TVP Historia Poniedziałek, 02.11.2020 06:50 BYŁ TAKI DZIEŃ - 2 LISTOPADA Felieton, 2 min, Polska, 2006 Autor: Janusz Weychert 998 - św. Odilon, opat benedyktyńskiego klasztoru w Cluny, wprowadził do mszy św. zwyczaj wspominania zmarłych; 1947 - pierwszy i jedyny lot największej w historii łodzi latającej znanej jako "Świerkowa gęś"; 2000 - zmarła lady Sue Ryder of Warsaw; 07:20 PANNA MADONNA LEGENDA TYCH LAT Film dokumentalny, 49 min, Polska, 1997 Reżyseria: Janusz Chodzewicz Wykonawcy: Ewa Demarczyk, Andrzej Zarycki, Zygmunt Konieczny, Andrzej Lipiński, Ryszard Wolański, Piotr Skrzynecki, Zbigniew Preisner, Krystyna Zachowicz, Leszek Długosz, Jan Błoński, Joanna Ronikier Olczak Film dokumentalny o Ewie Demarczyk. Wypowiadają się o niej osoby, które ją "stworzyły" i wykreowały: Leszek Długosz, Zygmunt Konieczny, Jan Zybler. Program przeplatany jest archiwaliami z występów artystki podczas festiwali w Sopocie i Opolu oraz Teatru Żydowskiego w Warszawie. 08:20 ALFABET ANDRZEJA DOBOSZA S.I - ODC. 5 Reportaż, 15 min, Polska, 2020 Reżyseria: Agnieszka Jęksa Scenariusz: Agnieszka Jęksa, Zuzanna Elbert - Stelmach Muzyka: Filip Kuncewicz Wykonawcy: Andrzej Dobosz (prowadzący) Odc. 5 Malarstwo. Malarstwo zawsze było bliskie naszemu bohaterowi. Andrzej Dobosz opowiada o intrygujących artystach, z którymi się przyjaźnił. Poznajemy Aleksandra Kobzdeja, Zbigniewa Makowskiego, Franciszka Starowieyskiego. 08:40 PIOTR SZCZEPANIK. KONIEC ŚWIATA KORMORANÓW Film dokumentalny, 57 min, Polska, 1990 Scenariusz: Antoni Krauze Wykonawcy: Piotr Szczepanik, Piotr Szczepanik, Marian Brandys, Jerzy Markuszewski, Tomasz Miernowski Audycja poświęcona życiu i twórczości Piotra Szczepanika. W mieszkaniu artysty spotkali się: Joanna Szczepkowska, Marian Brandys i Jerzy Markuszewski. Zebrani rozmawiają o drodze artystycznej Piotra Szczepanika, jego udziale w polskim życiu politycznym (prezentacja zdjęć ze strajku w Stoczni Gdańskiej w 1980 roku), fascynacji książką Mariana Brandysa "Koniec świata szwoleżerów". W programie wykorzystano piosenki "Żółte kalendarze", "Gorzkie głogi", "Goniąc kormorany". 09:45 DZIEŁA, ARCYDZIEŁA - ODC. 9 ALBUM BRONISŁAWA PIŁSUDSKIEGO Reportaż, 5 min, Polska, 2020 Autor: Maryla Guzy Reżyseria: Dariusz Fedorowicz Bronisław Piłsudski to starszy o rok brat marszałka Józefa Piłsudskiego, który również zachował się na kartach historii jako niezwykle ważna osobistość. Bronisław Piłsudski to ceniony badacz kultury Dalekiego Wschodu, etnograf, a w Japonii uznawany nawet za bohatera narodowego. Do Biblioteki Naukowej PAU i PAN w Krakowie trafiły jego bezcenne fotografie oraz naukowe materiały, którym warto się bliżej przyjrzeć. 09:50 SENSACJE XX WIEKU - BITWA POD MOKRĄ - SIŁA KAWALERII Kameralne i studyjne (widowisko), 46 min, Polska, 2004 Autor: Bogusław Wołoszański Reżyseria: Adek Drabiński Zdjęcia: Waldemar Szmidt Widowisko z cyklu "Sensacje XX wieku" przypomina mało znaną historię z września 1939 roku. Atak Niemiec na Polskę pamiętamy zwykle jako pasmo klęsk i porażek naszej armii. Błędy taktyczne dowództwa, spowodowane ślepą wiarą w naszych sojuszników oraz oczywista przewaga wojsk niemieckich doprowadziły do ostatecznej przegranej. Ale w tej historii są epizody, w których niewielkie polskie oddziały zadawały jednostkom Wermachtu poważne straty. Jednym z nich jest bitwa pod miejscowością Mokra. Dowódca Armii Poznań, generał Tadeusz Kutrzeba, przewidział rozwój sytuacji na froncie i doprowadził do starcia, w którym znakomicie współpracowały ze sobą różne formacje wojskowe. Trzon polskiego natarcia stanowiła Wołyńska Brygada Kawalerii wspierana przez pociąg pancerny Śmiały oraz lotnictwo. Niemcy doznali ogromnych strat, ale bitwa pod Mokrą nie mogła zmienić biegu wydarzeń. 10:50 ŻYCIE UKRYTE W JEZIORZE - BAJKAŁ. LÓD I WODA. ODC. 1/5 (THE SECRET LIFE OF LAKES) Film dokumentalny, 52 min, Francja, 2015 Reżyseria: Alexis De Favitsk Jeziora naszej planety stanowią ogromny i cenny rezerwuar słodkiej wody, z którego ludzkość czerpała przez dziesiątki tysięcy lat. Na ich powstanie wpłynęły warunki klimatyczne i zjawiska geologiczne. Istnieją, dzięki zachowaniu stanu równowagi pomiędzy zasobami wody, które do nich wpływają, a odpływem ich wód do rzek. Chociaż wszystkie jeziora mogą wydawać się podobne, są jednak niezwykle różnorodne. Niektóre są tak głębokie jak oceany. Inne można przekroczyć niemal suchą stopą. Jedne jeziora są niezmienne, podczas gdy inne przychodzą i odchodzą wraz z porami roku. Wszystkie mają jednak wspólną cechę: są domem dla bogatych i różnorodnych form życia w ich głębinach i na ich brzegach. 11:50 SPRAWIEDLIWI. KTO RATUJE JEDNO ŻYCIE... - ODC. 4/7 - ŻEGOTA Serial wojenny, 45 min, Polska, 2010 Reżyseria: Waldemar Krzystek Scenariusz: Wojciech Tomczyk Zdjęcia: Piotr Wojtowicz Muzyka: Zbigniew Karnecki Aktorzy: Marta Chodorowska, Wojciech Solarz, Anna Dereszowska, Jakub Mazurek, Katarzyna Gniewkowska, Cezary Morawski, Bogusława Schubert - Massoc, Maria Gładkowska, Zofia Tomaszewska - Charewicz, Krzysztof Stroiński, Małgorzata Buczkowska Warszawa, rok 1942. Basi udaje się wyprosić u księdza z ksiąg parafialnych metrykę nieżyjącej od dawna Krystyny Zawady, która tak jak Ina urodziła się w 1917 r. Na tej podstawie Żydówka bez problemu dostaje kenkartę. Od tej pory całkowicie przeobrażona Ina występuje jako Polka Krystyna Zawada. Zygmunt zamierza prosić ją o rękę, nieprzejednana matka nadal jednak jest przeciwna temu związkowi. Nie tylko nie chce, by syn brał ślub z Żydówka, ale żąda, by dziewczyna jak najszybciej wyprowadziła się z ich domu. Stefan i Zygmunt ukrywają broń w tunelu niedokończonego metra. Pod ziemią natykają się na dziewięcioosobową grupę Żydów, którzy uciekli z getta. Ukrywają się w tunelu już cztery miesiące, od września 1942 r. Wśród nich jest jego najlepszy kolega sprzed wojny, Henryk, wraz z żoną Hanią. Stefan poszukiwał ich, nie miał pojęcia, co się z nimi dzieje, myślał, że wyjechali do Brazylii. Działająca w konspiracji Basia ofiarnie pomaga Żydom, narażając własne życie. Dwoje kolejnych żydowskich dzieci wywozi na wieś do gospodarza Małka spod Celestynowa. Kiedy idzie pod rękę ze swoim przełożonym, Janem, przypadkowo dostrzega ich Stefan. Jest zazdrosny o Basię. Nie ma pojęcia, że żona pracuje dla Komitetu Pomocy Żydom im. Konrada Żegoty. Kiedy Basia wraca do domu, nieporozumienie się wyjaśnia. Żona ma dla Stefana jeszcze jedną wspaniałą wiadomość: spodziewa się dziecka. We współczesnej Polsce Bogna Kowalska wraz z mężem Jackiem Potockim (Piotr Grabowski), babcią i ojcem dociera na warszawskie lotnisko międzynarodowe. Okazuje się, że samolot do Izraela ma dwugodzinne opóźnienie. 12:50 TRĘDOWATA Melodramat, 91 min, Polska, 1976 Reżyseria: Jerzy Hoffman Scenariusz: Stanisław Dygat Zdjęcia: Stanisław Loth Muzyka: Wojciech Kilar, Piotr Marczewski Aktorzy: Elżbieta Starostecka, Leszek Teleszyński, Jadwiga Barańska, Czesław Wołłejko, Lucyna Brusikiewicz, Irena Malkiewicz, Anna Dymna, Gabriela Kownacka, Mariusz Dmochowski, Piotr Fronczewski, Zbigniew Józefowicz, Janusz Bylczyński, Barbara Drapińska, Aleksander Gąssowski, Wiesława Kwaśniewska Trzecia ekranizacja wydanej w 1908 r. powieści Heleny Mniszkówny (do 1939 r. książka była wznawiana przeszło 20 razy). Tytuł "Trędowata" stał się w powszechnej świadomości symbolem kiczu, hasłem wywołującym charakterystyczne reakcje - miażdżące opinie krytyków i aplauz tzw. szerokiej publiczności. Z takim przyjęciem spotkały się obie przedwojenne adaptacje filmowe - niema z 1920 r. , w reżyserii Edwarda Puchalskiego i Józefa Węgrzyna, z Jadwigą Smosarską i Bolesławem Mierzejewskim, oraz dźwiękowa z 1936 r. , w reżyserii Juliusza Gardana, z Elżbietą Barszczewską i Franciszkiem Brodniewiczem w rolach nieszczęśliwych kochanków. Po wojnie powieść Mniszkówny, długo niewydawana, staje się mitem, na czarnym rynku za odbitki maszynopisowe płacono horrendalne sumy. Gdy wreszcie książkę w 1973 r. wznowiono, zniknęła z księgarni błyskawicznie, a jej adaptacje sceniczne zaczęły ratować budżet teatrów, które zdecydowały się wprowadzić na afisz tytuł niezawodnie przyciągający masową publiczność. Wreszcie z fenomenem "Trędowatej" zmierzył się twórca "Potopu". Już w czasie realizacji Jerzy Hoffman podkreślał, że nie chce robić pastiszu ani parodii, tylko zwyczajny melodramat, film całkiem serio o nieszczęśliwej miłości. Wykreślił z tekstu wiele wątków ubocznych, zredukował do minimum egzotyczną otoczkę "z życia wyższych sfer". Zrealizował kulturalny film w stylu retro, z pięknymi zdjęciami Stanisława Lotha (wnętrza pałacu w Łańcucie, powozy, parki i ogrody, m.in. w Książu) i dobrą muzyką Wojciecha Kilara. W pierwszoplanowych rolach wystąpili Elżbieta Starostecka (piękna, wrażliwa Stefcia Rudecka), Leszek Teleszyński (zabójczo przystojny ordynat Waldemar Michorowski), Czesław Wołłejko (bardzo prawdziwy w roli starego ordynata), Jadwiga Barańska (trochę z przymrużeniem oka zagrana baronowa Elzonowska), Irena Malkiewicz (godna księżna Podhorecka; w "Trędowatej z 1936 r. debiutowała rolą Melanii). Ordynat Michorowski poznaje guwernantkę swej kuzynki Luci. Zakochuje się w pannie Stefanii Rudeckiej, zdobywa jej wzajemność. Ich miłość bulwersuje arystokratyczne środowisko. Szlachetnie urodzone damy i wykwintni panowie podczas balu jednoznacznie dają odczuć ubogiej dziewczynie, że wśród nich zawsze będzie trędowata, a jej małżeństwo z panem na Głębowiczach byłoby niewybaczalnym mezaliansem. Zrozpaczona Stefcia biegnie w strugach ulewnego deszczu przez park. Wkrótce spełni się to, co jej przeznaczone. 15:35 TELEFON NA WICHROWYM WZGÓRZU (THE PHONE OF THE WIND: WHISPERS TO LOST FAMILIES) Film dokumentalny, 51 min, Japonia, 2016 Reżyseria: Nippon Hoso Kyokai Na wzgórzu z widokiem na ocean stoi budka telefoniczna. Budka nosi nazwę Telefonu na Wichrowym Wzgórzu. Ale aparat nie jest podłączony do sieci. Ludzie przychodzą tu, by zadzwonić do swoich ukochanych, ofiar tsunami w roku 2011. Miasto Otsuchi w Japonii było jednym z tych, które w czasie trzęsienia ziemi i tsunami w roku 2011 ucierpiały najbardziej. W pół godziny żywioł obrócił spokojne nadmorskie miasto w ruinę. Zginęło osiemset sześćdziesiąt jeden osób. Czterystu dwudziestu jeden do tej pory nie odnaleziono. Liczba zaginionych była w Otsuchi szczególnie wysoka. Wiele osób, które straciły wówczas swoich bliskich, nadal nie może pogodzić się z tą stratą. Telefon na Wichrowym Wzgórzu jest sposobem na otwarcie ich serc i pogodzenie się z nią. Film to wzruszająca opowieść niosąca uniwersalne przesłanie o miłości, stracie i nadziei, która bez względu na to, jak jest ciężko, sprawia, że warto żyć. 18:00 HISTORIA POLSKI - OBRONA LWOWA Dokument fabularyzowany, 52 min, Polska, 2009 Reżyseria: Krzysztof Lang Scenariusz: Krzysztof Lang Zdjęcia: Henryk Janas Ulicami zabytkowego Lwowa spaceruje z aparatem fotograficznym Katarzyna Łoza. Utrwala na kliszy najciekawsze zakątki, stare kamienice, świątynie, wieżyczki kościołów, uniwersytet, katedrę, gmach opery, dworzec kolejowy. Jej pierwsza wizyta w tym mieście trwała zaledwie dwa dni. To wystarczyło, by zakochała się we Lwowie, który wywarłna niej niezapomniane wrażenie. Postanowiła, że jeszcze tu wróci. Odwiedzała potem miasto kilkakrotnie, aż w końcu przyjechała na stypendium i została na zawsze. Jej mężem jest Ukrainiec Wasyl, mają dwoje małych dzieci, Martę i Wiktora. Katarzyna Łoza mieszka na stałe we Lwowie od ośmiu lat, tu pracuje i realizuje swoje pasje. Jest przewodniczką wycieczek dla szkół, nie wyobraża sobie ciekawszego miejsca na ziemi. W filmie Krzysztofa Langa jest nie tylko przewodnikiem po mieście, ale także po historii Lwowa. Krążąc po uliczkach, przywołuje miejsca i fakty, które miały i mają wielkie znaczenie dla Polaków, ale także dla Ukraińców. Na temat burzliwych dziejów Lwowa i wydarzeń związanych z obroną miasta w 1918 r. wypowiadają się historycy: prof. Stanisław Nicieja, prof. Jarosław Hrycak oraz dr Oleh Pawlyszyn. Historyczne fakty stały się okazją do przedstawienia relacji polsko - ukraińskich dawniej i dziś. 1 listopada 1918 r. wybuchło we Lwowie powstanie. Obrona miasta przed wojskami ukraińskimi i narzucaną siłą władzą trwała do połowy 1919 r. W walkach brali udział głównie młodzi ludzie, wielu nie przekroczyło wtedy 17. roku życia, a najmłodszy z nich miał zaledwie 9 lat. Uczniów, studentów, chłopców i dziewczęta ofiarnie broniących swojego miasta określono mianem Orląt Lwowskich. W pokazanych w filmie inscenizacjach bohaterami są właśnie oni - uczniowie gimnazjum im. Sienkiewicza. Najbardziej znanym z nich był 13 - letni Antoś Petrykiewicz, który zginął na polu walki. Najmłodszy w historii kawaler Orderu Virtuti Militari został odznaczony pośmiertnie w dowód olbrzymich zasług położonych w walce Polaków o obronę Lwowa. Historia walki "orląt", których przeciwnikami były ukraińskie oddziały strzelców siczowych, przeplata się z dziejami Polaków i ich rodzin związanych z tym miastem od urodzenia. O swoim życiu i losach swoich bliskich opowiadają siostry Irena i Jadwiga Zappe, Janina Zamoyska oraz prof. Maria Tarnawiecka, córka wybitnego architekta, budowniczego Lwowa. Tłem opowieści historycznych i współczesnych jest oczywiście sam Lwów, z pięknymi secesyjnymi kamienicami i wszystkimi zabytkami. Kamera rejestruje najważniejsze budowle i wspaniałe wnętrza, odsłania tajemnice cmentarza Łyczakowskiego - lwowskiej nekropolii usianej polskimi grobami. W filmie wykorzystano stare zdjęcia i materiały archiwalne. W inscenizacjach historycznych m. in. wzięli udział jako "orlęta" uczniowie Szkoły Podstawowej nr 10 im. Św. Marii Magdaleny we Lwowie. 19:05 STULECIE WINNYCH S.II - ODC. 24 (S. II, ODC. 11) Serial obyczajowy, historyczny, 46 min, Polska, 2020 Reżyseria: Michał Rogalski, Piotr Trzaskalski, Piotr Śliskowski Scenariusz: Monika Franczak Muzyka: Wojciech Lemański, Paweł Lucewicz Aktorzy: Jan Wieczorkowski, Weronika Humaj, Karolina Bacia, Katarzyna Kwiatkowska, Arkadiusz Janiczek, Tomasz Włosok, Stefan Pawłowski, Mateusz Janicki, Piotr Rogucki, Lesław Żurek, Sandra Drzymalska, Patryk Szwichtenberg, Mirosław Haniszewski, Emilia Korsak, Jakub Wróblewski W Brwinowie trwają radosne przygotowania do ślubu. Mania wreszcie pogodzona z rzeczywistością, nie czeka już na Pawła i pozwala sobie na pełne uczucie do Ryszarda. Nikt z Winnych nie ma świadomości, że w tym samym czasie Paweł Bartosiewicz, żołnierz podziemia niepodległościowego, jest brutalnie przesłuchiwany. W więzieniu wciąż przebywa Łucja. Skazana tylko na siebie, nie liczy już na pomoc Jaśka. Uznaje, że romans z Walczakiem da jej większe szanse na odzyskanie wolności. Michał pragnie poślubić Anię i nie może zrozumieć, dlaczego ukochana wciąż go zbywa. Śniegocki dostaje propozycję awansu - może zostać kierownikiem robót przy budowie Pałacu Kultury. Wyższa pensja, wyższy prestiż... musi jednak spełnić jeden warunek. Ania nie rozumie jego motywacji, między parą dochodzi do ostrej i raniącej obie strony wymiany zdań. 22:05 SPÓR O HISTORIĘ - ARMIA POLSKA W 1939 ROKU Dysk./wywiad/debata, 30 min, Polska, 2020 Scenariusz: Elżbieta Szumiec - Zielińska Wykonawcy: Tomasz Muller (prowadzący) We wrześniu 1939 roku polska armia nie zdołała obronić kraju przed agresją Niemiec i Związku Sowieckiego. Tempo zajmowania Polski przez Wehrmacht było szokiem dla społeczeństwa. Jakim potencjałem militarnym dysponowała Polska, kiedy została zaatakowana przez wrogich sąsiadów? Co zrobili dowódcy wojskowi, aby polska armia sprostała rosnącej potędze Niemiec? Czy informowali o stanie zagrożenia władze cywilne? Jakie były plany na wypadek wojny z Niemcami? Dlaczego granica wschodnia pozostała bez osłony? 00:40 SENSACJE XX WIEKU - BITWA POD MOKRĄ - SIŁA KAWALERII Kameralne i studyjne (widowisko), 46 min, Polska, 2004 Autor: Bogusław Wołoszański Reżyseria: Adek Drabiński Zdjęcia: Waldemar Szmidt Widowisko z cyklu "Sensacje XX wieku" przypomina mało znaną historię z września 1939 roku. Atak Niemiec na Polskę pamiętamy zwykle jako pasmo klęsk i porażek naszej armii. Błędy taktyczne dowództwa, spowodowane ślepą wiarą w naszych sojuszników oraz oczywista przewaga wojsk niemieckich doprowadziły do ostatecznej przegranej. Ale w tej historii są epizody, w których niewielkie polskie oddziały zadawały jednostkom Wermachtu poważne straty. Jednym z nich jest bitwa pod miejscowością Mokra. Dowódca Armii Poznań, generał Tadeusz Kutrzeba, przewidział rozwój sytuacji na froncie i doprowadził do starcia, w którym znakomicie współpracowały ze sobą różne formacje wojskowe. Trzon polskiego natarcia stanowiła Wołyńska Brygada Kawalerii wspierana przez pociąg pancerny Śmiały oraz lotnictwo. Niemcy doznali ogromnych strat, ale bitwa pod Mokrą nie mogła zmienić biegu wydarzeń. 02:10 ENCYKLOPEDIA II WOJNY ŚWIATOWEJ - EBEN EMAEL CZ 1 Magazyn, 27 min, Polska, 1992 Scenariusz: Bogusław Wołoszański, Maciej Zakrocki Zdjęcia: Andrzej Żydaczewski Wykonawcy: Bogusław Wołoszański (prowadzący) Cykl popularyzujący wiedzę o historii II wojny światowej. Bogusław Wołoszański przedstawia historię zdobycia przez niemieckich spadochroniarzy fortu Eben Emael, pełniącego kluczową rolę w belgijskim systemie obronnym. Fort ten, zbudowany w newralgicznym miejscu połączenia Mozy z Kanałem Alberta, miał w maju 1940 roku zagrodzić drogę wojskom niemieckim w ich pochodzie w głąb Belgii i Francji. Opanowanie fortu przez niemieckich spadochroniarzy pozwoliło na sforsowanie Kanału Alberta przez główne siły niemieckie i w konsekwencji szybkie opanowanie Belgii. W pierwszej części Bogusław Wołoszański opowiada o niemieckiej jednostce, która zdobyła belgijskie umocnienia, oraz prezentuje fort Eben Emael, oprowadzając po wnętrzach bunkrów. Na zakończenie audycji spotkanie z telewidzami w ramach Klubu Encyklopedii II Wojny Światowej.