TVP Historia Czwartek, 29.04.2021 06:50 BYŁ TAKI DZIEŃ - 29 KWIETNIA ODC. 547 Felieton, 2 min, Polska, 2006 Autor: Janusz Weychert 1915 - wynaleziono zamek błyskawiczny; 1928 - w Turcji wprowadzono alfabet łaciński; 1978 - utworzono niezależne od oficjalnych struktur Wolne Związki Zawodowe Wybrzeża; 1993 - otwarto dla zwiedzania pałac Buckingham; 07:15 POLONIA RESTITUTA - ODC. 4 Serial historyczny, 51 min, Polska, 1982 Reżyseria: Bohdan Poręba Scenariusz: Włodzimierz Kowalski Zdjęcia: Wacław Dybowski Aktorzy: Zdzisław Mrożewski, Henryk Bista, Zygmunt Malanowicz, Eugeniusz Kujawski, Andro Kabaładze, Kirył Ławrow, Janusz Zakrzeński, Krzysztof Chamiec, Józef Fryźlewicz, Jerzy Kaliszewski, Edmund Fetting, Ignacy Gogolewski, Emil Karewicz Rok 1918. W Lublinie zostaje utworzony Rząd Republiki Polskiej. Na jego czele staje Ignacy Daszyński. Zalążki władzy polskiej tworzą się również w Krakowie i w Poznaniu. Powrót Józefa Piłsudskiego z więzienia. 08:50 HISTORIA POLSKI - AKCJA "WISŁA" Film dokumentalny, 43 min, Polska, 1992 Reżyseria: Jadwiga Nowakowska Scenariusz: Jadwiga Nowakowska Zdjęcia: Ryszard Janowski, Damian Skóra , Film dokumentalny o konflikcie polsko - ukraińskim w Bieszczadach po zakończeniu II wojny światowej, i o wysiedleniu ludności ukraińskiej z tych terenów w czasie akcji "Wisła". Na film składają się krótkie wypowiedzi byłych żołnierzy Ukraińskiej Powstańczej Armii oraz żołnierzy i milicjantów walczących po stronie polskiej. Józef Pokryszczak, Jan Hodowaniec, Teodor Fylak - byli członkowie ukraińskiej partyzantki - podkreślają patriotyczny charakter ich walki i krytycznie odnoszą się do stworzonego przez komunistyczną propagandę stereotypu Ukraińca bandyty. Juliusz Hibner, Zygmunt Keller, Julian Rudak służący w owym czasie w Wojsku Polskim i Milicji Obywatelskiej uzasadniają słuszność decyzji wysiedlenia ludności ukraińskiej z rejonu Bieszczad. Podkreślają bestialstwo upowców. Ich wypowiedzi ilustrują fragmenty archiwalnych kronik filmowych. 09:50 SENSACJE XX WIEKU - CZERWONA ORKIESTRA Kameralne i studyjne (widowisko), 47 min, Polska, 2003 Reżyseria: Adek Drabiński Scenariusz: Bogusław Wołoszański Zdjęcia: Waldemar Szmidt Aktorzy: Włodzimierz Adamski, Andrzej Szczytko, Zbigniew Paterak, Krzysztof Stelmaszczyk, Jerzy Braszka, Robert Więckiewicz, Sławomir Orzechowski, Andrzej Pściuk, Leon Charewicz, Antoni Ostrouch, Dariusz Krzemiński, Rafał Kuliński, Renata Cichecka, Mariusz Samociuk, Andrzej Bogdański Czerwona Orkiestra to komunistyczna organizacja szpiegowska, która aktywnie zaczęła działać na terenach okupowanych przez Niemców, krótko po ataku Hitlera na Rosję. Twórcą Czerwonej Orkiestry był polski Żyd z Nowego Targu, Leopold Trepper. Siatka, którą Trepper budował od 1938 roku, była najlepiej działającą organizacją szpiegowską drugiej wojny światowej i ogromnym problemem niemieckiej Abwehry. 10:45 ŚLADY NA ŚNIEGU (STOPY V SNEHU) Film dokumentalny, 51 min, Słowacja, 2015 Reżyseria: Slavomir Zrebny Scenariusz: Slavomir Zrebny Film opowiada o wyjątkowo drastycznej cenzurze w komunistycznej Czechosłowacji. Efektem jej działania było zniszczenie około 28 milionów książek, których treści uznane zostały za niebezpieczne dla komunistycznego reżimu. Motywem przewodnim filmu jest historia trzech przyjaciół, którzy brali udział w przemycie literatury przez góry. W 1983 roku zostali oni aresztowani, więzieni, a potem skazani. Film analizuje zjawisko przemytu literatury i wyjaśnia motywacje ludzi, którzy bezinteresownie narażali własną wolność, aby pomóc zachować wewnętrzną wolność innych. 12:10 TAJEMNICA TWIERDZY SZYFRÓW - ODC. 5/13 Serial wojenno - sensacyjny, 45 min, Polska, 2007 Reżyseria: Adek Drabiński Scenariusz na podstawie własnej książki: Bogusław Wołoszański Zdjęcia: Waldemar Szmidt Muzyka: Stanisław Syrewicz Aktorzy: Paweł Małaszyński, Jan Frycz, Borys Szyc, Paweł Deląg, Piotr Grabowski, Karolina Gruszka, Anna Dereszowska, Cezary Żak, Jan Wieczorkowski, Marcin Dorociński Na leśnej drodze przed Czochą Anna Maria staje w obronie więźnia katowanego przez esesmana. Dowódca konwoju każe ją za to powiesić. Ujmuje się za nią Jorg. Obydwojgu grozi śmierć, ale esesmanów przepędza oddział Wehrmachtu. Globcke, który dowiaduje się o tym zajściu od Beera, nie zgadza się na ukaranie Jorga, co wydaje się dziwne, ponieważ dotychczas usiłował go osaczyć. Tymczasem Rosjanie są już coraz bliżej. Z zamku widać łuny nad pobliskim Lubaniem. Generał Zawieniagin przyjeżdża do oddziału spadochroniarzy, którzy mają dokonać desantu na zamek. Są gotowi zniszczyć maszynę deszyfrującą. W kościele w Leśnej Jorg przekazuje Natalii materiały szpiegowskie. Widzi ich właścicielka mieszkania, folksdojczka Ewelina Robak. Będzie to miało konsekwencje w niedalekiej przyszłości. W strefie X Jorg odkrywa, co blokuje "Aparat". Można go uruchomić, ale potrzebne są do tego radzieckie depesze, zdobyte przez wojska niemieckie w 1941 r. w Charkowie. Wydaje się to nieprawdopodobne, ale Jorg dowiaduje się, że zdobyte depesze przechowywane są w archiwum Głównego Urzędu Bezpieczeństwa Rzeszy w podziemiach Książa. Jorg musi się tam dostać. Jego szef, profesor Kunze, obiecuje pomoc. Wóz pelengacyjny namierza Natalię nadającą depeszę. W panice dziewczyna pozostawia antenę od radiostacji, którą znajduje Beer. Psy doprowadzają go do ulicy, przy której mieszka Natalia, tam gubią trop. W pokoju Jorga niespodziewanie pojawia się Anna Maria. Pokazuje mu sekretne przejście i prowadzi do lochów, o których wie tylko ona i jej wuj. Nabrała zaufania do Jorga, gdy stanął w jej obronie przed esesmanami. Dziewczyna wyjawia mu, że jest córką Hanny Solof, aresztowanej za działalność przeciwko Hitlerowi i oczekującej na proces w więzieniu w Berlinie. W pobliżu zamku lądują radzieccy spadochroniarze, którzy mają wedrzeć się do wnętrza i zniszczyć "Aparat". Ta samobójcza misja ma jednak szanse powodzenia. W zamku musi być ktoś, kto otworzy im sekretne przejście i doprowadzi do "Aparatu". 13:10 TAJEMNICE WŁOSKICH MIAST - WENECJA (ITALY’S INVISIBLE CITIES) Film dokumentalny, 49 min, Wielka Brytania, 2017 Reżyseria: Harvey Lilley Wykonawcy: Michael Scott, Alexander Armstrong Historyk dr Michael Scott odkrywa skarby trzech słynnych włoskich miast - Neapolu, Wenecji i Florencji. Dzięki zastosowaniu najnowocześniejszych technologii, w tym skanowania 3D o ultrawysokiej rozdzielczości, a także dzięki zdjęciom lotniczym i grafice komputerowej zobaczymy nieznane i ukryte przestrzenie tych niezwykłych miast. Innowacyjne podwodne skanowanie Zatoki Neapolitańskiej ujawnia zatopiony świat dawnego kurortu, który zatonął podczas starożytnego trzęsienia ziemi. W Wenecji zespół bada, co kryje się pod jej wspaniałymi pałacami. We Florencji nowoczesne skanowanie 3D wielkiej katedry Il Duomo, jak ją nazywają Włosi, ukazuje piękno i wyrafinowanie pionierskiej inżynierii stojącej za największą na świecie ceglaną kopułą - śmiały wyczyn kreatywnego umysłu, który zdefiniował Renesans. 16:10 BYŁO, NIE MINĘŁO - KRONIKA ZWIADOWCÓW HISTORII. - ODC. 201 PIERWSZA OFIARA WRZEŚNIA '39 Magazyn, 22 min, Polska, 2020 Autor: Adam Sikorski Wykonawcy: Artur Kalicki Samotnie przeciwko Rzeszy. W niemieckich kronikach atak na Polskę w roku 1939 roku opisywany jest jako atak niemalże rycerski w biały dzień i z otwartą przyłbicą - tak jak idą zwycięzcy. Sęk w tym, że to fałsz. Realia były zupełnie inne i o tym będzie nasza dzisiejsza opowieść. Rozpoczynamy ją w lasach nieopodal Piły, na linii dawnej granicy Rzeczypospolitej i Rzeszy Niemieckiej. Przypomnimy postać pierwszego poległego na ziemi wielkopolskiej 1 września 1939 r. polskiego żołnierza kaprala Piotra Konieczkę. 17:10 CZAS PIENIĄDZA - ODC. 4. BANKOWOŚĆ CENTRALNA W POLSCE Magazyn, 15 min, Polska, 2021 Reżyseria: Agnieszka Żmijewska Scenariusz: Bartłomiej Grudnik Dzisiaj wydaje się, że Narodowy Bank Polski, który jest jedynym emitentem środków płatniczych w Polsce, działa od zawsze. Tymczasem NBP powstał w 1945 roku, po zakończeniu II wojny światowej. Ale nie oznacza to że w Polsce nie było wcześniej banku centralnego. Jego historia sięga jeszcze czasów I Rzeczpospolitej. Pomysł stworzenia w Polsce banku, który miał charakter narodowego emitenta pojawił się w drugiej połowie XVIII w, jego powołanie rozważano podczas prac Sejmu Czteroletniego. Kwestia stworzenia banku emisyjnego powróciła kilkadziesiąt lat później już po zaborach - w Królestwie Polskim. Powstały wówczas z inicjatywy księcia Ksawerego Druckiego - Lubeckiego dwie instytucje: Towarzystwo Kredytowe Ziemskie i Bank Polski. Bank Polski rozpoczął działalność 6 maja 1828 roku jego siedziba znajdowała się w specjalnie wybudowanym gmachu u zbiegu ulic Elektoralnej i Senatorskiej w Warszawie. Bank Polski był bankiem państwowym. Załamanie Banku przyniósł wybuch powstania listopadowego. Kiedy Polska odzyskała niepodległość, trudna sytuacja gospodarcza sprawiła, że bank centralny odrodzonego państwa powstał dopiero 28 kwietnia 1924 roku, wraz z reformami Władysława Grabskiego. Bank uruchomił oddziały w większych miastach Polski, oprócz emisji pieniędzy wykonywał także operacje kredytowe. Po wybuchu II wojny światowej zabezpieczano do ewakuacji złoto, waluty obce, bilety złotowe, klisze i dokumenty. Władze banku ewakuowały się do Paryża. Od 1 lipca 1940 roku Bank znalazł się w Londynie. W 1945 roku nowa, komunistyczna władza, powołała Narodowy Bank Polski. Bank Polski w styczniu 1952 roku przestał istnieć. Pierwszym i podstawowym zadaniem Narodowego Banku Polskiego jest emisja znaków pieniężnych będących prawnym środkiem płatniczym w Polsce. Dba, aby pieniądze, którymi się posługujemy, były należycie zabezpieczone przed fałszowaniem. Ale NBP także nadzoruje ilość pieniądza w gospodarce, prowadzi obsługę bankową budżetu państwa, rachunki bankowe rządu i centralnych instytucji państwowych. Narodowy Bank Polski to zwornik polskiego systemu bankowego i polskiej gospodarki. 17:30 HISTORIA POLSKI - MAŁA MOSKWA KONTRA MAŁY LONDYN Film dokumentalny, 48 min, Polska, 2018 Reżyseria: Sławomir Koehler Scenariusz: Sławomir Koehler Film o mało znanej, komunistycznej zbrodni, na żołnierzach AK, NSZ i księdzu, w wąwozie Puziowe Doły. Jeszcze żyją mieszkańcy, którzy mogą dostarczyć nowych, wstrząsających informacji. Tymczasem rozkazodawcy i zbrodniarze otrzymali ordery, a też doczekali pochówku z honorami wojskowymi. Opowiemy o kulisach brutalnego mordu w gminie Trzydnik Duży, dokonanego w kwietniu 1946 roku. Wówczas komunistyczne ugrupowania spod znaku AL I GL, głównie z tak zwanej Małej Moskwy, brutalnie zamordowały 13 osób z NSZ, AK i innych, antykomunistycznych ugrupowań, zamieszkałych w kilku wioskach, zwanych Małym Londynem. Ciała zamordowanych prawdopodobnie zakopano w pobliskim wąwozie Puziowe Doły. Zginęli mieszkańcy wsi Potok - Stany i Dąbrówka. 19:00 POLONIA RESTITUTA - ODC. 5 Serial historyczny, 51 min, Polska, 1982 Reżyseria: Bohdan Poręba Scenariusz: Włodzimierz Kowalski Zdjęcia: Wacław Dybowski Aktorzy: Zdzisław Mrożewski, Henryk Bista, Zygmunt Malanowicz, Eugeniusz Kujawski, Andro Kabaładze, Kirył Ławrow, Janusz Zakrzeński, Krzysztof Chamiec, Józef Fryźlewicz, Jerzy Kaliszewski, Edmund Fetting, I gnacy Gogolewski, Emil Karewicz Rozbrajanie wroga na ulicach Warszawy, Łodzi i innych miast. Obrady Kongresu Pokojowego w Paryżu. Wybuch powstania w Wielkopolsce. Powstanie na Górnym Śląsku. Nieprzyjazna postawa Dawida Lloyda George ' a wobec Polski. 20:15 POLA WIELKICH BITEW S.V - LINIA HINDENBURGA (BATTLEFIELDS) Film dokumentalny, 52 min, Francja, 2019 Latem 1918 roku, po niemieckich ofensywach wiosennych, ententa odzyskała inicjatywę. Po sukcesie francusko - amerykańskiej kontrofensywy nad Marną - od 18 lipca do 6 sierpnia 1918 roku - Niemcy zostali wyparci na północ od tej rzeki. Głównodowodzący Brytyjskich Sił Ekspedycyjnych Marszałek Douglas Haig podjął decyzję o ataku nad Sommą. Celem było usuniecie wroga z Pikardii, którą częściowo zajmował od marca. 8 sierpnia wojska francusko - brytyjskie, wspierane przez korpusy australijski i kanadyjski, zaatakowały od strony Amiens. Niemcy, zaskoczeni brakiem przygotowania artyleryjskiego, zostali rozgromieni przez 456 czołgów sojuszniczych. Tylko 8 sierpnia, w czarnym dniu armii niemieckiej - jak napisał w swoich Pamiętnikach marszałek Ludendorff - sojusznicy z ententy posunęli się o 16 km i wzięli do niewoli ponad 6, 5 tys. jeńców. Pod koniec lata ententa zaczęła odzyskiwać wcześniej utracone tereny. We wrześniu wojska francusko - brytyjskie skutecznie przedzierały się na północ. Po odzyskaniu panowania nad Sommą, miały nękać Niemców w odwrocie, ścigając ich aż Linii Hindenburga. Linię obronną zbudowano zimą 1916 - 17, z inicjatywy generałów Paula Von Hindenburga i Ericha Ludendorffa. Rozległy system fortyfikacji miał umożliwić armii niemieckiej wycofanie się i skrócenie frontu. Linię wyznaczono od 10 do 50 km za frontem w jego przebiegu w roku 1916. Rozciągała się od Morza Północnego do Verdun. Podzielono ją na pięć stref operacyjnych. Najpotężniejsza zwana Linią Zygfryda, o długości 160 km, łączyła Lens - na północy, z Reims - na południu. Budowę ukończono w ciągu 5 miesięcy przy udziale pół miliona robotników: niemieckich cywilów oraz Francuzów i Belgów z obozów pracy przymusowej, jak też Rosjan - jeńców wojennych. Linia Zygfryda składała się z okopów o głębokości 5 metrów, w pasie o szerokości 4 km. Przed pierwszą linią ustawiono zasieki. Kazamaty oraz schrony zbudowano z żelbetu i płyt stalowych. Trzy kilometry przed główną linią powstał kordon lżejszych placówek, których zadaniem było spowolnienie atakujących. Pomiędzy tymi liniami znajdował się pas ziemi niczyjej znajdujący się pod ostrzałem artyleryjskim i karabinów maszynowych. Wykopano również rowy przeciwczołgowe. Dziennikarz i historyk Serge Tignres chciał poznać powody, dla których latem 1918 roku Niemcy wycofali się za Linię Hindenburga i w jaki sposób żołnierze ententy pokonali kanał. Jaka była ich taktyka? Jakie siły zaangażowano? Serge gromadził świadectwa i zbierał dane. Pasjonaci historii odtworzyli warunki, w jakich walczono. Wykazali, że latem 1918 roku rozpoczęła się wojna innego rodzaju, nowoczesna, zapowiadająca jeszcze straszniejsze konflikty. Żołnierze wielu narodowości podjęli się jednego z najbardziej ryzykownych zadań I wojny światowej. Otrzymali rozkaz zdobycia Linii Hindenburga! 21:15 GIGANCI HISTORII - ODC. 29. POWSTANIA ŚLĄSKIE Teleturniej, 45 min, Polska, 2020 Reżyseria: Michał Górski Scenariusz: Mikołaj Korzyński Wykonawcy: Przemysław Babiarz (prowadzący) Niemcy próbują się pozbierać po sromotnej klęsce w I wojnie światowej. Tymczasem po sąsiedzku odradza się po 123 latach zaborów państwo polskie. Nowa sytuacja geopolityczna sprawia, że na Górnym Śląsku należącym wówczas do Niemiec, odradzają się silne polskie sentymenty. Uprzemysłowiony, bogaty w węgiel region ma kluczowe znaczenie strategiczne, dlatego Niemcy próbują Ślązaków spacyfikować. Terror niemieckich władz napotyka na sprzeciw ludności. Dodatkowo zbiega się w czasie z informacją o zwycięskim powstaniu w Wielkopolsce. Na beczce prochu, jaką jest w tym momencie Śląsk, brakuje już tylko iskry. Ślązacy trzykrotnie chwytali za broń, by zamanifestować swoją polskość. Rok 2021 został ustanowiony rokiem Powstań Śląskich. To idealny moment, aby sprawdzić, co wiemy o tamtych wydarzeniach. Powstania Śląskie to temat tego odcinka teleturnieju. 00:45 BYŁO, NIE MINĘŁO - KRONIKA ZWIADOWCÓW HISTORII. - ODC. 201 PIERWSZA OFIARA WRZEŚNIA '39 Magazyn, 22 min, Polska, 2020 Autor: Adam Sikorski Wykonawcy: Artur Kalicki Samotnie przeciwko Rzeszy. W niemieckich kronikach atak na Polskę w roku 1939 roku opisywany jest jako atak niemalże rycerski w biały dzień i z otwartą przyłbicą - tak jak idą zwycięzcy. Sęk w tym, że to fałsz. Realia były zupełnie inne i o tym będzie nasza dzisiejsza opowieść. Rozpoczynamy ją w lasach nieopodal Piły, na linii dawnej granicy Rzeczypospolitej i Rzeszy Niemieckiej. Przypomnimy postać pierwszego poległego na ziemi wielkopolskiej 1 września 1939 r. polskiego żołnierza kaprala Piotra Konieczkę. 01:25 SENSACJE XX WIEKU - CZERWONA ORKIESTRA Kameralne i studyjne (widowisko), 45 min, Polska, 2003 Reżyseria: Adek Drabiński Scenariusz: Bogusław Wołoszański Zdjęcia: Waldemar Szmidt Aktorzy: Włodzimierz Adamski, Andrzej Szczytko, Zbigniew Paterak, Krzysztof Stelmaszczyk, Jerzy Braszka, Robert Więckiewicz, Sławomir Orzechowski, Andrzej Pściuk, Leon Charewicz, Antoni Ostrouch, Dariusz Krzemiński, Rafał Kuliński, Renata Cichecka, Mariusz Samociuk, Andrzej Bogdański Czerwona Orkiestra to komunistyczna organizacja szpiegowska, która aktywnie zaczęła działać na terenach okupowanych przez Niemców, krótko po ataku Hitlera na Rosję. Twórcą Czerwonej Orkiestry był polski Żyd z Nowego Targu, Leopold Trepper. Siatka, którą Trepper budował od 1938 roku, była najlepiej działającą organizacją szpiegowską drugiej wojny światowej i ogromnym problemem niemieckiej Abwehry. 02:15 ENCYKLOPEDIA II WOJNY ŚWIATOWEJ - PODWODNA WOJNA CZ 3 Magazyn, 27 min, Polska, 1991 Scenariusz: Maciej Zakrocki, Bogusław Wołoszański Wykonawcy: Bogusław Wołoszański (prowadzący) Cykliczna audycja popularyzująca wiedzę o historii II wojny światowej. Tematem odcinka jest przebieg Bitwy o Atlantyk.