TVP Historia Poniedziałek, 01.02.2021 06:50 BYŁ TAKI DZIEŃ - 1 LUTEGO Felieton, 2 min, Polska, 2006 Autor: Janusz Weychert 1883 - Sienkiewicz napisał pierwsze słowa "Trylogii"; 1944 - zamach na Franza Kutscherę - kata Warszawy; 1972 - pierwszy kalkulator kieszonkowy; 1978 - likwidacja zespołu filmowego "Pryzmat"; 07:20 DROGI WOLNOŚCI - ODC. 2 - NIEŚMIERTELNIK Serial historyczny, obyczajowy, 52 min, Polska, 2018 Reżyseria: Maciej Migas Scenariusz: Hanna Probulska - Dzisiów, Stanisław Krzemiński, Joanna Wojdowicz Aktorzy: Paulina Gałązka, Katarzyna Zawadzka, Julia Rosnowska, Adam Cywka, Izabela Kuna Kraków pod zaborem austro - węgierskim, tuż przed świętami Bożego Narodzenia 1917 r. Ostatni rok Wielkiej Wojny. Kiedy mężczyźni walczą o nowy, wspaniały świat, kobiety pozostawione w domach biorą sprawy w swoje ręce. Firma Ignacego Biernackiego "Panorama" ma pójść pod młotek, mimo nieobecności właściciela. Trzy siostry Biernackie chcą uratować to, co najcenniejsze. Ukrywają też wiadomość o bankructwie ojca, żeby tylko święta były spokojne. Ale Wigilia na Sławkowskiej i tak upływa w ponurej atmosferze. Wojciechowa opłakuje śmierć Jerzyka, a sparaliżowana po ataku apopleksji babka Emilia na wspomnienie swojego syna demonstracyjnie zmienia temat. Wbrew wszystkiemu, siostry wpadają na pomysł założenia gazety. W pierwszy dzień Bożego Narodzenia losy rodziny Biernackich krzyżują się z losami Ludwiga Grasnicka, lotnika austriackiego. Jedno spotkanie między Ludwigiem i Lalą wywraca ich dotychczasowe życie do góry nogami. 08:55 HISTORIA POLSKI - UCIECZKI PRZEZ DRUTY - PODZIEMNY SCHRON Dokument fabularyzowany, 38 min, Polska, 2017 Reżyseria: Andrzej Celiński Scenariusz: Andrzej Celiński Aktorzy: Paweł Kumięga, Miłosz Pietruski, Paweł Sanakiewicz, Ryszard Starosta, Przemysław Puchała, Jan Kochanowski, Jakub Giel, Mikołaj Dróżdż, Błażej Wójcik, Jan Nosal, Tomasz Tywoniuk, Wojciech Masacz, Przemysław Pankowski, Grzegorz Grecas, Zbigniew Kozłowski Ucieczka z Auschwitz. Akt szalenczej brawury i wyrafinowanej kalkulacji w sytuacji skrajnego wyczerpania sił fizycznych i duchowych. Czym jest spiskowanie i działanie w warunkach totalnego ubezwłasnowolnienia, wszechobecnej inwigilacji i zagrożenia torturami? Zaczyna się od dylematu moralnego dotyczącego losu współwięźniów, ktorzy w ramach zbiorowej odpowiedzialności mogą zostać zabici w odwecie, rozwija się poprzez nieprawdopodobne zbiegi okoliczności, które o mały włos nie kończą się wpadką i śmiercią uciekinierów, kończy na przełamywaniu własnej słabości, strachu i pokonywaniu ogromnym kosztem kolejnych przeszkód w drodze do wolności. Walka z samym sobą, jako fundament sensacyjnej akcji, to główny motyw fabularyzowanego dokumentu w konwencji wojennego thrillera z refleksją historyczną w tle. Film opisuje ucieczkę grupy Józefa Papugi, która odbyła się w trzech nieprzewidzianych przez uciekinierów etapach. Podstępy, fortele, wybiegi i pomysły grupy zdecydowanych na wszystko desperatów. Grupa uciekinierów rozpracowała wywiadowczo system obozowych zabezpieczeń i uniknęła pościgu. To wygrany pojedynek między konspiratorami i obozowym gestapo. Wątek sensacyjny, uzupełniony przez ideowy i historyczny rysunek tła ucieczki. Zawarty w rzeczowych komentarzach historyka, dr. Piotra M. A. Cywińskiego - dyrektora Państwowego Muzeum Auschwitz - Birkenau, który przedstawia wydarzenia na tle dziejów II wojny światowej. Obraz sytuacji granicznej, tak jak definiował ją Karl Jaspers, w sytuacji, gdzie miarą człowieczeństwa staje się wybór wolności i związanego z tym wyborem ryzyka smierci. Zaakcentowanie roli czynników psychologicznych - woli oporu, inteligencji, buntu przeciw złu i hartu ducha, jako najważniejszych czynnikow decydujących o przeżyciu w obozie koncentracyjnym i powodzeniu ucieczki. 09:40 "SENSACJE XX WIEKU" - STRAŻNICY SKARBÓW (STRAŻNICY SKARBÓW) Dokument fabularyzowany, 44 min, Polska/Wielka Brytania, 2015 Reżyseria: Robert Wichrowski Scenariusz: Bogusław Wołszański Zdjęcia: Waldemar Szmidt Aktorzy: Jerzy Bończak, Adam Woronowicz, Mateusz Jordan Młodzianowski, Mariusz Jakus, Kazimierz Mazur To niezwykła historia, która do dziś rozpala emocje wśród historyków, poszukiwaczy skarbów i mieszkańców Dolnego Śląska. Skrzynie pełne złota, które Niemcy planowali wywieźć z zagrożonego oblężeniem Armii Czerwonej Wrocławia, ostatecznie trafiły w nieznane dotąd miejsce. O tym gdzie złoto zostało ukryte, nie wie nikt, ale punktem wyjścia do rozwikłania tej tajemnicy są trzy postaci. Generał Reinhard Gehlen, który przez trzy lata kierował oddziałem niemieckiego wywiadu wojskowego na ZSRR, a po wojnie budował wywiad RFN. SS - Sturmbannführer Otto Skorzeny - dowódca specjalnego oddziału komandosów, nazywany najgroźniejszym człowiekiem w Europie. Uważa się, że po wojnie dowodził tajną organizacją byłych esesmanów. Herbert Klose, prawdopodobnie policjant z Prezydium Policji we Wrocławiu, człowiek, który mógł znać miejsce ukrycia największego skarbu XX wieku. Po wojnie pozostał w Polsce, ukrywając się pod fałszywymi dokumentami nieopodal Wrocławia. Na co dzień pracował jako weterynarz, ale jego głównym zadaniem miało być strzeżenie ukrytego skarbu. Na jego trop wpadł UB, ale podczas przesłuchania nie zdradził on tajemnicy. To, co łączyło wysokiej rangi oficerów SS oraz ich udział w rabunku i ukryciu złota jest jedną z niewyjaśnionych i najbardziej strzeżonych tajemnic XX wieku. W tym odcinku serii Sensacje XX wieku w główne role wcielą się m.in. Adam Woronowicz i Jerzy Bończak. 12:20 CZAS HONORU - ODC. 21 "GRUPA RAINERA" S. II Serial wojenny, 45 min, Polska, 2009 Reżyseria: Michał Kwieciński, Michał Rosa, Grzegorz Kuczeriszka Scenariusz: Ewa Wencel, Jarosław Sokół Aktorzy: Ewa Wencel, Katarzyna Gniewkowska, Krzysztof Stelmaszyk, Maciej Zakościelny, Jakub Wesołowski, Jan Wieczorkowski, Antoni Pawlicki Grażyna pomaga Wandzie wydostać się z izolatki. Janek szuka kryjówki dla Leny, z pomocą Sitka postanawia ukryć narzeczoną w piwnicy jego kamienicy. Margaret ostrzega Michała, że Niemcy pytali już o niego w odlewni. Ruda zajmuje się obserwacją domu, gdzie zainstalowano radiostację. Rappke wypuszcza na miasto grupę agentów. Jeden z nich trafia do szpitala Marii, inny na Kercelak, gdzie ma handlować dokumentami. Danka przekazuje Margaret zgłoszenie Heleny do pracy w konspiracji. W lokalu Woźniaka goście podejrzewani o kontakt z podziemiem kierowani są do stolika z zainstalowanym podsłuchem. Kamil wtajemnicza w sprawy radiostacji nowego telegrafistę, Stefana. Władek zaprasza Rudą, Kamila i Stefana do restauracji. Woźniak poznaje Władka, dzwoni z informacją do gestapo. Halbe mówi Michałowi, że widział go z kochanką. W zamian za dyskrecję oczekuje zaaranżowania spotkania z Celiną. 13:15 15:10 DO YUMY (3:10 TO YUMA) Western, 88 min, USA 1957 Reżyseria: Delmer Daves Scenariusz na podstawie opowiadania Elmore'a Leonarda: HalstedWelles Aktorzy: Glenn Ford, Van Heflin, Felicia Farr, Leora Dana, HenryJones, Richard Jaeckel, Robert Emhardt, Sheridan Comerate, George Mitchell i inni Ambitny "western psychologiczny", wymieniany wśród najlepszych, jakie powstały w latach 50. i jeden z ciekawszych w historii tego gatunku. Do legendy przeszła także piosenka z tego filmu autorstwa Neda Washingtona i George'a Duninga w wykonaniu Frankiego Laine'a. Porównywane często do Oscarowego "W samo południe" Freda Zinnemanna dzieło Delmera Davesa odwołuje się do podobnego schematu fabularnego: samotny przedstawiciel prawa musi stawić czoło kowbojskiej bandzie, której szefa ma dostarczyć do więzienia stanowego w innym mieście. Ale Daves, uchodzący raczej za wroga mitologii westernu, pozwolił sobie na idące znacznie dalej niż w tamtym westernie urealnienie postaci. O ile szeryf Bill Kane z filmu Zinnemanna kierował się honorem i troską o spokój swego miasteczka, o tyle bohater Davesa, ubogi farmer Dan Evans, nie świadczy swych usług bezinteresownie. Gdy grupie łowców głów udaje się schwytać groźnego rewolwerowca Bena Wade'a, Dan Evans i miejscowy pijaczek Alex Potter podejmują się eskortowania go aż do więzienia w Yumie. Dan wie, że dostanie za to 200 dolarów, które są mu potrzebne do zbudowania urządzenia nawadniającego pole. Gdyby miał takie urządzenie, lub gdyby ktoś w miasteczku pożyczył mu pieniądze, o co bezskutecznie prosi wszystkich dookoła, nigdy by się nie zdecydował na tak niebezpieczny krok. Jednak studnia to dla jego rodziny sprawa życia lub śmierci, gdyż w okolicy od trzech lat nie spadła kropla deszczu. Potter i Evans zabierają najpierw Wade'a do miasteczka Contention City, gdzie znajduje się stacja kolejowa. Ale pociąg przyjeżdża tam raz dziennie i godziny dzielące ich od wyznaczonej "rozkładem" 15.10 obaj konwojenci mają spędzić w hotelowym pokoju, pilnując więźnia. Banda Wade'a szybko odkrywa miejsce pobytu swego przywódcy i postanawia go odbić. Rewolwerowcy zabijają Pottera i otaczają hotel. 14:55 HETMAN Film animowany, 12 min, Polska, 2020 Reżyseria: Krzysztof Czeczot Scenariusz: Krzysztof Czeczot, Wojciech Kalwata Wykonawcy: Danuta Stenka Film animowany "Hetman", w reżyserii Krzysztofa Czeczota upamiętnia, obchodzoną w 2020 roku, 400. rocznicę śmierci hetmana Stanisława Żołkiewskiego. Wojennemu kunsztowi i sprytowi hetmana Stanisława Żółkiewskiego zawdzięczamy m.in. zwycięstwo w bitwie pod Kłuszynem w 1610 roku. Gdy Żółkiewski zginął w potyczce z Turkami i Tatarami pod Cecorą w roku 1620, na jego nagrobku, który stanął w prezbiterium kolegiaty św. Wawrzyńca, wykuto symboliczny cytat z Eneidy: Exoriare aliquis nostris ex ossibus ultor (Powstanie kiedyś z kości naszych mściciel), który później odnoszono do słynnego prawnuka hetmana, króla Jana III z rodu Sobieskich. 17:45 HISTORIA POLSKI - PRZEŁAMAĆ BARIERĘ STRACHU. BISKUP IGNACY TOKARCZUK Film dokumentalny, 54 min, Polska, 2020 Reżyseria: Maciej Wojciechowski, Tadeusz Arciuch Scenariusz: Maciej Wojciechowski Zdjęcia: Maciej Wojciechowski, Grzegorz Liwiński, Marcin Parol, Jakub Pączek Arcybiskup Przemyski ks. Ignacy Tokarczuk to postać absolutnie niezwykła. Nazywany ostatnim polskim kresowym biskupem wsławił się swoją bezkompromisową walką z komunizmem oraz walką z ingerencją komunistycznego państwa w działalność Kościoła. Sam jako dziecko Kresów był wychowany w atmosferze sienkiewiczowskiego patriotyzmu niedaleko Zbaraża. W 1942 roku wyświęcony na kapłana we Lwowie. Jego pierwszą placówką duszpasterską była parafia Złotniki, następnie parafia św. Marii Magdaleny we Lwowie. W czasie wojny niósł pomoc Żydom, a jako Polak i katolicki kapłan był zajadle zwalczany przez UPA, która wydała na niego wyrok śmierci. Cudem uratował się z ludobójstwa zgotowanego przez ukraińskich nacjonalistów spod znaku UPA. Ks. Arcybiskup Ignacy Tokarczuk pozostał Kresom wierny do końca życia, ponieważ diecezja przemyska, w której osiadł po wojnie, była częścią przedwojennej archidiecezji lwowskiej. Ks. Arcybiskup Ignacy Tokarczuk po roku 1945 nie miał złudzeń co do intencji komunistycznej władzy. Wobec dramatycznego braku kościołów w parafiach jego archidiecezji postanowił wziąć sprawy w swoje ręce. Z jego inicjatywy powstało ponad 400 nowych kościołów - większość własnym sumptem wiernych i wbrew oporom, zakazom i szykanom władz. Ks. Abp. Ignacy Tokarczuk szybko stał się solą w oku komunistów. PRL - owskie służby specjalne starały się złamać księdza biskupa swoimi metodami, ale pozostał nieugięty. Także PRL - owska dyplomacja próbowała spacyfikować niepokornego biskupa poprzez naciski na Watykan. Wszystko na nic, pozostał nieugięty, przygotowany duchowo na najgorsze represje łącznie z ofiarą swojego życia. Dzięki swojej niezwykłej determinacji i głębokiej wierze ostatecznie zwyciężył. Film prezentuje kresowe korzenie arcybiskupa, jego nieugiętą wolę pracy duszpasterskiej oraz walkę z aparatem represji i służbami specjalnymi PRL - u skierowanymi do pacyfikacji niepokornego duszpasterza. Tytuł filmu "Przełamać barierę strachu" jest cytatem z jego wypowiedzi. 18:50 DROGI WOLNOŚCI - ODC. 3 - HERBATA Z CUKREM Serial historyczny, obyczajowy, Film fabularny telewizyjny, 52 min, Polska, 2018 Reżyseria: Maciej Migas Scenariusz: Hanna Probulska - Dzisiów, Stanisław Krzemiński, Joanna Wojdowicz Aktorzy: Paulina Gałązka, Katarzyna Zawadzka, Julia Rosnowska, Adam Cywka, Izabela Kuna ODCINEK 3. HERBATA Z CUKREM Koniec października 1918 roku. Na starym strychu krakowskiej kamienicy działa już redakcja tygodnika Iskra. Jego redaktor naczelna, Alina, wystaje na korytarzach magistratu, próbując znaleźć dojście do posła Wincentego Witosa, przewodniczącego Komisji Likwidacyjnej. Początki nie są dla niej łatwe, a rozdawany próbny numer nie znajduje wielu zwolenników. Na Alinę zwraca jednak uwagę korespondent Rudolf Katzner, mający słabość do młodych kobiet parających się piórem. Gazeta od początku boryka się z wieloma kłopotami. Właściciel papierni, Karol Doster, z dnia na dzień zrywa zamówienie. Nowe kobiece pismo jest też nie w smak wydawcy Ilustrowanego Kuriera Codziennego, Henrykowi Dembińskiemu. Jakby tego było mało, znika najmłodsza z sióstr, Lala. Gdy wydaje się, że katastrofa jest bliska, Kraków jako jedno z pierwszych miast wyzwala się spod władzy zaborcy. Przychodzi też nieoczekiwana pomoc. 11 listopada ukazuje się pierwszy numer Iskry. 22:00 SPÓR O HISTORIĘ - LUDOBÓJSTWO POLAKÓW: 1937 - 1938 Dysk./wywiad/debata, 31 min, Polska, 2020 Scenariusz: Elżbieta Szumiec - Zielińska Wykonawcy: Tomasz Muller (prowadzący) Ludobójstwo Polaków w Związku Sowieckim w latach 1937 - 1938 zostało przeprowadzone w ramach tak zwanej "Operacji polskiej" NKWD. Była ona wymierzona we wszystkich Polaków, mieszkających w Związku Sowieckim. Podstawę prawną do jej wykonania stanowił rozkaz nr 00485 z 11 sierpnia 1937 roku, wydany przez ludowego komisarza spraw wewnętrznych ZSRR, Nikołaja Jeżowa. Polaków oskarżano o działalność szpiegowską na rzecz Polski i przynależność do Polskiej Organizacji Wojskowej. Z ujawnionych dotąd dokumentów wynika, że w ramach operacji aresztowano około 150 tysięcy osób, spośród których co najmniej 111 tys. skazano na karę śmierci. Blisko 30 tys. Polaków zesłano do łagrów. Według dotychczasowych danych na Ukrainie, gdzie znajdowało się największe skupisko ludności polskiej w ZSRR, osądzono 55 928 Polaków, z których 47 327 zamordowano. Liczba ofiar na pewno była większa - na przykład brak dotąd danych z terenów Białorusi. Dodatkowo, represjom na podstawie rozkazu nr 00486 z 15 sierpnia 1937 roku, poddano także żony i dzieci skazanych zdrajców ojczyzny. Goście: prof. Nikołaj Iwanow, dr Tomasz Sommer, dr Stanisław Królak. 22:40 SKRYBOWIE STAROŻYTNEGO EGIPTU (SCRIBES OF ANCIENT EGYPT) Film dokumentalny, 52 min, Francja, 2013 Reżyseria: Arturo Mio Grafika starożytnego Egiptu jest nam znana, bo niezwykle często była w użyciu. Znaki graficzne odnajdujemy na sarkofagach, zwojach papirusu, ścianach grobowców i innych budynkach. Są świadectwem trwałego upodobania do sztuki konturu i pozwalają nam zrozumieć tę starożytną cywilizację jak żadną inną. Postać, o której wiemy mniej, to sam artysta, pisarz. To on był autorem tych wyobrażeń; tym, który jednym pociągnięciem pędzla, zrodził całą sztukę Egiptu. Ściśle respektował zasady i precyzyjne kody, a jego umiejętności pożądane były u przedstawicieli tej profesji w niezmienionej formie przez ponad trzy tysiące lat. Szkicował ludzi, znaki, rośliny, zwierzęta i figury geometryczne jako pisarz, naukowiec, socjolog lub artysta tamtych czasów. Z filmu widzowie dowiedzą się, kim naprawdę byli skrybowie i jaka była ich pozycja w społeczeństwie faraonów. Od Sakkary po Dolinę Królów i bogate zbiory muzeów europejskich zbadane zostaną najpiękniejsze dzieła, a także tajemnice ich stworzenia. 00:40 "SENSACJE XX WIEKU" - STRAŻNICY SKARBÓW (STRAŻNICY SKARBÓW) Dokument fabularyzowany, 44 min, Polska/Wielka Brytania, 2015 Reżyseria: Robert Wichrowski Scenariusz: Bogusław Wołszański Zdjęcia: Waldemar Szmidt Aktorzy: Jerzy Bończak, Adam Woronowicz, Mateusz Jordan Młodzianowski, Mariusz Jakus, Kazimierz Mazur To niezwykła historia, która do dziś rozpala emocje wśród historyków, poszukiwaczy skarbów i mieszkańców Dolnego Śląska. Skrzynie pełne złota, które Niemcy planowali wywieźć z zagrożonego oblężeniem Armii Czerwonej Wrocławia, ostatecznie trafiły w nieznane dotąd miejsce. O tym gdzie złoto zostało ukryte, nie wie nikt, ale punktem wyjścia do rozwikłania tej tajemnicy są trzy postaci. Generał Reinhard Gehlen, który przez trzy lata kierował oddziałem niemieckiego wywiadu wojskowego na ZSRR, a po wojnie budował wywiad RFN. SS - Sturmbannführer Otto Skorzeny - dowódca specjalnego oddziału komandosów, nazywany najgroźniejszym człowiekiem w Europie. Uważa się, że po wojnie dowodził tajną organizacją byłych esesmanów. Herbert Klose, prawdopodobnie policjant z Prezydium Policji we Wrocławiu, człowiek, który mógł znać miejsce ukrycia największego skarbu XX wieku. Po wojnie pozostał w Polsce, ukrywając się pod fałszywymi dokumentami nieopodal Wrocławia. Na co dzień pracował jako weterynarz, ale jego głównym zadaniem miało być strzeżenie ukrytego skarbu. Na jego trop wpadł UB, ale podczas przesłuchania nie zdradził on tajemnicy. To, co łączyło wysokiej rangi oficerów SS oraz ich udział w rabunku i ukryciu złota jest jedną z niewyjaśnionych i najbardziej strzeżonych tajemnic XX wieku. W tym odcinku serii Sensacje XX wieku w główne role wcielą się m.in. Adam Woronowicz i Jerzy Bończak. 02:10 ENCYKLOPEDIA II WOJNY ŚWIATOWEJ - CHURCHILL Magazyn, 19 min, Polska, 1995 Scenariusz: Bogusław Wołoszański, Maciej Zakrocki Zdjęcia: Zbigniew Maziarz Wykonawcy: Bogusław Wołoszański (prowadzący) Cykliczna audycja popularyzująca wiedzę o historii II wojny światowej. Odcinek poświęcony polityce Wielkiej Brytanii w pierwszej fazie wojny. Obraz tworzą czarno - białe archiwalne materiały filmowe.