TVP Historia Czwartek, 15.04.2021 06:50 BYŁ TAKI DZIEŃ - 15 KWIETNIA. ODC. 533 Felieton, 2 min, Polska, 2006 Autor: Janusz Weychert 1874 - wystawa impresjonistów w Paryżu; 1945 - ukazał się pierwszy numer "Przekroju"; 1970 - sejm PRL skorygował postanowienia KK - upatrywano w tym narzędzie walki z politycznymi przeciwnikami; 1978 - pogrzeb Kazimierza Wierzyńskiego na Powązkach; 07:15 NAJDŁUŻSZA WOJNA NOWOCZESNEJ EUROPY - ODC. 7 POWOŁANIE Serial historyczny, 70 min, Polska, 1981 Reżyseria: Jerzy Sztwiertnia Scenariusz: Andrzej Twerdochlib, Stefan Bratkowski Zdjęcia: Andrzej Ramlau Muzyka: Adam Sławiński Aktorzy: Krzysztof Kolberger, Gustaw Lutkiewicz, Igor Przegrodzki, Andrzej Seweryn, Barbara Grabowska, Anna Nehrebecka, Jerzy Bińczycki, Piotr Machalica, Kazimierz Kaczor, Krzysztof Kowalewski, Wiesław Rudzki, Andrzej Chrzanowski, Witold Dębicki, Eugeniusz Kamiński, Józef Duriasz Szczególną rolę w zaborze pruskim zaczyna odgrywać ksiądz Piotr Wawrzyniak. Poznajemy go jeszcze w gimnazjum. Młody człowiek dochodzi do wniosku, że najlepiej będzie służył ojczyźnie jako kapłan. Dlatego po ukończeniu gimnazjum wstępuje do seminarium duchownego. Pragnie zapomnieć o swojej miłości do Matyldy Hausner, bo jest przekonany, że ludzie tego pokroju co on nie powinni przedkładać szczęścia osobistego nad dobro wspólne. Biskupem Poznania i Gniezna w tym czasie jest Mieczysław Ledóchowski, który nie cieszy się sympatią rodaków. Prusacy wydają coraz więcej ustaw ograniczających działalność Kościoła i innych polskich instytucji państwowych. Biskup Ledóchowski nie godzi się z tym i zostaje aresztowany. Dowiedziawszy się o przeszłości Ludwika Franke, Joanna Frankowska wyjeżdża. Zrozpaczony Ludwik odmawia dalszej współpracy z pruską policją i przechodzi na emeryturę. 09:05 HISTORIA POLSKI - MESCO DUX BAPTIZATUR CZYLI KSIĄŻĘ MIESZKO OCHRZCZONY Film dokumentalny, 47 min, Polska, 2016 Reżyseria: Maciej Pawlicki Scenariusz: Grzegorz Górny Chrzest Mieszka I widziany oczami Amerykanina, historyka Philipa Earla Steele'a z Idaho. Zafascynowany historią Polski podąża śladami Mieszka i przeprowadza dowód swej tezy, że Polacy od lat trwają w dawno na Zachodzie odrzuconym materialistycznym dogmacie burkhardowskim, jakoby jedyną motywacją władców była zimna kalkulacja polityczna i cywilizacyjna. Tezę jego potwierdza kilku innych naukowców, że Mieszko po prostu uwierzył w Boga, uwierzył w Chrystusa jako Boga. Podobnie jak Konstantyn Wielki. Film zrealizowano w Idaho (USA), w Rzymie, Poznaniu, Gnieźnie, Podkowie Leśniej, Warszawie, na Ostrowie Lednickim. Zawiera też ostatni wywiad, swoisty testament Ojca Jana Góry (nagrany kilka tygodni przed jego śmiercią). W filmie zobaczymy też inscenizację Chrztu Mieszka zrealizowaną w romańskiej rotundzie z udziałem aktorów i rekonstruktorów. 10:05 SENSACJE XX WIEKU - WOJNA POLSKO - BOLSZEWICKA 1920 ROK Kameralne i studyjne (widowisko), 47 min, Polska, 2001 Reżyseria: Wojciech Pacyna Scenariusz: Bogusław Wołoszański, Jan Tarczyński Zdjęcia: Adam Sikora Aktorzy: Krzysztof Globisz, Tadeusz Malak Odtworzenie biegu wydarzeń, które sprawiły, że armie bolszewickie doszły na odległość 20 kilometrów od Warszawy w 1920 roku. 10:55 WSPOMNIJ MNIE Film dokumentalny, 47 min, Polska, 1989 Reżyseria: Marian Kubera Scenariusz: Marian Kubera Film poświęcony życiu i twórczości Mariana Hemara. Ukończył gimnazjum we Lwowie, następnie studiował na wydziałach medycznym i filozoficznym miejscowego uniwersytetu. Był popularnym autorem tekstów rewiowych, kabaretowych, szopek politycznych, komedii, przeróbek sztuk dramatycznych, a także poezji. Współpracował z warszawskimi teatrami rewiowymi; był kierownikiem literackim "Qui Pro Quo" (1929 - 31; z J. Tuwimem), "Cyrulika Warszawskiego" (1936 - 39), "Cyganerii Warszawskiej" (1933 - 34), "Wielkiej Rewii" (1934 - 36, z J. Tuwimem), był także kierownikiem artystycznym "Bandy" (1931 - 33, z J. Tuwimem i F. Jarossym). W latach 1933 - 34 wspólnie z S. Jaraczem i M. Modzelewską prowadził teatr Nowa Komedia. We wrześniu 1939 r. wyjechał z Polski. Przez Rumunię dotarł do Palestyny i Egiptu, współpracował tam z teatrem wojskowym Samodzielnej Brygady Strzelców Karpackich, a także redagował odcinek polski w kairskim radiu. Od 1942 r. przebywał w Anglii, pracował w Biurze Opieki nad Żołnierzem. Po wojnie prowadził w Londynie kabaret Hemara. Współpracował z rozgłośnią Wolna Europa (od 1952 r. prowadził 15 - minutowy kabaret polityczny, nagrywany w londyńskim studio), a także z polskimi czasopismami emigracyjnymi. Był autorem sztuk dramatycznych (niektóre sporadycznie sam reżyserował). 12:20 CZAS HONORU - ODC. 73 "SĄD LEŚNY" Serial wojenny, 46 min, Polska, 2013 Reżyseria: Michał Kwieciński, Michał Rosa, Grzegorz Kuczeriszka Scenariusz: Ewa Wencel, Jarosław Sokół Aktorzy: Ewa Wencel, Katarzyna Gniewkowska, Krzysztof Stelmaszyk, Maciej Zakościelny, Jakub Wesołowski, Jan Wieczorkowski, Antoni Pawlicki Rainer szczegółowo opisuje Celinie swoją współpracę z Leną w czasie wojny. Celina musi spotkać się z Leną Janisz, odbity przez Michała, zleca mu zorganizowanie spotkania dowódców najważniejszych ugrupowań podziemnych. Planuje stworzyć podziemny, opozycyjny sejm. Michał słysząc w radiu wiadomości rozpoznaje głos Wandy. Dzięki temu trafia do podwarszawskiego mieszkania Wandy i Bronka Władek z oddziałem wysłuchują skarg jednego z wiejskich gospodarzy na grupę Generała ponoć plądrującą okoliczne wsie. Władek postanawia wymierzyć sprawiedliwość Michał odwiedza Celinę. Z lekkim wyrzutem ogląda paszport ofiarowany jej przez Amerykanów. Wygląda na to, że ich drogi na dobre się rozchodzą Bronek śledzi Emilię. Ma nadzieję, że ta naprowadzi go na Karkowskiego 16:10 TAŚMY BEZPIEKI - KS. HENRYK JANKOWSKI I PARAFIA ŚW. BRYGIDY W GDAŃSKU Magazyn, 24 min, Polska, 2021 Reżyseria: Cezary Gmyz Scenariusz: Cezary Gmyz, Grzegorz Majchrzak Zdjęcia: Maciej Figurski, Michał Gmyz, Rajmund Nafalski Muzyka: Michal Rawicz Cezary Gmyz rozmawia z Adamem Hlebowiczem o ks. Henryku Jankowskim i parafii św. Brygidy z Gdańsku. 16:40 CZAS PIENIĄDZA - ODC. 2. SIŁA PIENIĄDZA Magazyn, 15 min, Polska, 2021 Reżyseria: Agnieszka Żmijewska Scenariusz: Bartłomiej Grudnik W tym odcinku przyjrzymy się pieniądzom w różnych epokach historycznych pod kątem tego, jaką siłę miał pieniądz, w jaki sposób gwarantowano, by pieniądze były prawdziwe, czyli zawierały tyle kruszcu ile powinno i co fałszowanie monet znaczyło dla władców i gospodarek ich królestw. Będzie także o sztuce wytwarzania pieniędzy i o tym, że monety miały nie tylko wartość jako pieniądze, ale także były małymi dziełami sztuki i świadectwami prestiżu władców. Ta historia zaczyna się od krezerek powstałych za czasów ostatniego lidijskiego króla, Krezusa. Były bite z czystego złota i srebra. Dostęp do dużej ilości szlachetnych kruszców spowodował, że lidyjscy władcy rozpoczęli bicie monet. Ok. 546 r p.n. Ch. Persowie z dynastii Achemenidów podbili Lidię, przejęli jej skarby i kontynuowali wytwarzanie krezejek. Dopiero perski król Dariusz I zaczął bić swoje monety zwane darejkami. Dużo później w okresie Cesarstwa Rzymskiego kolejni władcy imperium bili złote aureusy i srebrne denary z własnymi podobiznami. Podobnie czynili później cesarze bizantyjscy. Średniowieczni władcy, nowej chrześcijańskiej Europy również rozpoczęli bicie własnego pieniądza. Wśród nich królowie państwa Franków z dynastii Merowingów, a później Karolingowie - począwszy od Karola Młota, Pepina Krótkiego, a skończywszy na jego synu Karolu Wielkim. Monety królewskie stanowiły o samodzielności władcy, o jego zamożności, o zdolności do prowadzenia przez niego własnej polityki gospodarczej. Podobnie rzecz miała się na ziemiach polskich. Pierwszym polskim władcą, który rozpoczął bicie monet, był król Bolesław Chrobry, a później jego syn Mieszko II. Z czasem książęta i królowie zaczęli używać własnego pieniądza jako zarówno narzędzia fiskalnego zapewniającego zysk oraz narzędzia sterowania gospodarką. Bito przede wszystkim denary, a więc monety srebrne. Reformę polskiego pieniądza przeprowadził Kazimierz Wielki. Król wprowadził grosz krakowski, który miał być konkurencją przeciwwagą dla grosza praskiego - silnej i popularnej monety w regionie. Chciał także zunifikować środki płatnicze, co niestety się nie udało i miało swoje konsekwencje, gdyż władcy w psuciu pieniądza znaleźli sposób na zwiększanie własnych zysków. 17:00 HISTORIA POLSKI - OPRAWCY Z KATYNIA - OPRAWCY Z KATYNIA CZ. 1 Film dokumentalny, 52 min, Polska, 2020 Reżyseria: Cédric Tourbe, Cedric Tourbe, Cedric Tourbe Scenariusz: Olivia Gomolinski, Cédric Tourbe, Olivia Gamolinski W 1940 r. Związek Radziecki zarządził egzekucję 22.000 polskich jeńców wojennych, z czego 4.500 zamordowano w lesie katyńskim w Rosji. Film dokumentalny "Oprawcy z Katynia" opowiada po raz pierwszy historię masakry w Katyniu przedstawioną z punktu widzenia obu stron: ofiar i sprawców. W niezwykle szczegółowy sposób reżyser Cedric Tourbe pokazuje, jak doszło do tej zbrodni przeciwko ludzkości i przybliża mechanizmy funkcjonowania państwa sowieckiego oraz tajnej policji NKWD. 18:00 ŚLADAMI ESKULAPA - ODC. 2 Magazyn, 20 min, Polska, 2021 Scenariusz: Wiktor Szymborski, Paweł F. Nowakowski Cykl poświęcony historii medycyny, którego trzonem jest rozmowa dwóch historyków o różnych motywach medycznych. Układ treści jest problemowo - chronologiczny, punktem wyjścia zaaranżowana scenka, dialog między prowadzącymi w oparciu o eksponat muzealny lub zainscenizowaną sytuację z życia codziennego (np. ból zęba). Rozmowa podzielona na trzy części będzie przedstawiać sposoby radzenia sobie ze schorzeniem lub metodę medyczną (np. znieczulenie) - od czasów dawnych ku wiekowi XX. Ilustracją każdego omawianego problemu będzie tekst źródłowy z opisem zabiegu, miejsca jego wykonywania, treścią recepty lub poradami medycznymi. W tych miejscach, gdzie to tylko możliwe, przywołany zostanie przykład polskiego lekarza lub historyka medycyny, znaczącego dla rozwoju wiedzy o przedstawianym zagadnieniu - np. kołtun Józef Dietl. Sceny rozmów między prowadzącymi odbywać się będą w obiektach związanych z historią medycyny, znajdujących się na terenie Krakowa (Muzeum Farmacji, schron Oddziału Pierwszej Pomocy Medycznej przy szpitalu im. S. Żeromskiego itp.). 18:30 NAJDŁUŻSZA WOJNA NOWOCZESNEJ EUROPY - ODC. 8 DZIĘKI CI, ŻELAZNY KANCLERZU Serial historyczny, 70 min, Polska, 1981 Reżyseria: Jerzy Sztwiertnia Scenariusz: Andrzej Twerdochlib Zdjęcia: Andrzej Ramlau Muzyka: Adam Sławiński Aktorzy: Witold Dębicki, Gustaw Lutkiewicz, Joanna Żółkowska, Jerzy Dukaj, Barbara Grabowska, Anna Nehrebecka, Mieczysław Hryniewicz, Piotr Machalica, Kazimierz Kaczor, Krzysztof Kowalewski, Andrzej Piszczatowski, Marian Rułka, Witold Zarychta, Alcja Jachiewicz, Józef Dariusz Lata siedemdziesiąte XIX wieku to okres osławionego Kulturkampfu, czyli nasilenia polityki antypolskiej i germanizacyjnej. Księża są prześladowani. Ze szkół i sądownictwa ruguje się język polski. Władysław Frankowski jest nauczycielem w Śremie. Ponieważ odmawia nauczania religii w języku niemieckim, zostaje wydalony ze szkoły. Czołową postacią w tym mieście jest ksiądz Wawrzyniak. Do Śremu przybywa też z zamiarem pozostania tu na stałe Ludwik Franke. Chce cały swój majątek powierzyć polskiemu bankowi, traktując to jako próbę naprawienia zła, które uczynił. Matylda Hausner, która ciągle kocha księdza Wawrzyniaka, wychodzi za mąż za zakochanego w niej Władysława Frankowskiego. 20:05 OSTATNI DZIEŃ ABRAHAMA LINCOLNA (LINCOLN'S LAST DAY) Film dokumentalny, 48 min, Niderlandy (Holandia), 2015 Reżyseria: Molly Hermann Film dokumentalny przedstawia wstrząsające wypadki, jakie miały miejsce ostatniego dnia życia amerykańskiego prezydenta Abrahama Lincolna. Lincoln niczego nie podejrzewał. Kończyła się wojna secesyjna, a on mógł z nadzieją patrzeć w przyszłość. Ponownie był kandydatem partii na urząd prezydenta i został wybrany na drugą kadencję. W tym samym czasie sprzymierzeńcy konfederacji dopracowywali spisek. Historia zmieniła się w jednej chwili. Poznamy ostatnią dobę z życia Lincolna. Co się zdarzyło w ten pamiętny dzień? 14 kwietnia 1865 roku prezydent Lincoln wraz ze znajomym i małżonką wybrali się do teatru. Po godzinie 22 do niestrzeżonej loży prezydenckiej wtargnął 26 - letni aktor John Booth, który gorąco popierał niewolnictwo. Trzymając w rękach pistolet i sztylet, strzelił w tył głowy Lincolna, ranił też znajomego majora, a następnie zeskoczył na scenę i powiedział: tak to się zawsze dzieje tyranom. Rannego prezydenta próbowano ratować. Niestety, zmarł rano następnego dnia. Zdaniem jego biografa i przyjaciela Williama Herndona cierpiał on już wówczas na zaawansowane powikłania na skutek długotrwałego, złego leczenia choroby i mógłby nie dożyć do końca kadencji. Zamach na Lincolna był poważną sprawą, uważano nawet, że to nie dzieło szaleńca, ale spiskowców. Było w to wmieszanych kilka osób. Czyżby to był ostatni rozpaczliwy atak konfederatów, którzy zabójstwem chcieli nadrobić to, czego nie osiągnęli podczas bitwy? Lincoln wciąż inspiruje kolejne pokolenia, nawet ponad sto pięćdziesiąt lat po tym, jak zginął w chwili swego triumfu. W filmie wypowiedzi historyków i autorów książek biograficznych: Waltera Stahra, Kate Clifford Larson, Harry’ego Rubinsteina i wielu innych. Dokument bogato ilustrowany inscenizacjami, co pozwoli drobiazgowo prześledzić dramatyczne wypadki z 14 i 15 kwietnia 1865 roku. 21:00 GIGANCI HISTORII - ODC. 27. ZBRODNIA KATYŃSKA Teleturniej, 45 min, Polska, 2020 Reżyseria: Michał Górski Scenariusz: Mikołaj Korzyński Wykonawcy: Przemysław Babiarz (prowadzący) 17 września 1939 r. Armia Czerwona wkroczyła na teren Rzeczypospolitej Polskiej, realizując ustalenia zawarte w tajnym protokole paktu Ribbentrop - Mołotow. "Polacy są zatwardziałymi, nierokującymi poprawy wrogami władzy sowieckiej" - raportował Stalinowi Ławrientyj Beria. Tysiące polskich jeńców wojennych wywieziono w głąb Rosji i osadzono w obozach. Zamordowano blisko 22 tysiące obywateli polskich, wśród których byli lekarze, prawnicy, nauczyciele szkolni i akademiccy, inżynierowie, dziennikarze, artyści, urzędnicy państwowi i samorządowi. To oni stanowili elitę narodu, jego potencjał obronny, intelektualny i twórczy. Zginęli bez sądu, bez wyroku i bez rozgłosu. Prawdy o tych wydarzeniach mieliśmy nigdy nie poznać... Ale poznaliśmy. Zbrodnia katyńska jest tematem tego odcinka Gigantów Historii. 23:20 GÓRAL W SUTANNIE (KS. JÓZEF TISCHNER) Film dokumentalny, 47 min, Polska, 2001 Reżyseria: Adam Kinaszewski Filmowa opowieść o ś. p. ks. prof. Józefie Tischnerze rozgrywa się pomiędzy Łopuszną a Krakowem, ukazując zarówno związki księdza profesora z Podhalem i jego kulturą, jak i znaczenie wybitnego teologa i filozofa w środowisku uniwersyteckimi i artystycznym Krakowa. 00:55 BYŁO, NIE MINĘŁO - KRONIKA ZWIADOWCÓW HISTORII. - POZNAŃSCY PANCERNIACY W NATARCIU Magazyn, 22 min, Polska, 2020 Autor: Adam Sikorski Wykonawcy: Artur Kalicki 1/ Poznańscy pancerniacy w natarciu. Wyścig zbrojeń, od momentu startu, rządził się jedną zasadą - zbudować narzędzie walki skuteczniejsze niż ma przeciwnik, zyskując przewagę już w momencie wyruszenia w pole. Zmasowane użycie czołgów na frontach II wojny dowiodło, że zwykła artyleria do walki z nimi już nie wystarczy i potrzebny jest mobilny, opancerzony, zbrojny w potężną armatę niszczyciel tych wozów bojowych. Kiedy w końcowej fazie ostatnich światowych zmagań Niemcy wysłali na front potężne czołgi Panther i Tiger, Amerykanie odpowiedzieli mocarnym M - 36 Jackson. Muzeum Broni pancernej w Poznaniu toczy nieustanną walkę o jakość i atrakcyjność swej kolekcji. Koledzy przeczesują stare poligony i dawno nieotwierane magazyny naszych sojuszników w Europie, od czasu do czasu dobywając z nich prawdziwe perełki. Dziś odwiedzimy to miejsce. 2/ Powstańcze echa. Przenosimy się nad Narew i Bug, w epokę Powstania Listopadowego. Interesuje nas jedna z najbardziej interesujących operacji sił polskich, zwana przez historyków wyprawą na gwardię cesarską. A zaczniemy od bitwy pod miejscowością Nur. 01:30 SENSACJE XX WIEKU - WOJNA POLSKO - BOLSZEWICKA 1920 ROK Kameralne i studyjne (widowisko), 44 min, Polska, 2001 Reżyseria: Wojciech Pacyna Scenariusz: Bogusław Wołoszański, Jan Tarczyński Zdjęcia: Adam Sikora Aktorzy: Krzysztof Globisz, Tadeusz Malak Odtworzenie biegu wydarzeń, które sprawiły, że armie bolszewickie doszły na odległość 20 kilometrów od Warszawy w 1920 roku. 02:20 ENCYKLOPEDIA II WOJNY ŚWIATOWEJ - BUNKRY DOVER Magazyn, 19 min, Polska, 1995 Scenariusz: Bogusław Wołoszański, Maciej Zakrocki Zdjęcia: Andrzej Żydaczewski Wykonawcy: Bogusław Wołoszański (prowadzący) Cykliczna audycja popularyzująca wiedzę o historii II wojny światowej. Pierwsza część odcinka poświęconego fortyfikacjom w Dover.