TVP Historia Środa, 09.12.2020 06:50 BYŁ TAKI DZIEŃ - 9 GRUDNIA Felieton, 2 min, Polska, 2005 Autor: Janusz Weychert 1903 - francuski parlament odrzucił projekt przyznania kobietom praw wyborczych; 1922 - Gabriel Narutowicz wybrany prezydentem RP; 1980 - alternatywny Nobel przynawany osobom zaangażowanym w rozwiązywanie palących problemów współczesności; 1990 - Lech Wałęsa wybrany prezydentem RP; 07:20 KARIERA NIKODEMA DYZMY - ODC. 6/7 Serial obyczajowy, 55 min, Polska 1980 Reżyseria: Jan Rybkowski i Marek Nowicki Scenariusz: Jan Rybkowski, Marek Nowicki, Witold Orzechowski Zdjęcia: Marek Nowicki Muzyka: Piotr Marczewski Aktorzy: Roman Wilhelmi, Leonard Pietraszak, Mariusz Dmochowski, Bronisław Pawlik, Tadeusz Pluciński, Bogusz Bilewski, Halina Golanko, Igor Śmiałowski, Hanna Balińska, Ryszard Barycz, Arkadiusz Bazak, Barbara Brylska, Krystyna Ciechomska, Liliana Głąbczyńska, Zofia Merle, Lech Ordon, Witold Pyrkosz, Ewa Szykulska, Izabella Trojanowska, Wojciech Pokora i inni Nikodem Dyzma wraz ze swym doradcą Krzepickim, bliskim przyjacielem hrabiny Przełęskiej, zastanawiają się, jak się pozbyć Kunickiego, właściciela Koborowa. Pan prezes pragnie zdobyć majątek i piękną Ninę. Obmyślają sprytną intrygę, wciągając do pomocy w realizacji niezbyt legalnych planów komisarza policji, który akurat zabiegał o protekcję Dyzmy. Kunicki zostaje aresztowany w związku z aferą z przeszłości. Dowody przeciwko niemu są niepodważalne. Komisarz "wspaniałomyślnie" proponuje mu wolność, pod warunkiem, że zrzeknie się wszelkich praw do majątku Niny i z zagranicznym paszportem wyjedzie z kraju na zawsze. Dyzma przyjeżdża do Koborowa jako triumfator, w euforii powtarza: "Nina... majątek... fabryki... grube miliony... wszystko moje..." 08:25 POLSKIE 100 LAT - KARNAWAŁ SOLIDARNOŚCI Film dokumentalny, 26 min, Polska, 2020 Reżyseria: Sławomir Koehler Scenariusz: Mirosław Chojecki, Piotr Weychert Muzyka: Michał Lorenc Wykonawcy: Kazimierz Kaczor, Tomasz Marzecki Okres 16 miesięcy legalnej działalności NSZZ "Solidarność" był czasem swoistego festiwalu wolności w zniewolonym kraju. Pomiędzy sierpniem 1980 roku, czyli podpisaniem porozumień sierpniowych w Gdańsku a 13 grudnia 1981 roku, dniem wprowadzenia stanu wojennego, swobodnie można było wyrażać swoje opinie i żądania. Mogły z tego korzystać wszystkie środowiska. Komisje Zakładowe NSZZ "Solidarność" powstawały w sądach i prokuraturach, wśród cywilnych pracowników wojska. Rozwijała się niezależna prasa, powstało Radio Solidarność. 5 września 1981 roku odbył się Pierwszy Krajowy Zjazd Delegatów Związku, na którym zebrało się prawie 900 przedstawicieli reprezentujących ponad 9 milionów członków "Solidarności". Czas tych 16 miesięcy swoistego karnawału spowodował, że PZPR zaczęła dostrzegać zagrożenie utraty władzy. 13 grudnia 1981 roku komuniści wprowadzili stan wojenny. 09:00 HISTORIA POLSKI - OD "POTOPU" DO "WESELA" Reportaż, 39 min, Polska, 2005 Zdjęcia: Michał J. Dudziewicz Intencją realizatora filmu jest przypomnienie historii dwudziestu dziewięciu festiwali filmowych, odbywających się w Gdańsku i w Gdyni, w latach 1974-2004. Autor, na tle ważniejszych wydarzeń życia społecznego i politycznego, przypomina nagrodzone, jak i nienagrodzone filmy, zabawne sytuacje, anegdoty, ciekawostki z przebiegu festiwali i wręczania nagród. Całość dopełniają wypowiedzi festiwalowych gości, które prócz funkcji ilustracyjnej odgrywają ważną rolę w próbie syntezy trzydziestolecia tych festiwali. 09:50 SENSACJE XX WIEKU - HESS Magazyn, 23 min, Polska, 2000 Scenariusz: Bogusław Wołoszański Wykonawcy: Bogusław Wołoszański (prowadzący) Tajemnica lotu Rudolfa Hessa do Anglii w roku 1941. Autor zwraca uwagę na wszystkie wydarzenia pozornie niezwiązane z samą wyprawą. Na co liczył? Na czyje zaproszenie przybył do Anglii? Czy o jego wyprawie wiedział Hitler? Czy Winston Churchill musiał stoczyć walkę z opozycją dążącą do szybkiego zawarcia pokoju z Niemcami na warunkach stawianych przez Hitlera? 10:25 WĘGRZY W WARSZAWIE Film dokumentalny, 52 min, Polska, 2020 Reżyseria: Tadeusz Pawlicki Scenariusz: Tadeusz Pawlicki, Monika Krzyżaniak Zdjęcia: Monika Krzyżaniak Muzyka: Mateusz Pospieszalski Film przedstawia historię oddziałów węgierskich sprzymierzonych z III Rzeszą, stacjonujących wokół Warszawy latem 1944 roku. Węgrzy potajemnie negocjowali z dowództwem powstania warszawskiego przejście potężnego (20 000 żołnierzy) i dobrze uzbrojonego oddziału węgierskiego na stronę Polaków. Gdyby negocjacje się powiodły, los powstania mógłby być inny. Narratorem jest Istvan Elek, który uczestniczył w negocjacjach i pomocy, jakiej Węgrzy udzielali warszawskim powstańcom. Istvan Elek został niedawno odznaczony przez Prezydenta RP Andrzeja Dudę. Historia Istvna jest tylko pretekstem, aby pokazać podobieństwo sytuacji w trzech trudnych dla obu narodów okresach 1920, 1944 i 1956 roku. Polacy i Węgrzy uwikłani w sytuacje narzucone im przez okupantów i sąsiadów, drogo zapłaciłli za swoje wybory. W 1920 r. bolszewicka agresja omal nie zmiotła młodego Państwa Polskiego. W 1944 r. na froncie wschodnim zginęło tysiące honwedów, a próba uniezależnienia się od hitlerowców, doprowadziła do zajęcia Budapesztu i zagłady węgierskich Żydów. Walka o niezależność od sowieckiej dominacji w 1956 roku doprowadziła do likwidacji - na wiele lat - wszelkich form niezależności. 11:55 STAWKA WIĘKSZA NIŻ ŻYCIE - ODC. 8/18 - WIELKA WSYPA Serial przygodowy, 52 min, Polska 1967 Reżyseria: Janusz Morgenstern Scenariusz: Andrzej Zbych Zdjęcia: Antoni Wójtowicz Muzyka: Jerzy Matuszkiewicz Aktorzy: Stanisław Mikulski, Barbara Drapińska, Barbara Sołtysik, Czesław Wołłejko, Emil Karewicz, Bogusław Sochnacki, Bronisław Pawlik Hans Kloss ustala najdogodniejszy moment zbombardowania niemieckich zakładów produkujących nowy model czołgu. Ponieważ łącznik polskiej organizacji podziemnej, któremu miał przekazać meldunek, został aresztowany, kapitan postanawia osobiście przekazać informacje dotyczące planowanej akcji. Ściąga tym na siebie śmiertelne niebezpieczeństwo. 13:35 OTO CZŁOWIEK - RZECZ O HENRYKU SŁAWIKU I JOZSEFIE ANTALLU Film dokumentalny, 50 min, Polska, 2019 Reżyseria: Adam Kraśnicki Scenariusz: Adam Kraśnicki Film dokumentalny o losach Henryka Sławika, ale też i Jozefa Antalla (seniora) będący opowieścią o biografii jednego z wielu Polaków i Węgrów, którzy w okresie minionej wojny dali prawdziwe świadectwo cnót obywatelskich, narodowych i ogólnoludzkich. Główny bohater filmu - rodowity Ślązak, pochodzący z Szerokiej, obecnej dzielnicy Jastrzębia Zdroju, wychowany i ukształtowany w tyglu wielokulturowości śląskiej, należy do tych postaci, które w konkretny i praktyczny sposób tworzyli najlepszą część historii narodu polskiego i węgierskiego. 14:40 SPÓR O HISTORIĘ - ŚLĄSK CIESZYŃSKI Dysk./wywiad/debata, 30 min, Polska, 2019 Scenariusz: Elżbieta Szumiec - Zielińska Wykonawcy: Tomasz Muller (prowadzący) Do terytorium Śląska Cieszyńskiego swoje roszczenia zgłaszały zarówno strona polska jak i czeska. Nasiliły się one w przededniu zakończenia pierwszej wojny światowej. 5 listopada 1918 r. polska Rada Narodowa i czeski Narodny Vybor zawarły układ o rozgraniczeniu spornego terytorium Śląska Cieszyńskiego. Strony uznały realia etniczne. Na podstawie tej umowy większość obszaru Śląska Cieszyńskiego miałaby przypaść Polsce. Umowa została złamana przez Czechów w styczniu roku 1919. Wojska naszych południowych sąsiadów, wykorzystując zaangażowanie Polski w walki na Wschodzie, dokonały inwazji, w wyniku czego zajęły sporne tereny. Najważniejszą przyczyną inwazji czeskiej było dążenie do storpedowania na obszarze Śląska Cieszyńskiego wyborów do polskiego Sejmu. Innym motywem czeskiej akcji było dążenie do opanowania jednej z dwóch strategicznych linii kolejowych łączących Czechy ze Słowacją. Na konferencji w Spa w lipcu 1920 r. Rada Ambasadorów zadecydowała o arbitralnym podziale tego regionu, przyznając większą jego część Czechosłowacji. Utrata Zaolzia była dotkliwa dla Polski, ponieważ po czeskiej stronie granicy pozostało ponad 100 tysięcy Polaków oraz bogactwa naturalne i liczne zakłady przemysłowe. W 1938 roku Polacy, wykorzystując kryzys państwa czechosłowackiego, odzyskali sporny obszar. Po II wojnie światowej granica polsko - czeska na Śląsku Cieszyńskim, tak jak w latach 1920 - 1938, na nowo przebiega wzdłuż rzeki Olzy. Na jakich podstawach opierały się polskie i czeskie roszczenia do Śląska Cieszyńskiego? 15:20 PACYFIK W OGNIU - ODC. 2/3 (WWII IN THE PACIFIC) Film dokumentalny, 50 min, Niemcy, 2015 Trzyczęściowa seria o wojnie na Pacyfiku. Opowiada niezwykłą historię wojny stoczonej na rozległych wodach oceanu, gdzie stosowano nowe formy walki, wykorzystywano myśliwce i bombowce, budowano dla nich pływające pasy startowe. 17:30 HISTORIA POLSKI - GRUDZIEŃ 70. INTERESY WŁADZY Film dokumentalny, 52 min, Polska, 2010 Reżyseria: Sławomir Koehler, Mieczysław Vogt Scenariusz: Sławomir Koehler, Mieczysław Vogt Zdjęcia: Tomasz Samosionek Film Sławomira Koehlera i Mieczysława B. Vogta "Grudzień 70. Interesy władzy" pokazuje, co działo się na szczytach władzy w czasie wydarzeń na Wybrzeżu. Autorzy podejmują próbę odpowiedzi na pytania stawiane od 40 lat, obalając tym samym liczne mity. Czy społeczny bunt przeciwko podwyżkom cen był spontaniczny, czy został sprowokowany i był manipulowany przez służby specjalne? Czy walka frakcyjna wewnątrz aparatu partyjno państwowego miała na to wpływ? Czy obalenie Władysława Gomułki było efektem spisku i czy mieliśmy wtedy do czynienia z elementami zamachu stanu? Dlaczego Moskwa była zainteresowana zmianą na stanowisku I sekretarza? Dlaczego doszło do rozlewu krwi i kto jest za to odpowiedzialny? W filmie wypowiadają się m. in.: syn Władysława Gomułki, Ryszard Strzelecki - Gomułka, gen. Wojciech Jaruzelski, gen. Czesław Kiszczak, Stanisław Kania, Stanisław Kociołek, Józef Tejchma, Jan Ptasiński, Lech Wałęsa, Andrzej Gwiazda, ponadto profesorowie: Antoni Dudek, Jerzy Eisler, Andrzej Friszke, Jadwiga Staniszkis, a także uczestnicy tamtych wydarzeń i rodziny ofiar. 18:45 KARIERA NIKODEMA DYZMY - ODC. 7/7 Serial obyczajowy, 62 min, Polska 1979 Reżyseria: Jan Rybkowski i Marek Nowicki Scenariusz: Jan Rybkowski, Marek Nowicki, Witold Orzechowski Zdjęcia: Marek Nowicki Muzyka: Piotr Marczewski Aktorzy: Roman Wilhelmi, Grażyna Barszczewska, Leonard Pietraszak, Mariusz Dmochowski, Bronisław Pawlik, Tadeusz Pluciński, Bogusz Bilewski, Halina Golanko, Igor Śmiałowski, Hanna Balińska, Ryszard Barycz, Arkadiusz Bazak, Barbara Brylska, Liliana Głąbczyńska i inni Pan Nikodem doprowadza do formalnego unieważnienia małżeństwa Kunickich. Już może poprowadzić do ołtarza piękną i teraz bogatą Ninę. Rozpoczynają się przygotowania do ślubu. Na horyzoncie pojawiają się jednak ciemne chmury. Terkowski, zaciekły wróg Dyzmy od czasu pamiętnego rautu rządowego, wpada na ślad jego mało chwalebnej przeszłości. Z kłopotu wybawiają swego Wielkiego Trzynastego "pątniczki" z loży dwunastu. Wskutek ich starań Terkowski z dnia na dzień zostaje wysłany na zamorską placówkę dyplomatyczną. W kraju coraz wyraźniej rysuje się kryzys gospodarczy i - w efekcie - także rządowy. Władze podejmują decyzję o sprzedaży zmagazynowanego zboża; na znak protestu Dyzma składa dymisję z prezesury Banku Zbożowego i wyjeżdża po ślubie z Niną do Koborowa. W trakcie przyjęcia w majątku zjawia się dyrektor gabinetu prezydenta, prosząc w imieniu głowy państwa, by pan Nikodem podjął się misji utworzenia nowego rządu. Dyzma rozważa propozycję, która wszystkich obecnych wprowadza w stan euforii. Powszechnego uwielbienia dla "męża opatrznościowego" narodu i państwa nie podziela tylko Żorż Ponimirski. "Dyzma to zwykły łajdak i oszust" - woła, wybuchając szalonym śmiechem. Hrabina Przełęska gorąco przeprasza towarzystwo za wybryk siostrzeńca, który jest niespełna rozumu. 21:00 TAJNA BROŃ JAPONII (JAPAN'S SECRET WEAPON) Film dokumentalny, 50 min, Wielka Brytania, 2009 Reżyseria: Masumi Mizunuma Scenariusz: Jeremy Evans Jednym z najlepiej strzeżonych sekretów II wojny światowej był ogromny okręt podwodny, który miał przetransportować japońskie bombowce, tak by znalazły się w zasięgu amerykańskich miast. Inżynierowie i historycy przeprowadzają serię eksperymentów, żeby odkryć tajemnice tego technologicznego cudu, który mógł zmienić losy wojny. W filmie pokazane zostaną także materiały archiwalne wyjaśniające, dlaczego okręty podwodne typu I - 400 były tak śmiercionośne i dlaczego technologia ta ostatecznie nie została wykorzystana w ataku na USA? 22:00 Z WIDOKIEM NA WAWEL - GWIEZDNE ZMAGANIA Magazyn, 25 min, Polska, 2020 Reżyseria: Wojciech Kursa Scenariusz: Paweł F. Nowakowski Zdjęcia: Bartek Cichoński, Wojciech Kursa Muzyka: Marcin Gałażyn Wykonawcy: Paweł F. Nowakowski (prowadzący) Wyścig o dominację w kosmosie to już nie tylko wizja przyszłości, ale część najnowszej historii świata. Eksperci w studio rozważają, czy ziemska rywalizacja mocarstw może się przenieść do przestrzeni kosmicznej i jak wyglądałaby potencjalna gwiezdna wojna. 22:30 HUBAL Dramat historyczny, 127 min, Polska 1973 Scenariusz i reżyseria: Bohdan Poręba Zdjęcia: Tadeusz Wieżan Muzyka: Wojciech Kilar Aktorzy: Ryszard Filipski, Małgorzata Potocka, Tadeusz Janczar, Emil Karewicz, Stanisław Niwiński, Kazimierz Wichniarz, Jan Stawarz, Zygmunt Malanowicz, Jerzy A. Braszka, Henryk Giżycki, Bolesław Idziak, Jerzy Korsztyn, Andrzej Kozak, Eugeniusz Kujawski "Hubal" to epicki obraz kilkumiesięcznej walki oddziału majora Henryka Dobrzańskiego. Legendarny Hubal był wnukiem powstańca z 1863 roku. W 1914 roku po zdaniu egzaminu maturalnego wstąpił do II Brygady Legionów Polskich gen. Józefa Hallera. Podczas I wojny światowej odznaczony został Krzyżem Virtuti Militari V klasy i czterokrotnie Krzyżem Walecznych. W dwudziestoleciu międzywojennym był zawodowym oficerem. Henryk Dobrzański był także słynnym jeźdźcem, członkiem polskiej ekipy na olimpiadzie w Amsterdamie w 1928 roku. Po klęsce wrześniowej nie zdjął munduru i do końca kwietnia 1940 roku dowodził stworzonym przez siebie pierwszym oddziałem partyzanckim. Zwany przez Niemców "Szalonym majorem", zginął w zasadzce 30 kwietnia 1940 roku. Dowódca 110. pułku ułanów na wieść o stracie jednego szwadronu 23 września 1939 roku rozwiązuje pułk. Jego zastępca, major Dobrzański, samorzutnie przejmuje dowództwo. Pozostaje przy nim około 180 ułanów. Major decyduje, że oddział pójdzie z odsieczą walczącej jeszcze Warszawie. Po otrzymaniu wiadomości o kapitulacji stolicy Dobrzański podejmuje decyzję o przeprawie przez Węgry do Francji, ślubuje też, że nie zdejmie munduru. Oddział przechodzi na ziemię kielecką. W Bodzentynie major ogłasza decyzję o pozostaniu w kraju. Żołnierze i dowództwo przyjmują pseudonimy, Dobrzański odtąd zwany będzie Hubalem. Dowodzony przez niego Oddział Wydzielony Wojska Polskiego podejmuje walkę partyzancką. Realizacja filmu trwała 10 miesięcy, większość scen nakręcono na szlaku walk hubalczyków. Wkroczenie oddziału Hubala do wsi Poświętne i udział żołnierzy w nabożeństwie nakręcono w tym samym barokowym kościele i z udziałem mieszkańców Poświętnego i okolic, pamiętających owe wydarzenia. W naturalnej scenerii zrealizowano także sceny pacyfikacji wsi - na potrzeby filmu spalono przeznaczone do rozbiórki autentyczne, istniejące w okresie okupacji chałupy wsi Swolszowice. Sekwencję śmierci Hubala nakręcono w tym samym miejscu, gdzie miała ona miejsce naprawdę. Jednym z konsultantów był Zygmunt Laskowski z Anielina, który w 1940 roku rozpoznał zmasakrowane przez Niemców zwłoki majora Dobrzańskiego. W filmie zagrał go jego syn, Tadeusz. W scenach batalistycznych brało udział łącznie 500 osób, 100 koni, w tym 25 specjalnie szkolonych. 00:55 SENSACJE XX WIEKU - NAJWIERNIEJSZY ŻOŁNIERZ HITLERA Kameralne i studyjne (widowisko), 45 min, Polska, 2002 Reżyseria: Wojciech Pacyna Pacyna Scenariusz: Bogusław Wołoszański Zdjęcia: Adam Sikora Wykonawcy: Bogusław Wołoszański (prowadzący) Rommel zdawał sobie sprawę, że nie wygra z aliantami, jeżeli nie otrzyma posiłków. Wprowadzony w błąd przez brytyjski wywiad uznał, że nic złego się nie stanie jeżeli na kilka tygodni uda się do Europy. 23 września wyjechał do Rzymu, a następnie do Winnicy na Ukrainie, aby tam w polowej kwaterze Hitlera przedstawić mu sytuację w Afryce Północnej i uzyskać niezbędne dostawy broni i amunicji. 01:55 BYŁO, NIE MINĘŁO - KRONIKA ZWIADOWCÓW HISTORII. - NIGDY NIE SKŁADAMY BRONI Magazyn, 22 min, Polska, 2019 Autor: Adam Sikorski Wykonawcy: Artur Kalicki Nigdy nie składamy broni. We wsi Grabie Nowe pod Wołominem szukaliśmy najpierw śladów katastrofy Karasia z 55. eskadry bombowej lekkiej. Później udało się odnaleźć szczątki jednego z trzech członków załogi. Wreszcie, zupełnie niedawno pojawiła się opowieść, z której wynikało, że w ostatnich minutach przed uderzeniem w ziemię od maszyny, w ogniu walki z Messerschmittami, oderwała się jakaś duża część. To wystarczyło, by od nowa zacząć poszukiwania. Bieszczadzka mapa lotniczych dramatów. Bieszczady w historii kojarzą się głównie z walkami z UPA w latach 1944 - 1947. Wiele wartych upamiętnienia wydarzeń związanych z tymi górami pozostaje w cieniu. Lokalni miłośnicy historii zapragnęli zbadać ten teren pod kątem wydarzeń lotniczych z okresu II wojny. To niełatwe zadanie, właśnie ze względu na warunki terenowe. Poszukiwania w takich warunkach wymagają skomplikowanych technik. Dołączamy do miejscowych poszukiwaczy na szlaku zestrzelonych maszyn II wojny 02:25 ENCYKLOPEDIA II WOJNY ŚWIATOWEJ - U - BOOTY WYCHODZĄ Magazyn, 19 min, Polska, 1995 Scenariusz: Bogusław Wołoszański, Maciej Zakrocki Zdjęcia: Andrzej Żydaczewski Wykonawcy: Bogusław Wołoszański (prowadzący) Cykliczna audycja popularyzująca wiedzę o historii II wojny światowej. Odcinek poświęcony niemieckim łodziom podwodnym.