TVP Historia Piątek, 13.11.2020 06:50 BYŁ TAKI DZIEŃ - 13 LISTOPADA Felieton, 2 min, Polska, 2006 Autor: Janusz Weychert 1817 - utworzenie Ossolineum we Lwowie; 1924 - Nobel dla Reymonta; 1956 - do Moskwy wrócił Konstanty Rokossowski, dotychczasowy polski minister obrony narodowej z nadania Stalina; 07:20 MŁODY PIŁSUDSKI - ODC. 6 Serial historyczny, 43 min, Polska, 2018 Reżyseria: Jarosław Marszewski Scenariusz: Jarosłw Sokół, Ewa Wencel Zdjęcia: Wojciech Suleżycki Muzyka: Bartosz Chajdecki Aktorzy: Grzegorz Otrębski, Mariusz Kiljan, Zuzanna Zielińska, Karol Pocheć, Cezary Kołacz, Joanna Kuberska, Małgorzata Kocik, Adrianna Malecka, Ivan Shvedoff, Emilian Kamiński, Michał Filipiak, Adrian Budakow, Dominik Bąk, Marek Nędza, Marcin Perchuć Szef wileńskiej żandarmerii pułkownik Kreutzberg, dzięki rodzinnym koligacjom żony, zyskuje potężnego protektora nowego generał - gubernatora Warszawy księcia Imeretyńskiego. Doradza mu taktyczne ustępstwa wobec Polaków zamieszkujących tereny rosyjskiego zaboru. Nowa polityka zaborcza przyjmowana jest przychylnie przez część społeczeństwa, zwłaszcza przez elity. Car Mikołaj II spodziewany jest w Warszawie z radością. Ziuk przeciwstawia się ugodowej postawie wobec caratu, ale artykuły w redagowanym i drukowanym przez niego piśmie Robotnik nie na wiele się zdają. Razem ze swoimi przyjacielem Wojciechowskim wyrusza do Warszawy, żeby osobiście przekonać przedstawicieli polskich elit do zaniechania wiernopoddańczych gestów wobec cara. Spotyka się z Sienkiewiczem, Prusem, a nawet próbuje zawrzeć sojusz ze swoim długoletnim rywalem Romanem Dmowskim. 08:10 PO PRLU - ŻYCIE ARTYSTYCZNE I KULTURALNE W III RP CZ. 1 Dysk./wywiad/debata, 25 min, Polska, 2020 Scenariusz: Grzegorz Sieczkowski, Paweł Krzemiński Zdjęcia: Marcin Krynicki, Michał Jarosiński, Witold Karaś, Adam Fręśko Wykonawcy: Beata Michniewicz (prowadzący) W tym odcinku Beata Michniewicz ze swoim gośćmi, Moniką Małkowską, krytykiem sztuki, dziennikarką i publicystką oraz Piotrem Goćkiem, dziennikarzem i publicystą, rozmawia o tym, w jakiej sytuacji znaleźli się artyści i w ogóle ludzie kultury po 1989 roku, a także o tym, jak wyglądało finansowanie działalności artystycznej w III RP. 09:20 HISTORIA POLSKI - GDZIE NAJPIERW BYŁA POLSKA Film dokumentalny, 51 min, Polska, 2018 Reżyseria: Krzysztof Glondys Scenariusz: Krzysztof Glondys Tematem filmu są wydarzenia rozgrywające się jesienią 1918 r. na terenie zachodniej Galicji i Śląska Cieszyńskiego. Pretekstem do ich przypomnienia będzie próba rozstrzygnięcia toczącego się wśród historyków i lokalnych badaczy sporu o to, gdzie najpierw powstała wolna Polska. 10:25 SENSACJE XX WIEKU - DECYDUJĄCA BITWA CZ. 2 Kameralne i studyjne (widowisko), 46 min, Polska, 2003 Reżyseria: Adek Drabiński Scenariusz: Bogusław Wołoszański Zdjęcia: Waldek Szmidt Wykonawcy: Bogusław Wołoszański (prowadzący) Poniedziałek 29 maja 1944 roku. Tego dnia niebo nad Anglią było czyste, wiał lekki wiatr, morze wokół wysp było spokojne. Amerykański dowódzca Dwight Eisenhower przejrzał prognozy pogody. Wskazywały, że dobre warunki utrzymają się przez najbliższy tydzień. Generał nakazał wysłać rozkaz "Ćwiczenia Hornpipe plus 6". Oznaczał on, że inwazja na Europę ma rozpocząć się 5 czerwca. Wielka machina inwazyjna, którą tworzyło 120 tysięcy żołnierzy, jacy mieli wylądować w pierwszym rzucie, 5 tysięcy okrętów i 10 tysięcy samolotów, zaczęła działać. Ta machina musiała rozpędzać się przez parę dni i zatrzymanie jej lub zawrócenie było praktycznie niemożliwe. 11:20 BIBLIA - DAWID, CZ. 2 (THE BIBLE - DAVID P. 2) Serial religijny, 44 min, Niemcy/Włochy/Francja/USA, 2002 Reżyseria: Robert Markowitz. Aktorzy: Nathalniel Parker, Sheryl Lee, Jonathan Price, Leonard Nimoy Biblijna historia Dawida, najsławniejszego króla Izraela. Służył na dworze króla Saula, którego gniew i smutek potrafił odpędzić grą na cytrze. Kiedy Dawid dorósł i odniósł zwycięstwo nad Filistynami, Saul zazdrosny o jego sławę i miłość ludu, postanowił go zgładzić. Nie takie były jednak wyroki Pana. Po śmierci Saula, starszyzna Izraela namaściła Dawida na króla. Odtąd panował sprawiedliwie, staczał zwycięskie bitwy i rozpoczął budowę świątyni. Jego najtrwalszym dziełem były psalmy, które po sobie pozostawił. 12:15 KRÓLOWA BONA - ODC. 2 Serial historyczny, 51 min, Polska 1980 Reżyseria: Janusz Majewski Scenariusz: Halina Auderska Zdjęcia: Zygmunt Samosiuk Muzyka: Zdzisław Szostak Aktorzy: Aleksandra Śląska, Zdzisław Kozień, Jerzy Zelnik, Piotr Garlicki, Zdzisław Wardejn, Lidia Korsakówna, Piotr Fronczewski, Jerzy Kamas, Leonard Pietraszak, Jan Machulski, Andrzej Szczepkowski, Eugenia Herman, Olgierd Łukaszewicz, Henryk Bista, Włodzimierz Boruński, Halina Rowicka, Monika Sołubianka, Renata Fireman - Kryńska, Józef Duriasz, Anna Dymna, Jerzy Trela, Marek Kondrat i inni Zygmunt Stary, powróciwszy z nierozstrzygniętej wojny z Krzyżakami, zastaje już upragnionego syna - Zygmunta Augusta. Dwa lata później królowa uzyskuje zgodę Tajnej Rady Wielkiego Księstwa Litewskiego na wyniesienie królewicza na litewski tron wielkoksiążęcy. W 1524 roku dwór wawelski okrywa się żałobą po śmierci księżnej Izabelli Sforza. Cesarz Karol V, nie uznając praw spadkowych polskiej królowej, zajmuje jej dziedziczne królestwo Bari i Rossano. Bona ponosi więc w walce z Habsburgami pierwszą klęskę. Aby powetować straty, próbuje przyłączyć piastowską dzielnicę Mazowsze do Korony. W tym celu chce wydać córkę Zygmunta z pierwszego małżeństwa, Jadwigę, za księcia mazowieckiego Janusza. 15:30 DOKTOR FREMONT NA TROPIE (WORLD WAR I UNDER THE MICROSCOPE) Film dokumentalny, 52 min, Francja, 2018 Reżyseria: Jean - Franois Mplon Kiedy lekarz sądowy zostaje wezwany, żeby zbadać ludzkie szczątki, zwykle mamy do czynienia ze sprawą kryminalną. Ale nie w Verdun we Francji, gdzie takie przypadki należą do rutynowych. Rutynowych, ale jednak niezwykłych. Doktor Bruno Fremont, który od trzydziestu lat pracuje w miejskim szpitalu, wie, czego się w takich sytuacjach spodziewać: najprawdopodobniej znaleziono szczątki żołnierza z czasów pierwszej wojny światowej i trzeba go zidentyfikować. 16:35 POLSKIE 100 LAT - WALKA O GRANICE 1918 - 1921 Film dokumentalny, 23 min, Polska, 2019 Reżyseria: Ewa Kraśko - Sochacka Scenariusz: Mirosław Chojecki, Piotr Weychert Muzyka: Michał Lorenc Wykonawcy: Kazimierz Kaczor, Tomasz Marzecki Po 123 latach odzyskania niepodległości Polacy nadal walczą. Teraz o granice, których kształt zależy od sytuacji międzynarodowej oraz decyzji zwycięskich w I wojnie światowej mocarstw. Wprawdzie pewne decyzje zapadły w 1919 r. na konferencji pokojowej w Wersalu, jednak mapa II Rzeczypospolitej nie powstałaby, gdyby nie plebiscyty i bitwy toczące się na wielu frontach. Nasze granice ukształtowały się dopiero po zawarciu traktatu ryskiego z bolszewicką Rosją i zakończeniu plebiscytów na Warmii i Mazurach. Dzięki trzem powstaniom śląskim i plebiscytowi (przegranemu) Polska otrzymała część Śląska, ale ze znaczną większością znajdującego się tam przemysłu. Gdańsk otrzymał status Wolnego Miasta pod zarządem Ligi Narodów, a Polska dostęp do morza. Istniały dwa pomysły relacji ze wschodnimi sąsiadami. Piłsudski myślał o reaktywowaniu Polski Jagiellonów, z unią z Litwą, Białorusią i Ukrainą. Dmowski myślał o inkorporacji terenów z przewagą żywiołu polskiego. Obie koncepcje miały jednak liczne słabe strony. Piłsudski przecenił chęć współpracy Litwinów, Ukraińców i Białorusinów z Polską. Litwa nie tylko zdecydowanie odrzuciła możliwość jakichkolwiek związków państwowych, ale zażądała od Polski ogromnej części terytorium. Ukraińcy chcieli wybić się na niepodległość i zdecydowanie nie zamierzali współpracować z Polską. Słabością koncepcji inkorporacyjnej, z czego Dmowski zdawał sobie sprawę, była jej sprzeczność z argumentacją zastosowaną w sprawie ziem zachodnich, w której powoływano się głównie na zamieszkiwanie ich przez większość polską. Wojna polsko - bolszewicka pogrzebała obie te koncepcje. Do obrony niepodległości przed agresją komunistyczną przystąpiło całe społeczeństwo, dając wybitne świadectwo solidarności i zapominając o antagonizmach. Bitwa pod Warszawą została uznana za osiemnastą najważniejszą bitwę decydującą o losach o świata, Polacy zatrzymali bowiem marsz bolszewików na Zachód. Traktat pokojowy między sowiecką Rosją i Polską pomijał prawo Białorusinów i Ukraińców do suwerenności, dlatego ich elity narodowe uznały jego postanowienia za równoznaczne z rozbiorem między Polskę a Rosję bolszewicką. Istnienie niepodległej Polski było nie do przyjęcia dla bolszewików. Niemożliwy do rozwiązania był również spór o Wilno, które Litwa uważała za swoją stolicę, a mieszkańców Wileńszczyzny uznała za wynarodowionych Litwinów. Racje każdej ze stron były więc nie do pogodzenia, a polityka zagraniczna Polski od początku stanęła przed nierozwiązywalnymi dylematami. 18:00 ALFABET ANDRZEJA DOBOSZA S.II - ODC. 7 Reportaż, 15 min, Polska, 2020 Reżyseria: Agnieszka Jęksa Scenariusz: Agnieszka Jęksa, Zuzanna Elbert - Stelmach Muzyka: Filip Kuncewicz Wykonawcy: Andrzej Dobosz (prowadzący) Odcinek 7 to kontynuacja opowieści o Żoliborzu. "S jak sąsiedzi z Żoliborza", Żoliborz Oficerski i Żoliborz Dziennikarski, Melchior Wańkowicz - jego założyciel i mieszkaniec oraz inni sąsiedzi Pana Dobosza - Maria Anto, Andrzej Wróblewski, Wacław Zawadzki, Wojciech Ziembiński. 18:35 MŁODY PIŁSUDSKI - ODC. 7 Serial historyczny, 44 min, Polska, 2018 Reżyseria: Jarosław Marszewski Scenariusz: Jarosław Sokół, Ewa Wencel Zdjęcia: Wojciech Suleżycki Muzyka: Bartosz Chajdecki Aktorzy: Grzegorz Otrębski, Mariusz Kiljan, Zuzanna Zielińska, Iwan Shvedoff, Adrianna Malecka, Joanna Kuberska, Małgorzata Kocik, Karol Pocheć, Cezary Kołacz, Jarosław Gajewski, Dominik Bąk, Wojciech Asiński, Marcin Bąk, Marek Bogucki, Łikasz Czubak odcinek 7 Praca w konspiracji wystawia na próbę związki Ziuka z jego najbliższymi. Maria uświadamia sobie, że ich romans nie ma przyszłości. Wojciechowski nie wytrzymuje trudów codziennej walki o utrzymanie nielegalnej krajowej drukarni. Planuje wspólne życie ze swoją narzeczoną w Londynie. Tymczasem szpicle Kreutzberga wpadają na ich trop. Ziuk musi walczyć jednocześnie o ocalenie wileńskiej drukarni oraz o odzyskanie względów Marii. 19:50 BYŁ TAKI DZIEŃ - 13 LISTOPADA Felieton, 2 min, Polska, 2006 Autor: Janusz Weychert 1817 - utworzenie Ossolineum we Lwowie; 1924 - Nobel dla Reymonta; 1956 - do Moskwy wrócił Konstanty Rokossowski, dotychczasowy polski minister obrony narodowej z nadania Stalina; 20:50 TEATR TELEWIZJI - CZYŚCIEC Teatr, 108 min, Polska, 1998 Reżyseria: Janusz Kijowski Scenariusz: Janusz Kijowski Zdjęcia: Bartłomiej Frykowski Muzyka: Jan Zawierski Aktorzy: Piotr Fronczewski, Jerzy Trela, Ewa Wencel, Jolanta Fraszyńska, Sława Kwaśniewska, Wojciech Malajkat "Czyściec" to rachunek sumienia dwóch mężczyzn, znajdujących się w śmiertelnym klinczu. W ostatnim tygodniu sierpnia 1980 roku, w Warszawie, dochodzi do spotkania po latach. Po latach przepracowanych wspólnie w aparacie władzy i bezpieczeństwa. Po latach przyjaźni i nienawiści, których oddzielić od siebie obydwaj nie są już w stanie. Gdyby ściany umiały mówić, to ściany mieszkania Adama Brzezińskiego opowiedziałyby tę historię najlepiej. Od 1939 roku i panicznej ucieczki w czasie bombardowania Warszawy, przez lata stalinowskie, październikowe, marcowe, grudniowe. Tej nocy sierpniowej Adam i Edward, kat i ofiara, zasypiają spleceni ze sobą, zmęczeni bimbrem i historią swego kraju. Ich życiorysy nie sumują się. Są wypalone i puste. Ich losy nie zostawiają po sobie żadnego śladu. Ich rodziny zapomniały o nich. Ich ideały rozsypały się na wietrze historii jak marny puch. Nawet ich łajdactwa i kłamstwa spłowiały i zblakły. Został odór wódki i groteskowy bełkot wyrzutów sumienia. "Czyściec" jest dramatem czasów tego pokolenia, po którym została czarna dziura w naszej zbiorowej tożsamości. Żyjesz sam w tym ogromnym mieszkaniu jak cieć pośród trupów - karci gospodarza Edward. Odwiedził Adama w nadziei, że nakłoni go, by wyrwał się ze swojej samotni, jeszcze raz "dotknął tego samego błota". W kraju coś zaczyna się zmieniać, telewizyjni propagandziści karcą robotników za "przerwy w pracy", które "oddalają sukces" całego narodu, ale politycy już mówią inaczej, ostrożniej, mniej bezczelnie. Właśnie teraz potrzebni są ludzie tacy jak Adam - "czyści", którzy w pewnym momencie umieli się przeciwstawić, nawet za cenę wyrzucenia z partii. Stary aparatczyk i "nawrócony komuch" mogliby podzielić się rolami, z obopólną korzyścią. Jednak Adam nie zamierza rzucać się znowu w wir życia. Wystarczą mu drobne radości płynące z małej, ale bardzo wydajnej domowej bimbrowni i satysfakcja z tego, że jego teksty ciągle jeszcze "lecą z telewizora", z ust wysokich dostojników. Podsycona alkoholem pamięć przywołuje obrazy i postaci z różnych lat - sceny przesłuchań, "dobrowolne i ze skruchą" przyznanie się do wszystkiego, a potem rewizje prowadzone przez Adama. Sylwetki ludzi, którzy odcisnęli na jego losach szczególne piętno. Sylwetka żony, z pochodzenia Żydówki, która przed 12 laty wyemigrowała wraz z córką studentką do Paryża, a także ojca, przedwojennego oficera, karcącego syna za czytanie "czerwonej bibuły" i współczucie dla Żydów, po których dostali piękne mieszkanie. Wyobraźnia i bimber płatają bohaterowi figle. Adama odwiedzają różni ludzie, również ci, których dawno już nie ma, jak jego synek, tragicznie zmarły tuż po wyjeździe matki, który wraz z nim śpiewa przy gitarze i opowiada ojcu o śmiesznym polskim czyśćcu, gdzie zastępy polskich dzieci śpiewają po rusku. W pijackich majaczeniach raz po raz powracają polskie symbole i mity, z głośnika dobiegają fragmenty głośnych wystąpień Gomułki, Gierka, ale także kardynała Wyszyńskiego czy ministra Becka, słynne "my w Polsce nie znamy pojęcia honoru za wszelką cenę". Adam podejmuje rozpaczliwą próbę spojrzenia na swoje "rozgrzebane życie" w jakiejś racjonalnej perspektywie. Poszukując własnej tożsamości, wspomina też partyjnych towarzyszy, którzy zginęli tragiczną, bezsensowną śmiercią - jak brygadzista zatłuczony cegłami przez kolegów z brygady, wygnaniec zmarły w Tel Awiwie z tęsknoty za krajem, jak towarzysz zabity pod stocznią w grudniu 1970 roku czy ochroniarz rozjechany przez "przydziałowego", pijanego ministra. Paląc znicze ku czci, przyjaciele obiecują sobie, że w imię tej pamięci "nie będą się przemalowywać". Czy jednak w tę noc "narodowej spowiedzi powszechnej" obaj zdołają nakreślić swój prawdziw 22:45 ARCHIWUM ZIMNEJ WOJNY - PACYFIŚCI KONTRA POKÓJ Magazyn, 25 min, Polska, 2019 Reżyseria: Jan Sosiński Scenariusz: Andrzej Mietkowski, Jan Sosiński Muzyka: Piotr Dziki Chancewicz Wykonawcy: Andrzej Mietkowski (prowadzący) W tym odcinku: Wolność i pokój określano jako ruch pacyfistyczny. Jednak powstał w czasach, gdy zachodnich pacyfistów postrzegano jako wcielenie antywojennej retoryki Związku Sowieckiego. Wywieszali białe flagi jeszcze przed rozpoczęciem wojny. Better Red Than Dead (Lepiej być czerwonym niż martwym) - takie hasło było nie do przyjęcia dla młodych radykałów u schyłku PRL. Ruch Wolność i Pokój odrzucał tak rozumiany pacyfizm. Burzył mury, organizując największe zgromadzenia nieprawomyślnych od Łaby do Władywostoku. W Archiwum Zimnej Wojny założyciele WiP w trudnych latach 80. , m.in. Jan Maria Rokita i prof. Jacek Czaputowicz. 23:20 SZEROKIE TORY - JEDEN DZIEŃ Z ŻYCIA RATOWNIKA W MOSKWIE Reportaż, 24 min, Polska, 2004 Autor: Barbara Włodarczyk Reportaż z Moskwy o działalności ratownika służb, które zostały powołane do działania w sytuacjach kryzysowych i nadzwyczajnych. Jest to wymóg czasu, bo w Moskwie, 11 milionowej metropolii, niemal każdego dnia dochodzi od awarii i katastrof, które zagrażają życiu ludzi. Bohater reportażu, Andriej, brał udział w najgłośniejszych akcjach ratowniczych w ostatnim czasie: po wybuchu w metrze, zawaleniu dachu w aquaparku i zamachu na Dubrowce. Jest to pretekst do pokazania wielkiej, ruchliwej metropolii i jej funkcjonowania. 00:55 SENSACJE XX WIEKU - DECYDUJĄCA BITWA CZ. 2 Kameralne i studyjne (widowisko), 46 min, Polska, 2003 Reżyseria: Adek Drabiński Scenariusz: Bogusław Wołoszański Zdjęcia: Waldek Szmidt Wykonawcy: Bogusław Wołoszański (prowadzący) Poniedziałek 29 maja 1944 roku. Tego dnia niebo nad Anglią było czyste, wiał lekki wiatr, morze wokół wysp było spokojne. Amerykański dowódzca Dwight Eisenhower przejrzał prognozy pogody. Wskazywały, że dobre warunki utrzymają się przez najbliższy tydzień. Generał nakazał wysłać rozkaz "Ćwiczenia Hornpipe plus 6". Oznaczał on, że inwazja na Europę ma rozpocząć się 5 czerwca. Wielka machina inwazyjna, którą tworzyło 120 tysięcy żołnierzy, jacy mieli wylądować w pierwszym rzucie, 5 tysięcy okrętów i 10 tysięcy samolotów, zaczęła działać. Ta machina musiała rozpędzać się przez parę dni i zatrzymanie jej lub zawrócenie było praktycznie niemożliwe. 01:50 BYŁO, NIE MINĘŁO - KRONIKA ZWIADOWCÓW HISTORII. - PROJEKT KARAŚ Magazyn, 22 min, Polska, 2019 Autor: Adam Sikorski Wykonawcy: Artur Kalicki Projekt Karaś Są projekty, których idea skrystalizowała się już wiele lat temu. Do tego jednak by pomysły zaczęły nabierać konkretnego kształtu, musiały się przeciąć ścieżki wielu pasjonatów. Projekt Karaś, czyli pomysł zrekonstruowania legendarnego samolotu to coś, w co zaangażowaliśmy się od razu. Z oryginalnej dokumentacji nie ocalało nic. Została ona zniszczona w trakcie wojny. Wola i determinacja kilku pasjonatów spowodowała jednak, że prace nad tym projektem są już zaawansowane. Pamięć na miarę czynu Bohaterem naszej kolejnej opowieści też będzie Karaś, a konkretnie losy jednej z załóg, latających na jednej z tego typu maszyn. Jedziemy do Dębna Królewskiego, na wschodnim krańcu Wielkopolski. Tutaj, 6 września 1939 roku Karasia w powietrzu zaatakowały cztery niemieckie samoloty. Pilot Marian Pingot zginął w czasie obstrzału. Miejscowym pasjonatom historii chodzi o utrzymanie mogiły tego wrześniowego pilota. 02:20 ENCYKLOPEDIA II WOJNY ŚWIATOWEJ - GENERAŁ MRÓZ Magazyn, 19 min, Polska, 1996 Scenariusz: Bogusław Wołoszański Wykonawcy: Bogusław Wołoszański (prowadzący) Cykliczna audycja popularyzująca wiedzę o historii II wojny światowej. Odcinek poświęcony hitlerowskiej agresji na ZSRR. Obraz tworzą czarno - białe archiwalne materiały filmowe.