TVP Kultura Piątek, 30.04.2021 09:00 CWAŁ Komediodramat, 103 min, Polska 1995 Scenariusz i reżyseria: Krzysztof Zanussi Zdjęcia: Jarosław Żamojda Muzyka: Wojciech KilarFilm fabularny kinowy, 103 min, Polska, 1995 Aktorzy: Bartosz Obuchowicz, Maja Komorowska, Andrzej Szenajch, Karolina Wajda - Nowakowska, Piotr Szwedes, Piotr Adamczyk, Sławomira Łozińska "Kiedy doszedłem do opisywania stalinowskiej szkoły, zorientowałem się, że dotarłem do granicy nieprzekraczalnej ze względów cenzuralnych. Później też nie mógłbym tego filmu zrobić, chyba że w roku 1980, ale wtedy Ryszard Bugajski realizował"Przesłuchanie", które o wiele poważniej traktowało tamte czasy. Teraz wszystko się oddaliło, a ja postarzałem się o tyle, że nie chce mi się już rozliczać z tamtą epoką, ale ją wspominać. To było moje dzieciństwo" - mówił o motywach powstania "Cwału" Krzysztof Zanussi. Film ów miał być drugim po "Strukturze kryształu" (1969) w dorobku reżysera. Zmaterializował się dopiero ćwierć wieku później. Przez licznych krytyków został jednak nazwany jednym z ważniejszych, a na pewno najbardziej niezwykłym w dotychczasowym dorobku autora "Iluminacji". "Cwał" to bowiem... komedia, w dodatku dotycząca okresu stalinowskiego, a więc czasów życia w ciągłym strachu, ubeckich prześladowań, złowrogich polowań na prawdziwych i urojonych odstępców od "linii partii" i aksjomatów stalinowskiej wykładni marksizmu - leninizmu. Pogodny ton opowieści nie ma wszakże nic wspólnego z cynizmem. Przeciwnie - niesie trudne do określenia ciepło, którego trudno szukać we wcześniejszych dokonaniach Zanussiego. Reżyser nie zapomina też bynajmniej o okrucieństwie epoki, lecz na główny plan wysuwa się problem sposobu przetrwania w świecie pełnym kłamstwa i przemocy. Główna bohaterka filmu - pani Idalia - znakomicie zagrana przez Maję Komorowską - to stara panna z dobrego ziemiańskiego domu, która pod maską "szaleństwa" kryje determinację, by nie dać się "zdeklasować" i ocalić ostatni z azyli człowieka zniewolonego - azyl intymności. Jego namiastką jest hippika - prywatna pasja "zwariowanej ciotki". Pasja tym groźniejsza, że pachnie "pańskością" i sanacyjną fanaberią. Wszak w nowym, lepszym świecie konie służą głównie do pracy i defiladowych parad. Pani Idalia, mimo licznych grożących jej niebezpieczeństw, nie rezygnuje. Walcząc na swój sposób przeciw "bolszewickiej zarazie", balansuje na granicy moralności. Kłamie, kręci, wyrabia papiery na swoją nieistniejącą siostrę bliźniaczkę, by mieć kiedyś podwójną emeryturę. Zapisuje ją nawet do partii, a czerwoną legitymację chowa między karty Biblii. W postępowaniu Idalii nieustannie heroizm miesza się z otwartym podlizywaniem się znienawidzonej władzy. Nie może tego zrozumieć mały Hubert, wysłany przez matkę pod opiekę Idalii. Ojciec chłopca został po wojnie w Anglii, więc przed malcem zamknęła się droga do edukacji. Tylko zmieniając miejsce zamieszkania i udając sierotę oraz dzięki przebiegłości przyszywanej ciotki udaje mu się dostać do szkoły. Półlegalne zabiegi Idalii ratują go też przed relegowaniem, gdy zostaje rozpoznany jako element reakcyjny, upowszechniający wśród kolegów imperialistyczną literaturę ("Lenin" Ferdynanda Ossendowskiego). Chłopiec wychowany w kulcie wiary, prawdy i honoru nie może zrozumieć postawy ciotki. Na jego ciągłe pytania Idalia odpowiada wreszcie cytatem z Szekspira: "Są rzeczy na niebie i na ziemi, o których nie śniło się waszym filozofom". "To najbardziej autobiograficzny z moich filmów, jak karta wyjęta z rodzinnego albumu" - mówił po premierze Krzysztof Zanussi. Postać Huberta to niemal wierny portret reżysera z czasów dzieciństwa. Podobnie jest z innymi bohaterami. Ich odpowiedniki istniały naprawdę, wymogi scenariusza tylko nieznacznie zmodyfikowały właściwy im sposób bycia. Nie inaczej było z ciotką Idalią - centralną postacią filmu. To właśnie jej niezwykła osobowość sprawiła, że po latach pewien reżyser zrealizował równie niezwykły film o radości życia, której nie stłumią ani mury więzienia, ani szykany i prześladowania. Nagroda Specjalna na XXI Festiwalu w Gdyni w 1996 roku. Złota Kaczka '96 dla Mai Komorowskiej - w kategorii najlepsza polska aktorka. 11:00 SIEDLISKO - ODC. 1/9 Serial obyczajowy, 49 min, Polska 1998 Reżyseria: Janusz Majewski Scenariusz: Wanda Majerówna, Zofia Nasierowska Zdjęcia: Witold Adamek Muzyka: Jerzy Matuszkiewicz Występują: Anna Dymna, Leonard Pietraszak, Renata Dancewicz, Agnieszka Wagner, Paweł Deląg, Piotr Machalica, Łukasz Mechanicki, Danuta Szaflarska, Wanda Majerówna, Zofia Merle, Piotr Gąsowski, Stanisława Celińska, Leszek Zduń, Marian Opania i inni "Jest to opowieść o ludziach dojrzałych, którzy po trzydziestu latach małżeństwa przenoszą się na wieś i odkrywają na nowo łączącą ich miłość" - tak krótko scharakteryzował "Siedlisko" Janusz Majewski ("Zaklęte rewiry", "Zazdrość i medycyna", "C. K. Dezerterzy"). Nie krył przy tym, że jego najnowszy serial jest utworem na poły autobiograficznym. Dość przypomnieć, że zdjęcia do cyklu powstawały w okolicach Starych Juch na Mazurach, gdzie reżyser ma posiadłość, którą sam przebudowywał i remontował. Zaangażował się nawet w życie lokalnej społeczności. Wszystko to, odpowiednio wymieszane z fabularną fikcją, znalazło wyraz w "Siedlisku". Reżyser zadbał też o należyte wyeksponowanie mazurskiej przyrody, ciągle pięknej, mimo licznych szkód i dewastacji spowodowanych przez niefrasobliwych turystów. Dlatego, podobnie jak w "Chłopach" Jana Rybkowskiego, rytm akcji w serialu podporządkowany został naturalnemu biegowi pór roku. Bohaterami "Siedliska" są malarka Marianna i jej mąż Krzysztof. Pewnego dnia dowiadują się, że Marianna otrzymała w spadku po zmarłej ciotce Róży nieruchomość na Mazurach. W pierwszej chwili nawykli do miejskiego życia małżonkowie chcą spieniężyć posiadłość. W tym celu jadą do Ełku, by załatwić sprawę w majestacie prawa. Jednak powodowana sentymentem Marianna pragnie najpierw zobaczyć dom Róży, w którym przed laty spędzała wakacje. Niestety, upływ lat sprawił, że niedokładnie pamięta drogę. W lesie spotykają niejakiego Wolfa, dość tajemniczego osobnika, który wskazuje im właściwą drogę do Panistrugi. 12:00 SIEDLISKO - ODC. 2/9 Serial obyczajowy, 49 min, Polska 1998 Reżyseria: Janusz Majewski Scenariusz: Wanda Majerówna, Zofia Nasierowska Aktorzy: Anna Dymna, Leonard Pietraszak, Renata Dancewicz, Agnieszka Wagner, Paweł Deląg, Piotr Machalica, Łukasz Mechanicki, Danuta Szaflarska, Wanda Majerówna, Zofia Merle, Piotr Gąsowski, Stanisława Celińska, Leszek Zduń, Michał Pawlicki, Marian Opania, Krzysztof Kowalewski, Magdalena Cielecka, Jerzy Zelnik, Jerzy Kamas, Igor Przegrodzki, Lech Ordon, Stanisław Brejdygant, Olgierd Łukaszewicz, Grażyna Marzec, Stanisław Brudny i inni Marianna z Krzysztofem wybierają się do mieszkania syna Jacka, by przypilnować wnuka Jasia. Jego rodzice bowiem idą na premierę filmu w kinie. Niedługo po wyjściu młodych dziadkowie usypiają chłopca. Czekanie na powrót dzieci umila im gra w "Scrabble". Wspólnie starają się znaleźć właściwą definicję słowa "siedlisko". Wkrótce znów wyjeżdżają na Mazury. Panistruga żyje chrztem synka Kowalów i uświetniającą tę uroczystość zabawą. W zagrodzie Róży Krzysztof, naprawiając płot, niespodziewanie wpada do dołu po bimbrze. Z opresji ratują go Marianna i Józek. Niebawem w odwiedziny przyjeżdża Jacek z żoną i synkiem. Jasio znika gdzieś z psem. Zaniepokojony Krzysztof rusza na poszukiwania wnuka. 13:30 SCENA TANECZNA - TANIEC KLASYCZNY Artystyczne/estradowe (widowisko), 26 min, Polska, 2021 Reżyseria: Małgorzata Kosturkiewicz Wykonawcy: Aleksandra Dziurosz (prowadząca), Klaudia Carlos (prowadzący), Chinara Alizade, Dawid Trzensimiech, Maria Kielan - Yoshimoto, Gento Yoshimoto, Gwenllian Davies, Ruaidhri Maguire, Mayu Takata, Giovanni Rafael Chavez Madrid W kolejnym odcinku "Sceny tanecznej" najtrudniejsza, niezwykle wymagająca technika taneczna - taniec klasyczny. W programie wystąpią soliści Polskiego Baletu Narodowego oraz tancerze Baletu Opery Bałtyckiej w Gdańsku. W tę ucztę baletową wprowadzą nas Aleksandra Dziurosz oraz Klaudia Carlos. 14:05 SCENA TANECZNA - BALET WSPÓŁCZESNY Artystyczne/estradowe (widowisko), 22 min, Polska, 2021 Reżyseria: Małgorzata Kosturkiewicz Wykonawcy: Aleksandra Dziurosz (prowadząca), Klaudia Carlos (prowadząca), Balet Teatru Wielkiego im. St. Moniuszki w Poznaniu W kolejnym odcinku "Sceny tanecznej" prześledzimy dzieje baletu współczesnego. Aleksandra Dziurosz i Klaudia Carlos opowiedzą o najważniejszych prądach i twórcach tej sztuki. W programie wystąpi Balet Teatru Wielkiego im. St. Moniuszki w Poznaniu. Zaprezentuje fragmenty choreografii Roberta Bondary "Take me with you". 15:05 KAREN BLIXEN - SEN AFRYKAŃSKIEJ NOCY (KAREN BLIXEN - AN AFRICAN NIGHT'S DREAM) Film dokumentalny, 52 min, Francja, 2017 Reżyseria: Elisabeth Kapnist Karen Blixen jest dziś uważana za jedną z największych pisarek XX wieku. Dokumentalny portret przybliża sylwetkę artystki, opowiada o okolicznościach powstania jej najwybitniejszego dzieła "Pożegnania z Afryką", na podstawie którego Sydney Pollack w 1985 roku zrealizował film o tym samym tytule z Meryl Streep i Robertem Redfordem. 16:15 BUNUEL W LABIRYNCIE ŻÓŁWI (BUNUEL EN EL LABERINTO DE LAS TORTUGAS / BUNUEL IN THE LABYRINTH OF THE TURTLES) Film animowany, 76 min, Niderlandy (Holandia)/Hiszpania, 2018 Reżyseria: Salvador Simó Scenariusz: Eligio Montero, Salvador Simó Wykonawcy: Jorge Usón, Fernando Ramos, Luis Enrique De Toms Pełnometrażowy film animowany. "Bunuel w labiryncie żółwi" Salvadora Simó opowiada o niezwykłym epizodzie z życia legendarnego hiszpańskiego reżysera. Przedstawia okoliczności, w jakich Luis Bunuel zrealizował swój jedyny w dorobku film dokumentalny "Ziemię Hurdów", który powstał zaraz po dwóch wielkich manifestach surrealistycznych, czyli "Psie andaluzyjskim" i "Złotym wieku". "Bunuel w labiryncie żółwi", będący adaptacją komiksu Fermona Solsa, pokazuje kulisy wyprawy do Las Hurdes, jaką w 1932 roku Luis Bunuel podjął wraz z Ramónem Acinem, operatorem Éli Lotarem oraz scenarzystą Pierrem Unikiem. Jego dokument o ziemi bez chleba opierać się miał na rozprawie doktorskiej francuskiego historyka i antropologa Maurice’a Legendre, który przed nimi badał ten ubogi i zacofany region hiszpańskiej Estremadury. To właśnie w tej surowej krainie, wśród krajobrazu tworzonego przez dachy ciasnych domów przypominające labirynt żółwi, Bunuel z burżuazyjnego buntownika i awangardowego artysty stanie się zaangażowanym społecznie filmowcem, uwrażliwionym na położenie drugiego człowieka. Przemianę tę Simó ujmuje w eklektycznej formie swojego filmu, gdzie kolorowa animacja, w której pojawiają się motywy z surrealistycznych obrazów Dalego, przeplata się z oryginalnymi fragmentami bunuelowskiego dokumentu. (ŹRÓDŁO: etiudaandanima.pl) 18:55 REŻYSERZY - DON SIEGEL 4/10 SEZON 3 (THE DIRECTORS - DON SIEGEL) Film dokumentalny, 45 min, Wielka Brytania, 2018 Reżyseria: Lyndy Saville Cykl dokumentalny poświęcony najważniejszym reżyserom kina. W tym odcinku przyglądamy się sylwetce Dona Siegela, reżysera "Brudnego Harrego" i "Ucieczki z Alcastraz". 20:00 WIECZÓR KINOMANA - WSTĘP DO FILMU - ZAGRANICZNY KORESPONDENT Dysk./wywiad/debata, 5 min, Polska, 2021 Łukasz Jasina rozmawia z krytykiem filmowym Łukaszem Adamskim o filmie "Zagraniczny korespondent" w reż. Alfreda Hitchcocka. 00:50 TERAZ ANIMACJE! - KOSMONAUTA (COSMONAUT) Film animowany, 11 min, Estonia, 2019 Reżyseria: Kaspar Jancis Scenariusz: Kaspar Jancis Krótki film animowany. Stary kosmonauta w mieszkaniu w betonowym bloku prowadzi takie samo życie, jakie za młodu wiódł na stacji kosmicznej. Tak jak kiedyś, wciąż wykonuje misje i wciąż brakuje mu bliskich, których zostawił na rodzinnej planecie. Najbliżsi jednak zupełnie inaczej postrzegają tę sytuację. (opis festiwalowy, źródło: animator - festival.com) 01:00 TERAZ ANIMACJE! - POŻERACZE TRUSKAWEK (MAASIKAOGIJAD / STRAWBERRY EATERS) Film animowany, 14 min, Estonia, 2018 Reżyseria: Mattias Malk Scenariusz: Mattias Malk Muzyka: Liina Sumera Krótki film animowany. Film o parze hodowców truskawek, których pole zostaje zniszczone przez żarłoczne ślimaki. Para stara się rozpocząć nowe życie w mieście, jednak gdy kobieta oznajmia, że spodziewa się dziecka, opętany paranoją mężczyzna podejrzewa, że za to również odpowiedzialne są ślimaki. (opis festiwalowy) 02:15 KOCHANICA FRANCUZA (THE FRENCH LIEUTENANT'S WOMAN) Melodramat, 120 min, Wielka Brytania 1981 Reżyseria: Karel Reisz Scenariusz na podstawie powieści Johna Fowlesa: Harold Pinter Aktorzy: Meryl Streep, Jeremy Irons, Hilton McRae, Emily Morgan, Charlotte Mitchell, Lynsey Baxter, Jean Faulds, Peter Vaughan i inni Opublikowana w 1970 r. powieść Johna Fowlesa "Kochanica Francuza" niemal natychmiast stała się bestsellerem, przełożonym na kilkanaście języków i wydanym w wielu krajach (polskie wydanie ukazało się w 1973 r.). Rychło też pojawiła się myśl o jej sfilmowaniu. Z trudności tego przedsięwzięcia najlepiej zdawał sobie sprawę jej autor, pomny nie najlepszych doświadczeń z ekranizacją swych dwóch wcześniejszych książek: "Kolekcjonera" i "Maga". Tym razem postanowił sam wybrać reżysera. Jego wybór padł na Karela Reisza. Ale temu nie przypadł do gustu scenariusz Dennisa Pottera. Fred Zinnemann, który zastąpił Reisza, nie zgodził się z kolei, by główną rolę kobiecą zagrała proponowana przez Fowlesa Vanessa Redgrave. Ponownie wezwany Reisz zaprosił do współpracy znakomitego brytyjskiego dramaturga Harolda Pintera. Idealną odtwórczynię głównej roli - Meryl Streep - znalazł w USA, a jej partnerem został Brytyjczyk Jeremy Irons, aktor Royal Shakespeare Company, który w "Kochanicy Francuza" zagrał swą pierwszą dużą rolę filmową. Zdjęcia kręcono w naturalnych plenerach południowej Anglii. Początkowe trudności nagrodziło całemu zespołowi entuzjastyczne przyjęcie dzieła nawet na trudnym rynku amerykańskim. Film otrzymał w 1981 r. 5 nominacji do Oscara: dla najlepszej aktorki, za scenariusz, kierownictwo artystyczne, kostiumy i montaż. Meryl Streep uhonorowano ponadto Złotym Globem za najlepszą rolę kobiecą. "Kochanica Francuza" okazała się nadzwyczaj twórczą i oryginalną adaptacją filmową równie nieszablonowej książki Fowlesa, który pokusił się o rodzaj pastiszu wiktoriańskiego romansu, przefiltrowanego przez wiedzę i świadomość pisarza II połowy XX w. Chcąc oddać na ekranie ten dzisiejszy tok refleksji oceniającej staromodną fabułę, Pinter oprawił część kostiumową filmu we współczesną ramę. Pozornie ma ona kształt banalny: stanowi rodzaj reportażu o pracy ekipy filmowej ekranizującej właśnie historię Sary Woodruff, "kochanicy Francuza". Ale, wbrew przeświadczeniu widzów, to nie rozwój wydarzeń "realnych" zaczyna oddziaływać na filmowy obraz fikcyjnych bohaterów, ale odwrotnie: fikcyjna akcja i fikcyjne postaci powodują przemianę duchową pary wykonawców głównych ról, a ich życie zmienia się pod wpływem dramatu odgrywanego przed kamerą. Jest rok 1980. W Dorset trwają zdjęcia do "Kochanicy Francuza". Amerykanka Anne i Anglik Mike, grający w tym filmie główne role, niemal odruchowo nawiązują ze sobą romans. Wiedzą, że nie potrwa on długo: oboje mają rodziny, do których wrócą po zakończeniu pracy. Ich spotkania, rozmowy nie mają zresztą w sobie żaru wielkiej namiętności. Co innego na planie, który przenosi ich do roku 1867... W miejscowości Lyme Regis młody archeolog Charles Smithson stara się o rękę Ernestine Freeman, córki bogatego kupca. Podczas spaceru z narzeczoną spotyka tajemniczą kobietę wystającą godzinami na falochronie i wpatrującą się we wzburzone morze. To Sara Woodruff, była guwernantka, porzucona przed kilkoma laty przez francuskiego porucznika marynarki i bezskutecznie czekająca na jego powrót. Charles zaczyna spotykać się z Sarą, ale nie potrafi przełamać muru, jakim odgrodziła się od otoczenia, ani skłonić jej do opuszczenia miasteczka. Sarah jest przekonana, że gdzie indziej może zostać jedynie prostytutką, za którą bezpodstawnie uważają ją mieszkańcy miasteczka. Godność osobista nie pozwala jej jednak dementować plotek krążących w środowisku. W końcu Charlesowi udaje się przekonać Sarę, aby wyjechała do Exeter, dokąd będzie jej przekazywać fundusze na utrzymanie. Na planie filmowym w 1980 r. Anne, korzystając z przerwy w zdjęciach, wyjeżdża do Londynu, do męża, obiecując Mike'owi rychły powrót. Filmowy Charles odwiedza tymczasem Sarę w Exeter. Jest w niej zakochany bez pamięci. Gdy dochodzi między nimi do zbliżenia, Charles odkrywa ze zdumieniem, że Sarah była dziewicą i wszystkie pogłoski na jej temat były złośliwymi kalumniami dewotek z Lyme Regis. Głęboko tym poruszony, postanawia poślubić Sarę. Wraca do Lyme Regis i zrywa zaręczyny z Ernestine. Po powrocie do Exeter nie zastaje już jednak Sary, która zniknęła bez śladu. Mike cierpi głęboko wskutek rozłąki z Anne. Uświadamia sobie, że jego znajomość z nią to coś znacznie poważniejszego niż przelotny romans z koleżanką z planu. 04:30 MAGAZYN ROLLING STONE, REPORTAŻE ZNAD KRAWĘDZI 2 (ROLLING STONE: STORIES FROM THE EDGE) Film dokumentalny, 40 min, USA, 2017 Reżyseria: Alex Gibney, Blair Foster, Alex Gibney, Blair Foster "Rolling Stone" to wyjątkowe czasopismo założone w 1967 roku w San Francisco przez Janna Wennera i Ralpha J. Gleasona. Artykuły i inne materiały publikowane na łamach tej gazety to znakomite świadectwo kulturalnej, muzycznej i politycznej historii USA z ostatnich 50 lat. Sześcioodcinkowa seria "Rolling Stone: Stories from the edge" przedstawia te ważne wydarzenia z perspektywy magazynu w oparciu o bogate archiwalne materiały, wywiady z osobistościami czy nagrania wideo. ODCINEK 2 Magazyn "Rolling Stone" pogrąża się w polityce, Hunter S. Thompson i Annie Leibovitz omawiają burzliwe wybory prezydenckie w 1972 roku.