TVP Historia Poniedziałek, 26.10.2020 06:50 BYŁ TAKI DZIEŃ - 26 PAŹDZIERNIKA Felieton, 2 min, Polska, 2006 Autor: Janusz Weychert 1957 - zmarł Nikos Katzantakis, twórca m.in. "Greka Zorby"; 1964 - początek procesu Melchiora Wańkowicza; 1971 - PRL zakupiła licencję na produkcję fiata 126; 1981 - w Łodzi początek wystawy "Konstrukcja w Procesie"; 07:20 BÓBR ODRODZENIE RZEKI Film dokumentalny, 45 min, Polska, 2020 Reżyseria: Janusz Sozański Scenariusz: Janusz Sozański, Marian Mokwa Zdjęcia: Robert Sitek, Paweł Mróz, Michał Gostyński, Artur Homan Bóbr - dopływ Odry, rzeka w południowo - zachodniej Polsce, płynie przez województwo dolnośląskie i lubuskie. Jest największym lewobrzeżnym dopływem Odry. Rzeka ma długość 272 m. Źródło rzeki znajduje się we wschodnich Karkonoszach w Czechach na wysokości 780 m n.p.m. Płynie w kierunku północno - zachodnim doliną o krętym przebiegu. Z powodu budowy i położenia dorzecza Bóbr charakteryzują duże i gwałtowne wahania poziomu wody. Rzeka ma duży spadek, dlatego jej koryto jest gęsto zabudowane obiektami hydrologicznymi. Najczęściej o znaczeniu energetycznym. Bieg Bobru jest bardzo różnorodny, jest mozaiką odcinków szybszych i wolniejszych. Teren, przez który przepływa rzeka, jest bardzo zróżnicowany krajobrazowo. Bory Dolnośląskie, przez które przepływa Bóbr, są zamieszkane przez liczną zwierzynę. A w rzece można spotkać różne gatunki ryb. W górnym odcinku żerują pstrąg potokowy, brzana i kleń. Okolica Szprotawy to kraina ryb łososiowatych. W lasach zamieszkują liczne gatunki ptaków. Rzeka dostępna jest do spływów kajakowych oraz pontonowych. Spływy te cieszą się wielką popularnością wśród wielbicieli tego sportu z całej Europy. Na trasie możemy podziwiać wiele ciekawostek krajoznawczych. Szlak urozmaicony krajobrazowo; odcinki przełomowe wśród gór, a także śródleśne pośród Borów Dolnośląskich. Nad brzegami Bobru usadowiło się wiele miast i miasteczek. Każde z nich w większym lub mniejszym stopniu uzależnione jest od rzeki. Woda od zawsze wpływała na osadnictwo, rozwój rolnictwa, handel. Rzeka broniła przed wrogiem i dawała życie. Na dzień dzisiejszy konieczne jest udrożnienie Starego Bobru. Progi wybudowane na Suchym Bobrze w latach trzydziestych ubiegłego wieku, które miały ustabilizować dno i stworzyć baseny dla ichtiofauny, są w tej chwili w fatalnym stanie i nie spełniają swojej funkcji. Progi stanowią przeszkodę dla ryb dwuśrodowiskowych, a Bóbr poniżej jazu Krzywaniec jest zasłany rumowiskiem i wymaga udrożnienia, co jest zadaniem priorytetowym. 08:45 ALFABET ANDRZEJA DOBOSZA S.I - ODC. 4 Reportaż, 13 min, Polska, 2020 Reżyseria: Agnieszka Jęksa Scenariusz: Agnieszka Jęksa, Zuzanna Elbert - Stelmach Muzyka: Filip Kuncewicz Wykonawcy: Andrzej Dobosz (prowadzący) Odc. 4 - Warszawska moda. Moda w PRL stała się jednym z niewielu dostępnych atrybutów wolności. Jadwiga Grabowska, Barbara Hoff (żona Leopolda Tyrmanda) i Grażyna Hase miały realny wpływ na to, jak wyglądała polska ulica. Grabowska stworzyła pierwszy znaczący dom mody w PRL - Modę Polską. W stworzonym przez Barbarę Hoff Hofflandzie wybito szyby, by szybciej kupić towar, Grażyna Hase projektowała ubrania, ale i prowadziła galerię. Andrzej Dobosz opowie też o ciuchach - słynnym bazarze, gdzie kupowano ubrania z Zachodu. 09:35 DZIEŁA, ARCYDZIEŁA - ODC. 4 MARTIN SCHONGAUER Reportaż, 5 min, Polska, 2020 Autor: Maryla Guzy Reżyseria: Dariusz Fedorowicz "Odkrywamy arcydzieła" to projekt, którego głównym celem jest wydobycie z ukrycia wybitnych arcydzieł - zbiorów Polskiej Akademii Umiejętności oraz Archiwum PAN i PAU. Martin Schongauer to światowej sławy malarz oraz rytownik. Uznawany jest za jednego z pierwszych rytowników w Niemczech. Do dziś zachowało się 116 sygnowanych rycin, charakteryzujących się delikatną kreską, czystym wykończeniem oraz zmysłem dekoracyjnym. W odcinku przyjrzeć się można dziełom zgromadzonym w Gabinecie Rycin w PAU I PAN w Krakowie. Do zbioru należą słynny Gryf, Bitwa św. Jakuba oraz wiele innych znakomitych prac. 09:45 SENSACJE XX WIEKU - DECYDUJĄCY CIOS Kameralne i studyjne (widowisko), 47 min, Polska, 2004 Reżyseria: Adek Drabiński Scenariusz: Bogusław Wołoszański Zdjęcia: Waldemar Szmidt Wykonawcy: Bogusław Wołoszański Aktorzy: Ziemowit Pędziwiatr, Cezary Żak, Juliusz Krzysztof Warunek, Zbigniew Paterak, Mirosław Neinert, Andrzej Dopierała, Ryszarda Celińska, Anna Kudulska, Grzegorz Sikora, Anna Dobrowolska, Bolesław Abart, Jerzy Schejbal "Jesteś śmieciem. Jutro odejdziesz z tego miłego więzienia do obozu koncentracyjnego. Stamtąd pewnie nie wyjdziesz żywy, gdyż Niemcy trzeba czyścić z takich jak ty. Jednak - szef tajnych służb SS Reinhard Heydrich zawiesił głos - w swoim parszywym życiu miałeś szczęście, że spotkałeś von Fritscha." Przerażony Otto Schmidt obiecał odwołać zeznania, wyprzeć się spotkania z oficerem. "Przeciwnie" - zaoponował Heydrich. Oznajmił więźniowi, że ma podtrzymać oskarżenie przeciwko generałowi. "Ależ to był kapitan! Kapitan Fritsch! - wołał zdesperowany Schmidt. Heydrich zdawał się nie słyszeć rozpaczliwych wyjaśnień kryminalisty."Spotkałeś generała von Fritscha! Szantażowałeś go. Dał ci pieniądze. Rozpoznasz go na zdjęciu. Tylko w ten sposób ocalisz życie... ". Wiosną 1936 roku atmosfera zagrożenia w Europie gęstniała. Hitler otwarcie parł do wojny. Jego podwładni z NSDAP i SS gremialnie popierali awanturnicze plany. Za to starzy, cesarscy jeszcze generałowie, tacy jak minister wojny von Blomberg oraz dowódca sił lądowych von Fritsch protestowali. Twierdzili, że Wehrmacht nie jest jeszcze przygotowany do starcia ze światowymi potęgami. Hitler zrozumiał, że musi czym prędzej zastąpić oponentów posłusznymi, przepojonymi narodowosocjalistycznym duchem oficerami. Niestety, obaj antagoniści fuhrera mieli wielki autorytet wśród kadry oficerskiej. Przed usunięciem ze stanowisk należało ich więc oczernić, skompromitować, splugawić. Wodzowi pomagali w tym dziele najbliżsi współpracownicy: Himmler, Heydrich oraz Goering. Zarówno dostojnicy z SS, jak i dowódca lotnictwa, pragnęli osłabić siły lądowe, a może nawet przejąć kontrolę nad tą formacją. Marszałek Blomberg ułatwił przeciwnikom zadanie. Ożenił się ze znacznie od siebie młodszą kobietą rejestrowaną w przeszłości przez policję jako prostytutka. Musiał ustąpić ze stanowiska. Generał pułkownik baron von Fritsch nie miał małżonki lekkich obyczajów, więc oskarżono go o homoseksualizm na podstawie zeznań kryminalisty. Choć sąd oficerski odrzucił zarzuty, generał nie doczekał się pełnej rehabilitacji. Wyruszył na wojnę jako dowódca pułku artylerii i zginął pod Warszawą. Fałszywy świadek Otto Schmidt, wbrew obietnicom Heydricha, został zastrzelony. Zaś ani Himmler, ani Goering, choć dobrze wykonali brudną robotę, nie odebrali wymarzonej nagrody - nie podporządkowali sobie armii. Żaden z akolitów Adolfa nie miał prawa wyrosnąć zbyt wysoko. 11:50 ARCHIWUM ZIMNEJ WOJNY - KONGRES WOLNOŚCI KULTURY Magazyn, 28 min, Polska, 2020 Reżyseria: Jan Sosiński Scenariusz: Andrzej Mietkowski, Jan Sosiński Muzyka: Piotr Dziki Chancewicz Wykonawcy: Andrzej Mietkowski (prowadzący) Dwa wektory sił na powojennej mapie kontynentu: wolność kontra totalitaryzm. Komunizm napierał twardo i bezwzględnie. Europa tkwiła w bezideowej rozsypce. Jedyną busolą wolnego świata była amerykańska doktryna powstrzymywania. Kongres Wolności Kultury to był początek antykomunistycznej kontrofensywy. W "Archiwum zimnej wojny": prof. Rafał Habielski, kurator Archiwum Kultury Piotr Kłoczowski, rzadkie nagrania archiwalne Jerzego Giedroycia, Józefa Czapskiego, Wojciecha Karpińskiego 12:30 WOJENNE DZIEWCZYNY - ODC. 38 (SERIA III ODC. 12) Serial wojenny, 44 min, Polska, 2019 Reżyseria: Michał Rogalski Scenariusz: Wojciech Lepianka Aktorzy: Wanessa Aleksander, Marta Mazurek, Aleksandra Pisula, Michał Czernecki, Danuta Stenka, Sebastian Jasnoch, Marcin Korcz, Mathias Gall, Mickey Hardt, Robert Gonera, Magdalena Smalara Przytuleni do siebie Andrzej z Marysią marzą o wspólnej przyszłości. Tęsknią za Anią, która jest teraz u sióstr w Nałęczowie. W laboratorium Keller rozmawia z Wolfgangiem. Doktor uważa, że Szczęsny powinien być obecny przy próbach poligonowych. Wolfgang daje do zrozumienia, że po zakończeniu prac pozbędą się Szczęsnego. W dowództwie Ewa przekazuje Krukowi meldunek. Obecna tam Leokadia jest zdenerwowana odpowiedzią z Londynu. Nie dają wiary, że giną codziennie tysiące ludzi. Opiekun Kellera daje do zrozumienia, że chciałby pojechać na Kozią. Leon zadowolony z osiągniętego celu, wyraża zgodę. W pokoju Ewa przekazuje mu rzeczy od Kruka, mały aparat i mikrofilmy. Leon okazuje Ewie uczucie. Mówi, że jak to wszystko się skończy, chciałby ją zabrać do swojego domu w Szwajcarii. 13:30 BRZEZINA Dramat, 91 min, Polska, 1970 Scenariusz i reżyseria: Andrzej Wajda Zdjęcia: Zygmunt Samosiuk Muzyka: Andrzej Korzyński Aktorzy: Olgierd Łukaszewicz, Daniel Olbrychski, Marek Perepeczko, Danuta Wodyńska, Elżbieta Żołek, Mieczysław Stoor, Jan Domański, Andrzej Kotkowski "Andrzej Wajda po raz pierwszy (i nie ostatni) dokonał niemożliwego. Zrobił film nasycony treściami filozoficznymi, a jednocześnie pełen nieposkromionej zmysłowej urody. A najdziwniejsze, że uroda ta bierze się ze śmiałej transpozycji malarstwa Jacka Malczewskiego" - pisał o "Brzezinie" jeden z krytyków. Związki filmu z twórczością autora słynnego obrazu obrazu Melancholia podkreślano zresztą wielokrotnie. Trudno się dziwić. Wajda z rozmysłem stylizował niektóre sceny na płótna Malczewskiego. Wszechstronność plastycznej wrażliwości reżysera sprawiła, że w "Brzezinie" dostrzec można też wpływy innych mistrzów pędzla, choćby Gierymskiego i Wyspiańskiego. W umiejętnym nasyceniu filmu malarskimi aluzjami miał też swój udział operator Zygmunt Samosiuk, który potrafił tak wkomponować żywe obrazy w tkankę fabuły, że nie zaburzają one płynności narracji. Scenariusz "Brzeziny" powstał na kanwie noweli Jarosława Iwaszkiewicza pod tym samym tytułem. Leśniczówkę, położoną analogicznie jak w literackim pierwowzorze, znaleziono w Puszczy Kampinoskiej. Tu i ówdzie reżyser pozwolił sobie na zmiany wobec tekstu Iwaszkiewicza. Odmłodził bohaterów, dodał Bolesławowi wojskową przeszłość, śmielej potraktował sceny erotyczne, dopisał też kilka nowych dialogów. Pomimo to udało mu się zachować ducha i filozoficzną głębię noweli. "Brzezina" na ekranie pozostała przede wszystkim kameralną, intymną, poruszającą historią o miłości, śmierci i samotności. Ciekawostką może być fakt, że utwór Wajdy jest pierwszym filmem wyprodukowanym przez polską telewizję, który wyświetlano także w kinach. Choć nie podejmuje, typowych dla twórcy "Kanału", wielkich narodowych tematów, został doceniony przez krytykę zarówno w kraju, jak i za granicą (niektórzy widzieli w nim nawet arcydzieło). Zdobył też kilka prestiżowych wyróżnień, w tym: Złoty Medal - dla najlepszego filmu oraz nagrodę za najlepszą rolę męską dla Daniela Olbrychskiego na MFF w Moskwie w 1971 r. , nagrodę na Międzynarodowych Targach Filmu Dokumentalnego i Telewizyjnego MIFED w Mediolanie za najwybitniejszy fabularny obraz roku zrealizowany na taśmie barwnej dla TV (1970) oraz Złote Grono dla filmu i nagrodę dla Daniela Olbrychskiego na LLF w Łagowie (1971). Akcja "Brzeziny" toczy się w latach dwudziestych. W zagubionym w puszczy domku mieszka leśnik Bolesław. Śmierć żony całkowicie odmieniła jego życie. Jedynie obecność córeczki Oli i gosposi Maliny sprawia, że nie został kompletnym odludkiem. Pewnego dnia Bolesława odwiedza brat Stanisław. Przyjechał prosto z Davos. Jest ciężko chory na gruźlicę. Wie, że niebawem umrze. Pragnie jednak do końca cieszyć się pełnią życia. Jego rozpaczliwa fascynacja urodą świata i sztucznie hałaśliwy sposób bycia coraz bardziej drażnią Bolesława, ale i budzą go z duchowego odrętwienia. Rozpoczyna się podświadoma, uczuciowa rywalizacja obu braci. Dla jednego z nich skończy się ona śmiercią, drugiego zaś przywróci życiu. 15:10 GIGANTYCZNY WĄŻ MORSKI. SPOTKANIE Z LEGENDĄ. (GIANT SEA SERPENT, MEET THE MYTH) Film dokumentalny, 52 min, Francja, 2015 Reżyseria: Bertrand Loyer Wstęgor królewski (Regalecus glesne), największa ryba kostna na świecie, znany był tylko z jednej skamieliny. Jego niezwykły rozmiar (nawet 15 metrów) i postać srebrnej wstążki zainspirowały mit morskiego węża. 17:45 HISTORIA POLSKI - ŻOŁNIERZE BEZ IMPERIUM Film dokumentalny, 51 min, TVP 1993 Scenariusz i reżyseria: Marek Widarski Zdjęcia: Grzegorz Borowski Udział biorą: gen. Wiktor Dubynin - dowódca Północnej Grupy Wojsk, gen. Anatolij Łopata - zastępca dowódcy, gen. Władimir Bułhakow - dowódca 6 Gwardyjskiej Dywizji Zmechanizowanej z Borne - Sulinowo/Twer i inni Ostatni okres istnienia Północnej Grupy Armii Radzieckiej na terenie Polski. Historyczne wydarzenie pokazano w filmie poprzez losy ludzi, ich przeżycia oraz refleksje, do jakich dochodzą w czasie zamętu, wywołanego "zawaleniem się" świata, który ich ukształtował i któremu służyli. Film jest próbą udokumentowania zmian zachodzących w ich świadomości i różnych odpowiedzi, jakich udzielają na zasadnicze pytania, w chwili gdy poszukują swej nowej tożsamości, swojego miejsca w społeczeństwie Rosji i miejsca swojego kraju w Europie i w świecie 19:05 STULECIE WINNYCH S.II - ODC. 21 (S. II, ODC. 8) Serial wojenny, historyczny, 44 min, Polska, 2020 Reżyseria: Michał Rogalski, Piotr Trzaskalski, Piotr Śliskowski Scenariusz: Ilona Łepkowska Muzyka: Wojciech Lemański, Paweł Lucewicz Aktorzy: Kinga Preis, Jan Wieczorkowski, Weronika Humaj, Karolina Bacia, Stefan Pawłowski, Aleksandra Pisula, Tomasz Włosok, Piotr Rogucki, Patryk Szwichtenberg, Lesław Żurek, Katarzyna Kwiatkowska, Arkadiusz Janiczek, Lidia Sadowa, Mariusz Bonaszewski, Jakub Guszkowski Wiosną 1945 roku Paweł pojawia się w Brwinowie z misją do wykonania. W willi Iwaszkiewiczów władza komunistyczna lokuje nowych lokatorów. Jarosław próbuje pracować, ale wrzaski pijanych radzieckich towarzyszy sprawiają, że między enkawudzistami i pisarzem dochodzi do awantury. Z armią wyzwolicieli do Brwinowa dociera również Jasiek. Pod koniec wojny pałac Wieruszów jest pełen rannych. Wśród nich jest Ryszard, kompan Jaśka z wojennej tułaczki. W szpitalu poznaje Manię. W ruinach Warszawy powoli budzi się życie. Warszawiacy wracają do swoich domów, szukają bliskich. Michał dostaje list z Czerwonego Krzyża z informacją, że jego żona przeżyła wojnę. 22:10 SPÓR O HISTORIĘ - OJCOWIE KLĘSKI 1939 ROKU Dysk./wywiad/debata, 30 min, Polska, 2020 Scenariusz: Elżbieta Szumiec - Zielińska Wykonawcy: Tomasz Muller (prowadzący) 1 września 1939 roku Niemcy napadły na Polskę. 17 września do Niemiec dołączył Związek Sowiecki. Polska w starciu z Niemcami poniosła klęskę. Sowieci ją dopełnili. Wojsko Polskie nie było w stanie powstrzymać Niemców. Kiedy umierał Józef Piłsudski, rządził już Adolf Hitler i Niemcy gwałtownie rozbudowywały swoją potęgę militarną. W tej sytuacji oczywiste powinno było być pytanie o stan polskiej armii, ale też kwestię korekty dotychczasowej polityki wewnętrznej i zagranicznej. Kto ponosi odpowiedzialność za wrześniową katastrofę? Czy władze państwowe, cywilne i wojskowe, zrobiły co było można, aby uratować od niej kraj? Dlaczego już trzeciego dnia wojny wyjechali z Warszawy? Czy rządzących Polską w 1939 roku można nazwać ojcami klęski? 22:45 AZJATYCKIE STULECIE S.I - ŚMIERĆ MAO (THE DEATH OF MAO) Film dokumentalny, 48 min, Wielka Brytania, 2018 Jak Korea Północna zbudowała swoją bombę nuklearną? Jak doszło do podziału Indii? Dlaczego śmierć Mao była początkiem nowej ery w Chinach? Gdy oczy świata zwracają się na Azję, zrozumienie najnowszej historii największego kontynentu na świecie, nigdy nie było tak ważne. Seria przybliża kluczowe wydarzenia, które ukształtowały obecną Azję. W filmach znajdziemy wyjątkowe materiały archiwalne i relacje naocznych świadków, które kwestionują utarte poglądy o najważniejszych osobach i wydarzeniach z historii Azji. 00:40 SENSACJE XX WIEKU - DECYDUJĄCY CIOS Kameralne i studyjne (widowisko), 47 min, Polska, 2004 Reżyseria: Adek Drabiński Scenariusz: Bogusław Wołoszański Zdjęcia: Waldemar Szmidt Wykonawcy: Bogusław Wołoszański Aktorzy: Ziemowit Pędziwiatr, Cezary Żak, Juliusz Krzysztof Warunek, Zbigniew Paterak, Mirosław Neinert, Andrzej Dopierała, Ryszarda Celińska, Anna Kudulska, Grzegorz Sikora, Anna Dobrowolska, Bolesław Abart, Jerzy Schejbal "Jesteś śmieciem. Jutro odejdziesz z tego miłego więzienia do obozu koncentracyjnego. Stamtąd pewnie nie wyjdziesz żywy, gdyż Niemcy trzeba czyścić z takich jak ty. Jednak - szef tajnych służb SS Reinhard Heydrich zawiesił głos - w swoim parszywym życiu miałeś szczęście, że spotkałeś von Fritscha." Przerażony Otto Schmidt obiecał odwołać zeznania, wyprzeć się spotkania z oficerem. "Przeciwnie" - zaoponował Heydrich. Oznajmił więźniowi, że ma podtrzymać oskarżenie przeciwko generałowi. "Ależ to był kapitan! Kapitan Fritsch! - wołał zdesperowany Schmidt. Heydrich zdawał się nie słyszeć rozpaczliwych wyjaśnień kryminalisty."Spotkałeś generała von Fritscha! Szantażowałeś go. Dał ci pieniądze. Rozpoznasz go na zdjęciu. Tylko w ten sposób ocalisz życie... ". Wiosną 1936 roku atmosfera zagrożenia w Europie gęstniała. Hitler otwarcie parł do wojny. Jego podwładni z NSDAP i SS gremialnie popierali awanturnicze plany. Za to starzy, cesarscy jeszcze generałowie, tacy jak minister wojny von Blomberg oraz dowódca sił lądowych von Fritsch protestowali. Twierdzili, że Wehrmacht nie jest jeszcze przygotowany do starcia ze światowymi potęgami. Hitler zrozumiał, że musi czym prędzej zastąpić oponentów posłusznymi, przepojonymi narodowosocjalistycznym duchem oficerami. Niestety, obaj antagoniści fuhrera mieli wielki autorytet wśród kadry oficerskiej. Przed usunięciem ze stanowisk należało ich więc oczernić, skompromitować, splugawić. Wodzowi pomagali w tym dziele najbliżsi współpracownicy: Himmler, Heydrich oraz Goering. Zarówno dostojnicy z SS, jak i dowódca lotnictwa, pragnęli osłabić siły lądowe, a może nawet przejąć kontrolę nad tą formacją. Marszałek Blomberg ułatwił przeciwnikom zadanie. Ożenił się ze znacznie od siebie młodszą kobietą rejestrowaną w przeszłości przez policję jako prostytutka. Musiał ustąpić ze stanowiska. Generał pułkownik baron von Fritsch nie miał małżonki lekkich obyczajów, więc oskarżono go o homoseksualizm na podstawie zeznań kryminalisty. Choć sąd oficerski odrzucił zarzuty, generał nie doczekał się pełnej rehabilitacji. Wyruszył na wojnę jako dowódca pułku artylerii i zginął pod Warszawą. Fałszywy świadek Otto Schmidt, wbrew obietnicom Heydricha, został zastrzelony. Zaś ani Himmler, ani Goering, choć dobrze wykonali brudną robotę, nie odebrali wymarzonej nagrody - nie podporządkowali sobie armii. Żaden z akolitów Adolfa nie miał prawa wyrosnąć zbyt wysoko. 02:20 ENCYKLOPEDIA II WOJNY ŚWIATOWEJ - TRAGICZNE MIASTO Magazyn, 19 min, Polska, 1995 Scenariusz: Bogusław Wołoszański, Maciej Zakrocki Zdjęcia: Zbigniew Maziarz Wykonawcy: Bogusław Wołoszański (prowadzący) Cykliczna audycja popularyzująca wiedzę o historii II wojny światowej. Odcinek poświęcony oblężeniu Leningradu.