TVP Historia Wtorek, 13.04.2021 06:50 BYŁ TAKI DZIEŃ - 13 KWIETNIA Felieton, 2 min, Polska, 2006 Autor: Janusz Weychert 1943 - Niemcy ujawnili swoją wcześniejszą wiedzę na temat Katynia; 1957 - powrót ołtarza Wita Stwosza do kościoła Mariackiego; 1986 - Jan Paweł II w synagodze; 07:20 NAJDŁUŻSZA WOJNA NOWOCZESNEJ EUROPY - ODC. 5 FILOLOG I GWOŹDZIE Serial historyczny, 64 min, Polska 1981 Reżyseria: Jerzy Sztwiertnia Scenariusz: Andrzej Twerdochlib Zdjęcia: Andrzej Ramlau Muzyka: Adam Sławiński Aktorzy: Krzysztof Kolberger, Henryk Machalica, Kazimierz Kaczor, Piotr Garlicki, Mariusz Benoit, Andrzej Seweryn, Piotr Garlicki, Marek Siudym, Joanna Sobieska, Beata Tyszkiewicz, Anna Nehrebecka, Joanna Żółkowska i inni Rok 1848 - Wiosna Ludów. Na fali patriotycznych zrywów powstaje w Poznaniu Polski Komitet Narodowy. Naczelnym wodzem oddziałów powstańczych zostaje mianowany Ludwik Mierosławski. Franke, pruski policjant, ucieka z Poznania i szuka pomocy u swego kuzyna, Janka Frankowskiego. Powstanie jednak upada. Na terenie Poznańskiego coraz większą popularność zyskuje młody naukowiec, Hipolit Cegielski. Widząc, że zrywy zbrojne nie doprowadzą do wyzwolenia kraju, staje się on rzecznikiem idei, że dla Polaków jedyną drogą ratunku jest rzetelna praca. Orędownikiem tego programu był Karol Marcinkowski - za jego namową Cegielski otworzył sklep z materiałami żelaznymi. 08:55 HISTORIA POLSKI - POŚWIĘCAJĄC ŻYCIE PRAWDZIE Film dokumentalny, 41 min, Polska, 2014 Reżyseria: Bogdan Czermiński Scenariusz: Grażyna Czermińska Zdjęcia: Bogdan Czermiński Wykonawcy: Józef Szopiński Film dokumentalny o tragicznej historii 12 lekarzy, specjalistów i ekspertów z dziedziny medycyny sądowej, którzy znaleźli się w składzie powołanej przez Niemców Międzynarodowej Komisji Lekarskiej do zbadania mordu w Katyniu. Członkowie komisji pochodzili z krajów zależnych od Rzeszy: Belgii, Bułgarii, Danii, Protektoratu Czech i Moraw, Rumunii, Słowacji, Węgier i Finlandii oraz z neutralnej Szwajcarii. W kwietniu 1943 roku mieli osobiście dokonać sekcji zwłok zamordowanych w Katyniu polskich oficerów i ustalić dokładny czas popełnienia zbrodni. Wszyscy złożyli podpisy pod dokumentem obwiniającym ZSRR o dokonanie tej zbrodni. Po wojnie, mimo gróźb, szykan i oskarżeń o kolaborację z nazistami, większość członków Komisji nie wyparła się swoich oświadczeń. Tylko dwóch, profesor Hajek z Czech i profesor Markow z Bułgarii pod groźbą kary śmierci zostało zmuszonych przez władze komunistyczne do odwołania swoich podpisów. Dla pozostałej dziesiątki ta decyzja miała dramatyczny wpływ na losy ich samych lub ich rodzin; tajemnicze zgony i morderstwa, więzienie, konieczność emigracji, naciski własnych rządów na nieujawnianie prawdy o zbrodni katyńskiej. Skąd wzięła się u nich tak silna determinacja i upór w dążeniu do ujawnienia prawdy o Katyniu, jakie były motywy, które kazały im narażać dla niej życie? Profesor Francois Neville na tak postawione pytanie odpowiedział "Vitam impendere Vero" - poświęcając swoje życie prawdzie. Autorom filmu udało się dotrzeć do rodzin kilku członków komisji. W filmie znajdą się wspomnienia Rodicy, córki dr Alexandru Birkle ' a nagrane w jej mieszkaniu w Bukareszcie. Na Słowacji o swoim wujku Frantiku Šubku opowie Margarita Kanikowa, a o Francois Naville ' u opowie jego siostrzeniec w Szwajcarii profesor Gabriel Aubert. Sylwetki pozostałych członków komisji zaprezentowane zostaną w formie krótkich biogramów. Tło historyczne tamtych czasów zaprezentują historycy. W filmie zostaną wykorzystane obszerne filmowe materiały archiwalne dotyczące zbrodni katyńskiej oraz doniesienia prasowe z tamtego okresu. Jednym z ważniejszych elementów ikonograficznych filmu będą materiały archiwalne będące w posiadaniu rodzin członków komisji. 09:45 "SENSACJE XX WIEKU" - SZABLA POLSKA (BITWA POD KOMAROWEM) Dokument fabularyzowany, 43 min, Polska/Wielka Brytania, 2015 Reżyseria: Robert Wichrowski Scenariusz: Bogusław Wołszański Aktorzy: Krzysztof Czeczot, Grzegorz Małecki, Marcin Czarnik, Piotr Grabowski, Tomasz Sobczak, Artur Dziurman Bitwa stoczona pod Komarowem 31 sierpnia 1920 roku zawsze pozostawała w cieniu bitwy warszawskiej, która przesądziła o biegu wojny polsko - bolszewickiej i polskim zwycięstwie. Pod Warszawą i w wyniku kontrofensywy znad Wieprza armie Tuchaczewskiego zostały pokonane i uciekały w stronę Prus Wschodnich, jednakże z południa nadchodziło nowe niebezpieczeństwo. Armia Konna Budionnego (z opóźnieniem) podjęła marsz na Zamość, aby po zdobyciu miasta, dotrzeć przez Krasnystaw pod Warszawę. Był to związek wystarczająco potężny (31 tysięcy szabel), aby zaznaczyć się w historii tamtej wojny. Jednakże w bitwie pod Komarowem, ostatniej bitwie kawalerii, wielka armia Budionnego została rozbita i przestała liczyć się jako zwarty związek. Rrealizowane w Zamościu i na polach pod Komarowem widowisko z udziałem 150 - 200 kawalerzystów ma odtworzyć tamten czas heroicznego starcia polskich żołnierzy i kunsztu naszych dowódców (gen. Stanisław Haller), którzy w jednodniowej bitwie przed murami Zamościa potrafili zatrzymać potężnego wroga i rozbić go, ostatecznie przesądzając o wielkim polskim zwycięstwie w wojnie 1920 roku. Ta bitwa kryje też tajemnicę, którą były działania naszego radiowywiadu, mającego istotny udział w wielkim zwycięstwie. 10:30 OSTATNI ŚWIADEK Film dokumentalny, 55 min, Polska, 2005 Reżyseria: Paweł Woldan Scenariusz: Paweł Woldan Zdjęcia: Andrzej Adamczak Muzyka: Andrzej Krauze Filmowa opowieść o zmarłym w 1997 r. w wieku 98 lat Stanisławie Swianiewiczu, profesorze ekonomii Uniwersytetu Wileńskiego, gorącym patriocie i prawym, dzielnym człowieku. Urodzony w stolicy Inflant, Dźwińsku, syn budowniczego kolei i nauczycielki niemieckiego, młody Swianiewicz brał udział w wojnie polsko - bolszewickiej 1920 r. i został nawet odznaczony Krzyżem Walecznych. Studia rozpoczęte w Moskwie przed rewolucją październikową kontynuował po powrocie do cywila na otwartym po 87 latach przerwy Uniwersytecie Wileńskim. Tam poznał też swą przyszłą żonę, Olimpię. Ekonomista, ale także dziennikarz i publicysta polityczny, był Swianiewicz zwolennikiem federalistycznych idei Piłsudskiego, zdecydowanym przeciwnikiem przyłączenia Wilna do Polski. Uważał je bowiem za miasto bardzo litewskie. Przy jego współudziale powstał tam Instytut Naukowo - Badawczy Europy Środkowo - Wschodniej. Ale jego długie i bogate życie naznaczyło w największym stopniu jedno wojenne doświadczenie. Gdy wybuchła II wojna, powołany do wojska Swianiewicz wyruszył jako dowódca kompanii gospodarczej na front. Niestety, pod koniec września on i tysiące jego towarzyszy znalazło się w sowieckiej niewoli. W pierwszych dniach listopada 1939 r. trafił do obozu w Kozielsku, skąd kilka miesięcy później wraz z innymi oficerami ruszył pociągiem w kierunku Smoleńska. Na stacji Gniazdowo nieoczekiwanie wywołano go, umieszczono w innym wagonie. Stamtąd obserwował, jak jego współtowarzyszy podróży ładowano do autobusu z zamalowanymi szybami i dokądś wywożono. Autobus kursował wiele razy, wożąc kolejne grupy. Nigdy więcej ich nie ujrzał. Sam trafił najpierw do więzienia w Smoleńsku, później do moskiewskiej Łubianki. Bezpodstawnie oskarżony o szpiegostwo, został skazany na 8 lat łagru i wywieziony na daleką północ, do okręgu Komi. Miesiącami cierpiał głód, harował ponad siły, o mało nie umarł z wycieńczenia. Udało mu się stamtąd wydostać dopiero w kwietniu 1942 r. na mocy porozumienia Sikorski - Majski, umożliwiającego Polakom wstępowanie do armii gen. Andersa. Na próżno usiłował się dowiedzieć, co się stało z tysiącami jego kolegów z Kozielska. Dopiero kiedy w kwietniu 1943 r. berlińskie radio podało wiadomość o wykryciu zbiorowych mogił polskich niedaleko Smoleńska, domyślił się prawdy. Pod wpływem tego doświadczenia przystąpił do spisywania swoich wspomnień - on, ostatni świadek wydarzeń poprzedzających katyńską masakrę, która zdaniem profesora była zemstą Rosjan za przegraną 1920 r. W końcu 1943 r. został doradcą rządu polskiego w Londynie. Po wojnie nie mógł już wrócić do kraju, a próba ściągnięcia do siebie rodziny skończyła się niepowodzeniem. Swianiewicz musiał więc sam rozpocząć nowe życie. Zaczął wykładać na angielskich uczelniach, przez parę lat przebywał na Dalekim Wschodzie jako rzeczoznawca UNESCO, a w 1958 r. został wykładowcą London School of Economics. Po 18 latach rozłąki spotkał się wreszcie z żoną i dziećmi. W Wielkiej Brytanii wydał m.in. książkę o działalności NKWD, ale dziełem jego życia pozostanie opublikowana w paryskiej "Kulturze" książka "W cieniu Katynia" - rzetelna, prawdziwa, obiektywna. Od 1963 r. aż do emerytury był związany z uniwersytetem St. Mary's w kanadyjskim Halifaxie. Do Polski przyjechał dopiero po zmianie ustroju, ale już nie zdecydował się na zamieszkanie tu na stałe. Pochowano go koło ukochanej żony w Halifaxie. W filmie o profesorze Swianiewiczu mówią m.in. Czesław Miłosz i prof. Stanisław Stomma, którzy znali go z czasów wileńskich, a wypowiedzi nagrali na krótko przed śmiercią, oraz dzieci profesora: Bernadetta, Maria i Witold. W filmie wykorzystano archiwum rodzinne Swianiewiczów, liczne materiały archiwalne oraz zdjęcia inscenizowane. 11:35 CZAS PIENIĄDZA - ODC. 1. SKĄD POCHODZĄ PIENIĄDZE Magazyn, 15 min, Polska, 2021 Reżyseria: Agnieszka Żmijewska Scenariusz: Bartłomiej Grudnik Pierwszy odcinek cyklu "Czas pieniądza" dotyczy najstarszych znanych form płatności oraz procesu, w jakim powstały znane nam dziś pieniądze monety i banknoty. Zaczęło się od handlu wymiennego usługa za towar. Ale w takiej transakcji wartość jednego i drugiego musiały być równe, bo nie sposób było wydać reszty. Dlatego od czasów wymiany usług i towarów, kiedy ludzie uświadomili sobie, że taka wymiana uniemożliwia np. wydanie reszty, zaczęli szukać wygodniejszej waluty. 3 tys. lat pne. w Mezopotamii było nią zboże, a np. w Korei ryż. Tymczasem około VII wieku przed Chrystusem w Azji Mniejszej, pojawiły się pierwsze monety, coraz bardziej przypominające pieniądze, które dziś używamy, kupując bułki w sklepie osiedlowym. Pieniądze z metali choć wygodniejsze niż zboże, czy płacidła były ciężkie i zajmowały sporo miejsca w bagażu kupców. Dlatego wymyślono pieniądze papierowe, które mając równowartość pieniędzy z kruszców, zajmowały mało miejsca i były dużo wygodniejsze w kupieckich transakcjach. Pionierami w wynalezieniu pieniędzy papierowych byli Chińczycy, co nie powinno nas dziwić, ponieważ byli tymi, którzy wynaleźli papier i sprawnie posługiwali się pismem. W czasach dynastii Tang, w latach 608 - 907 n.e. , papierowe pieniądze zwano latającymi, feiqian. Badania archeologiczne wykazały, że płacideł w postaci zboża używano na ziemiach polskich w jeszcze w II połowie X wieku. Pierwsze polskie monety pojawiły się wraz z rządami pierwszych władców z dynastii piastowskiej, na przełomie X i XI wieku. Zaś pierwsze banknoty, po rozbiorach, podczas powstania pod wodzą Tadeusza Kościuszki. Naczelnik, aby zebrać niezbędne do sformowanie oddziałów fundusze, wypuścił do obiegu pierwsze pieniądze papierowe. Banknoty nosiły nazwę polski złoty. O tym jakie były dalsze losy polskiego złotego już w kolejnym odcinku. 12:05 ARCHIWUM ZIMNEJ WOJNY - DŁUGI CIEŃ KATYNIA Magazyn, 29 min, Polska, 2019 Reżyseria: Jan Sosiński Scenariusz: Andrzej Mietkowski, Jan Sosiński Muzyka: Piotr Dziki Chancewicz Wykonawcy: Andrzej Mietkowski (prowadzący) Wiem, do czego bolszewicy są zdolni. Są jednak rzeczy, które chociaż prawdziwe, nie nadają się do głoszenia publicznie. Jaskrawe ich poruszanie byłoby ciężkim błędem. Opinia brytyjskiego premiera mogłaby stać się hasłem wiodącym powojennej realpolitic naszych zachodnich sojuszników. Waszyngton i Londyn, broniąc wojennego przymierza ze Stalinem, bez skrupułów składały w ofierze powojenny los Polaków. Katyńskie kłamstwo Zachodu omawiają historycy: dr Sebastian Ligarski, dr Witold Wasilewski, profesorowie Andrzej Nowak i Andrzej Paczkowski. Pokazujemy wyjątkowe nagrania tych, którzy poznali prawdę i nie zostali wysłuchani albo byli głosem wołającego na puszczy, a są takie postaci jak prezydent Edward Raczyński, płk John H. Van Vliet, prof. Janusz Zawodny, amb. Arthur Bliss Lane, Józef Czapski i inni. 12:40 CZAS HONORU - ODC. 71 "DZIECI WOJNY" Serial wojenny, 47 min, Polska, 2013 Reżyseria: Michał Kwieciński, Michał Rosa, Grzegorz Kuczeriszka Scenariusz: Ewa Wencel, Jarosław Sokół Aktorzy: Ewa Wencel, Katarzyna Gniewkowska, Krzysztof Stelmaszyk, Maciej Zakościelny, Jakub Wesołowski, Jan Wieczorkowski, Antoni Pawlicki Woźniak dowiaduje się o pieniądzach przywiezionych w plecaku Michała. Otwiera się przed nim szansa na spłacenie Rainera. Dochodzi do sporu między Michałem i Władkiem. Michał nie chce zostawić bratu pieniędzy, które miały być rozdzielone między całe podziemie. Władek jest wściekły. Michał jedzie do Warszawy, gdzie spotyka się z Leną. W Hotelu Royal UB przesłuchuje gości w sprawie niedawnej strzelaniny. Przerażony Rainer zaraz po przesłuchaniu idzie do Woźniaka i Emilii. Daje im nowe ultimatum. Emilia spotyka się ze swoim wojennym ukochanym. Kobieta jest początkowo wściekła, oskarżając byłego narzeczonego, że ją bezwzględnie porzucił. Bronek spotyka się z Celiną. Wypytując ją o Karkowskiego, orientuje się, że dziewczyna ma w Warszawie tajnego współpracownika. Przypadkowo, po roku rozłąki, Wanda spotyka Helenę. Podczas emocjonalnej rozmowy Wanda zwierza się matce z dręczących ją problemów. Porwany na ulicy dr Otto zostaje wywieziony do tajnego ośrodka rządowego, gdzie czeka na niego pułkownik Lebiediew. Starając się namówić doktora do współpracy, wyciąga asa z rękawa. W tym samym tajnym ośrodku rządowym dochodzi do siebie prezes Janisz. Trwają przesłuchania Rudej. Dziewczyna jest nakłaniana, by przyznała się do stawianych jej zarzutów. Ma szanse na proces i amnestię. Podczas napadu partyzantów na wojskową ciężarówkę konspiratorzy biorą w niewolę niezwykle cenną zakładniczkę. 13:35 PO PRLU - ŚWIĘTOWANIE I WYPOCZYWANIE W III RP Dysk./wywiad/debata, 26 min, Polska, 2020 Scenariusz: Grzegorz Sieczkowski, Paweł Krzemiński Zdjęcia: Marcin Krynicki, Michał Jarosiński, Witold Karaś, Adam Fręśko Wykonawcy: Beata Michniewicz (prowadząca) Świętowanie i wypoczywanie w III RP. W tym odcinku Beata Michniewicz ze swoimi gośćmi: publicystką Elizą Olczyk oraz Grzegorzem Sieczkowskim, publicystą, pisarzem i dziennikarzem Telewizji Polskiej, o tym, jak zmieniała się obyczajowość, związana ze świętowaniem i wypoczywaniem w Polsce, po przemianach ustrojowych. 14:05 PORTRETY WOJENNE - BRONISŁAW HELLWIG Film dokumentalny, 25 min, Polska, 2014 Reżyseria: Tomasz Matuszczak Scenariusz: Tomasz Olejarczyk Zdjęcia: Jacek Kościuszko Muzyka: Łukasz Mrozik Aktorzy: Wojtek Zieliński, Magdalena Jadowska, Marta Kurzak, Dorota Kuduk, Igor Priwieziencew, Maciej Barski, Michał Mikołajczak, Mariusz Pawlik, Adam Niewęglowski, Dariusz Chromiński, Tomasz Zaród, Michał Tarkowski, Samanta Sala, Małgorzata Lipmann, Robert Kuraś Cykl dokumentalny o losach bohaterów okresu II wojny światowej. Kolejne odcinki zawierają przedstawiane z perspektywy postaci historie, pełne emocji i napięcia. Od strony wizualnej seria składa się z materiałów archiwalnych, wywiadów z ekspertami oraz sekwencji fabularyzowanych: ujęć stylizowanych na kadry komiksowe, gdzie żywy aktor współgra z ręcznie rysowaną scenografią przez twórców komiksowych. Pierwszy odcinek to historia żołnierza Oddziału Szturmowego Parasol, Bronisława Bruno Hellwiga, jednego z najlepszych kierowców bojowych, który brał udział w wielu ważnych i brawurowych akcjach na terenie okupowanej Warszawy. Film opowiada o momentach, kiedy ocierał się o śmierć i o tym, jak to doświadczenie na niego wpłynęło. Człowiek, który może nosić miano bohatera, jest też mężem i ojcem; jego poświęcenie dla sprawy dotyka bezpośrednio ludzi mu najbliższych. W filmie o ojcu opowiada córka Bruna, Hanna Hellwig - Stańczuk. 14:35 HISTORIA W POSTACIACH ZAPISANA - ELŻBIETA I, KRÓLOWA - DZIEWICA (QUEEN ELISABETH I) Film dokumentalny, 100 min, Francja, 2013 Reżyseria: Laure Delalex Wykonawcy: Marek Ciuniel, Stephan Bern (prowadzący) Elżbieta I panowała przez czterdzieści pięć lat, od 1558 do 1603 roku, rządząc samodzielnie. Utrzymywała, że jest królową dziewicą, a swemu krajowi poświęciła wszystko, żyjąc w celibacie. Była córką króla mordercy, Henryka VIII i straconej przez niego Anny Boleyn. Elżbietański złoty wiek, naznaczony był wyprawami do Ameryki, teatrem Williama Szekspira i wspaniałą architekturą. Wygrana bitwa morska z królewską Armadą Hiszpanii, sprawiła, że Anglia stała się mocarstwem. "Historia w postaciach zapisana" (tytuł francuski: Secrets d'Histoire) to seria programów historycznych, realizowanych i emitowanych przez francuską telewizję publiczną. Gospodarzem programu jest znany dziennikarz Stephan Bern, którego przodkowie pochodzą z Polski. Każdy z odcinków serii przedstawia losy wybranej postaci historycznej oraz prezentuje skarby kultury - miejsca i zabytki stanowiące część europejskiego dziedzictwa. 16:35 MARZYCIELE - DRUHNA OLEŃKA Dysk./wywiad/debata, 25 min, Polska, 2019 Reżyseria: Sylwester Szefer Scenariusz: Sylwester Szefer Zdjęcia: Wojciech Kursa Muzyka: Krzysztof Suchodolski Wykonawcy: Piotr Legutko (orowadzący), Paweł Nowakowski Olga i Andrzej Małkowscy poznali się we Lwowie i tam założyli pierwsze polskie drużyny skautowe, z których powstało harcerstwo. Według Andrzeja Małkowskiego harcerstwo to skauting plus niepodległość. Andrzej zginął w 1919 roku jako żołnierz armii polskiej w katastrofie statku na Morzu Śródziemnym. Olga kontynuowała ich wspólne marzenia. W 1925 roku założyła w Pieninach prężny ośrodek harcerski. W jej koncepcji pedagogicznej wychowanie młodego człowieka to odkrywanie jego duszy i ułatwianie mu wydobycia z niej wszystkich najlepszych cech. 17:10 HISTORIA POLSKI - LISTY KATYŃSKIE Film dokumentalny, 15 min, Polska, 2012 Reżyseria: Andrzej Czarnecki Listy katyńskie to zapisane na archiwalnych taśmach życie rodzin polskich oficerów. Film pokazuje Polskę tuż przed i w czasie wybuchu wojny, kiedy rodziny zostały rozdzielone. Staszek Wróblewski dostaje się do więzienia w Kozielsku, skąd śle do swojej żony Halusi i córki Marty przepełnione tęsknotą listy. Żona do końca wierzy w jego powrót: dba o dom i córeczkę nie zapominając o codziennej gimnastyce. Kiedy dostaje wiadomość o uwolnieniu Staszka, szyje na jego przyjazd piękny płaszcz, gotuje ulubioną zupę grzybową. Na powrót swojego męża czeka też jej sąsiadka - Irena Goldschneider. Pisze do Mołotowa list z prośbą o jego uwolnienie. Nigdy nie dostaje odpowiedzi. Staszek też nie wraca... Po ich mężach zamordowanych w Katyniu zostały tylko przedmioty: portfel, obrączka, blaszka, okulary, krzyżyk, słonik... 17:30 POLSKIE SERCE PĘKŁO. KATYŃ 1940 Reportaż, 25 min, Polska, 2020 Scenariusz: Karolina Kłoszewska Aktorzy: Marcin Kwaśny, Dominika Chorosińska Wyniki konkursu "Polskie serce pękło. Katyń 1940" zorganizowanego przez Sejm RP dla uczniów szkół ponadpodstawowych. 18:35 NAJDŁUŻSZA WOJNA NOWOCZESNEJ EUROPY - ODC. 6 JUŻ TYLKO NADZIEJA Serial historyczny, 67 min, Polska 1981 Reżyseria: Jerzy Sztwiertnia Scenariusz: Andrzej Twerdochlib Zdjęcia: Andrzej Ramlau Muzyka: Adam Sławiński Aktorzy: Krzysztof Kolberger, Andrzej Seweryn, Kazimierz Kaczor, Piotr Garlicki, Gustaw Lutkiewicz, Barbara Grabowska i inni Wzmagają się nastroje niepodległościowe. Szef poznańskiej policji pragnie ostatecznie rozprawić się z ugrupowaniami patriotycznymi. Zadanie rozszyfrowania grup konspiracyjnych otrzymuje Ludwik Franke. Tymczasem w Królestwie Kongresowym wybucha powstanie styczniowe, które odbija się szerokim echem również w Wielkopolsce. Na pomoc powstańcom śpieszą Bentkowski, Jackowski, ks. Smarzewski i Jan Frankowski. Janek ginie w potyczce, inni dostają się do więzienia. Wdowę odwiedza Ludwik Franke pod pretekstem spłacenia długu wdzięczności wobec rodziny świętej pamięci kuzyna. Zataja prawdziwy cel swojej wizyty i rolę, jaką odgrywa w poznańskiej policji. 20:05 WIELKIE MITY HISTORII - MAO - ZAŁOŻYCIEL WSPÓŁCZESNYCH CHIN. ODC 4/4 (HISTORY UNCOVERED) Film dokumentalny, 52 min, Francja, 2018 Reżyseria: Cdric Condom, Bernard Georges, Christiane Ratiney Mity, które funkcjonują przez długie lata bardzo trudno obalić. Historia XX wieku nie jest wyjątkiem od tej reguły. Zdarza się, że popularne do dziś przekonania przyjmujemy często za prawdy ewangeliczne. Dlatego uważamy, że zrzucenie bomby na Hiroszimę spowodowało kapitulację Japonii, że plan Marshalla uratował powojenną Europę, że Adolf Hitler był geniuszem wojskowym lub że Mao Zedong był złem koniecznym w modernizacji Chin. Oczywiście twierdzenia te zawierają odrobinę prawdy, ale są zbyt ogólne, by można było je uznać w całości za prawdziwe. Seria, dzięki badaniom powszechnie funkcjonujących mitów, powraca do najważniejszych momentów XX wieku z nowym spojrzeniem i dokładniejszą interpretacją. 21:10 SKARBY CYWILIZACJI INDYJSKIEJ - TAJEMNICE PAKISTANU ODC. 1/3 (TREASURES OF THE INDUS) Film dokumentalny, 43 min, Wielka Brytania, 2017 Reżyseria: Shruthi Rao Wykonawcy: Sona Dutta (prowadząca) Subkontynent indyjski to dla Europejczyków odległy i tajemniczy rejon świata. Od równin Pakistanu po podnóża Himalajów, od północnych Indii i Radżastanu po Tamil Nadu na południu, to ogromny tygiel wielu cywilizacji, religii, kultur oraz wspaniałych krajobrazów, które były miejscem kilku artystycznych złotych wieków w historii człowieka. W trzech szczegółowych częściach seria ta opowiada historię subkontynentu indyjskiego poprzez skarby trzech bardzo różnych ludzi, miejsc i dynastii, które ukształtowały współczesne Indie, i dalej: cywilizacje Doliny Indusu, Tamil Nadu - krainę świątyń - i Imperium Mogołów. A wspaniałe i poruszające krajobrazy Indii i Pakistanu, stanowiły często tło dramatycznych wydarzeń. Seria łączy sztukę, historię i podróże, dając wgląd w tę zniewalającą część naszego świata. 22:00 KATYŃ Dramat historyczny, 117 min, Polska 2007 Reżyseria: Andrzej Wajda Scenariusz: Andrzej Wajda, Władysław Pasikowski, Przemysław Nowakowski Zdjęcia: Paweł Edelman, Marek Rajca Muzyka: Krzysztof Penderecki Aktorzy: Andrzej Chyra, Maja Ostaszewska, Artur Żmijewski, Danuta Stenka, Jan Englert, Magdalena Cielecka, Agnieszka Glińska, Paweł Małaszyński, Maja Komorowska, Władysław Kowalski, Antoni Pawlicki, Agnieszka Kawiorska, Siergiej Garmasz, Joachim Paul Assbock, Waldemar Barwiński, Sebastian Bezzel, Jacek Braciak i inni "Katyń" Andrzeja Wajdy nikogo nie oskarża wprost, a jedynie przedstawia obraz społeczeństwa na tle powojennych dylematów, obraz, na jaki wcześniej kino polskie się nie zdobyło. Przez pół wieku z przyczyn politycznych nie mogło, a przez następne kilkanaście lat zwyczajnie nie potrafiło. Wajda przełamuje tę niemoc, jeszcze raz budzi sumienia: pozwala zrozumieć, czym jest świadomość zbrodni i kłamstwa katyńskiego dla rodzin jej ofiar, ale także dla całego narodu. Ta wiedza zyskała na ekranie, mimo świadomie założonej rzeczowości, wymiar artystyczny: począwszy od inscenizacji wielkich scen, poprzez muzykę Krzysztofa Pendereckiego i niemal pozbawione barwy zdjęcia Pawła Edelmana, aż do wyrażającej głębokie przeżycie gry całego aktorskiego zespołu - pisał na łamach branżowego "Kina" Konrad J. Zarębski. Andrzej Wajda przez wiele lat nosił się z zamiarem nakręcenia filmu o tragedii katyńskiej. Nie tylko dlatego, że nazwisko jego ojca figuruje na liście ofiar tej zbrodni. Także ze względu na tych, którzy dopiero wchodzą na scenę dorosłego życia i jakże często zaprzątnięci wyłącznie chwilą obecną zapominają nazwy i daty najważniejsze dla polskiej historii i decydujące o narodowej tożsamości Polaków. - Nie tak dawno w jednym z telewizyjnych programów gimnazjalista zapytany, z czym kojarzy mu się 17 września, odpowiedział, że z jakimś świętem kościelnym. Może dzięki naszemu filmowi młody człowiek zapytany o Katyń, będzie potrafił odpowiedzieć coś więcej niż to, że Katyń to nazwa jakiejś miejscowości niedaleko od Smoleńska? - pytał z nadzieją Wajda w swoim przesłaniu zamieszczonym na internetowej stronie jego filmu. Chcąc dotrzeć do współczesnych dwudziesto - i trzydziestolatków, wychowanych w dużej mierze na MTV, serialach i grach komputerowych, reżyser zaprosił do współpracy przy tworzeniu scenariusza dwóch głośnych twórców młodszego pokolenia: Władysława Pasikowskiego, rodzimego speca od kina akcji i Przemysława Nowakowskiego, współtwórcę serialu "Na Wspólnej" i kontrowersyjnych "Egoistów", drapieżnego filmu o warszawskich dandysach A. D. 2000. W rezultacie powstała opowieść o tragedii Katynia widzianej z perspektywy kilku indywidualnych losów, zarówno żołnierzy, jak i ich rodzin, a zwłaszcza kobiet, matek, żon i córek. Wielka historia, choć w filmie obecna, służy głównie do odmalowania fabularnego tła, dzięki któremu widz ma lepiej zrozumieć motywacje bohaterów, ich dylematy, a przede wszystkim ich cierpienie. 17 września 1939 roku. Trwa exodus ludności cywilnej na wschód w nadziei na ocalenie przed hitlerowską nawałą. Na moście zdumieni uciekinierzy spotykają innych, uciekających w przeciwną stronę przed wkraczającą właśnie do Polski Armią Czerwoną. W zajmowanych wsiach i miastach bolszewicy ogłaszają, że przychodzą jako wyzwoliciele mas pracujących od ucisku burżuazji. Reprezentantem tej ostatniej jest według nich także Wojsko Polskie, więc żołnierze masowo brani są do niewoli. Taki los spotyka m. in. Andrzeja, rotmistrza 8. Pułku Ułanów z Krakowa. W prowizorycznym obozie jenieckim odnajduje go żona Anna z małą córeczką Niką. Anna ze łzami w oczach błaga, by przebrał się w cywilne ubranie i uciekł. Andrzej odmawia, powołując się na przysięgę żołnierską. Wkrótce wraz ze swoim pułkiem zostaje wywieziony do znacznie silniej strzeżonego obozu w Kozielsku. Tymczasem Anna po wielu perypetiach, niemal cudem ocalając życie swoje i dziecka, dociera do Krakowa, znajdującego się teraz pod jurysdykcją niemiecką. Zatrzymuje się u matki Andrzeja. Jego ojca, profesora Uniwersytetu Jagiellońskiego, wraz z innymi pracownikami tej uczelni hitlerowcy podstępnie uwięzili i wywieźli do obozu w Sachsenhausen. Obu kobietom nie pozostaje nic innego jak czekać na swoich mężów. Po kilku miesiącach przychodzi wiadomość, że ojciec Andrzeja zmarł. W kwietniu 1943 roku Kraków obiega sensacyjna wiadomość o odnalezieniu zbiorowych mogił polskich oficerów w Katyniu. Wbrew wszelkiemu prawdopodobieństwu Anna nie chce dać wiary, że pośród ofiar jest Andrzej. 00:45 BYŁO, NIE MINĘŁO - KRONIKA ZWIADOWCÓW HISTORII. - LOTNISKO ŁAWICA ZDOBYTE Magazyn, 22 min, Polska, 2020 Autor: Adam Sikorski Wykonawcy: Artur Kalicki Lotnisko Ławica zdobyte. Dzisiejszy odcinek poświęcimy miłośnikom lotnictwa, a właściwie historii zdobycia pokaźnej ilości sprzętu lotniczego, co umożliwiło wystawienie do walki kilku eskadr, które pomogły rozstrzygnąć wynik Powstania Wielkopolskiego. 6 stycznia 1919 roku w czasie bitwy o Łaiwcę, gdzie zlokalizowane było niemieckie lotnisko wojskowe, w ręce Polaków trafił sprzęt wartości 200 milionów marek niemieckich, będący największym łupem wojennym w dziejach polskiego oręża. 01:25 "SENSACJE XX WIEKU" - SZABLA POLSKA (BITWA POD KOMAROWEM) Dokument fabularyzowany, 43 min, Polska/Wielka Brytania, 2015 Reżyseria: Robert Wichrowski Scenariusz: Bogusław Wołszański Aktorzy: Krzysztof Czeczot, Grzegorz Małecki, Marcin Czarnik, Piotr Grabowski, Tomasz Sobczak, Artur Dziurman Bitwa stoczona pod Komarowem 31 sierpnia 1920 roku zawsze pozostawała w cieniu bitwy warszawskiej, która przesądziła o biegu wojny polsko - bolszewickiej i polskim zwycięstwie. Pod Warszawą i w wyniku kontrofensywy znad Wieprza armie Tuchaczewskiego zostały pokonane i uciekały w stronę Prus Wschodnich, jednakże z południa nadchodziło nowe niebezpieczeństwo. Armia Konna Budionnego (z opóźnieniem) podjęła marsz na Zamość, aby po zdobyciu miasta, dotrzeć przez Krasnystaw pod Warszawę. Był to związek wystarczająco potężny (31 tysięcy szabel), aby zaznaczyć się w historii tamtej wojny. Jednakże w bitwie pod Komarowem, ostatniej bitwie kawalerii, wielka armia Budionnego została rozbita i przestała liczyć się jako zwarty związek. Rrealizowane w Zamościu i na polach pod Komarowem widowisko z udziałem 150 - 200 kawalerzystów ma odtworzyć tamten czas heroicznego starcia polskich żołnierzy i kunsztu naszych dowódców (gen. Stanisław Haller), którzy w jednodniowej bitwie przed murami Zamościa potrafili zatrzymać potężnego wroga i rozbić go, ostatecznie przesądzając o wielkim polskim zwycięstwie w wojnie 1920 roku. Ta bitwa kryje też tajemnicę, którą były działania naszego radiowywiadu, mającego istotny udział w wielkim zwycięstwie.