TVP Historia Czwartek, 26.11.2020 06:50 BYŁ TAKI DZIEŃ - 26 LISTOPADA Felieton, 2 min, Polska, 2006 Autor: Janusz Weychert 1812 - bitwa nad Berezyną; 1855 - zmarł Adam Mickiewicz; 1926 - zmarł John Browning, konstruktor broni strzeleckiej; 1942 - premiera filmu "Casablanca"; 07:10 KOLUMBOWIE - ODC. 2/5 - ŻEGNAJ BAŚKA Serial wojenny, 53 min, Polska 1970 Reżyseria: Janusz Morgenstern Scenariusz: Roman Bratny Zdjęcia: Tadeusz Wieżan Muzyka: Jerzy Matuszkiewicz Aktorzy: Jan Englert, Władysław Kowalski, Jerzy Matałowski, Krzysztof Machowski, Marek Perepeczko, Antonina Gordon - Górecka, Ryszarda Hanin, Piotr Pawłowski, Ignacy Machowski, Jerzy Trela, Alicja Jachiewicz, Halina Golanko, Janusz Zaorski, Stefan Friedman, Wiktor Grotowicz i inni Grupa Zygmunta dostaje rozkaz likwidacji komendanta posterunku niemieckiej straży kolejowej, znanego z okrucieństwa bahnschutza Maltza. W czasie akcji Kolumb gubi dokumenty wraz z adresem mieszkania, w którym umówił się z Basią - swoją dziewczyną. Dokumenty dostają się w ręce hitlerowców. Pod wskazanym adresem gestapo urządza zasadzkę. Nieświadoma niczego Basia wpada w ręce niemieckich oprawców. 08:10 ARCHIWUM ZIMNEJ WOJNY - KADRY BEZ CENZURY Magazyn, 28 min, Polska, 2019 Reżyseria: Jan Sosiński Scenariusz: Andrzej Mietkowski, Jan Sosiński Muzyka: Piotr Dziki Chancewicz Wykonawcy: Andrzej Mietkowski (prowadzący) W tym odcinku: Po stanie wojennym społeczeństwo traciło ducha, potencjał zadym się wyczerpał, strajki ustały, konspiracja kręciła się siłą rozpędu. Wtedy Mistrzejowice były prawdziwą oazą wolności. Biła stamtąd wola walki i oporu opartego na wierze, kulturze, odkłamywaniu oficjalnej propagandy. Sam inicjator Niezależnej Telewizji tak był rozkochany w nowym medium, że Jacek Fedorowicz żartował, zwracając się do ks. Jancarza: "Gdyby msza była, jak dawniej, po łacinie, to zamiast Deo gratias mówiłbyś Video gratias". 08:45 HISTORIA POLSKI - DZIADY Film dokumentalny, 30 min, Polska, 2001 Reżyseria: Marek Drążewski Scenariusz: Marek Drążewski Zdjęcia: Andrzej Galiński Wykonawcy: Artur Starewicz, Andrzej Seweryn, Piotr Fronczewski, Damian Damięcki Każde wystawienie "Dziadów" Adama Mickiewicza było w Polsce wydarzeniem, jednak to w reżyserii Kazimierza Dejmka zapisało się w sposób wyjątkowy nie tylko w historii teatru polskiego, lecz także w powojennych dziejach kraju. Przede wszystkim inscenizacja Dejmka była pod każdym względem wyśmienita, wręcz fascynująca. Mało kto pamięta, że inicjatywa wystawienia "Dziadów" wyszła z ówczesnego Ministerstwa Kultury i Sztuki. Co więcej, inscenizacja tego właśnie dramatu miała uświetnić obchody Rewolucji Październikowej i reżyser, który tego nie chciał, musiał walczyć o przesunięcie daty premiery. Ostatecznie premiera odbyła się 25 listopada 1967 roku. Skończyła się, jak wspomina Gustaw Holoubek, czymś w rodzaju zbiorowego szaleństwa. Nagle aktorzy poczuli się na scenie wolni, nieskrępowani polityką. Widzowie bili brawo, bo spektakl ze wszech miar na to zasługiwał. Z czasem jednak brawa zaczęły się rozlegać w momentach o wymowie szczególnej. W końcu na widowni doszło do czegoś, co można było uznać za demonstrację polityczną, lecz co zarazem wyglądało na prowokację. Interweniował KC PZPR. Uznano, że w tym kształcie "Dziady" nie mogą być nadal wystawiane, zaszkodzić to może bowiem stosunkom z ZSRR. W końcu - przede wszystkim za sprawą Zenona Kliszki - zapadła decyzja, że 31 stycznia 1968 roku spektakl zejdzie z afisza. Wówczas grupa studentów Uniwersytetu Warszawskiego i PWST postanowiła iść tego dnia do Teatru Narodowego i zademonstrować swoje niezadowolenie z tego powodu. Po wyjściu z teatru młodzież złożyła kwiaty pod pomnikiem Adama Mickiewicza. Można uznać, że w takich okolicznościach zrodziła się studencka opozycja. W interesującym filmie Marek Drążewski zbiera wspomnienia uczestników tamtych pamiętnych wydarzeń. O "Dziadach" opowiadają: Gustaw Holoubek, Jan Kobuszewski, Krystyna Kamieńska, Tadeusz Borowski, Lech Ordon, Wojciech Alaborski, Mieczysław Kalenik, Bogdan Baer, a także Jitka Stokalska - asystentka Dejmka, Artur Starewicz - sekretarz KC PZPR ds. kultury oraz ówcześni studenci - m.in. Damian Damięcki, Sławomir Kretkowski i Jan Lityński oraz Jacek Kuroń. Autor wykorzystuje zarejestrowane na taśmie fragmenty pamiętnego przedstawienia, archiwalne zdjęcia i artykuły prasowe. 09:20 DZIEŁA, ARCYDZIEŁA - ODC. 21 SZKOLNICTWO NA SZLAKU II KOMPANII GENERAŁA ANDERSA Reportaż, 5 min, Polska, 2020 Autor: Maryla Guzy Reżyseria: Dariusz Fedorowicz Wojciech Narebski, uczestnik bitwy pod Monte Cassino, zachował w swoim zbiorze fotografie dokumentujące polskich żołnierzy, uczestników kursów maturalnych i uczniów liceów, którzy edukację i wykształcenie uzyskiwali na szlaku bojowym w Palestynie. 09:35 SENSACJE XX WIEKU - MATA HARI Kameralne i studyjne (widowisko), 48 min, Polska, 2004 Autor: Bogusław Wołoszański Reżyseria: Adek Drabiński Zdjęcia: Waldemar Szmidt Muzyka: Dariusz Żebrowski Aktorzy: Danuta Stenka, Adam Ferency, Rafał Królikowski, Henryk Talar, Piotr Grabowski, Zbigniew Kosowski, Mirosław Neinert, Bolesław Abart, Zbigniew Paterak, Adam Kopciuszewski, Jacenty Jędrusik, Andrzej Warcaba, Grzegorz Przybył, Ziemowit Pędziwiatr Margaretha Gertruda Zelle, szerzej znana pod scenicznym pseudonimem Mata Hari, została aresztowana pod zarzutem szpiegostwa i następnie rozstrzelana 15 października 1917 r. Choć od egzekucji Maty Hari minęło już niemal 100 lat, jej szpiegowska działalność wciąż budzi wiele niejasności. Najsłynniejsza femme fatale XX wieku, kobieta, która za życia stała się egendą, urodziła się w 1876 r. w Holandii. Z Amsterdamu wygnał ją w wieku 18 lat skandal wywołany jej romansem z dyrektorem szkoły. Wyszła wcześnie za mąż za znacznie starszego od siebie oficera wojsk kolonialnych MacLeoda. Małżeństwo szybko się rozpadło. Jego rozpad przyśpieszyła tragiczna i tajemnicza śmierć synka oraz hulaszczy tryb życia kapitana. Margaretha chyba też nie była bez winy, skoro mąż pewnego dnia zabrał córkę i odszedł, zostawiając żonę bez środków do życia. Trzy lata później Margaretha znalazła się w Paryżu, gdzie zamierzała spróbować szczęścia jako modelka. Za pośrednictwem francuskiego dyplomaty trafiła na salony, gdzie zaczęła występować jako tancerka. Z Paryża przeniosła się do Berlina. Szokowała zarówno odwagą artystyczną, jak i obyczajową. Wśród jej kochanków byli: ambasador Francji w Berlinie, prefekt berlińskiej policji oraz szef kontrwywiadu niemieckiego. Te znajomości przyniosły Macie Hari kosztowności, towarzyskie uznanie i wystawne życie, ale równocześnie wciągnęły w niebezpieczną grę, której wygrać nie mogła. Gdy w 1914 r. wybuchła wojna, Matę Hari niewiele to obeszło. Nie interesowała się polityką, ale polityka zainteresowała się nią. Władze niemieckie potrakowały ją jako obywatelkę wrogiego państwa i zagroziły internowaniem. Podobno zarekwirowano jej futra i kosztowności, co miało niemały wpływ na jej późniejsze decyzje. Udało się jej wrócić do Holandii, skąd wyjechała niebawem do Paryża. Wojna, która zapowiadała się na kilkutygodniowy konflikt, przeciągnęła się na miesiące, a później lata. W 1916 r. , najbardziej krwawym, lecz nieprzynoszącym żadnych rozstrzygnięć na frontach, zaczęły nasilać się działania pozamilitarne. Mata Hari, uznana za niemieckiego szpiega, była stale śledzona. Chcąc zdobyć milion franków na wygodne życie u boku młodego rosyjskiego arystokraty, Wadima Masloffa, którego kochała, a którego rodzice nie zgadzali się na ich ślub, Mata Hari przyjęła propozycję pracy szpiegowskiej na rzecz Francji. Jej pierwszą misją miało być uwiedzenie i wydobycie ważnych informacji od niemieckiego następcy tronu. Miała mu być przedstawiona na zamku w Pszczynie. Nie zwróciła uwagi na poważny sygnał ostrzegawczy. W widowisku "Sensacje XX wieku" fascynujące kreacje stworzyli Danuta Stenka i Adam Ferency. 10:35 BIBLIA - SALOMON, CZ. 1 (THE BIBLE - SOLOMON, PART 1) Serial religijny, 44 min, Niemcy/Włochy/Francja/USA, 1997 Reżyseria: Roger Young Aktorzy: Max Von Sydow, Anouk Aimee, Richard Dillane, David Suchet Cykl filmów ze znakomitą obsadą, opowiadający o głównych postaciach biblijnych. Król Salomon był synem Dawida. Tuż przed śmiercią Dawida wybucha spór o sukcesję tronu. Salomon pokonuje swojego starszego brata i zostaje królem Izraela. Słynący z mądrości, sprawiedliwości i umiłowania pokoju Salomon zdobywa szacunek ludu. 12:05 KRÓLOWA BONA - ODC. 11 Serial historyczny, biograficzny, 49 min, Polska, 1980 Reżyseria: Janusz Majewski Scenariusz: Halina Auderska Zdjęcia: Zygmunt Samosiuk Muzyka: Zdzisław Szostak Aktorzy: Aleksandra Śląska, Jerzy Zelnik, Zdzisław Wardejn, Lidia Korsakówna, Maria Kowalik, Jerzy Kamas, Piotr Fronczewski, Jerzy Trela, Stanisław Ptak, Wieńczysław Gliński, Edmund Fetting, Marek Kondrat, Mariusz Benoit, Wojciech Alaborski, Ewa Milde W 1553 roku dochodzi do zaślubin Zygmunta Augusta z Katarzyną, córką Ferdynanda Habsburga. Król pokłada w tym małżeństwie wielkie nadzieje na zapewnienie ciągłości dynastii Jagiellonów. Ciąża młodej królowej okazuje się jednak mistyfikacją. Katarzyna jest chora na epilepsję i bezpłodna, tak jak jej siostra. Bona, pozbawiona nadziei na wnuka i już zmęczona walką z synem, postanawia, za namową swego doradcy Pappacody i dwórki Mariny, odwiedzić rodzinne Bari. Zygmunt nie stawia przeszkód, nie zgadza się jednak na wywiezienie skarbca, posagu i aktów nadania. Zadawniony konflikt między matką a synem wybucha z nową siłą. 13:10 UTRACONY ŚWIAT ALEKSANDRA WIELKIEGO - ODC. 1/6 (ALEXANDER'S LOST WORLD) Film dokumentalny, 46 min, Wielka Brytania, 2012 Fotoreporter i reżyser David Adams wyrusza w epicką podróż do jednego z najniebezpieczniejszych miejsc na ziemi, aby odkryć najdalsze zakątki Imperium Aleksandra Wielkiego. Dotychczas niedostępne, spustoszone wojną miejsca nie były odwiedzane przez filmowców aż do tej poty. Usiana małymi górskimi miasteczkami i starożytnymi ruinami wiosek Afganistanu kraina potężnej rzeki Amu - daria (kiedyś Oxus) była granicą ogromnego Imperium Aleksandra. Autorzy programu, przy użyciu grafiki 3D, po raz pierwszy odtwarzają te starożytne zabudowania zniszczone tysiące lat temu. Przywracają do życia dawno zapomniane miasta i twierdze. 14:20 MONT SAINT - MICHEL: OPACTWO NA SKALE (MONT SAINT - MICHEL: RESISTANCE THROUGH THE AGES) Film dokumentalny, 60 min, Wielka Brytania, 2016 Klasztor Mont Saint - Michel we Francji, wznoszący się przy brzegu Atlantyku jak magiczny, baśniowy pałac, jest jednym z najbardziej rozpoznawalnych obiektów na świecie. Ten film przedstawia jego XIII - wieczną historię. Autorzy docierają do miejsc, do których zwiedzający nie mają wstępu. Prezentują także opinie ekspertów oraz wizualizacje 3D obiektu. Położony na granicy Bretanii i Normandii, Mont Saint - Michel jest wpisany na Listę Światowego Dziedzictwa UNESCO. Został wybudowany na dużej granitowej skale na morzu. Do tego imponującego romańskiego opactwa benedyktynów można dotrzeć pieszo, tylko podczas odpływu. Pomimo tego rocznie odwiedza go ponad 2, 5 miliona turystów, co czyni go trzecim najbardziej popularnym zabytkiem we Francji. Dokument pokazuje ogromne wyzwanie inżynieryjne, jakim była budowa tego opactwa, niesamowitej wieży poświęconej Archaniołowi Gabrielowi oraz wioski. Lokalizacja opactwa, które w przeszłości było miejscem kultu i więzieniem, w obliczu klęsk żywiołowych, angielskich ataków czy zniszczenia, od zawsze była jego największym atutem. Opuszczony przez lata, kilkadziesiąt lat temu został na nowo odkryty przez pielgrzymów i turystów. 17:20 HISTORIA POLSKI - ZAPOMNIANY PRZYJACIEL RZECZ O HERBERCIE HOOVERZE Film dokumentalny, 50 min, Polska, 1997 Reżyseria: K. Kwiatkowska, M. Gawęcki Scenariusz: K. Kwiatkowska, M. Gawęcki Herbert Clark Hoover był prezydentem Stanów Zjednoczonych w latach 1929 - 32. Miejsce w pamięci pokoleń zapewnił sobie dzięki temu, że w czasie całego życia był orędownikiem pokoju i człowiekiem czynu. Podejmowane przez niego działania miały na celu niesienie pomocy ludziom, którzy cierpieli w wyniku prowadzonych wojen. Kolejną istotną jego zasługą było założenie Hoover Instituion on War, Revolution and Peace, który łączy działaność na płaszczyźnie naukowo - badawczej z gromadzeniem zbiorów archiwalnych i bibliotecznych, dokumentujących dzieje świata w XX wieku. Polska jest krajem, który w szczególny sposób korzystał z pomocy samego Hoovera, a także założonej przez niego instytucji. Zaś gromadzone w archiwach Hoovera zbiory dotyczące współczesnej historii świata zawierają kolekcję dokumentów dotyczących współczesnej historii Polski. Filmowy dokument jest przypomnieniem zakresu i rozmiaru polskiej kolekcji zebranej w archiwach im. Herberta Hoovera. 18:35 KOLUMBOWIE - ODC. 3/5 - A JEŚLI BĘDZIE WIOSNA... Serial wojenny, 61 min, Polska 1970 Reżyseria: Janusz Morgenstern Scenariusz: Roman Bratny Zdjęcia: Tadeusz Wieżan Muzyka: Jerzy Matuszkiewicz Aktorzy: Jan Englert, Władysław Kowalski, Jerzy Matałowski, Marek Perepeczko, Antonina Gordon - Górecka, Piotr Pawłowski, Stefan Friedmann, Edward Wichura, Czesław Roszkowski, Tomasz Lengren, Alicja Jachiewicz, Bolesław Idziak, Józef Fryźlewicz, Halina Golanko, Janusz Zaorski i inni Gestapo wpada na ślad tajnej radiostacji zainstalowanej w mieszkaniu "Jerzego". Wszyscy obsługujący ją młodzi konspiratorzy zostają aresztowani. "Jerzy" dzięki przytomnie odegranej roli nieświadomego gospodarza domu, cudem wychodzi z opresji. Ściąga jednak na siebie podejrzenie o współpracę z Niemcami. Grozi mu nawet wyrok śmierci za zdradę. Tylko najwierniejsi przyjaciele nie wierzą w jego kolaborację. Dzięki ich staraniom sprawa zostaje szczęśliwie wyjaśniona, a domniemany "zdrajca" zrehabilitowany. 21:00 GIGANCI HISTORII - ODC. 15. TADEUSZ KOŚCIUSZKO - BOHATER DWOJGA NARODÓW Teleturniej, 45 min, Polska, 2020 Reżyseria: Tomasz Motyl Scenariusz: Edyta Gładys Wykonawcy: Maciej Kurzajewski (prowadzący) Bohater narodowy Polski i Ameryki. Naczelnik insurekcji, błyskotliwy inżynier, przyjaciel i towarzysz broni amerykańskich Ojców Założycieli. Jego barwnym życiorysem można by obdzielić kilkanaście osób. Tadeusz Kościuszko, bohater dwojga narodów. Taki, jakiego mało kto zna, chyba że jest "gigantem historii". 00:35 SENSACJE XX WIEKU - MATA HARI Kameralne i studyjne (widowisko), 48 min, Polska, 2004 Autor: Bogusław Wołoszański Reżyseria: Adek Drabiński Zdjęcia: Waldemar Szmidt Muzyka: Dariusz Żebrowski Aktorzy: Danuta Stenka, Adam Ferency, Rafał Królikowski, Henryk Talar, Piotr Grabowski, Zbigniew Kosowski, Mirosław Neinert, Bolesław Abart, Zbigniew Paterak, Adam Kopciuszewski, Jacenty Jędrusik, Andrzej Warcaba, Grzegorz Przybył, Ziemowit Pędziwiatr Margaretha Gertruda Zelle, szerzej znana pod scenicznym pseudonimem Mata Hari, została aresztowana pod zarzutem szpiegostwa i następnie rozstrzelana 15 października 1917 r. Choć od egzekucji Maty Hari minęło już niemal 100 lat, jej szpiegowska działalność wciąż budzi wiele niejasności. Najsłynniejsza femme fatale XX wieku, kobieta, która za życia stała się egendą, urodziła się w 1876 r. w Holandii. Z Amsterdamu wygnał ją w wieku 18 lat skandal wywołany jej romansem z dyrektorem szkoły. Wyszła wcześnie za mąż za znacznie starszego od siebie oficera wojsk kolonialnych MacLeoda. Małżeństwo szybko się rozpadło. Jego rozpad przyśpieszyła tragiczna i tajemnicza śmierć synka oraz hulaszczy tryb życia kapitana. Margaretha chyba też nie była bez winy, skoro mąż pewnego dnia zabrał córkę i odszedł, zostawiając żonę bez środków do życia. Trzy lata później Margaretha znalazła się w Paryżu, gdzie zamierzała spróbować szczęścia jako modelka. Za pośrednictwem francuskiego dyplomaty trafiła na salony, gdzie zaczęła występować jako tancerka. Z Paryża przeniosła się do Berlina. Szokowała zarówno odwagą artystyczną, jak i obyczajową. Wśród jej kochanków byli: ambasador Francji w Berlinie, prefekt berlińskiej policji oraz szef kontrwywiadu niemieckiego. Te znajomości przyniosły Macie Hari kosztowności, towarzyskie uznanie i wystawne życie, ale równocześnie wciągnęły w niebezpieczną grę, której wygrać nie mogła. Gdy w 1914 r. wybuchła wojna, Matę Hari niewiele to obeszło. Nie interesowała się polityką, ale polityka zainteresowała się nią. Władze niemieckie potrakowały ją jako obywatelkę wrogiego państwa i zagroziły internowaniem. Podobno zarekwirowano jej futra i kosztowności, co miało niemały wpływ na jej późniejsze decyzje. Udało się jej wrócić do Holandii, skąd wyjechała niebawem do Paryża. Wojna, która zapowiadała się na kilkutygodniowy konflikt, przeciągnęła się na miesiące, a później lata. W 1916 r. , najbardziej krwawym, lecz nieprzynoszącym żadnych rozstrzygnięć na frontach, zaczęły nasilać się działania pozamilitarne. Mata Hari, uznana za niemieckiego szpiega, była stale śledzona. Chcąc zdobyć milion franków na wygodne życie u boku młodego rosyjskiego arystokraty, Wadima Masloffa, którego kochała, a którego rodzice nie zgadzali się na ich ślub, Mata Hari przyjęła propozycję pracy szpiegowskiej na rzecz Francji. Jej pierwszą misją miało być uwiedzenie i wydobycie ważnych informacji od niemieckiego następcy tronu. Miała mu być przedstawiona na zamku w Pszczynie. Nie zwróciła uwagi na poważny sygnał ostrzegawczy. W widowisku "Sensacje XX wieku" fascynujące kreacje stworzyli Danuta Stenka i Adam Ferency. 01:30 BYŁO, NIE MINĘŁO - KRONIKA ZWIADOWCÓW HISTORII. - W OBRONIE PODKARPACIA Magazyn, 22 min, Polska, 2019 Autor: Adam Sikorski Wykonawcy: Artur Kalicki W obronie Podkarpacia Jak napisał ks. Jan Twardowski: rzeczy maja swą własną, po umarłych, pamięć. Nasza wyprawa od takiej właśnie rzeczy się rozpoczyna. Trafiła do Krośnieńskiego Muzeum Pól Bitewnych Podkarpacia. A ten niezwykły przedmiot to ryngraf Antoniego Żubryda, dowódcy samodzielnego batalionu NSZ, największego oddziału partyzanckiego II konspiracji na Podkarpaciu. Dziś będziemy wspominać działalność tego wyjątkowego dowódcy i jego podkomendnych. 02:00 ENCYKLOPEDIA II WOJNY ŚWIATOWEJ - SKAZANI CZ. 1 Magazyn, 24 min, Polska, 1994 Scenariusz: Bogusław Wołoszański, Maciej Zakrocki Zdjęcia: Andrzej Żydaczewski Wykonawcy: Bogusław Wołoszański (prowadzący) Cykliczna audycja popularyzująca wiedzę o historii II wojny światowej. Pierwsza część odcinka poświęconego obronie Leningradu.