TVP Historia Środa, 21.10.2020 06:50 BYŁ TAKI DZIEŃ - 21 PAŹDZIERNIKA Felieton, 2 min, Polska, 2006 Autor: Janusz Weychert 1805 - rozegrała się bitwa pod Trafalgarem 1959 - otwarto Muzeum Guggenheima w Nowym Jorku; 1963 - w walce z bezpieką zginął ostatni partyzant sierż. Józef Franczak ps. "Lalek"; 07:20 STULECIE WINNYCH S.II - ODC. 19 (S. II, ODC. 6) Serial obyczajowy, historyczny, 44 min, Polska, 2020 Reżyseria: Michał Rogalski, Piotr Trzaskalski, Piotr Śliskowski Scenariusz: Katarzyna Terechowicz Muzyka: Wojciech Lemański, Paweł Lucewicz Aktorzy: Kinga Preis, Jan Wieczorkowski, Weronika Humaj, Karolina Bacia, Katarzyna Kwiatkowska, Arkadiusz Janiczek, Maria Dębska, Mateusz Janicki, Stefan Pawłowski, Lesław Żurek, Jakub Guszkowski, Diana Zamojska, Ninel Kos W warszawskim getcie wybucha powstanie. Róża z córką cudem wydostają się na aryjską stronę i znajdują schronienie w Stokrotce. Planowanie pomocy dla Róży zbliża do siebie Anię i Michała. Śniegocki zabiera Idę do siebie, a Ania idzie z Różą do domu, by ustalić z Kazimierzem przewóz obu do Brwinowa. Mąż Ani zamiast pomóc, wykorzystuje sytuację... W tym czasie w Brwinowie każdy prowadzi swoją konspirację. Kazia i Bronia zajmują się produkcją bimbru. Stanisław kończy trumnę, w której zamierza przewozić broń. 08:15 POLSKIE 100 LAT - POLSKIE SIŁY ZBROJNE NA WCHODZIE Film dokumentalny, 26 min, Polska, 2019 Reżyseria: Maciej Dancewicz Scenariusz: Mirosław Chojecki, Piotr Weychert Muzyka: Michał Lorenc Wykonawcy: Kazimierz Kaczor, Tomasz Marzecki Po zerwaniu przez Moskwę stosunków polsko - sowieckich, pod auspicjami przebywających w ZSRR polskich komunistów zaczęto tworzyć 1. Dywizję Piechoty im. Tadeusza Kościuszki. Powstające oddziały miały stać się zalążkiem nowych, pozostających pod wyłącznym kierownictwem Sowietów Polskich Sił Zbrojnych. Kadrę oficerską w większości mieli stanowić Sowieci. Wiosną 1944 roku utworzono 1. Armię Wojska Polskiego, która uczestniczyła w wyzwoleniu Warszawy, w walkach o Wał Pomorski i w zdobyciu Berlina. Latem 1944 roku, na terenach zajętej przez Sowietów Polski, rozpoczęto formowanie 2. Armii Wojska Polskiego, która w 1945 roku wzięła udział przy forsowaniu Nysy Łużyckiej i krwawych walkach pod Budziszynem. Los żołnierzy obu polskich armii często bywał tragiczny. Źle dowodzeni, często walczący bez odpowiedniego wsparcia ponosili olbrzymie straty. Mimo to mężnie przelewali krew, ginąc także już kilka dni po zakończeniu wojny. Wielu z nich zmuszonych było do prowadzenia bratobójczych walk z polskim podziemiem niepodległościowym, a wszelkie próby niesubordynacji były karane z całą surowością. 08:50 HISTORIA POLSKI - BRUTUS, CZARNOCKA, MARIA... SIATKA PUŁKOWNIKA GANO Film dokumentalny, 46 min, Polska, 2019 Reżyseria: Grażyna Czermińska, Bogdan Czermiński Scenariusz: Bogdan Czermiński, Grażyna Czermińska Film o pułkowniku Stanisławie Gano, twórcy polskiego wywiadu w czasie II wojny światowej. Jako szef Oddziału II Sztabu Naczelnego Wodza w Londynie, w 1941 roku, stworzył najlepszą aliancką siatkę wywiadowczą nie tylko w okupowanej Europie, ale także w Stanach Zjednoczonych, Ameryce Płd. i północnej Afryce. Zorganizował polski wywiad w sposób wyjątkowo nowoczesny, który dopiero po wojnie przejęły inne centrale wywiadowcze. Jeszcze w Polsce, w 1939 roku, pułkownik Gano jako Szef Biura Techniki Oddziału II Sztabu Generalnego WP nawiązał współpracę z najlepszymi wówczas naukowcami i wykorzystywał najnowsze zdobycze techniki, chemii, mechaniki, fotografii, toksykologii i łączności. Zdobyta wiedza została później przekazana polskim agentom pracującym w czasie wojny. Po wojnie Amerykanie proponowali pułkownikowi Gano pracę w tworzonej właśnie CIA, ale odmówił. Jak na szpiega przystało, pułkownik Gano ma w swoim życiorysie także interesujące i do tej pory w pełni niewyjaśnione wydarzenia. Co stało się z archiwum II Oddziału? Dlaczego, jako wybitny szef polskiego wywiadu, nie został zaproszony do komisji badającej katastrofę w Gibraltarze? Jaka była rola polskiego wywiadu w znikaniu zawartości zaplombowanych niemieckich transportów złota i kosztowności przerzucanych przez Hiszpanię do Ameryki Płd.? Po wojnie władze komunistyczne potraktowały pułkownika Gano w sposób dla siebie charakterystyczny. Uchwałą Tymczasowego Rządu Jedności Narodowej z 26 września 1946 roku pozbawiony został obywatelstwa polskiego, które przywrócono mu pośmiertnie w 1971 roku. Osią konstrukcyjną filmu będzie opowieść Stanisława Gano o wybranych polskich agentach i wydarzeniach II wojny światowej, na które mieli oni wpływ. Realizatorzy jako motyw łączący poszczególne elementy filmu zastosują inscenizacje. Będzie to wywiad z pułkownikiem Stanisławem Gano, do którego w rzeczywistości oczywiście nigdy nie doszło. W filmie wykorzystano oryginalne dokumenty, dotyczące Oddziału II Sztabu wodza Naczelnego w Londynie oraz pamiątki pochodzące ze zbiorów prywatnych. W filmie obok głównego bohatera, zaprezentowane zostaną sylwetki słynnych polskich agentów: Romana Czerniawskiego, Mieczysława Słowikowskiego i innych. 09:55 SENSACJE XX WIEKU - YPRES - POCZĄTEK KOSZMARU Kameralne i studyjne (widowisko), 23 min, Polska, 1999 Scenariusz: Bogusław Wołoszański Wykonawcy: Bogusław Wołoszański (prowadzący) Bogusław Wołoszański prezentuje nowe fakty dotyczące pierwszego w historii przypadku użycia gazów bojowych; posłużono się nimi w 1915 roku, w Belgii, w pobliżu miejscowości Ypres. Nazwa tego miasteczka kojarzy się jednak większości z rokiem 1917, kiedy to Niemcy użyli nowego, strasznego gazu, jakim był iperyt. Mało kto natomiast wie, że już dwa lata wcześniej, właśnie w tym miejscu, wykonano atak falowy chlorem. Autor programu opowiada o skutkach i konsekwencjach tych wydarzeń, przechadzając się po polach bitewnych Belgii i Francji. 10:30 ZORZA NAD GDAŃSKIEM Film dokumentalny, 45 min, Polska, 2019 Reżyseria: Maria Dłużewska W czasie licznych pielgrzymek do Polski i innych krajów o tradycji katolickiej papież Jan Paweł II niezmiennie spotykał się z gorącym przyjęciem zgromadzonych tłumów. Należny szacunek okazywano mu nawet w krajach prawosławnych i muzułmańskich jako głowie suwerennego państwa i przywódcy religijnemu. Wśród prawie dwóch i pół tysiąca spotkań w 135 państwach było tylko jedno, na którym nie usłyszał braw ani okrzyków sympatii. Przeciwnie zgromadzona publiczność odwróciła się doń plecami. Takiego przyjęcia papież doświadczył w swojej ojczyźnie. Miało to miejsce 12 czerwca 1987 r. w Gdańsku pod Pomnikiem Poległych Stoczniowców. 11:55 WOJENNE DZIEWCZYNY - ODC. 35 (SERIA III ODC. 9) Serial wojenny, 44 min, Polska, 2019 Reżyseria: Michał Rogalski Scenariusz: Hanna Węsierska Muzyka: Bartosz Chajdecki Aktorzy: Aleksandra Pisula, Marta Mazurek, Vanessa Aleksander, Danuta Stenka, Michał Czernecki, Peter Wolf, Mathias Gall, Mickey Hardt, Eryk Kulm, Sebastian Jasnoch, Magdalena Czerwińska, Paweł Małaszyński, Magdalena Smalara, Marcin Korcz, Robert Gonera Marysia informuje Leokadię o zrabowanych przez Martina Żydom dziełach sztuki. Kobieta oczekuje pomocy dowództwa w ich odzyskaniu. Ewka nawiązuje kontakt z prostytutką Niną, która pomaga jej wejść w rolę kobiety lekkich obyczajów. Ewka, podszywając się pod prostytutkę, ma skontaktować się z Leonem, by pozyskać informacje o Szczęsnym. W gabinecie Martina Marysia porusza temat filmu o Żydach. Prosi, by umożliwił jej zrobienie następnych zdjęć w getcie i obejrzenie kolekcji zarekwirowanych dzieł. W Instytucie Irka otrzymuje od Lipskiej plany techniczne podziemi. Nocą schodzi do piwnic, gdzie nieoczekiwanie przychodzi do niej pracownik instytutu - Olek. Okazuje się, że Lipska poprosiła go, by pomógł Irce. Martin informuje Marysię o dacie planowanego transportu dzieł sztuki z getta. Kobieta ustala z Krukiem plan ich odbicia. Marysia ma prywatny plan związany z transportem, ale wtajemnicza w niego tylko Klarneta. Z dziełami sztuki chce wywieźć z getta także dziewczynkę, którą opiekuje się Andrzej. 12:50 GIGANCI HISTORII - ODC. 10 JAN PAWEŁ II ŻYCIE I PONTYFIKAT Teleturniej, 43 min, Polska, 2020 Reżyseria: Tomasz Motyl Scenariusz: Edyta Gładys Wykonawcy: Przemysław Babiarz (prowadzący) Miłośnik gór, świetny narciarz, poeta, dramaturg, pedagog i święty. Jan Paweł II. Jest dla nas najwyższym autorytetem. Ale czy go znamy? Przygotowane przez ekspertów pytania dotyczą szczegółów dotyczących życia i pontyfikatu papieża Jana Pawła II. 13:50 SKAZANY NA ZAPOMNIENIE. WACŁAW LIPIŃSKI Film dokumentalny, 55 min, Polska, 2019 Reżyseria: Marzena Kumosińska Scenariusz: Marzena Kumosińska Zdjęcia: Yori Fabian Wykonawcy: Grzegorz Widziszewski Autorzy filmu chcą szerzej przybliżyć postać płk. Wacława Lipińskiego - żołnierza, historyka, patrioty, który uczestniczył we wszystkich etapach polskiej walki o niepodległość: od 1914 roku aż do chwili śmierci, w 1949 roku. Jego życie to obraz polskich losów pierwszej połowy XX wieku, naznaczonych trzema wojnami, zmaganiami o granice i bezskuteczną, heroiczną postawą sprzeciwu wobec komunistycznej rzeczywistości. Działalność niepodległościowa Lipińskiego zakończyła się jego aresztowaniem i pokazowym procesem. W 1947 roku został skazany na karę śmierci, zamienioną później na dożywocie, a niespełna 2 lata później, 4 kwietnia 1949 roku, najprawdopodobniej został zamordowany, w więzieniu we Wronkach, na polecenie władz Polski Ludowej. Postać Lipińskiego nie jest w Polsce znana. Ani Łódź, z której pochodził i gdzie należał do grona współzałożycieli tajnego skautingu i skąd w 1914 roku wyszedł do tworzących się Legionów Polskich, ani Warszawa, gdzie we wrześniu 1939 roku stał się, obok Stefana Starzyńskiego, głosem walczącej stolicy, nie zadbały, by jego imię nosiła któraś z ulic. W filmie wykorzystane zostaną fragmenty listów, dzienników i publikacji Lipińskiego, w których odnosił się do wydarzeń historycznych, w których uczestniczył, a także zachowane oryginalne nagrania jego wystąpień radiowych, kierowanych do ludności walczącej Warszawy we wrześniu 1939 roku. Autorka dokumentu jest pracownikiem Instytutu Pamięci Narodowej. 15:00 SPÓR O HISTORIĘ - WĘGRY 1956 R. Dysk./wywiad/debata, 31 min, Polska, 2013 Scenariusz: Elżbieta Szumiec Wykonawcy: Adam Koseski, Janos Tischler, Adam Smoliński 23 października 1956 r. domagający się swobód politycznych Węgrzy wyszli na ulice Budapesztu. Wiec poparcia dla zmian zachodzących w Polsce przekształcił się w zryw narodowowyzwoleńczy. Wielotysięczny tłum skandujący hasła "Wszyscy Węgrzy chodźcie z nami, pójdziemy za Polakami" i "Ruscy do domu" ruszył spod pomnika Bema w kierunku radia. Żądano m. in. powrotu na fotel premiera Imre Nagya. Siły chroniące rozgłośnię otworzyły ogień do demonstrantów. Byli pierwsi zabici i ranni. Wojska sowieckie stacjonujące na Węgrzech ruszyły na Budapeszt. Nagy sformował nowy rząd. Rosjanie wstrzymują akcję militarną i wycofują się na 20 kilometrów od stolicy, a Węgry ogłaszają neutralność i wystąpienie z Układu Warszawskiego. W tym czasie Rosjanie koncentrują jednak siły. 3 listopada delegacja węgierska z ministrem obrony Palem Meleterem udaje się na rozmowy dotyczące wycofania Armii Czerwonej z Węgier. Zostają aresztowani. Kadar, kierujący nowo utworzonym Węgierskim Rządem Robotniczo - Chłopskim wzywa Związek Radziecki do udzielenia pomocy militarnej w walkach z powstańcami. 4 listopada około 60 tysięcy żołnierzy radzieckich wznawia interwencję. Walki toczyły się do 10 listopada. Jak doszło tak wielkiego "nieposłuszeństwa obywatelskiego" w bloku państw socjalistycznych i jakie były jego konsekwencje? Czym były wydarzenia na Węgrzech? Rewoltą? Powstaniem czy też rewolucją? Dlaczego "Wolny Świat" w milczeniu przyglądał się zbrojnej interwencji Związku Radzieckiego na Węgrzech? 15:45 TAJEMNICE III RZESZY (SEZON II) - ODC. 1/5 ZAGADKOWA ŚMIERĆ HESSA (ODC. 1/5 THE HESS ENIGMA) Film dokumentalny, 49 min, Niemcy, 2013 Reżyseria: Friedrich Schrerer, Steffi Schlobel, Thomas Staehler Scenariusz: Guido Knopp Co się stało ze składem pociągu, zawierającym nazistowskie złoto? Ile prawdy jest w plotce, że osobisty lekarz Hitlera stopniowo go truje lekami? Co się stało z zaginionym okrętem podwodnym U - 513? Dlaczego zastępca Hitlera Rudolf Hess odbył fatalny lot do Wielkiej Brytanii w 1941 roku? To tylko niektóre z pytań, na które starają się odpowiedzieć twórcy serii na podstawie ostatnio odkrytych dokumentów i archiwaliów. 17:45 HISTORIA POLSKI - POLSKI PAŹDZIERNIK '56. CZY MOŻNA WIERZYĆ GOMUŁCE? Film dokumentalny, 53 min, Polska, 1990 Scenariusz: Janusz Sijka Zdjęcia: Janusz Sijka Wykonawcy: Marek Gajewski W programie ukazane zostały wydarzenia historyczne lat 1944 - 1956, będące genezą polskiego października 1956. Wykorzystano wypowiedzi historyków: prof. dr hab. Mariana Marka Drozdowskiego i prof. dr hab. Krystyny Kersten, oraz archiwalne materiały filmowe. 19:05 STULECIE WINNYCH S.II - ODC. 20 (S. II, ODC. 7) Serial obyczajowy, historyczny, 45 min, Polska, 2020 Reżyseria: Michał Rogalski, Piotr Trzaskalski, Piotr Śliskowski Scenariusz: Michał Buszewicz Muzyka: Wojciech Lemański, Paweł Lucewicz Aktorzy: Kinga Preis, Jan Wieczorkowski, Weronika Humaj, Karolina Bacia, Katarzyna Kwiatkowska, Lesław Żurek, Erika Karkuszewska, Lidia Sadowa, Mariusz Bonaszewski, Stefan Pawłowski, Hanna Oknińska, Ninel Kos Gdy Warszawa staje do heroicznej walki o wolność, Ania Winna rodzi synka. Nikomu nie wyjawia prawdy o ojcu dziecka. W pierwszych dniach powstania w kamienicę, gdzie mieszka Michał Śniegocki trafia bomba. W pożarze budynku giną Ola, córka Michała i jego matka. On sam trafia do kościoła Ignacego, a następnie postanawia dołączyć do powstańców. W zakrystii zjawia się Krysia z młodszym bratem Andrzejem. Oboje roznoszą meldunki. Ignacy ubolewa, że w powstaniu walczą dzieci. Tymczasem w Brwinowie Mania prowadzi swoją własną walkę. Jest częstym gościem w domu Heleny Turczyńskiej, która od początku wojny ukrywa u siebie Żydów. Mania umila dzieciom czas, czytając im bajki i wiersze. W Stawisku, dokąd regularnie przychodzi po książki, wciąż tłum ukrywających się. Wśród znanych artystów mieszka tam m.in. Andrzej Panufnik, kompozytor, autor "Warszawskich dzieci". 22:40 PO WŁASNYM POGRZEBIE Film wojenny, 80 min, Polska, 1989 Reżyseria: Stanisław Jęryka Scenariusz: Jerzy Janicki Zdjęcia: Wiesław Rutowicz Muzyka: Andrzej Korzyński Aktorzy: Anna Ciepielewska, Andrzej Grabarczyk, Bronisław Pawlik, Janusz Bukowski, Marek Kondrat, Eugeniusz Kujawski Twórcy filmu "Umarłem, aby żyć" przedstawili autentyczną historię człowieka, któremu lekarze pomogli sfingować własną śmierć, aby wyrwać go z rąk gestapo. Reżyser Stanisław Jędryka postanowił kontynuować losy Leopolda Wójcika. Jednak tym razem są to już fikcyjne wydarzenia. W filmach "Urodzony po raz trzeci" i właśnie "Po własnym pogrzebie" główny bohater na nowo podejmuje konspiracyjną działalność. Po jego "śmierci" skomplikowały się kontakty z lwowskim łącznikiem. Toczą się rozgrywki między niemieckim wywiadem a komórką AK. 00:15 SENSACJE XX WIEKU - ROMAN CZERNIAWSKI. TAJNA GRA Kameralne i studyjne (widowisko), 46 min, Polska, 2001 Autor: Bogusław Wołoszański Reżyseria: Wojciech Pacyna Wykonawcy: Bogusław Wołoszański (prowadzący) Historia polskiego agenta kpt. Romana Czerniawskiego do dzisiaj pozostaje tajemnicą archiwów. Działając jako agent Abwhery, wprowadzał Niemców w błąd i przyczynił się do zwycięstwa wojsk alianckich w Normandii w 1944 roku. 01:10 BYŁO, NIE MINĘŁO - KRONIKA ZWIADOWCÓW HISTORII. - WRAKI KOLOBRZEGU Magazyn, 22 min, Polska, 2018 Autor: Adam Sikorski Wykonawcy: Artur Kalicki Magazyn historyczny prezentujący wydarzenia i różne aspekty dawnej i najnowszej historii Polski. Wojna sama w sobie jest nieustającym ciągiem przerażających zdarzeń. Ale przeniesienie jej na morze czyni dramat ludzi, walczących na styku dwóch żywiołów: ognia i wody, niewyobrażalnie strasznym. Kiedy zaś cichną wybuchy, milczące podwodne cmentarzyska stają się miejscem pracy dla poszukiwaczy wodnych. Wracamy do pięknego projektu Wraki Kołobrzegu, realizowanego przez Muzeum Oręża Polskiego. Ta akcja trwa już drugi rok, ale ciągle elektryzuje. 01:40 ENCYKLOPEDIA II WOJNY ŚWIATOWEJ - PODWODNA WOJNA CZ 1 Magazyn, 29 min, Polska, 1991 Scenariusz: Maciej Zakrocki, Bogusław Wołoszański Zdjęcia: Andrzej Żydaczewski Wykonawcy: Bogusław Wołoszański (prowadzący) Bogusław Wołoszański przedstawia przebieg działań wojennych prowadzonych przez niemieckie okrety podwodne u - booty. W programie wykorzystano archiwalne materiały filmowe.