zaborze, dla ojczyzny ratowania wrócim się przez morze...". Jaki przebieg miała prowadzona w ramach aliansu polsko - duńskiego wyprawa przeciw Szwedom i jak do niej doszło? 00:35 "SENSACJE XX WIEKU" - WŁASOW (GEN. WŁASOW) Dokument fabularyzowany, 44 min, Polska/Wielka Brytania, 2015 Reżyseria: Robert Wichrowski Scenariusz: Bogusław Wołszański Aktorzy: Mirosław Baka, Adam Woronowicz, Bartosz Porczyk, Marek Kasprzyk, Anita Jańcia, Bartłomiej Krat Tego człowieka dwukrotnie skazano na śmierć: w 1946 roku, na mocy wyroku sowieckiego sądu, został powieszony na strunie fortepianowej, co miało przedłużyć jego mękę. Po raz drugi skazano go na śmierć cywilną, gdy propaganda rozpowszechniała fałszywe informacje o jego żołnierzach, którzy mieli mordować powstańców i ludność cywilną w Warszawie w 1944 roku. Było to oczywiste kłamstwo, gdyż w Warszawie nie było żołnierzy, a zbrodnie popełniali degeneraci Kamińskiego. Kim był generał Andrej Własow? Dlaczego ten bohater bitwy pod Moskwą w 1941 roku, decydującej dla dalszego biegu wojny, podjął kolaborację z Niemcami? Jak to się stało, że w 1945 roku, już po zakończonej wojnie, został schwytany przez NKWD? Dopiero teraz, na podstawie ujawnionych dokumentów, można odtworzyć dramatyczne wydarzenia. Jednakże wciąż nieznana pozostaje relacja Własowa i pułkownika (późniejszego generała) Reinharda Gehlena, szefa wywiadu wojskowego Fremde Heere Ost. Dlaczego ten oficer tak zabiegał o utworzenie armii Własowa, na co Hitler zgodził się dopiero w ostatnim okresie wojny? Jedyne źródło, w którym można szukać odpowiedzi na to pytanie - pamiętnik Gehlena - jest absolutnie niewiarygodne. A może przebiegłym szefem FHO nie kierowały pobudki patriotyczne, lecz chęć wykorzystania żołnierzy i zwolenników Własowa w siatce szpiegowskiej, którą budował na terenie ZSRR i którą bardzo sprawnie wykorzystał po wojnie. 02:00 ENCYKLOPEDIA II WOJNY ŚWIATOWEJ - MOŁOTOW Magazyn, 19 min, Polska, 1996 Scenariusz: Bogusław Wołoszański, Maciej Zakrocki Zdjęcia: Andrzej Żydaczewski Wykonawcy: Bogusław Wołoszański (prowadzący) Cykliczna audycja popularyzująca wiedzę o historii II wojny światowej. Wydanie poświęcone ministrowi spraw zagranicznych ZSRR Wiaczesławowi Mołotowowi i dyplomacji radzieckiej. Obraz tworzą czarno - białe archiwalne materiały filmowe.