TVP Historia Sobota, 02.04.2022 Zmiany z dnia 23.03.2022 w stosunku do raportu z dnia 09.03.2022 (dodano pozycję programową) 10:40 EPITAFIA KATYŃSKIE - EPITAFIA KATYŃSKIE. MIECZYSŁAW SMORAWIŃSKI Film dokumentalny, 3 min, Polska, 2010 Scenariusz: Piotr Weychert, Paulina Brzezińska, Maciej Dancewicz, Paweł Pawlicki, Marek Drążewski Muzyka: Monika Cybulska Mieczysław Makary Smorawiński (ur. 25 grudnia 1893 r. w Kaliszu, zm. prawdopodobnie 9 kwietnia 1940 r. w Katyniu) generał brygady Wojska Polskiego, ofiara zbrodni katyńskiej. 17 września 1939 r. , po agresji ZSRR na Polskę i wkroczeniu wojsk Armii Czerwonej do wschodniej Polski, zakazał podległym mu oddziałom atakowania żołnierzy Armii Czerwonej, a także podjął decyzję o demobilizacji szeregowych i podoficerów, a pozostałym doradzał przebijanie się do Rumunii i na Węgry (we wrześniu 1939 r. jego adiutantem był por. Stanisław Kretkowski). Po dotarciu Armii Czerwonej do Włodzimierza Wołyńskiego rozpoczął z nimi pertraktację, a 20 września 1939 r. zgodnie z porozumieniem miał udać się z podległymi oddziałami w kierunku Bugu, lecz po wyruszeniu kolumna została zatrzymana, a następnie ogłoszono, że od tego momentu są jeńcami wojennymi. Gen. Smorawiński przebywał w kilku obozach jenieckich, ostatecznie pod koniec 1939 r. umieszczony w obozie w Kozielsku. (dodano pozycję programową) 13:50 KUCHNIA DWUDZIESTOLECIA - ODC. 19 KAWIARNIA LITERACKA. FENOMEN NIEISTNIEJĄCY. Magazyn, 25 min, Polska, 2022 Reżyseria: Jerzy Grabowski, Jerzy Grabowski, Jerzy Grabowski Scenariusz: Łukasz Modelski, Łukasz Modelski, Łukasz Modelski Zdjęcia: Maciej Brola, Maciej Brola, Maciej Brola Wykonawcy: Łukasz Modelski (prowadzący) Kawiarnie literackie przedwojennej Polski to osobny i doskonale opracowany temat. Specyficzne obyczaje, specyficzne menu i mnóstwo anegdot. Jednak dopiero w dwudziestoleciu międzywojennym bywalcy Małej Ziemiańskiej, Picadora, Kresów, IPS-u, SiM - u czy Zodiaku zrezygnowali z napojów "wprost od krowy", przerzucając się na te z wypalanych ziaren. Konsumpcji towarzyszyły nierzadko emocje natury artystycznej. Ten odcinek będzie poświęcony gustom kulinarnym poetów i pisarzy dwudziestolecia wojennego, m.in. Julana Tuwima, Kazimierza Przerwy - Tetmajera, Antoniego Słonimskiego, Jana Lechonia, Kazimierza Wierzyńskiego czy Jarosława Iwaszkiewicza, Którzy staną się przewodnikami po kultowych i mniej znanych kawiarniach oraz restauracjach międzywojnia. Z nimi poznamy m.in. smak pączków na leguminę i kilku skandali towarzyskich. Łukasz Modelski, redaktor, historyk sztuki i kultury średniowiecza, autor książek o historii kuchni, uczestnik inicjatyw kulinarnych związanych z próbami ustalenia kanonu polskiej kuchni, znany widzom TVP Historia z cykli "Kuchnia Jagiellonów", "Kuchnia Żydów polskich" i "W kotle historii" tym razem proponuje smakowitą wyprawę znaczoną najważniejszymi historycznymi datami i kulturowym obrazem dwudziestolecia międzywojennego. Niezwykłego okresu w historii, kiedy po 123 latach niewoli kształtowała się polska państwowość, powstawały wielkie inwestycje, łączyły się ziemie podzielone kulturowo, ekonomicznie, politycznie przez zaborców. W wyniszczonej w czasie I wojny światowej Europie i Polsce kulinarne pomysły łączyły niedostatek z tradycją, rzeczywistość z marzeniami. Smaki, które wówczas powstały dla nas do dziś są smakami rodzinnego domu. (zmodyfikowano opis: Omówienie) 16:10 MARZYCIELE - JÓZEF MACKIEWICZ Dysk./wywiad/debata, 20 min, Polska, 2021 Reżyseria: Sylwester Szefer Scenariusz: Sylwester Szefer Zdjęcia: Wojciech Kursa Muzyka: Marcin Gałażyn Wykonawcy: Piotr Legutko (prowadzący), Paweł Nowakowski Kolejnym bohaterem programu z cyklu "Marzyciele" jest Józef Mackiewicz, pisarz i publicysta. Przed wojną redaktor wileńskiego dziennika Słowo. W maju 1943 roku na zaproszenie niemieckie i za zgodą polskich władz podziemnych udał się do Katynia jako obserwator ekshumacji zamordowanych przez Sowietów polskich oficerów. Autor książki "Zbrodnia katyńska w świetle dokumentów" z przedmową gen. Władysława Andersa (1948). (dodano pozycję programową) 16:30 EPITAFIA KATYŃSKIE - EPITAFIA KATYŃSKIE. KS. JAN LEON ZIÓŁKOWSKI Film dokumentalny, 3 min, Polska, 2010 Scenariusz: Paweł Pawlicki, Paulina Brzezińska, Piotr Weychert, Maciej Dancewicz, Marek Drążewski Muzyka: Monika Cybulska Ks. Jan Leon Ziółkowski. Urodził się w rodzinie włościańskiej jako syn Jana i Marii, z domu Jarotek. Został ochrzczony w kościele parafii św. Bartłomieja Apostoła w Łapanowie. W marcu 1940 r. był spowiednikiem setek jeńców w czasie świąt wielkanocnych. Podczas trwających wywózek z obozu, w niedzielę 7 kwietnia 1940 r. został wywołany do transportu, po czym odbyło się ostatnie tajne nabożeństwo dla jeńców, o czym wspomniał w ocalałym pamiętniku ppor. Dobiesław Jakubowicz. Tego samego dnia ksiądz Ziółkowski został zabrany z grupą jeńców (byli wśród nich generałowie Mieczysław Smorawiński, Bronisław Bohaterewicz i Henryk Minkiewicz oraz ok. 120 oficerów wyższych) do Katynia i prawdopodobnie 9 kwietnia 1940 r. (w tym samym transporcie był m.in. Adam Solski, który prowadził pamiętnik z ostatnim wpisem tego dnia, relacjonującym przewiezienie do lasu i rewizję) jako jeniec 1801 rozstrzelany przez funkcjonariuszy Obwodowego Zarządu NKWD w Smoleńsku oraz pracowników NKWD przybyłych z Moskwy na mocy decyzji Biura Politycznego KC WKP(b) z 5 marca 1940 r. Jest pochowany na terenie obecnego Polskiego Cmentarza Wojennego w Katyniu, gdzie w 1943 r. jego ciało zostało zidentyfikowane w toku ekshumacji prowadzonych przez Niemców pod numerem 487. Przed egzekucją został prawdopodobnie zmasakrowany przez oprawców. Dokonująca w 1943 r. obdukcji komisja sądowo - lekarska wskazała na bestialski sposób pozbawienia życia księdza Ziółkowskiego. (zmodyfikowano opis: Omówienie) 17:35 SPÓR O HISTORIĘ - BISKUPI WOBEC ROZBIORÓW POLSKI Dysk./wywiad/debata, 30 min, Polska, 2022 Scenariusz: Elżbieta Szumiec - Zielińska Wykonawcy: Tomasz Muller (prowadzący) W czasach zaborów Kościół katolicki był instytucją wzmacniająca polską tożsamość narodową. Dawał nadzieję na przetrwanie czasu niewoli. Jakie stanowisko zajął Episkopat Polski, kiedy Rosja, Prusy i Austria dokonywały kolejnych rozbiorów Rzeczypospolitej? Jak jej upadek przyjęła Stolica Apostolska? Stanowisko Episkopatu Polski wobec upadku państwa w czasach saskich. Czy podejmował próby ratunku Rzeczypospolitej? Biskupi w okresach ostatnich bezkrólewi. Czy mieli program naprawy Rzeczypospolitej? Episkopat i Stolica Apostolska wobec Stanisława Augusta Poniatowskiego. Relacje Rzeczpospolitej i Stolicy Apostolskiej pod koniec XVII i w XVIII wieku. Do czego dążył Rzym? Czy zrobił cokolwiek, aby uratować Polskę? Jak oceniany był prymas Michał Jerzy Poniatowski, brat króla? Czy prymas Poniatowski postawił na Rosję? Co dzieje się z Kościołem w Polsce w momencie I rozbioru? Jakie stanowisko zajęli biskupi? Jak reaguje Watykan? Kto ze strony polskiego Kościoła podpisuje traktaty rozbiorowe? Stanowisko biskupów wobec reform wprowadzanych w okresie Sejmu Wielkiego. Jakie biskupi polscy zajęli wobec Konstytucji 3 maja? A jakie Rzym? Stanowisko Episkopatu/biskupów wobec Konfederacji Barskiej i Insurekcji Kościuszkowskiej. W jakich okolicznościach prymas zakończył życie? Przed pałacem prymasowskim ustawiono szubienicę; śmierć 12 VIII 1794 r. miała rzekomo nastąpić w wyniku samobójstwa. Rozpowiadano, że król przesłał bratu truciznę. Według innej wersji uczynił to Kościuszko. III rozbiór Rzeczypospolitej - dlaczego tak wielu biskupów chętnie na niego przystało? Goście: o. dr hab. Paweł Zając, Uniwersytet Adama Mickiewicza w Poznaniu i dr Jacek Kordel, Uniwersytet Warszawski. (dodano pozycję programową) 19:00 GIGANCI HISTORII - POWSTANIE STYCZNIOWE Teleturniej, 45 min, Polska, 2022 Reżyseria: Tomasz Motyl Scenariusz: Mikołaj Korzyński Wykonawcy: Maciej Kurzajewski (prowadzący) Nie było większej manifestacji woli Polaków dla odzyskania niepodległości niż Powstanie Styczniowe. Chociaż z dwustu tysięcy rodaków wcielonych do rosyjskiej armii po Powstaniu Listopadowym, do domu wrócił zaledwie co dziesiąty, to mobilizacja do walki była ogromna. Bo i nadzieja była wielka. Rosja była osłabiona po przegranej na Krymie z Francuzami, Brytyjczykami i Turkami. Do walki stanęło trzysta pięćdziesiąt tysięcy powstańców. Przez półtora roku walczyli z Rosjanami, licząc na poparcie państw zachodnich. Zginęły dziesiątki tysięcy, w walce lub straconych przez zaborcę, około czterdziestu tysięcy zesłano na Syberię, powszechne były konfiskaty mienia i intensywna rusyfikacja. Jednak walka powstańców wpłynęła na postawy niepodległościowe kolejnych pokoleń, które doczekały wolnej Polski. Zryw przegrany, okupiony tysiącami ofiar, który po latach stał się mitem i inspiracją dla kolejnych pokoleń. Miało w sobie nieznaną wielkość - twierdził Józef Piłsudski. Powstanie styczniowe to temat tego odcinka "Gigantów historii".