TVP Historia Wtorek, 01.12.2020 06:50 BYŁ TAKI DZIEŃ - 1 GRUDNIA Felieton, 2 min, Polska, 2005 Autor: Janusz Weychert 1867 - urodził się Ignacy Mościcki; 1913 - uruchomienie pierwszej taśmy produkcyjnej w fabrykach Forda; 1990 - budowa tunelu pod kanałem La Manche; 1943 - zakończenie konferencji w Teheranie; 07:10 KOLUMBOWIE - ODC. 5/5 - ŚMIERĆ PO RAZ DRUGI Serial wojenny, 55 min, Polska 1970 Reżyseria: Janusz Morgenstern Scenariusz: Roman Bratny Zdjęcia: Tadeusz Wieżan Muzyka: Jerzy Matuszkiewicz Aktorzy: Jan Englert, Władysław Kowalski, Jerzy Matałowski, Alicja Jachiewicz, Jerzy Trela, Krzysztof Machowski, Wirgiliusz Gryń, Bolesław Idziak, Witold Grotowicz, Zdzisław Maklakiewicz, Andrzej Kopiczyński, Barbara Burska, Maciej Englert i inni Powstanie Warszawskie dogorywa. Powstańcy muszą wycofać się ze Starego Miasta i za wszelką cenę przebić do Śródmieścia. W jednej z potyczek "Kolumb" zostaje ranny. Z bezsilną rozpaczą obserwuje tragedię powstania. Po zajęciu polowego szpitala Niemcy brutalnie gwałcą, a następnie mordują sanitariuszkę "Niteczkę". 08:30 HISTORIA POLSKI - AMERYKAŃSKI BRZEG LEOPOLDA TYRMANDA Film dokumentalny, 51 min, Polska, 1996 Reżyseria: Stefan Chazbijewicz Scenariusz: Katarzyna Kwiatkowska, Maciej Gawęcki Zdjęcia: Tomasz Wert Film dokumentalny o okresie amerykańskim Leopolda Tyrmanda po wyjeździe z Polski do jego śmierci. O jego życiu i pracy opowiadają znajomi, przyjaciele i żona Mary Ellen Tyrmand. 09:30 SENSACJE XX WIEKU - ŚMIERĆ MARSZAŁKA Kameralne i studyjne (widowisko), 48 min, Polska, 2002 Reżyseria: Wojciech Pacyna Scenariusz: Bogusław Wołoszański Zdjęcia: Adam Sikora Wykonawcy: Bogusław Wołoszański (prowadzący) Michaił Tuchaczewski był marszałkiem Zwiazku Radzieckiego, jednym z pierwszych pięciu awansowanych do najwyższego stopnia, wojskowego. Był bohaterem wojny domowej, wiceministrem spraw wojskowych i reformatorem Armii Czerwonej. Dlaczego więc Stalin kazał go aresztować i stracić? 10:30 GIGANCI HISTORII - ODC. 16. POWSTANIE LISTOPADOWE I WIELKA EMIGRACJA Teleturniej, 45 min, Polska, 2020 Reżyseria: Tomasz Motyl Scenariusz: Edyta Gładys Wykonawcy: Maciej Kurzajewski (prowadzący) Powstanie listopadowe obudziło nadzieję na odzyskanie Niepodległości. Klęska powstańczego zrywu zmusiła tysiące Polaków do wyjazdu z kraju. Do Francji, Wielkiej Brytanii, Szwajcarii. Najpotężniejszym ośrodkiem polskiej kultury stał się Paryż, w którym działali i tworzyli m.in Mickiewicz, Słowacki, Bem, Chopin, Mochnacki. Artyści, politycy, Polacy marzyli o niepodległej Polsce. Powstanie Listopadowe i Wielka Emigracja. To temat kolejnego odcinka teleturnieju Giganci historii! 11:30 WOJOWNICY CZASU - UŁANI KSIĘCIA JÓZEFA CZYLI TRADYCJA ZOBOWIĄZUJE Film dokumentalny, 25 min, Polska, 2016 Reżyseria: Grzegorz Gajewski Scenariusz: Grzegorz Gajewski Zdjęcia: Krzysztof Krzyżanowski, Grzegorz Zawadzki Muzyka: Krzysztof Suchodolski Kawaleria w polskiej armii zawsze traktowana była jako formacja najbardziej elitarna. Kilkusetletnie tradycje zbudowały mit polskiego ułana patrioty będącego wzorem oddania się sprawie Ojczyzny i żołnierza walczącego mężnie i z brawurą. Film przypomni wielkie zwycięstwa kawalerii, której tradycje pielęgnuje dziś szwadron w barwach 8. Pułku Ułanów Księcia Józefa Poniatowskiego - najstarszego istniejącego nieprzerwanie pułku polskiej jazdy. 12:05 STAWKA WIĘKSZA NIŻ ŻYCIE - ODC. 2/18 - HOTEL EXCELSIOR Serial przygodowy, 61 min, Polska, 1967 Reżyseria: Andrzej Konic Scenariusz: Andrzej Zbych Zdjęcia: Antoni Wójtowicz Muzyka: Jerzy Matuszkiewicz Aktorzy: Stanisław Mikulski, Lucyna Winnicka, Halina Kosznik, Tadeusz Bartosik, Andrzej Konic, Mieczysław Kalenik, Bronisław Pawlik, Tadeusz Gwiazdowski Staszek Koliński jako Hans Kloss trafia do Gdańska. Kontaktuje się z polskimi agentami. Ma dotrzeć do Ingrid Heizer, która jest szefową siatki szpiegowskiej. Niestety, kobieta ginie w tajemniczych okolicznościach. Kloss próbuje wytropić mordercę. Ślad prowadzi do Hotelu Excelsior. Okazuje się, że podejrzanych jest wielu: dyrektor, recepcjonistka, sprzątaczka Kluge. Dzielny Kloss rozwiązuje zagadkę. 13:15 CI CHOLERNI POLACY. LOTNICTWO POLSKIE 1939 - 1945 - ODC. 7 NIE TYLKO 303 - WIELKIE POLOWANIE Film dokumentalny, 12 min, Polska, 2020 Reżyseria: Marek Szczepanek, Grzegorz Styła Scenariusz: Marek Szczepanek, Grzegorz Styła Wykonawcy: Krzysztof Mroczkowski (prowadzący) Cykl programów przygotowanych wspólnie z Muzeum Lotnictwa Polskiego w Krakowie, prezentujący dokonania polskich lotników w czasie II Wojny Światowej. Historia Polskich Sił Powietrznych na Zachodzie pisana jest najczęściej językiem historycznych statystyk, danych osobowych, dat zestrzeleń, typów maszyn. Cykl "Ci cholerni Polacy" nie będzie historią poszczególnych Dywizjonów, ale opowieścią o lotnikach, uzupełnioną o dane bitewne czy też techniczne i materiały wspomnieniowe, dotąd niepublikowane, pochodzące ze zbiorów Fundacji Charytatywnej Stowarzyszenia Lotników Polskich w Londynie. Obecnie w zbiorach Muzeum Lotnictwa Polskiego. Planowany cykl opowie o lotnikach, którzy walczyli w szeregach Polish Air Force w latach 1939 - 1941, czyli od chwili ewakuacji, po zakończeniu działań we wrześniu 1939 roku, po koniec Bitwy o Anglię. 14:05 HISTORIA W POSTACIACH ZAPISANA - OSTATNI KRÓL FRANCJI (LOUIS - PHILIPPE ET MARIE - AMLIE, NOTRE DERNIER COUPLE ROYAL) Film dokumentalny, 113 min, Francja, 2018 Reżyseria: Laure Delalex Wykonawcy: Marek Ciuniel Król Ludwik Filip i Maria Amelia byli ostatnią parą królewską we Francji, a panowali od 1830 do 1848 roku. W kraju przechodzącym szybką transformację dziejową przyjęli styl życia odmienny od stylu wcześniejszych koronowanych władców. Maria Amelia była siostrzenicą słynnej Marii Antoniny, straconej na szafocie, a Ludwik Filip - potomkiem znanej rodziny królewskiej Burbonów. Ich "małżeństwo z rozsądku" okazało się bardzo udanym związkiem. Razem przeszli przez wszystko co najgorsze: powtarzające się wygnanie, ucieczkę i kilkanaście nieudanych ataków. 16:05 KUCHNIA JAGIELLONÓW - ODC. 16 SIOSTRY NA TRONACH EUROPY, CZYLI KUCHNIA JAGIELLONEK Magazyn, 25 min, Polska, 2020 Reżyseria: Jerzy Grabowski Scenariusz: Łukasz Modelski Wykonawcy: Łukasz Modelski (prowadzący) W tym odcinku prowadzący Łukasz Modelski przygotowuje dwie potrawy: kapłona w winie muszkatołowym oraz sos zwany białą szalszą. Przepisy pochodzą z korespondencji sióstr Jagiellonek. 16:45 BYŁO, NIE MINĘŁO - KRONIKA ZWIADOWCÓW HISTORII. - PRZESZŁOŚĆ TO JAK DZIŚ, TYLKO TROCHĘ DALEJ Magazyn, 22 min, Polska, 2019 Autor: Adam Sikorski Wykonawcy: Artur Kalicki 1. "Przeszłość to jak dziś, tylko trochę dalej". To zdumiewające, jak wydarzenia, odległe o dwie setki lat, mogą przekrzyczeć wiele innych, późniejszych zdarzeń, dopominających się o rangę i uwagę zdarzeń. Warunek jest jeden: społeczeństwa lokalne muszą zidentyfikować ich uczestników jako swoich. W Muszynce zwrot: "Nasi konfederaci" nikogo nie dziwi. To pamięć o konfederacji barskiej potrafi zgromadzić ludzi różnych pokoleń, spojonych tradycją. Od kilku lat regionaliści organizują tu majówki. Muszynka jest bowiem najlepiej zachowanym w Polsce obozem konfederatów. 2. Nowe tropy. Nasza kolejna opowieść zaczyna się na Mazowszu, w gminie Poświętne. Tu, na miejscowym cmentarzu, spoczęła załoga Karasia z 55. Eskadry Bombowej Lekkiej. Relacjonowaliśmy już poszukiwania wraku tego samolotu na polach wsi Grabie Nowe. Dziś uczestniczymy w uroczystości odsłonięcia tablicy, poświęconej lotnikom, którzy w tej katastrofie zginęli. 17:45 HISTORIA POLSKI - JAK OSKAR KOMUNĘ OBALAŁ Film dokumentalny, 43 min, Polska, 2016 Reżyseria: Piotr Kuciński Scenariusz: Piotr Kuciński Zdjęcia: Mirosław Basaj Film dokumentalny poświęcony odkryciu polskich naukowców w czasie stanu wojennego w 1981 roku. Życie w stanie wojennym wiązało się z setkami zakazów, ustanowiono oficjalną cenzurę korespondencji, wyłączono telefony i pod groźbą kary śmierci konfiskowano radiowy sprzęt nadawczy. Elektronicy Politechniki Wrocławskiej związani z Solidarnością przystąpili do poszukiwania możliwości komunikowania się pomiędzy miastami. Powstały urządzenia do podsłuchiwania częstotliwości wykorzystywanych przez MO i SB, podejmowano próby puszczania w eter audycji podziemnej rozgłośni radiowej. Jednym z ciekawych pomysłów było podłączenie się do siatki drutów elektrycznych Miejskiego Przedsiębiorstwa Komunikacji we Wrocławiu. Celem było wykorzystywanie całej sieci trakcyjnej wrocławskich tramwajów jako jednej wielkiej anteny. Kolejnym zadaniem było stworzenie połączeń radiowych, dzięki którym mogłyby komunikować się ze sobą podziemne struktury z różnych miast Polski. Wiosną 1982 roku koordynujący odbudowę tajnych zakładowych komórek NSZZ Solidarność Tadeusz Świerczewski oraz "trzech doktorów" (Kornel Morawiecki, Zdzisław Ojrzyński i Jan Pawłowski) postanowili podjąć próbę nawiązania łączności z podziemną Solidarnością z Trójmiasta oraz z przyjaciółmi z Zachodu za pomocą satelity telekomunikacyjnego. 18:50 KARIERA NIKODEMA DYZMY - ODC. 1/7 Serial obyczajowy, 51 min, Polska 1980 Reżyseria: Jan Rybkowski i Marek Nowicki Scenariusz: Marek Nowicki, Witold Orzechowski, Jan Rybkowski Zdjęcia: Marek Nowicki Muzyka: Piotr Marczewski Aktorzy: Roman Wilhelmi, Leonard Pietraszak, Mariusz Dmochowski, Bronisław Pawlik, Tadeusz Pluciński, Bogusz Bilewski, Halina Golanko, Igor Śmiałowski, Hanna Balińska, Ryszard Barycz, Arkadiusz Bazak, Barbara Brylska, Krystyna Ciechomska, Liliana Głąbczyńska, Kazimierz Iwiński, Alicja Jachiewicz, Zofia Merle, Jerzy Molga, Włodzimierz Musiał, Lech Ordon, Witold Pyrkosz, Ewa Szykulska, Ewa Ziętek, Zygmunt Zintel, Wojciech Pokora, Bogdan Łazuka, Mieczysław Czechowicz, Hanna Stankówna, Tomasz Stockinger, Janusz Bylczyński i inni W książkach tego autora odnaleźć można najważniejsze zalety dobrego scenariusza: wyraziście zarysowane postaci, przejrzystą i logiczną dramaturgię, klarowność wszystkich wątków. Nic więc dziwnego, że Tadeusz Dołęga - Mostowicz (1898 - 1939) został uznany za najbardziej "filmowego" ze wszystkich pisarzy dwudziestolecia międzywojennego. Większość jego powieści przeniesiono na ekran - od debiutanckiej "Kariery Nikodema Dyzmy" poprzez "Znachora", "Profesora Wilczura", "Doktora Murka" po "Pamiętnik pani Hanki". Wszystkie cieszyły się w swoim czasie ogromną popularnością, autor do dziś określany jest jako twórca rodzinnego modelu literatury popularnej. "Kariera Nikodema Dyzmy" to najwybitniejsza powieść Dołęgi - Mostowicza. Z jej narodzinami wiąże się pewna legenda literacka. Pisarz, wówczas skromny dziennikarz, po opublikowaniu krytycznego artykułu o Józefie Piłsudskim został dotkliwie pobity przez oficerów Marszałka. Wtedy obmyślił niebanalną zemstę, postanowił napisać książkę, która skompromitowałaby ludzi władzy i istniejące układy towarzysko - polityczne, ujawniła mechanizm, który pozwala nieukom i głupkom zajmować lukratywne posady i dochodzić do wysokich godności w państwie. Zrodzona "z potrzeby chwili" powieść okazała się zaskakująco ponadczasowa, uniwersalna. "Dyzma to postać nieśmiertelna" - pisał branżowy "Ekran" po premierze serialu. Ma on nie tylko swoich poprzedników, ale również następców. Jest wszechobecny w każdym czasie i w każdym miejscu. Różną przybiera postać, ale jest. Uśmiecha się głupio, a otoczenie widzi w tym uśmiechu coś zagadkowego. Mówi głupstwa, a ludzie szukają w tym głębi. Prostak, a wielu stara się dostrzec w nim oryginała. Nikt nie krzyknie"król jest nagi", chyba że będzie to dziecko lub wariat, jak Żorż Ponimirski. Zawoła on"z was się śmieję", a nikt mu nie wierzy, bo nikt nie wierzy wariatom, a wielu czci głupków, hochsztaplerów i ćwierćinteligentów!" Telewizyjna ekranizacja Jana Rybkowskiego to"drugie podejście"reżysera do tej powieści; w 1956 r. zrealizował kinową wersję"Kariery Nikodema Dyzmy", z Adolfem Dymszą w roli tytułowej. W serialu postać karierowicza brawurowo zagrał Roman Wilhelmi, otrzymał zresztą za tę rolę"Złoty Ekran". Pochlebne recenzje zebrał również Jerzy Bończak jako Krzepicki, wiecznie ukryty za plecami szefa, a przecież nieodzowny dla takich jak Dyzma"panów prezesów". Postać szczególnie sugestywną i pełną wyrazu stworzył też Bronisław Pawlik jako świeżo upieczony ziemianin Kunicki, który ma kompleksy wobec starej arystokracji, ale jest przekonany, że za pieniądze można mieć i załatwić wszystko. Nagrodę indywidualną za montaż obrazu filmowego serialu otrzymała Wiesława Otocka na IV Festiwalu Polskiej Twórczości Telewizyjnej Olsztyn '80. Nikodem Dyzma, zredukowany urzędnik pocztowy z prowincjonalnego miasteczka, jak wielu bezrobotnych poszukuje pracy w Warszawie. Wymarzył sobie, że zostanie mandolinistą lub fordanserem, dlatego jak najcenniejszy rekwizyt przechowuje wytworny frak. Szczęśliwy traf otwiera przed nim nowe perspektywy. Znajduje na ulicy zaproszenie na raut rządowy i postanawia zaryzykować. Wyelegantowany idzie na bal, aby choć raz najeść się do syta. Podczas bankietu jeden z gości wytrąca mu z ręki talerz. Głodny i wściekły Dyzma robi mu głośną awanturę. Spodziewa się, że zostanie natychmiast wyrzucony na bruk. Tymczasem otrzymuje gratulacje i wyrazy uznania, między innymi od pułkownika Waredy i ministra rolnictwa Jaszuńskiego. Okazuje się, że zwymyślał dyrektora gabinetu premiera, niejakiego Terkowskiego, który ma wielu przeciwników politycznych. Nikodem Dyzma staje się bohaterem wieczoru, dygnitarze uznają go za jednego ze"swoich". Tak zaczyna się zawrotna kariera hochsztaplera. Dyzma bez namysłu korzysta z nęcącej ofertyKunickiego, przyjmuje posadę administratora w jego dobrach. Żegna się ze swymi gospodarzami z ulicy Krochmalnej, rozstaje się z Mańką, dziewczyną uliczną, której zaimponował grubym portfelem. Dziewczyna jest przekonana, że pieniądze pochodzą z napadu i po wykonaniu "mokrej roboty" jej przyjaciel musi na jakiś czas gdzieś się ukryć. 19:55 PACYFIK W OGNIU - ODC. 1/3 (WWII IN THE PACIFIC) Film dokumentalny, 49 min, Niemcy, 2015 Trzyczęściowa seria o wojnie na Pacyfiku. Przestawia niezwykłą historię wojny stoczonej na rozległych wodach oceanu, gdzie stosowano nowe formy walki, wykorzystywano myśliwce i bombowce. budowano dla nich pływające pasy startowe. 21:00 KGB: TARCZA I MIECZ - ODC. 2/3 (KGB - THE SWORD AND THE SHIELD) Film dokumentalny, 50 min, Niemcy, 2019 Reżyseria: Jamie Doran Rosja to największy kraj na Ziemi. Przez wielu niezrozumiany, w innych wzbudzający przerażenie. W XX wieku historia Rosji była także historią jej służb bezpieczeństwa wykorzystywanych przez państwo sowieckie do tłumienia wszelkich przejawów sprzeciwu wobec władzy. Z ich rąk ucierpiały miliony osób. Ich agenci mają na swoim koncie masowe egzekucje, tajne wojny, zamachy stanu, kradzież bomby atomowej z USA, hakowanie i otrucia. To najbardziej niebezpieczne służby bezpieczeństwa na świecie. Ale choć w dzisiejszej Rosji wiele się zmieniło, służby te są prawdopodobnie silniejsze niż kiedykolwiek. Stało się tak za sprawą podoficera operacyjnego KGB, który został prezydentem, Władimira Putina. Film dokumentalny wyreżyserowany i wyprodukowany przez zdobywcę czterech nagród Emmy, Jamie Dorana. To historia opowiadana przez weteranów KGB i ich ofiary. Odcinek drugi opowiada o okresie stalinowskim oraz o roli, jaką odegrał w nim Ławrientij Beria. 22:00 PO PRL-U - AFERA KARABINOWA Dysk./wywiad/debata, 25 min, Polska, 2020 Scenariusz: Grzegorz Sieczkowski, Paweł Krzemiński Zdjęcia: Marcin Krynicki, Michał Jarosiński, Witold Karaś, Adam Fręśko Wykonawcy: Beata Michniewicz (prowadzący) W tym odcinku Beata Michniewicz ze swoimi gośćmi, z Elizą Olczyk, dziennikarką i publicystką oraz z doktorem Andrzejem Anuszem, historykiem i publicystą, rozmawia o aferze karabinowej, czyli o aresztowaniu na początku lat 90. przez niemieckie służby specjalne przedstawicieli polskiego przemysłu zbrojeniowego i przekazaniu ich władzom USA. Sprawa ciągnęła się przez kilka lat, mogła mieć negatywny wpływ na wejście Polski w struktury aktu Północnoatlantyckiego. Polakom zarzucano chęć eksportu uzbrojenia do objętego embargiem Iraku. 22:35 O JEDEN MOST ZA DALEKO (A BRIDGE TOO FAR) Film wojenny, 168 min, USA, 1977 Reżyseria: Richard Attenborough Scenariusz: William Goldman Zdjęcia: Geoffrey Unsworth Muzyka: John Addison Aktorzy: Sean Connery, Gene Hackman, Robert Redford, Anthony Hopkins Film przedstawia przygotowania, przebieg i zakończenie operacji wojsk amerykańskich, brytyjskich i polskich pod kryptonimem Market Garden. Tytuł pochodzi od słów generała Browninga: "Myślę, że może planujemy o jeden most za daleko". Konsultantami wojskowymi przy produkcji filmu byli najważniejsi uczestnicy wydarzeń: generałowie Horrocks, Urquhart, Gavin i Frost oraz brygadier Vandeleur. 01:40 SENSACJE XX WIEKU - ŚMIERĆ MARSZAŁKA Kameralne i studyjne (widowisko), 48 min, Polska, 2002 Reżyseria: Wojciech Pacyna Scenariusz: Bogusław Wołoszański Zdjęcia: Adam Sikora Wykonawcy: Bogusław Wołoszański (prowadzący) Michaił Tuchaczewski był marszałkiem Zwiazku Radzieckiego, jednym z pierwszych pięciu awansowanych do najwyższego stopnia, wojskowego. Był bohaterem wojny domowej, wiceministrem spraw wojskowych i reformatorem Armii Czerwonej. Dlaczego więc Stalin kazał go aresztować i stracić? 02:35 BYŁO, NIE MINĘŁO - KRONIKA ZWIADOWCÓW HISTORII. - PRZESZŁOŚĆ TO JAK DZIŚ, TYLKO TROCHĘ DALEJ Magazyn, 22 min, Polska, 2019 Autor: Adam Sikorski Wykonawcy: Artur Kalicki 1. "Przeszłość to jak dziś, tylko trochę dalej". To zdumiewające, jak wydarzenia, odległe o dwie setki lat, mogą przekrzyczeć wiele innych, późniejszych zdarzeń, dopominających się o rangę i uwagę zdarzeń. Warunek jest jeden: społeczeństwa lokalne muszą zidentyfikować ich uczestników jako swoich. W Muszynce zwrot: "Nasi konfederaci" nikogo nie dziwi. To pamięć o konfederacji barskiej potrafi zgromadzić ludzi różnych pokoleń, spojonych tradycją. Od kilku lat regionaliści organizują tu majówki. Muszynka jest bowiem najlepiej zachowanym w Polsce obozem konfederatów. 2. Nowe tropy. Nasza kolejna opowieść zaczyna się na Mazowszu, w gminie Poświętne. Tu, na miejscowym cmentarzu, spoczęła załoga Karasia z 55. Eskadry Bombowej Lekkiej. Relacjonowaliśmy już poszukiwania wraku tego samolotu na polach wsi Grabie Nowe. Dziś uczestniczymy w uroczystości odsłonięcia tablicy, poświęconej lotnikom, którzy w tej katastrofie zginęli. 03:05 ENCYKLOPEDIA II WOJNY ŚWIATOWEJ - PETAIN Magazyn, 18 min, Polska, 1996 Scenariusz: Bogusław Wołoszański Wykonawcy: Bogusław Wołoszański (prowadzący) Odcinek przedstawia sylwetkę marszałka Philippe'a Petaina - bohatera I wojny światowej, który, gdy stanął na czele rządu Vichy, stał się symbolem kolaboracji z okupantem niemieckim. Obraz tworzą czarno - białe archiwalne materiały filmowe.