TVP Historia Piątek, 23.10.2020 06:50 BYŁ TAKI DZIEŃ - 23 PAŹDZIERNIKA Felieton, 2 min, Polska, 2006 Autor: Janusz Weychert 1902 - Franz Kafka i Max Brod na Uniwersytecie Karola w Pradze; 1942 - bitwa pod El Alamein; 1956 - początek powstania na Węgrzech; 07:10 PRZYRODNIK NA TROPIE - ODC. 4 - ŁĄTKA DZIEWECZKA Reportaż, 24 min, Polska, 2019 Reżyseria: Małgorzata Kosturkiewicz Scenariusz: Łukasz Bożycki Wykonawcy: Łukasz Bożycki (prowadzący) W Polsce możemy spotkać aż 74 gatunki ważek. Ważki charakteryzują się doskonałą umiejętnością latania: poruszają się w powietrzu niezwykle szybko, rozwijając prędkość około 100 długości ciała na sekundę. To oznacza, że gdyby prowadzący "Przyrodnika na tropie" Łukasz Bożycki był ważką, to latałby z prędkością 180 m/s, czyli około 650 km/h. Bohaterką tego odcinka będzie łątka dzieweczka, jedna z najliczniejszych polskich ważek. Opowiemy także o zauszniku, tygrzyku, jaskółkach brzegówkach i tysiącach komarów. 09:05 HISTORIA POLSKI - POLSKIE LATO, WĘGIERSKA JESIEŃ Film dokumentalny, 49 min, Polska, 2006 Reżyseria: Zofia Kunert Scenariusz: Zofia Kunert Jesień 1956 roku to okres, w którym pragnienie wolności znalazło swój zewnętrzny wyraz jednocześnie w Polsce i na Węgrzech, czyli w krajach, gdzie już wcześniej rozwijał się najsilniej opór przeciw komunistycznej dyktaturze. 23 października 1956 roku w Budapeszcie, pod pomnikiem Józefa Bema, odbyła się ogromna manifestacja, której uczestnicy poparli zmiany zachodzące po Czerwcu '56 w Polsce i zaczęli żądać "węgierskiej drogi do socjalizmu". Był to początek rewolucji węgierskiej. Film Zofii Kunert przypomina dramatyczne losy powstania na Węgrzech w 1956 roku, krwawo stłumionego przez wojska radzieckie. Prezentuje także postawę polskiego społeczeństwa, które spontanicznie udzielało Węgrom wszechstronnej pomocy. 27 października 1956 roku poleciał do Budapesztu pierwszy samolot z darami, przede wszystkim z krwią dla rannych. Transportowi temu towarzyszyła grupa literatów i dziennikarzy. Autorka dotarła do jednego z nich, Zygmunta Rzeżuchowskiego, którego barwne wspomnienia są niewątpliwie dużym walorem filmu. O swym udziale w walkach na ulicach Budapesztu opowiadaja m.in. Maria Wittner, Tibor Pakh, Akos Engelmayer, Peter Palloi, zaś stosunek Polaków do powstania węgierskiego omawiają m.in.: Maksymilian Respondek z PCK, Franciszek Starowieyski, Urszula Kozioł, Anna Retmaniak, Jerzy Bajszczak, Jerzy Jaworski i inni. 10:00 DZIEŁA, ARCYDZIEŁA - ODC. 3 CEJLON W FOTOTECE LANCKOROŃSKICH Reportaż, 5 min, Polska, 2020 Autor: Maryla Guzy Reżyseria: Dariusz Fedorowicz "Odkrywamy arcydzieła" to projekt, którego głównym celem jest wydobycie z ukrycia wybitnych arcydzieł - zbiorów Polskiej Akademii Umiejętności oraz Archiwum PAN i PAU. W zasobach fototeki Lanckorońskich znajduje się ciekawy zbiór fotografii, będący zapisem podróży Karola Lanckorońskiego na Cejlon. Znajdują się tu m.in. sygnowane dzieła brytyjskich fotografów, prezentujące zabytki, typy ludowe, obiekty architektoniczne. 10:15 SENSACJE XX WIEKU - KUTRZEBA CZ. 2 Kameralne i studyjne (widowisko), 47 min, Polska, 2002 Reżyseria: Adek Drabiński Scenariusz: Bogusław Wołoszański, Jan Tarczyński Zdjęcia: Adam Sikora Wykonawcy: Bogusław Wołoszański Niemieckie armie od północy i południa szły na Warszawę, spychając pobite i wykrwawione polskie wojska. Armia Poznań była pośrodku tych wielkich kleszczy. Nieatakowana przez Niemców zachowała pełnię sił. Mogła, jak proponował jej dowódca gen. Tadeusz Kutrzeba, uderzyć w bok niemieckiej 8. Armii. Jednakże marszałek Rydz - Śmigły odrzucił tę możliwość. Od 3 września 1939 roku zatem Armia Poznań, zgodnie z jego rozkazem, cofała się z Wielkopolski w stronę Warszawy, aby zająć pozycje obronne za Wisłą. Czas mijał. Marsz na Warszawę nie mógł być szybki. Wszystkie drogi zapełnili uchodźcy i części niezmobilizowanych oddziałów. Posuwanie się wojska utrudniał też nieład panujący na tyłach. Noce nie wystarczały do marszu, trzeba więc było iść dniami, narażając się na ataki niemieckiego lotnictwa. Tysiące ludzi uciekających przed ogniem wojny mieszało się z wojskiem, blokując i tak powolny marsz kolumn żołnierzy i konnych taborów. Niemiecka doktryna wojny błyskawicznej przewidziała wykorzystanie takiej sytuacji. Samoloty wroga bombardowały wsie i miasteczka, które nie miały strategicznego znaczenia, by w ten sposób zmusić ludzi do ucieczki. Potem atakowały bezbronny tłum. Płonące wozy, rozbite samochody hamowały ruch polskich wojsk. Generał Bortnowski stracił jedną trzecią swojej armii. Bardzo to przeżywał, ale chciał się bić. Gotów był przejść pod rozkazy gen. Kutrzeby, którego żołnierze, ciągle w odwrocie, szli już siódmy dzień i jeszcze nie widzieli wroga. Bez rozkazu naczelnego wodza Tadeusz Kutrzeba nic jednak nie mógł zrobić. Gdyby uderzył na skrzydło niemieckiej 8. Armii, napotkałby tylko jedną niespodziewającą się ataku dywizję piechoty, rozciągniętą na przestrzeni 25 kilometrów. W dodatku przewaga liczebna byłaby po polskiej stronie. Tadeusz Kutrzeba niecierpliwie czekał na zgodę marszałka. Wreszcie połączył się ze sztabem. Do telefonu podszedł szef sztabu, gen. Stachiewicz, który właśnie przygotowywał się, by opuścić Warszawę i wyruszyć do Brześcia, śladem marszałka Rydza - Śmigłego. Kutrzeba spytał, czy ma uderzyć w kierunku Ozorkowa i czy może współdziałać z nim armią Pomorze gen. Władysława Bortnowskiego. Szef sztabu nie mógł sam podjąć decyzji w tej sprawie. Czas naglił. W końcu Stachiewicz wyraził wstępną zgodę, miał jednak jeszcze przysłać potwierdzenie, że marszałek propozycję zaaprobował. Kutrzeba poprosił Stachiewicza, by przyjechał osobiście omówić plan wielkiego przedsięwzięcia, które mogło zmienić bieg kampanii wrześniowej. Nie udało się to. Następnego dnia, tj. 9 września, szef sztabu wyjechał z Warszawy do Brześcia. Nie przysłał też nikogo w swoim zastępstwie. 11:10 SZTAB GENERALNY - ODC. 1/3 Film dokumentalny, 25 min, Polska, 2018 Reżyseria: Norbert Rudaś Scenariusz: Norbert Rudaś Zdjęcia: Grzegorz Filipiak Muzyka: Mariusz Ostański Wykonawcy: Przemysław Bednarczyk Serial odsłania kulisy działalności Sztabu Generalnego Wojska Polskiego od roku 1918 do czasów współczesnych. Chronologicznie ułożone, najciekawsze wydarzenia i mało znane fakty składają się na opowieść o niezwykle burzliwej, 100 - letniej historii instytucji, stanowiącej mózg polskiej armii oraz jej rolę w kluczowych momentach współczesnej historii Polski. 12:20 WOJENNE DZIEWCZYNY - ODC. 37 (SERIA III ODC. 11) Serial wojenny, 44 min, Polska, 2019 Reżyseria: Michał Rogalski, Łukasz Ostalski Scenariusz: Hanna Węsierska Aktorzy: Wanessa Aleksander, Marta Mazurek, Aleksandra Pisula, Michał Czernecki, Danuta Stenka, Sebastian Jasnoch, Marcin Korcz, Peter Wolf, Mathias Gall, Mickey Hardt, Robert Gonera, Eryk Kulm, Magdalena Smalara, Magdalena Czerwińska W pokoju Andrzej czyta dziecku bajkę. Wchodzi Marysia, wręcza mu świadectwo chrztu dla Ani. Oboje patrzą na śpiącą dziewczynkę. Przy stole w laboratorium pracują Hans i Szczęsny. Inżynier pozoruje omdlenie. Upada na podłogę, tłukąc lampę elektronową, którą miał w dłoni. Na Szucha esesman katuje Janka. Martin każe wprowadzić jego rodziców. Ojciec zabrania synowi mówić. W mieszkaniu dowództwa Kruk obawia się, jak Janek zniesie przesłuchania. Ewa decyduje, że utrzyma kontakt z Leonem. W laboratorium Erwin surowo upomina doktora Kellera. Daje mu dwa tygodnie na skończenie projektu. Martin zabiera Marysię na egzekucję więźniów. Wśród zebranych ludzi są rodzice Janka. Marysia nie chce patrzeć, ucieka do samochodu. W burdelu Leon wybiera dla swojego opiekuna Ninę. Chce w ten sposób zaprzyjaźnić się z nim. Sam idzie z Ewą do pokoju. Omawiają sprawę aparatu i mikrofilmów. W kuchni Ania uczy się swojej nowej tożsamości. Po obiedzie chce pobawić się z królikiem. Szuka go wszędzie, wychodzi na ulicę. Stamtąd zabiera ją szmalcownik. Wszyscy poszukują Ani, ale bezskutecznie. 13:20 WYNALAZKI, KTÓRE ZMIENIŁY ŚWIAT - SAMOLOT. ODC. 2/6 (REVOLUTIONS: THE IDEAS THAT CHANGED THE WORLD) Film dokumentalny, 52 min, Wielka Brytania, 2019 Reżyseria: Nat Sharman Samochód. Samolot. Smartfon. Rakieta. Robot. Teleskop. Uznajemy te urządzenia za coś oczywistego, ale każde z nich jest szczytem ludzkich osiągnięć, a jego historia sięga daleko w przeszłość. Powstawały latami, często w wyniku zaskakujących przypadków albo dzięki wielkim przełomowym odkryciom, a nawet cudom. Kosztowały lata walki i poświęcenia zdeterminowanych jednostek. Każdy z tych wynalazków zrodził się, aby zaspokoić podstawowe ludzkie potrzeby i zrealizować odwieczne marzenia człowieka: potrzebę komunikacji, pragnienie odnalezienia naszego miejsca we wszechświecie czy potrzeby odkrywania i podróżowania. Ta seria to podróż przez historię człowieka, opowiedziana z perspektywy tych sześciu technologicznych cudów. Ujawnia, jak nauka, wynalazczość, często przypadek rozwijały się i uzupełniały, w wyniku czego zmieniły świat na zawsze, ale i ukształtowały współczesnego człowieka. Bohaterem odcinka jest samolot. 16:25 POLSKIE 100 LAT - ODWILŻ 1956 Film dokumentalny, 26 min, Polska, 2019 Reżyseria: Maciej Dancewicz Scenariusz: Mirosław Chojecki, Piotr Weychert Muzyka: Michał Lorenc Wykonawcy: Kazimierz Kaczor, Tomasz Marzecki Cykl filmów dokumentalnych opowiadających o najważniejszych wydarzeniach i postaciach w historii Polski - od przełomu XIX i XX wieku po rok 2004. Podczas XX Zjazd Komunistycznej Partii Związku Sowieckiego, odbywającego się w Moskwie w lutym 1956 r. , następca Stalina Nikita Chruszczow zaatakował swojego poprzednika, obciążając go odpowiedzialnością za dyktatorskie metody działania i straszliwy terror. Było to sygnałem do daleko idących zmian w świecie komunistycznym, których efektem miała być destalinizacja. W Polsce wiosną 1956 r. zarysował się wyraźny konflikt wewnętrzny w partii komunistycznej między proreformatorsko nastawionymi puławianami i konserwatywnymi natolińczykami, pozostającymi w bliskim kontakcie z ambasadą sowiecką w Warszawie. 28 czerwca 1956 roku poznańscy robotnicy masowo porzucili pracę i wyszli na ulice. Bezpośrednim źródłem wybuchu niezadowolenia były żądania natury socjalnej i ekonomicznej. Wśród haseł demonstrantów pojawiały się też hasła wolnościowe i antysowieckie. Na ulice Poznania skierowano oddziały wojska, których liczba i metody działania były niewspółmierne do rzeczywistych rozmiarów oporu. Mimo bezkompromisowej akcji władz, kolejne wystąpienia wydawały się kwestią czasu. Dla ratowania sytuacji, przebywający w areszcie domowym Władysław Gomułka z powrotem otrzymał legitymację partyjną, a w październiku po raz pierwszy uczestniczył w posiedzeniu Biura Politycznego. 19 października 1956 r. w Warszawie, Gomułce udało się przekonać Nikitę Chruszczowa, że jego dojście do władzy nie niesie zagrożenia dla socjalizmu i sowieckich interesów w Polsce. Był to początek polskiego października, z którym umęczone latami terroru społeczeństwo wiązało wielkie, niestety niespełnione nadzieje. 18:00 ALFABET ANDRZEJA DOBOSZA S.I - ODC. 4 Reportaż, 13 min, Polska, 2020 Reżyseria: Agnieszka Jęksa Scenariusz: Agnieszka Jęksa, Zuzanna Elbert - Stelmach Muzyka: Filip Kuncewicz Wykonawcy: Andrzej Dobosz (prowadzący) Cykl poświęcony życiu kulturalnemu w czasach PRL. Przewodnikiem po tych czasach będzie Andrzej Dobosz, felietonista, krytyk literacki, autor książek: "Pustelnik z Krakowskiego Przedmieścia", "Generał w bibliotece" oraz "Z różnych półek". Każdy odcinek opowiada o innym bohaterze czy miejscu. Odc. 4 - Warszawska moda. Moda w PRL stała się jednym z niewielu dostępnych atrybutów wolności. Jadwiga Grabowska, Barbara Hoff (żona Leopolda Tyrmanda) i Grażyna Hase miały realny wpływ na to, jak wyglądała polska ulica. Grabowska stworzyła pierwszy znaczący dom mody w PRL - Modę Polską. W stworzonym przez Barbarę Hoff Hofflandzie wybito szyby, by szybciej kupić towar, Grażyna Hase projektowała ubrania, ale i prowadziła galerię. Andrzej Dobosz opowie też o ciuchach - słynnym bazarze, gdzie kupowano ubrania z Zachodu. 18:40 BIBLIA - MOJŻESZ, CZ. 4 (THE BIBLE - MOSES P. 4) Serial biblijny, 46 min, Niemcy/Francja/Włochy, 1994 Reżyseria: Roger Young Aktorzy: Ben Kingsley, Frank Langella, Christopher Lee, Anna Galiena Cykl opowiadający o głównych postaciach biblijnych. Izraelitów w Egipcie zaczęto traktować jak niewolników. Faraon obawiając się wzrostu liczebności Hebrajczyków, wydał rozkaz zabijania ich pierworodnych synów. Jedna z matek w desperacji umieszcza swoje dziecko w koszyczku, który puszcza z prądem rzeki. Koszyk wyławia córka faraona i postanawia wychować dziecko jak własnego syna. Tak rozpoczyna się opowieść o Mojżeszu, który stał się przywódcą Izraelitów i wyprowadził ich z Egiptu. 20:00 EKSPERTYZA - ODC. 9 TECZKA TW "BOLKA" Reportaż, 24 min, Polska, 2020 Reżyseria: Tomasz Kamiński, Piotr Litka Scenariusz: Piotr Litka Wykonawcy: Dr Tomasz Kupiec W lutym 2016 roku do warszawskiej willi należącej do generała Kiszczaka weszli prokuratorzy pionu śledczego IPN, by dokonać jej przeszukania. Odkryli tam m.in. przechowywaną teczkę tajnego współpracownika o pseudonimie Bolek. Wkrótce zlecono krakowskim biegłym jej ekspertyzę. Czy teczka zawierała oryginalne dokumenty? Czy były tam też podróbki? Czy donosy były pisane ręką jednego człowieka? Kogo? 22:05 ARCHIWUM ZIMNEJ WOJNY - KONGRES WOLNOŚCI KULTURY Magazyn, 25 min, Polska, 2019 Reżyseria: Jan Sosiński Scenariusz: Andrzej Mietkowski, Jan Sosiński Muzyka: Piotr Dziki Chancewicz Wykonawcy: Andrzej Mietkowski (prowadzący) Dwa wektory sił na powojennej mapie kontynentu: wolność kontra totalitaryzm. Komunizm napierał twardo i bezwzględnie. Europa tkwiła w bezideowej rozsypce. Jedyną busolą wolnego świata była amerykańska doktryna powstrzymywania. Kongres Wolności Kultury to był początek antykomunistycznej kontrofensywy. W "Archiwum zimnej wojny": prof. Rafał Habielski, kurator Archiwum Kultury Piotr Kłoczowski, rzadkie nagrania archiwalne Jerzego Giedroycia, Józefa Czapskiego, Wojciecha Karpińskiego 22:40 SZEROKIE TORY - JEDEN DZIEŃ Z ŻYCIA MILICJANTA W DONIECKU Reportaż, 24 min, Polska, 2003 Autor: Barbara Włodarczyk Reportaż z Ukrainy. Jeden dzień z życia dzielnicowego w jednej z dzielnic w Doniecku. Kamera towarzyszy mu od rana do nocy, w domu i w pracy podczas obchodu i wezwań. Jest to pretekst do pokazania warunków, w jakich żyje milicja mieszkańcy Doniecka, gdzie według oficjalnych danych dokonuje się co siódme przestępstwo na Ukrainie. 00:25 SENSACJE XX WIEKU - KUTRZEBA CZ. 2 Kameralne i studyjne (widowisko), 47 min, Polska, 2002 Reżyseria: Adek Drabiński Scenariusz: Bogusław Wołoszański, Jan Tarczyński Zdjęcia: Adam Sikora Wykonawcy: Bogusław Wołoszański Niemieckie armie od północy i południa szły na Warszawę, spychając pobite i wykrwawione polskie wojska. Armia Poznań była pośrodku tych wielkich kleszczy. Nieatakowana przez Niemców zachowała pełnię sił. Mogła, jak proponował jej dowódca gen. Tadeusz Kutrzeba, uderzyć w bok niemieckiej 8. Armii. Jednakże marszałek Rydz - Śmigły odrzucił tę możliwość. Od 3 września 1939 roku zatem Armia Poznań, zgodnie z jego rozkazem, cofała się z Wielkopolski w stronę Warszawy, aby zająć pozycje obronne za Wisłą. Czas mijał. Marsz na Warszawę nie mógł być szybki. Wszystkie drogi zapełnili uchodźcy i części niezmobilizowanych oddziałów. Posuwanie się wojska utrudniał też nieład panujący na tyłach. Noce nie wystarczały do marszu, trzeba więc było iść dniami, narażając się na ataki niemieckiego lotnictwa. Tysiące ludzi uciekających przed ogniem wojny mieszało się z wojskiem, blokując i tak powolny marsz kolumn żołnierzy i konnych taborów. Niemiecka doktryna wojny błyskawicznej przewidziała wykorzystanie takiej sytuacji. Samoloty wroga bombardowały wsie i miasteczka, które nie miały strategicznego znaczenia, by w ten sposób zmusić ludzi do ucieczki. Potem atakowały bezbronny tłum. Płonące wozy, rozbite samochody hamowały ruch polskich wojsk. Generał Bortnowski stracił jedną trzecią swojej armii. Bardzo to przeżywał, ale chciał się bić. Gotów był przejść pod rozkazy gen. Kutrzeby, którego żołnierze, ciągle w odwrocie, szli już siódmy dzień i jeszcze nie widzieli wroga. Bez rozkazu naczelnego wodza Tadeusz Kutrzeba nic jednak nie mógł zrobić. Gdyby uderzył na skrzydło niemieckiej 8. Armii, napotkałby tylko jedną niespodziewającą się ataku dywizję piechoty, rozciągniętą na przestrzeni 25 kilometrów. W dodatku przewaga liczebna byłaby po polskiej stronie. Tadeusz Kutrzeba niecierpliwie czekał na zgodę marszałka. Wreszcie połączył się ze sztabem. Do telefonu podszedł szef sztabu, gen. Stachiewicz, który właśnie przygotowywał się, by opuścić Warszawę i wyruszyć do Brześcia, śladem marszałka Rydza - Śmigłego. Kutrzeba spytał, czy ma uderzyć w kierunku Ozorkowa i czy może współdziałać z nim armią Pomorze gen. Władysława Bortnowskiego. Szef sztabu nie mógł sam podjąć decyzji w tej sprawie. Czas naglił. W końcu Stachiewicz wyraził wstępną zgodę, miał jednak jeszcze przysłać potwierdzenie, że marszałek propozycję zaaprobował. Kutrzeba poprosił Stachiewicza, by przyjechał osobiście omówić plan wielkiego przedsięwzięcia, które mogło zmienić bieg kampanii wrześniowej. Nie udało się to. Następnego dnia, tj. 9 września, szef sztabu wyjechał z Warszawy do Brześcia. Nie przysłał też nikogo w swoim zastępstwie. 01:20 BYŁO, NIE MINĘŁO - KRONIKA ZWIADOWCÓW HISTORII. - NA WOJENNE BEZDROŻA Magazyn, 22 min, Polska, 2018 Autor: Adam Sikorski Wykonawcy: Artur Kalicki Na wojenne bezdroża. Uskrzydlony znaczek z wpisanymi w koło zębate literami PZ Inż. dla miłośników polskiej techniki wojskowej ma znaczenie magiczne. Symbolizuje niesamowitą dynamikę rozwoju przemysłu zbrojeniowego II Rzeczpospolitej i niezwykłą kreatywność biur konstrukcyjnych. W roku 1928 twórca Centralnego Okręgu Przemysłowego, minister Eugeniusz Kwiatkowski, powołał do życia Państwowe Zakłady Inżynierii swego rodzaju narodowy koncern zbrojeniowy. Dziś wraz z pasjonatami ze Stowarzyszenia Rekonstrukcji Historycznej Bateria Motorowa Artylerii Przeciwlotniczej podziwiamy konstrukcje, które wyszły z tego zakładu. 01:50 ENCYKLOPEDIA II WOJNY ŚWIATOWEJ - PODWODNA WOJNA CZ 3 Magazyn, 27 min, Polska, 1991 Scenariusz: Maciej Zakrocki, Bogusław Wołoszański Wykonawcy: Bogusław Wołoszański (prowadzący) Cykliczna audycja popularyzująca wiedzę o historii II wojny światowej. Tematem odcinka jest przebieg Bitwy o Atlantyk.