TVP Historia Poniedziałek, 16.11.2020 06:50 BYŁ TAKI DZIEŃ - 16 LISTOPADA Felieton, 2 min, Polska, 2006 Autor: Janusz Weychert 1913 - ukazał się pierwszy tom powieści Prousta z cyklu "W poszukiwaniu straconego czasu" ("W stronę Swanna"); 1914 - w Wilnie ustanowiono liturgiczne święto Matki Boskiej Ostrobramskiej; 1945 - powstało UNESCO; 1989 - rozebrano pomnik Dzierżyńskiego w Warszawie; 07:20 MŁODY PIŁSUDSKI - ODC. 7 Serial historyczny, biograficzny, 44 min, Polska, 2018 Reżyseria: Jarosław Marszewski Scenariusz: Jarosław Sokół, Ewa Wencel Zdjęcia: Wojciech Suleżycki Muzyka: Bartosz Chajdecki Aktorzy: Grzegorz Otrębski, Mariusz Kiljan, Zuzanna Zielińska, Iwan Shvedoff, Adrianna Malecka, Joanna Kuberska, Małgorzata Kocik, Karol Pocheć, Cezary Kołacz, Jarosław Gajewski, Dominik Bąk, Wojciech Asiński, Marcin Bąk, Marek Bogucki, Łikasz Czubak Praca w konspiracji wystawia na próbę związki Ziuka z jego najbliższymi. Maria uświadamia sobie, że ich romans nie ma przyszłości. Wojciechowski nie wytrzymuje trudów codziennej walki o utrzymanie nielegalnej krajowej drukarni. Planuje wspólne życie ze swoją narzeczoną w Londynie. Tymczasem szpicle Kreutzberga wpadają na ich trop. Ziuk musi walczyć jednocześnie o ocalenie wileńskiej drukarni oraz o odzyskanie względów Marii. 08:50 RODZINY WYKLĘTYCH MAJĄ GŁOS - JAN RYDZOWSKI, STANISŁAW GINTER Dysk./wywiad/debata, 23 min, Polska, 2020 Scenariusz: Tadeusz Płużański Cykl rozmów z rodzinami, przede wszystkim dziećmi, wyklętych przez komunistów Żołnierzy Niezłomnych. Bohaterami są: Jan Rydzowski, o którym opowiada syn Janusz Rydzowski, i Stanisław Ginter, o którym opowiada kuzyn Romuald Rzeszutek. Jan Rydzowski należał do antyniemieckiego oddziału Armii Krajowej bohatera Podkarpacia: Wojciecha Lisa Mściciela. Razem z nim kontynuował walkę z drugim, sowieckim okupantem. W 1947 r. aresztowany przez Milicję Obywatelską został otoczony, będąc w domu, w którym znajdowała się rodzina. Po aresztowaniu zarówno ojciec jak i mama byli torturowani - wspomina Janusz Rydzowski. Potem bezpieka przychodziła do domu jeszcze wiele razy. Karę śmierci zamienioną na dożywotnie więzienie Jan Rydzowski odbywał we Wronkach, m.in. ze znanym asem lotnictwa Stanisławem Skalskim. Z więzienia wyszedł ze zniszczonym zdrowiem, zmarł w 1978 r. w wieku 55 lat. Stanisław Ginter przed wojną, po odbyciu służby wojskowej w 17. Pułku Piechoty w Rzeszowie, działał w Stronnictwie Ludowym. W czasie II wojny przystąpił do konspiracji w BCh/AK. Po wojnie aresztowany, przeszedł ciężkie śledztwo na zamku w Rzeszowie, podczas którego stracił głos. W jego domu w Ostrowach Tuszowskich, odbudowanym po spaleniu przez UB, spędził ostatnią Wigilię Bożego Narodzenia 24.12.1947 roku legendarny Wojciech Lis Mściciel. 09:25 ALFABET ANDRZEJA DOBOSZA S.II - ODC. 7 Reportaż, 15 min, Polska, 2020 Reżyseria: Agnieszka Jęksa Scenariusz: Agnieszka Jęksa, Zuzanna Elbert - Stelmach Muzyka: Filip Kuncewicz Wykonawcy: Andrzej Dobosz (prowadzący) Odcinek 7. to kontynuacja opowieści o Żoliborzu. "S jak sąsiedzi z Żoliborza", Żoliborz Oficerski i Żoliborz Dziennikarski, Melchior Wańkowicz - jego założyciel i mieszkaniec oraz inni sąsiedzi Pana Dobosza - Maria Anto, Andrzej Wróblewski, Wacław Zawadzki, Wojciech Ziembiński. 09:45 DZIEŁA, ARCYDZIEŁA - ODC. 16 ZIELONY BALONIK Reportaż, 5 min, Polska, 2020 Autor: Maryla Guzy Reżyseria: Dariusz Fedorowicz Zielony Balonik to jeden z popularniejszych krakowskich kabaretów. W zasobach Polskiej Akademii Umiejętności zgromadzone zostały niepowtarzalne zaproszenia na występy komików, które dedykowane były wyjątkowym osobistościom. Całość zbioru ma zabawny i wyjątkowy charakter, któremu warto się przyjrzeć. 10:05 "SENSACJE XX WIEKU" - ENIGMA CZ. 1 (ENIGMA CZ. 1) Dokument fabularyzowany, 43 min, Polska/Wielka Brytania, 2015 Reżyseria: Robert Wichrowski Scenariusz: Bogusław Wołszański Zdjęcia: Waldemar Szmidt Aktorzy: Krzysztof Czeczot, Mateusz Banasiuk, Grzegorz Małecki, Marcin Sztabiński, Marcin Czarnik, Marcin Kwaśny Największym polskim wkładem w zwycięstwo w II wojnie światowej było złamanie przez polskich kryptologów tajemnicy niemieckiej maszyny szyfrującej Enigma. Szczodry dar polskiego wywiadu, przekazany aliantom w przededniu wybuchu wojny, dał im nadzieję w czasie klęsk wczesnego okresu wojny i umożliwił pierwsze zwycięstwa, prowadzące do wielkiego przełomu. Dzieło matematyków Mariana Rejewskiego, Jerzego Różyckiego i Henryka Zygalskiego, a także ich dowódców i towarzyszy broni z Biura Szyfrów, miało wiele wymiarów: historyczny (skracając o 2 - 3 lata koszmar wojny, a zdaniem niektórych historyków decydując o jej wyniku; humanitarny (ratując przed zagładą wiele milionów istnień ludzkich); naukowy (tworząc podwaliny współczesnej kryptologii, także w jej cywilnym wydaniu). Jednakże ten sukces został nam skradziony; tylko historycy wiedzą, że to Polacy złamali Enigmę. Prawdę o Enigmie ujawniono późno i w sposób deprecjonujący kluczowy wkład Polaków. Nawet, jeśli dzisiaj większość naukowców uznaje ich pionierską rolę, powszechna wiedza na ten temat nie jest kształtowana przez książki historyków, lecz produkty kultury masowej, prezentujące rolę polskich kryptologów w sposób zafałszowany. Czteroodcinkowe widowisko przedstawia, jak doszło do złamania szyfru Enigmy, przed którym skapitulowali brytyjscy i francuscy kryptolodzy, uznając, że jest to zadanie niemożliwe do wykonania. 12:05 ARCHIWUM ZIMNEJ WOJNY - PACYFIŚCI KONTRA POKÓJ Magazyn, 25 min, Polska, 2019 Reżyseria: Jan Sosiński Scenariusz: Andrzej Mietkowski, Jan Sosiński Muzyka: Piotr Dziki Chancewicz Wykonawcy: Andrzej Mietkowski (prowadzący) W tym odcinku: Wolność i pokój określano jako ruch pacyfistyczny. Jednak powstał w czasach, gdy zachodnich pacyfistów postrzegano jako wcielenie antywojennej retoryki Związku Sowieckiego. Wywieszali białe flagi jeszcze przed rozpoczęciem wojny. Better Red Than Dead (Lepiej być czerwonym niż martwym) - takie hasło było nie do przyjęcia dla młodych radykałów u schyłku PRL. Ruch Wolność i Pokój odrzucał tak rozumiany pacyfizm. Burzył mury, organizując największe zgromadzenia nieprawomyślnych od Łaby do Władywostoku. W Archiwum Zimnej Wojny założyciele WiP w trudnych latach 80. , m.in. Jan Maria Rokita i prof. Jacek Czaputowicz. 12:35 KRÓLOWA BONA - ODC. 3 Serial historyczny, 54 min, Polska, 1980 Reżyseria: Janusz Majewski Scenariusz: Halina Auderska Zdjęcia: Zygmunt Samosiuk Muzyka: Zdzisław Szostak Aktorzy: Aleksandra Śląska, Zdzisław Kozień, Piotr Garlicki, Piotr Fronczewski, Zdzisław Wardejn, Lidia Korsakówna, Leonard Pietraszak, Jerzy Kamas, Jan Machulski, Wiktor Sadecki, Józef Para, Konrad Morawski, Marek Kondrat, Janusz Bylczyński, Józef Duriasz W 1525 roku, po wieloletnich wojnach, królowi Zygmuntowi udaje się zmusić Albrechta Hohenzollerna do złożenia hołdu. ZakonKrzyżacki przestaje istnieć, a wielki mistrz staje się lennikiem Korony. Albrecht jako świecki książę daje początek dynastii Hohenzollernów w Prusach. Wkrótce na dom Jagiellonów spadają ciężkie ciosy: ginie pod Mohaczem Ludwik - bratanek Zygmunta, król Czech i Węgier. Pretensje do obu tronów natychmiast zgłaszają Habsburgowie. Ferdynand opanowuje Pragę, ale Sejm Węgierski ogłasza królem Jana Zapolyę, spokrewnionego z Zygmuntem. Królowa Bona rodzi swemu mężowi już czwarte dziecko. 13:45 WIZJA LOKALNA 1901 Film historyczny, polityczny, 96 min, Polska 1980 Scenariusz i reżyseria: Filip Bajon Zdjęcia: Jerzy Zieliński Muzyka: Zdzisław Szostak Wyk. Tadeusz Łomnicki, Daniel Olbrychski, Jerzy Stuhr, Elżbieta Borysiak, Krzysztof Kozłowski, Grzegorz Dobrzycki, Zygmunt Bielawski, Henryk Bista, Wiesław Drzewicz, Zdzisław Wardejn, Andrzej Wasilewicz, Stanisław Igar i inni Rekonstrukcja wydarzeń, które miały miejsce w roku 1901 we Wrześni, a do polskiej historii przeszły pod nazwą "strajku szkolnego". Kiedy w dwóch najwyższych klasach zakazano posługiwania się językiem polskim, dzieci solidarnie odmówiły odpowiadania i modlenia się po niemiecku. Zostały za to ukarane chłostą, gwałtownie protestujących rodziców aresztowano, kilkunastu z nich skazano na kary do 2 lat więzienia. Sprawa ta odbiła się głośnym echem w całej Polsce. Pisała o niej także prasa europejska. Prawie osiemdziesiąt lat po wydarzeniach wrześnieńskich powrócił do nich Filip Bajon. Ale skupił się bardziej na odtworzeniu nastroju tamtych wypadków. Sięgnął po niezwykle surowe środki wyrazu. Autor zdjęć Jerzy Zieliński podkreślał, że zamierzeniem było, "aby film angażował widza właśnie prostotą środków". Surowe wnętrza, czerwone mury domów, opustoszałe uliczki, dają wrażenie wszechobecnego chłodu. Natomiast postacie bohaterów, zarówno dzieci jak i dorosłych, pełne są wewnętrznego żaru, bije z nich niezłomność i głębokie zaangażowanie w sprawę, której podjęli się bronić. Wszystko to sprawia, że film przybrał bardziej poetycką niż paradokumentalną formułę. Zdjęcia plenerowe wykonano w Gniewie - niewielkim miasteczku w województwie gdańskim. Zachował się tam cały XIX - wieczny zespół architektoniczny. Dzisiejsza Września bowiem jest już zupełnie inna od tej z początku wieku. Z kolei zdjęcia atelierowe wykonano w łódzkiej Wytwórni Filmów Fabularnych, zbudowano tam klasę szkolną na wzór tej, która znajduje się dziś w Muzeum Regionalnym we Wrześni. Krytycy podkreślali, że Filip Bajon zrealizował film niezwykły i bardzo dojrzały. Uhonorowany został za to - Srebrnymi Lwami na Festiwalu Polskich Filmów Fabularnych w Gdańsku w roku 1980 oraz Nagrodą Dziennikarzy akredytowanych na tym festiwalu. Brązowe Lwy otrzymał także autor scenografii - Andrzej Kowalczyk. Wiosna 1901 roku. Dzieci maszerują po dziedzińcu szkoły we Wrześni. Brakuje jednej z klas. Okazuje się, że jej uczniowie odmówili zmówienia modlitwy w języku niemieckim, za karę zostali zamknięci w sali. Klasa Bronki, Antka i Kacpra postanawia przyłączyć się do protestu kolegów. Rektor szkoły Fedtke, inspektor Winter i inni nauczyciele zmuszają do odpowiedzi po niemiecku kilkoro dzieci, pozostali dalej milczą. W samo południe uczniowie zostają przyprowadzeni na szkolny korytarz, gdzie mają otrzymać chłostę. Wtedy do szkoły wdzierają się rodzice oburzeni znęcaniem się nad dziećmi. Żandarmi spisują ich nazwiska. Mijają dni, dzieci dalej odmawiają nauki w języku niemieckim. Kierownictwo szkoły naciska na rodziców, w wyniku tego kilkoro uczniów wraca do nauki. Inni udają się do starego wiatraka, wierząc, że ujrzą tam znak od Boga, który widzi ich cierpienia. 15:25 PERU - KRAINA SKRAJNOŚCI - ANDY I ALTIPLANO (PERU - KRAINA SKRAJNOŚCI. ANDY I ALTIPLANO) Film dokumentalny, 52 min, Francja, 2014 Reżyseria: Jean - Thomas Renaud Miniseria dokumentalna o przyrodzie Peru. Dzieło jednego z najlepszych fotografów przyrody na świecie, Cyrila Ruoso. To pełna przygód podróż przez trzy najbardziej ekstremalne ekosystemy na naszej planecie: nieprzenikniony las deszczowy Amazonki, górskie drapacze chmur w Andach i pustynne równiny wybrzeża Pacyfiku w Peru. Ekipa filmowa podąża ze wschodu na zachód, co daje wyjątkową okazję do odkrywania wspaniałych krajobrazów i bogatych różnorodnością życia zwierząt i roślin, które zdołały dostosować się do warunków ekstremalnego klimatu upału, wilgotności, wysokości, zimna lub suszy. Podczas poszukiwania rzadkich gatunków spotykają się z naukowcami i będą odkrywać co łączy te trzy ekosystemy ze sobą. W tym odcinku: Andy i Altiplano. 17:50 HISTORIA POLSKI - POŁOWY NA RZECE WSPOMNIEŃ - JÓZEF PIŁSUDSKI, IGNACY JAN PADEREWSKI Magazyn, 46 min, Polska, 1990 Wykonawcy: Jerzy Waldorff (prowadzący) Jerzy Waldorff opowiada o dwóch słynnych Polakach - Józefie Piłsudskim i Ignacym Janie Paderewskim. Autor wspomina osobiste spotkania, mówi o faktach historycznych, przytacza anegdoty. Gawęda ilustrowana jest ikonografią i archiwalnymi materiałami filmowymi. 19:05 MŁODY PIŁSUDSKI - ODC. 8 Serial historyczny, 43 min, Polska, 2018 Reżyseria: Jarosław Marszewski, Jarosław Marszewski Scenariusz: Jarosław Sokół, Ewa Wencel, Jarosław Sokół, Ewa Wencel Zdjęcia: Wojciech Suleżycki, Wojciech Suleżycki Muzyka: Bartosz Chajdecki, Bartosz Chajdecki Aktorzy: Grzegorz Otrębski, Mariusz Kilian, Ewa Wencel, Joanna Kuberska, Karol Pocheć, Dominik Bąk, Piotr Skarga, Szymon Roszak, Jakub Kryształ, Anna Biernacik, Jakub Gąsowski, Kirill Glaz, Wiktoria Gorodeckaja, Grzegorz Grabowski, Julia Kalko Po ślubie Ziuk i Maria przenoszą się do Łodzi. Ponownie uruchamiają nielegalną drukarnię. Pułkownik Kreutzberg nakazuje śledzić opuszczone mieszkanie Marii w Wilnie. Wkrótce wpada na trop uciekinierów. Małżeńska sielanka Ziuka i Marii zostaje brutalnie przerwana. 20:05 BRYGADY MIĘDZYNARODOWE W HISZPANII (THE TRAGEDY OF THE INTERNATIONAL BRIGADES) Film dokumentalny, 100 min, Francja, 2016 Reżyseria: Patrick Rotman Film przedstawia prawdziwą historię Brygad Międzynarodowych, 40 000 wojowników z ponad 50 różnych krajów, którzy wsparli jedną ze stron konfliktu w hiszpańskiej wojnie domowej w latach 1936 - 1939. 22:00 SPÓR O HISTORIĘ - PAKT HITLER - STALIN Dysk./wywiad/debata, 32 min, Polska, 2020 Scenariusz: Elżbieta Szumiec - Zielińska Wykonawcy: Tomasz Muller (prowadzący) , 23 sierpnia 1939 r. w Moskwie zawarty został pakt o nieagresji między Niemcami i Związkiem Sowieckim, zwany paktem Ribbentrop - Mołotow lub Hitler - Stalin. W tajnej części układu podzielono Polskę między sygnatariuszy układu. Prowadzone wcześniej przez kilka tygodni rokowania brytyjsko - francuskie ze Związkiem Sowieckim, które miały zapobiec wojnie, zakończyły się fiaskiem. Hitler i Stalin zignorowali oba mocarstwa. 1 września Niemcy zaatakowały Polskę. 17 września, wypełniając zobowiązania moskiewskiego paktu, agresji dokonał Związek Sowiecki. Lata współpracy obu państw osiągnęły apogeum, czego wyrazem była wytyczona jeszcze w tym samym roku granica przyjaźni między obu państwami. Porządek wersalski runął w gruzy. 00:40 "SENSACJE XX WIEKU" - ENIGMA CZ. 1 (ENIGMA CZ. 1) Dokument fabularyzowany, 43 min, Polska/Wielka Brytania, 2015 Reżyseria: Robert Wichrowski Scenariusz: Bogusław Wołszański Zdjęcia: Waldemar Szmidt Aktorzy: Krzysztof Czeczot, Mateusz Banasiuk, Grzegorz Małecki, Marcin Sztabiński, Marcin Czarnik, Marcin Kwaśny Największym polskim wkładem w zwycięstwo w II wojnie światowej było złamanie przez polskich kryptologów tajemnicy niemieckiej maszyny szyfrującej Enigma. Szczodry dar polskiego wywiadu, przekazany aliantom w przededniu wybuchu wojny, dał im nadzieję w czasie klęsk wczesnego okresu wojny i umożliwił pierwsze zwycięstwa, prowadzące do wielkiego przełomu. Dzieło matematyków Mariana Rejewskiego, Jerzego Różyckiego i Henryka Zygalskiego, a także ich dowódców i towarzyszy broni z Biura Szyfrów, miało wiele wymiarów: historyczny (skracając o 2 - 3 lata koszmar wojny, a zdaniem niektórych historyków decydując o jej wyniku; humanitarny (ratując przed zagładą wiele milionów istnień ludzkich); naukowy (tworząc podwaliny współczesnej kryptologii, także w jej cywilnym wydaniu). Jednakże ten sukces został nam skradziony; tylko historycy wiedzą, że to Polacy złamali Enigmę. Prawdę o Enigmie ujawniono późno i w sposób deprecjonujący kluczowy wkład Polaków. Nawet, jeśli dzisiaj większość naukowców uznaje ich pionierską rolę, powszechna wiedza na ten temat nie jest kształtowana przez książki historyków, lecz produkty kultury masowej, prezentujące rolę polskich kryptologów w sposób zafałszowany. Czteroodcinkowe widowisko przedstawia, jak doszło do złamania szyfru Enigmy, przed którym skapitulowali brytyjscy i francuscy kryptolodzy, uznając, że jest to zadanie niemożliwe do wykonania. 02:00 ENCYKLOPEDIA II WOJNY ŚWIATOWEJ - U - BOOT CZ. 1 Magazyn, 24 min, Polska, 1993 Scenariusz: Bogusław Wołoszański, Maciej Zakrocki Zdjęcia: Ładysław Lipkowski Wykonawcy: Bogusław Wołoszański (prowadzący), Bogusław Wołoszański W tym odcinku o działaniach niemieckiej floty podwodnej w czasie I wojny światowej. Jakie wnioski Niemcy wyciągnęły z przegranej i jaką miały koncepcję działań morskich wobec Wielkiej Brytanii w nowej wojnie. Zwycięstwo niemieckich okrętów podwodnych tzw. u - bootów oznaczałoby przerwanie linii żeglugowych do Wielkiej Brytanii, która pozbawiona surowców, paliwa i broni z USA i kolonii musiałaby skapitulować. U - booty mogły zmienić losy II wojny światowej. W audycji przedstawiono wnętrze niemieckiego okrętu podwodnego (ekspozycja w Deutscheus Museum w Monachium) oraz materiały archiwalne z czasów II wojny światowej.