TVP Historia Niedziela, 22.05.2022 06:40 BYŁ TAKI DZIEŃ - 22 MAJA Felieton, 2 min, Polska, 2006 Autor: Janusz Weychert 1906 - bracia Wright otrzymali patent na mechaniczne urządzenie latające; 1911 - we Lwowie i Kołomyi powstało polskie harcerstwo; 1943 - zamach Jana Krysta, żołnierza AK na "Adrię"; 1998 - Wystawa Światowa w Lizbonie; 06:50 OSTATNI MAZURZY Film dokumentalny, 50 min, Polska, 2010 Reżyseria: Julia Wołoszyńska Scenariusz: Julia Wołoszyńska Ernest Kruk urodził się w krainie, która leżała na "tyłach historii". Ziemia mało znana, podobnie jak żyjący tu naród. Wszystkie tragiczne wydarzenia XX wieku odcisnęły nieodwaracalne piętno na tych ludziach. Wojny ostatecznie spowodowały, że społeczność Mazurów przestała istnieć. Mazurzy, kiedyś nazywani Prusami, przyjęli chrześcijaństwo i przez wiele lat żyli w państwie krzyżackim, wtedy byli katolikami. Potem przyszła reformacja i ponad cztery wieki Kościoła ewangelickiego. Po II wojnie światowej krajobraz Mazur po raz kolejny się zmienił, tym razem z ewangelickiego na katolicki. Niestety, okoliczności tych zmian były bardzo tragiczne. Narodu mazurskiego praktycznie na Mazurach już nie ma.... Dawne świątynie ewangelickie teraz służą katolikom. W 1945 i 1946 roku nierzadko siłą były odbierane ewangelickiej ludności mazurskiej. Dochodziło nawet do bitew pod kościołami (Ruciane - Nida, Mikołajki). Jedyna pokojowa wymiana świątyń na Mazurach odbyła się w parafii w Nidzicy. Już prawie nikt nie pamięta, kto jeszcze kilkadziesiąt lat temu był gospodarzem Krainy Wielkich Jezior. Co się stało z dawnymi mieszkańcami tych ziem? Ernest Kruk postanowił walczyć, aby pamięć o jego przodkach Mazurach nie zginęła. Propagator mazurskości, pisarz, poeta. Gdy skończyła się II wojna światowa, miał zaledwie cztery lata. Zaraz po wojnie stracił rodziców (ojciec wywieziony do ZSRR, gdzie zmarł; matka umarła na tyfus w Dobrzyniu, rodzinnej wsi Ernesta Kruka). W 1945 r. bezpowrotnie stracił swój dom. Zaraz po pogrzebie matki do domu wprowadziła się polska rodzina. Ernest trafił do domu dziecka. Rodzinnego domu nigdy już nie odzyskał. Mieszka na jednym z olsztyńskich osiedli. Zawsze zdawał sobie sprawę ze swojej inności, jego całe życie naznaczone było poszukiwaniem własnej tożsamości, odzyskaniem utraconej mazurskości. 09:00 CZARNE CHMURY - ODC. 1/10 - SZAFOT Serial przygodowy, historyczny, 50 min, Polska 1973 Reżyseria: Andrzej Konic Scenariusz: Antoni Guziński, Ryszard Pietruski Zdjęcia: Antoni Wójtowicz Muzyka: Waldemar Kazanecki Aktorzy: Leonard Pietraszak, Ryszard Pietruski, Edmund Fetting, Stanisław Niwiński, Tadeusz Białoszczyński, Anna Seniuk, Janusz Zakrzeński, Jerzy Zelnik, Artur Młodnicki, Mariusz Dmochowski, Józef Nalberczak, Bronisław Pawlik, Mieczysław Stoor, Joanna Kostusiewicz, Elżbieta Starostecka i inni Polski Fanfan, pierwszy polski serial spod znaku "płaszcza i szpady" - pisano o "Czarnych chmurach" w prasie z lat 70. Osią fabuły stały się dramatyczne epizody z walk o utrzymanie przy Polsce Prus Książęcych. Pozostawały one w lennej zależności od Rzeczypospolitej od 1525 r. , kiedy Albrecht Hohenzollern sekularyzował państwo zakonne i złożył w Krakowie hołd królowi polskiemu. W XVII wieku na mocy traktatów welawsko - bydgoskich ziemie te przypadły elektorowi brandenburskiemu. Polska była wówczas krajem wolności szlacheckich, w Prusach szlachcie wiodło się znacznie gorzej. Na czele opozycji przeciwko elektorowi Fryderykowi Wilhelmowi stanął pułkownik Krystian Ludwik Kalkstein - Stoliński. W 1670 r. musiał uciekać z Prus do Polski. Podstępnie zwabiony do rezydencji ambasadora Brandta w Warszawie, na rozkaz elektora został porwany, mimo protestów polskiej szlachty i osobistego wstawiennictwa króla Michała Korybuta Wiśniowieckiego - skazany na karę śmierci i stracony w Kłajpedzie w 1672 r. Burzliwe dzieje Kalksteina - Stolińskiego stały się osnową scenariusza serialu telewizyjnego. Oczywiście, jak wielokrotnie podkreślał reżyser Andrzej Konic, w "Czarnych chmurach" nie można doszukiwać się zbyt dosłownych analogii do głośnej w Rzeczypospolitej "sprawy Kalksteina" ani bohaterowi serialu, pułkownikowi Krzysztofowi Dowgirdowi, przypisywać cech historycznego pierwowzoru. Jest to przede wszystkim film akcji, awanturniczo - przygodowy, a więc na pierwszy plan wysuwają się ucieczki, pogonie, pojedynki, intrygi i oczywiście miłość. Całość skonstruowana na zasadzie powieści - rzeki, składa się z dziesięciu godzinnych odcinków. Realizacja trwała przeszło rok, poza łódzkim atelier zdjęcia kręcono w pięknych wnętrzach w Baranowie, w Pałacu Biskupim w Kielcach i w Rytwianach pod Kielcami, w Łączynku, Krakowie i in. , a malownicze plenery, m. in. pod Augustowem. W głównych rolach upamiętnili się Leonard Pietraszak jako pułkownik Dowgird i Ryszard Pietruski jako jego wachmistrz i przyjaciel, kuty na cztery nogi sługa Kacper. Sercami nieustraszonych zabijaków zawładnęły: piękna starościanka Anna (Elżbieta Starostecka), wychowanica hetmana Sobieskiego (Mariusz Dmochowski), oraz impetyczna szlachcianka Magda (Anna Seniuk). Do Lecka zbliża się cwałem kilku jedźców pod wodzą pułkownika Dowgirda. W sali miejskiego ratusza toczy się właśnie proces przeciwko mieszczaninowi Stolpeckiemu oskarżonemu o zdradę stanu - działanie na rzecz powrotu Prus do Polski. Namiestnik elektora, von Hollstein, żąda kary śmierci. Na salę rozpraw wkracza na czele zbrojnych pułkownik rajtarii elektorskiej, Krzysztof Dowgird. Rzuca pod nogi namiestnika szpadę oficerską, publicznie protestując przeciw gwałceniu prawa. Wymówiwszy służbę elektorowi, on i jego ludzie stają do walki z dragonami rotmistrza Zaremby. Tym razem rotmistrz triumfuje - nie udaje się uwolnić oskarżonego Stolpeckiego, w walce giną najbliżsi przyjaciele Dowgirda, on sam trafia do więzienia. Na wolności pozostaje jedynie Kacper. W czasie uczty na zamku Hollsteina sprytny wachmistrz dostaje się do celi i uwalnia więźnia. 10:00 OKRASA ŁAMIE PRZEPISY - KISZONKI Z BESKIDU NISKIEGO Magazyn, 24 min, Polska, 2022 Reżyseria: Tomasz Rostworowski Scenariusz: Tomasz Rostworowski, Karol Okrasa Zdjęcia: Adam Kubiak Wykonawcy: Karol Okrasa (prowadzący) W tym odcinku Karol Okrasa wyruszy do miejscowości Izby nieopodal Lackowej, najwyższej góry polskiej części Beskidu Niskiego. Na jej zboczach do dziś można znaleźć pozostałości okopów żołnierzy Kazimierza Pułaskiego z Konfederacji Barskiej. Ale tym co przywiodło tu naszego kucharza są niezwykłe kiszonki, jakie można znaleźć w okolicy. Tereny te były przed II wojną światową zamieszkane głównie przez ludność łemkowską, wysiedloną stąd po wojnie w ramach Akcji Wisła. Dzisiejszy mieszkańcy coraz chętniej sięgają do łemkowskiej tradycji kulinarnej. Jednym z ważnych składników tej kuchni były kiszonki, pozwalające dzięki ukiszeniu przechować letnie czy jesienne produkty na trudny okres zimy i przednówka. Takie rzeczy jak kiszona kapusta czy ogórki są oczywiście powszechnie znane. Ale już kiszone rydze czy kiszony czosnek niedźwiedzi spotkamy chyba wyłącznie tutaj. A wszystko przez obfitość tych produktów. Choć czosnek niedźwiedzi jest w Polsce pod częściową ochroną, to już pozyskany na pobliskiej Słowacji czy z własnego ogródka jest dostępny w dużych ilościach. Okolica obfituje także w rydze. Tych przepysznych grzybów bywa na jesieni tyle, że od kilku lat w sąsiedniej Wysowej co roku organizuje się Święto Rydza. Zaopatrzony przez miejscową gospodynię Karol przygotuje niezwykłe dania. Proponowane potrawy: 1/ Barszcz na kiszonych rydzach z palonymi ziemniakami; 2/ Pierogi z serem, ziemniakami i kiszonym czosnkiem niedźwiedzim podane w kminkowej emulsji; 3/ Pikantne żeberka duszone w kiszonej kapuście i kiszonym czosnku niedźwiedzim. 10:30 POLSKA ŚRÓDZIEMNOMORSKA - ODC. 7 - POMORSKA GĘŚ Magazyn, 23 min, Polska, 2021 Reżyseria: Michał Muzyczuk Scenariusz: Michał Muzyczuk Wykonawcy: Jolanta Kleser (prowadząca) Magazyn kulinarny, w którym dowiemy się, jak połączyć lubianą, śródziemnomorską kuchnię z lokalnymi, rdzennie polskimi produktami. W każdym odcinku razem z prowadzącą, Jolą Kleser odwiedzimy inny region Polski, w którym dowiemy się, jak używać dobrych, lokalnych i dobrze nam znanych produktów do przygotowania dań kuchni śródziemnomorskiej. Kontynuujemy naszą podróż po Pomorzu. Dowiemy się co nieco o kulturze i historii Kaszub oraz oczywiście spróbujemy czegoś pysznego. Kulinarnie zainspiruje nas tradycyjnie hodowana w tym regionie gęś. 11:05 WOJOWNICY CZASU - SZWEDZKA KATASTROFA, PRUSY 1656 Film dokumentalny, 25 min, Polska, 2022 Reżyseria: Grzegorz Gajewski Scenariusz: Grzegorz Gajewski Zdjęcia: Krzysztof Krzyżanowski, Grzegorz Gajewski Muzyka: Krzysztof Ridan Jedną z najbardziej krwawych wojen toczonych na polskich ziemiach i jednym z najbardziej niszczycielskich konfliktów nowoczesnej Europy był tak zwany potop szwedzki z lat 1655 - 1660. Wszędzie tam, dokąd dotarły szwedzkie oddziały, miały miejsce grabieże i mordy na niespotykaną dotąd skalę. W Prusach Szwedzi doszczętnie zniszczyli 60 procent dóbr królewskich oraz wymordowali nawet 70 procent ludności. Odwet miał jednak nastąpić... W programie "Wojownicy czasu" Grzegorz Gajewski podróżuje przez wieki i epoki, pokazując realia ówczesnego życia dzięki pieczołowicie je odtwarzającym grupom rekonstrukcji historycznej. Dawne historie i współcześni pasjonaci to właśnie "wojownicy czasu". 12:40 BRAZYLIA. HISTORIA NATURALNA. ZATOPIONY LAS (WILD BRAZIL) Film dokumentalny, 50 min, Austria, 2014 Reżyseria: Christian Baumeister, Paul Reddish Amazonia to największy las deszczowy na naszej planecie. Dom 10% wszystkich gatunków fauny na świecie. Wygląda jak olbrzymi, tropikalny raj, ale czy na pewno tak jest? To krajobraz, w którym jest tyle samo wody, co drzew. Każdego roku, gdy las wypełnia się wodą, dochodzi do kolizji tych dwóch światów. Zieleń Amazonii kryje ogromną rozmaitość. Są lasy typu Terra Firme na wyżynach oraz zalewane lasy wzdłuż tysięcy rzek i jezior na nizinach. Drzewa oferują jadalne owoce w nagrodę za rozsiewanie ich nasion. Z drugiej jednak strony wiele z nich stosuje chemiczne środki, by chronić liście przed zjedzeniem. Toczy się niewidzialna wojna między drzewami i zjadaczami liści. Największym ścinaczem liści w Amazonii jest mała mrówka. Gdy odcina liście, jej szczęka wibruje z prędkością tysiąca razy na sekundę. Ścięte liście nie są zjadane przez robotnice, bo mogą być toksyczne, tylko zanoszone do mrowiska. Amazonia jest niewyobrażalnie rozległa. Obejmuje obszar blisko trzech i pół miliona kilometrów kwadratowych. Jest to krajobraz bardzo niejednolity: od stale zalewanego, po suchy las na wyżynach. W zielonej przestrzeni ogromna liczba zwierząt walczy o przetrwanie. Żyją tu małpy wełniaki oraz wyjące małpy, czyli wyjce, a także harpia wielka, najsilniejszy ptak drapieżny na świecie, zdolny unieść nawet wyjca. Skrzydła harpii są szerokie i zaokrąglone, co pozwala jej manewrować w koronach drzew z ogromną precyzją. Łapy harpii są grubości ręki ludzkiej, w dodatku ma największe szpony wśród drapieżnych ptaków. Może nieść w nich ofiarę o tej samej wadze, co ona sama. Amazonia jest światem pełnym tajemnic. Tu drzewa oferują owoce jednocześnie bronią liści. To świat trucizn, w którym rośliny i zwierzęta toczą niewidzialną wojnę. Rośliny i zwierzęta wspólnie zmagają się ze zmienną pogodą. Amazoński las deszczowy to dwa i pół metra opadów rocznie, a większość oczywiście przypada w porze deszczowej. Drzewa i ich liście odgrywają w tym kluczową rolę, ponieważ połowa deszczu, który spada, pochodzi właśnie z lasu. Liście wyparowują wodę, która następnie tworzy chmury i wraca w postaci deszczu. Ulewy stanowią zagrożenie dla zwierząt, np młodych harpii. Jeśli pisklę przemoknie, wychładza się i ginie. To wyjątkowo groźny czas dla jednego z najsilniejszych ptaków na naszej planecie. Deszcz przeobraża las amazoński. Woda wylewa się z koryt licznych rzek i wpływa do lasu. Ulewy są tak intensywne, że las staje się światem wodnym. Pod wodą znajduje się 250 tysięcy km kwadratowych. To obszar trzy razy większy od Austrii.Transformacja jest zupełna. Tam gdzie kiedyś przysiadały ptaki, powstają warunki sprzyjające dla całkowicie innych stworzeń. W szczycie woda sięga ponad 20 km w głąb lasu. Jest zielona od mikroskopijnego planktonu, którym żywią się wpływające tu ławice małych rybek. Im woda dalej wpływa w las, tym liczniej pojawiają się więksi drapieżcy, jak matamata. To żółw z rodziny wężoszyjnych, żyje na linii frontu w głębi lasu i ma własne metody łapania ryb. Wtapia się w tło, wyglądając jak stary pień, pokryty wodorostami. Gdy woda coraz wyżej zalewa gałęzie drzew, sprowadza się tu smukleń pryskacz i ustala swoje terytorium. Następnie zwabia samiczkę. Smuklenie są wśród ryb wyjątkowym gatunkiem, ponieważ składają jaja na liściach - nad wodą. W Amazonii pada przez 200 dni w roku. Wszystkie zwierzęta lasu muszą znosić tę wilgoć. W końcu jednak nadchodzi czas, gdy wody zaczynają się cofać. To z kolei niebezpieczny czas dla ryb. Łatwo mogą zostać uwięzione w kałużach i jeziorkach. Dzień po dniu, noc po nocy las wysycha. Wiele ryb spotyka marny los, ale nieszczęście jednego stworzenia Amazonii jest okazją dla drugiego. Np. opos wykorzystuje ten okres do poszerzenia swojego jadłospisu. Tak więc ustępowanie i zalewanie wód jednym przynosi obfitość pokarmu, a innym - głód. Deszczowe i suche pory mają wpływ na życie wszystkich stworzeń Amazonii. 13:35 W KOTLE HISTORII - PIERWSZE WYDANIE "PANA TADEUSZA". KUCHNIA I EPOPEJA. Magazyn, 25 min, Polska, 2021 Reżyseria: Jerzy Grabowski Scenariusz: Łukasz Modelski Wykonawcy: Łukasz Modelski (prowadzący) W tym odcinku prowadzący program Łukasz Modelski zainspirował się pierwszym wydaniem poematu Adama Mickiewicza "Pan Tadeusz" (ukazał się 28 czerwca 1834 roku w Paryżu). Poznamy przepis na chłodnik litewski na zakwasie chlebowym i zaskakujący przepis na zaparzenie kawy. 14:05 KONNICA (HORSE SOLDIERS) Film przygodowy, wojenny, western, 115 min, USA 1959 Reżyseria: John Ford Scenariusz: Harold Sinclair, John Lee Mahin Aktorzy: John Wayne, William Holden, Constance Towers, Judson Pratt i inni Ameryka, rok 1863. Trwa krwawa i brutalna wojna secesyjna. Wokół Vicksburga toczą się ciężkie walki. Mimo ciągłych ataków wojsk Unii pod wodzą generała Shermana, konfederaci uparcie się bronią. Dzięki sprawnie działającemu połączeniu kolejowemu armia Południa generała Granta stale otrzymuje wsparcie i zaopatrzenie. Tak prowadzone oblężenie może się ciągnąć jeszcze wiele miesięcy i kosztować obie strony setki tysięcy zabitych. A tymczasem politycy i społeczeństwo żądają sukcesów. Wojna domowa nie toczy się po myśli Północy i Sherman to rozumie. Generał chce jak najszybciej przepędzić swego przeciwnika spod Vicksburga. Tylko jak przerwać jego linie zaopatrzeniowe, jak przeciąć połączenie kolei żelaznej? Powstaje śmiały plan wypadu brygady kawaleryjskiej. Celem rajdu oddziału pomysłodawcy akcji, pułkownika Marlowe`a, jest węzeł kolejowy w Newton Station. Kawalerzyści mają zniszczyć urządzenia kolejowe, zerwać tory, spalić budynki aż 300 mil za liniami wroga! Marlowe zdaje sobie sprawę, jak niebezpieczne to zadanie i starannie dobiera ludzi do jego wykonania. Wbrew woli pułkownika dowództwo przydziela do jednostki chirurga, majora Kendalla. Pomiędzy dwoma oficerami szybko rodzi się konflikt. Marlowe uważa, że obecność lekarza będzie tylko zbędnym obciążeniem i utrudnieniem w misji, w której liczy się czas. Ponadto pułkownik wciąż wspomina swą żonę, która zmarła w wyniku niepotrzebnie przeprowadzonej operacji. Jego przeczucia wobec Kendalla są jak najgorsze. Ale rozkaz jest rozkazem i Marlowe musi tolerować obecność chirurga. Po kilku potyczkach z żołnierzami Konfederacji pułkownik zdaje sobie sprawę, że obecność brygady na tyłach Południa została odkryta. Jeszcze ważniejsze staje się szybkie przeprowadzenie operacji. Ale konie i ludzie muszą jeść i odpoczywać po długim marszu. Na trasie kawalerzyści trafiają na plantację, której właścicielką jest piękna Hannah. Podczas wspólnego posiłku kobiecie udaje się podsłuchać rozmowę oficerów. Hannah zostaje jednak ujęta i, w obawie że może zdradzić plany jeźdźców Unii, wzięta do niewoli. Pomiędzy szorstkim, władczym Marlowem i ponętną, sprytną plantatorką powoli rodzi się uczucie. Brygada rusza ku Newton Station. Kanwą efektownej opowieści słynnego amerykańskiego reżysera, Johna Forda, był prawdziwy epizod z czasów wojny secesyjnej. W rolę głównych protagonistów, pułkownika Marlowe`a i majora Kendalla, wcielili się John Wayne i William Holden. Za swoje kreacje uzyskali rekordowe wówczas wynagrodzenie w wysokości 750 tysięcy dolarów. 16:30 GIGANCI HISTORII - REWOLUCJA FRANCUSKA Teleturniej, 45 min, Polska, 2022 Reżyseria: Tomasz Motyl Scenariusz: Mikołaj Korzyński Wykonawcy: Maciej Kurzajewski (prowadzący) Francja końca XVIII wieku. Potężna armia, silna władza, mocarstwowa pozycja i wspaniała kultura, rozkwitająca ideami oświecenia. Ale też przepych Wersalu i głód na ulicach. Państwo szalonych kontrastów. 14 lipca 1789 roku Francuzi nie wytrzymali. Rozwścieczony tłum zdobył symbol władzy absolutnej - Bastylię. I choć żar rewolucyjny wzniecono w Paryżu, bardzo szybko rozprzestrzenił się na cały kraj. Szlachcie zabrano wszystkie przywileje, przestało obowiązywać poddaństwo chłopów, zniesiono ich przywiązanie do ziemi oraz wszystkie obowiązki wobec pana i Kościoła. To rewolucja stworzyła dzisiejszą Europę. Ale nie od razu. Pierwsze jej lata wiązały się z rozgrzaną do czerwoności gilotyną: potwornym terrorem i śmiercią setek ludzi. Zanim zbudowano nowy świat, zemszczono się na starym. Symbolem tego był Ludwik XVI, który utracił nie tylko całą władzę, ale także głowę. A jednak to właśnie w tej krwawej atmosferze powstał świat, w jakim dziś żyjemy i pojęcia, w jakich dziś myślimy. Równość, wolność, sprawiedliwość, demokratyczny trójpodział władzy To osiągnięcia Rewolucji. Przed nią, człowiek był poddanym. Po niej, stał się obywatelem. Rewolucja Francuska to temat tego odcinka teleturnieju. 18:00 MŁODY PIŁSUDSKI - ODC. 10 Serial historyczny, biograficzny, 44 min, Polska, 2018 Reżyseria: Jarosław Marszewski Scenariusz: Jarosław Sokół, Ewa Wencel Zdjęcia: Wojciech Suleżycki Muzyka: Bartosz Chajdecki Aktorzy: Grzegorz Otrębski, Małgorzata Kocik, Joanna Kuberska, Ewa Wencel, Mariusz Kiljan, Zuzanna Zielińska, Karol Pocheć, Marek Nędza, Adrianna Malecka, Rafał Pyka, Andrzej Chichłowski, Aleksandra Agarkova, Marcel Sabat, Hiroaki Murakami, Adam Bobik Po powrocie z zagranicy Ziuk zastaje organizację w rozsypce. Coraz większe wpływy zdobywa Dmowski i jego Liga Narodowa. Kiedy wybucha wojna rosyjsko - japońska, Ziuk wyrusza do Tokio, żeby szukać poparcia dla sprawy polskiej niedpodległości. W ślad za nim wyrusza jego arcywróg. 18:55 SAMOCHODY PRZYWÓDCÓW (THE WHEELS OF POWER: HISTORY OF OFFICIAL CARS) Film dokumentalny, 53 min, Francja, 2017 Reżyseria: Jessy Picard Adolf Hitler i jego samochód - pokazowy mercedes 770K. Charles De Gaulle i jego DS 19. Papież Jan Paweł II i jego papa mobile. Donald Trump i bestia, jego ultrabezpieczna limuzyna. Wszyscy ci przywódcy wpisali się ze swoimi pojazdami w historię motoryzacji. Używali samochodów wyprodukowanych na specjalne zamówienie. Cechowały je: bezpieczeństwo, luksus, czasami nawet ekstrawagancja. Miały symbolizować władzę i siłę. Wykorzystywano w nich najnowsze technologie. Od czasu kadencji prezydenta Baracka Obamy rząd amerykański zainwestował 14 milionów euro w unowocześnienie bestii, w które między innymi wzmocniono pancerną karoserię i wymieniono silniki na modele inspirowane silnikami lotniczymi oraz silnikami samochodów wyścigowych. 20:00 GŁÓD PRAWDY (HUNGER FOR TRUTH: THE RHEA CLYMAN STORY.) Film dokumentalny, 52 min, Francja, 2018 Reżyseria: Andrew Tkach Zdjęcia: Alexey Terehoff Film o prawdzie w realiach dezinformacji. Historia Rhey Clyman (1904 - 1981), młodej, kanadyjskiej dziennikarki i reporterki. W wieku 24 lat przemierzała sowiecki kraj za rządów Stalina, który doprowadził do wielkiego głodu i spustoszenia Ukrainy. Rhea Clyman urodziła się w Polsce, ale rodzice przeprowadzili się do Kanady, gdy jeszcze była dzieckiem. W tym filmie podróż głównej bohaterki w latach trzydziestych XX w. przeplata się ze współczesnym konfliktem we wschodniej Ukrainie. 21:10 ZA KILKA DOLARÓW WIĘCEJ (FOR A FEW DOLLARS MORE/ PER QUALCHE DOLLARO IN PIU) Western, 127 min, Włochy/Niemcy/Hiszpania 1966 Reżyseria: Sergio Leone Scenariusz: Luciano Vincenzoni i Sergio Leone Muzyka: Ennio Morricone Występują: Clint Eastwood, Lee Van Cleef, Gian Maria Volonté, Luigi Pistilli, Mario Brega, Antonio Molina Rojo, Klaus Kinski, Rosemary Dexter i inni Podejmowane wielokrotnie przez różnych europejskich reżyserów próby stworzenia na Starym Kontynencie imitacji westernu grzeszyły brakiem polotu i nieudolnością. Gdy w 1964 r. początkujący włoski reżyser Sergio Leone nakręcił film "Za garść dolarów", na wszelki wypadek, w obawie przed niepochlebnymi recenzjami, umieścił w czołówce nie swoje prawdziwe nazwisko, ale pseudonim Bob Robertson. Film okazał się prawdziwą sensacją kasową: tylko we Włoszech po kilku zaledwie tygodniach eksploatacji przyniósł 430 mln lirów zysku. Leone jako pierwszy zdołał złamać amerykański monopol na ten gatunek filmowy i, zachęcony sukcesem, zrealizował rok później, już pod swoim nazwiskiem, ale z tymi samymi aktorami, drugą część "dolarowej" trylogii - "Za kilka dolarów więcej". Ostatnia - "Dobrzy, źli i brzydcy" powstała w 1966 r., lecz nie zakończyła przygody Sergia Leone z westernem. Reżyser jeszcze wielokrotnie wracał do tego typu filmów realizując m.in. "Dawno temu na Dzikim Zachodzie" czy "Garść dynamitu". "Za kilka dolarów więcej", uważany przez wielu krytyków za najdoskonalszy przykład "spaghetti westernu", miał już wszystkie typowe cechy gatunku: amerykański koloryt, sporą dawkę okrucieństwa (w filmie pada ok. 40 trupów) i trochę nihilistyczny wydźwięk. Sergio Leone dorzucił do tego jeszcze jeden wyróżnik: znakomitą muzykę Ennia Morricone, która nadawała jego spaghetti - westernom specyficzny klimat. "Za kilka dolarów więcej" to historia dwóch sławnych rewolwerowców: Douglasa Mortimera (Lee Van Cleef) i tajemniczego Człowieka Bez Imienia (Clint Eastwood), którzy polują na bandytę imieniem Indio (Gian Maria Volonté). Za jego głowę wyznaczono wysoką nagrodę. Obaj "myśliwi" reprezentują odmienne "szkoły" i "pracują" krańcowo różnymi metodami. Człowiek Bez Imienia lubi improwizację. Nieomylne oko, błyskawiczny refleks, niemal cyrkowa zręczność dają mu pewność zwycięstwa. Jest przy tym cyniczny i bezwzględny, nie kryje, że jest "łowcą głów" dla pieniędzy. Starszy, Mortimer, okupił zapewne swoją mądrość życiową i rozsądek ciężkimi doświadczeniami. Przygotowuje się do akcji z pedantyczną dokładnością, opracowuje jej szczegółowy plan. Wynik polowania na Indio będzie zarazem rozstrzygnięciem zawodowego pojedynku obu mistrzów. Pewnego dnia dowiadują się, że Indio szykuje skok na bank w El Paso. Przybywają tam za późno. Okazuje się, że Indio wraz ze swą bandą uciekł, zabierając zrabowane pieniądze. Mortimer i Człowiek Bez Imienia rozpoczynają pościg. Westernowa trylogia Sergia Leone uczyniła z Clinta Eastwooda gwiazdę ekranu. Bohater telewizyjnego serialu "Rawhide" pewnie jeszcze długo terminowałby w amerykańskiej telewizji, gdyby nie propozycja włoskiego twórcy. Po trzech udanych rolach wrócił do Hollywood w glorii sławy, zajmując należne miejsce obok Johna Wayne'a i Steve'a McQueena. 23:25 ŚLADAMI ESKULAPA - DWORSKA I FRANCUSKA Magazyn, 22 min, Polska, 2021 Scenariusz: Wiktor Szymborski, Paweł F. Nowakowski Wykonawcy: Paweł Nowakowski (prowadzący), Wiktor Szymborski (prowadzący) W tym odcinku autorzy przedstawiają różne teorie związane z szerzeniem się syfilisu na przestrzeni wieków, a także omawiają sposoby leczenia chorób wenerycznych, sięgając do opisów i traktatów powstających w Polsce i za granicą od wieku XVI. 24:00 MEDYCEUSZE WSPANIALI - ODC. 11 (SERIA 2 ODC. 3) ZAUFANIE (MEDICI: THE MAGNIFICENT EP. TRUST) Serial historyczny, 53 min, Włochy, 2018 Reżyseria: Jon Cassar, Jan Michelini Aktorzy: Daniel Sharman, Sean Bean, Sarah Parish, Alessandra Mastronardi, Julian Sands Wobec trudnej sytuacji politycznej, Wawrzyniec udaje się do Neapolu, do króla Ferrante, by zaproponować mu przymierze. Spotkanie z dawną flamą, obecnie żoną księcia Alfonsa, wystawia na próbę jego wierność Klarysie. Riario, siostrzeniec papieża, ukrywa przed władcą Neapolu plany ataku osmańskiego na królestwo. Wawrzyniec ratuje sytuację i zdobywa przychylność Ferrante. 01:05 RIESE - TAJEMNICE WYKUTE W SKALE Dokument fabularyzowany, 59 min, Polska, 2012 Reżyseria: Wojciech Malinowski, Maciej Kieres Scenariusz: Wojciech Malinowski Zdjęcia: Piotr Sędzikowski, Marcin Grobelny, Artur Stoiński Dokument fabularyzowany o kompleksie "Riese" (Olbrzym) w Górach Sowich to projekt filmowo - edukacyjny, który przybliża widzowi niezwykłą historię podziemnego miasta i wspaniałego zamku. Akcja filmu rozpoczyna się w roku 1941, kiedy to Niemcy hitlerowskie, wskutek nasilających się nalotów alianckich, przeniosły dużą część produkcji zbrojeniowej w rejon Sudetów i Gór Harzu. Wówczas to powstał projekt zakładający wydrążenie w skałach Gór Sowich potężnych bunkrów i podziemnych budowli oraz przekształcenie Zamku Książ w kwaterę główną Hitlera. Plany zakładały potężne prace: utworzenie wielkich przestrzeni wydrążonych pod zamkiem, budowę olbrzymich tuneli i sal podziemnych w kilku miejscach w Górach Sowich, przekształcenie całej siatki okolicznych dróg, a także połączenie całości siecią kolei wąskotorowej. Nadzór nad budowami prowadziły dwie organizacje: od jesieni 1943 r. była to spółka Industriegemeinschaft Schlesien AG, a od kwietnia 1944 r. - organizacja Todt. Do ich dyspozycji przekazano kilkadziesiąt tysięcy więźniów oraz jeńców wojennych, którzy pracowali dzień i noc, w nieludzkich warunkach, by jak najszybciej ukończyć prace. Film ma pokazać nie tylko rozmach przedsięwzięcia, ciekawą historię, ale również martyrologiczny aspekt tych wydarzeń, poprzez wspomnienia i wypowiedzi więźniów z całej Europy wykonujących tu niewolniczą pracę. Była to najkosztowniejsza budowa kwater wojskowych i obiektów strategicznych ówczesnych Niemiec. Rozmach budowlano - inżynierski był na najwyższym wówczas dostępnym poziomie. Wedle danych z września 1944 roku produkcja tych schronów (wraz ze schronami w Wilczym Szańcu i w Pullach pod Monachium) obejmowała 257 tysięcy m³ betonu zbrojonego stalą, 213 tysięcy m³ tuneli, 58 km dróg z sześcioma mostami, 100 km rurociągów. Prace zostały wykonane tylko w części, gdyż przerwało je wkroczenie Armii Czerwonej. Wiele podziemnych konstrukcji zostało wtedy zniszczonych, do dziś jednak zachowały się prowadzące do nich tunele. 02:25 SZEROKIE TORY - JEDEN DZIEŃ Z ŻYCIA MIESZKANKI KOMUNAŁKI W KIJOWIE Reportaż, 25 min, Polska, 2000 Scenariusz: Barbara Włodarczyk Zdjęcia: Wiktor Politow W kolejnym reportażu o codziennym życiu w krajach byłego Związku Radzieckiego spotkanie z Wiktorią Łosiewą, która jest jedną z lokatorek tzw. komunałki, czyli wielorodzinnego mieszkania ze wspólną kuchnią i łazienką. W takich warunkach żyje co najmniej dwadzieścia tysięcy kijowian. Wiktoria zajmuje jeden z pięciu pokoi i dzieli go razem z siedemnastoletnim synem.