TVP Kultura Piątek, 20.05.2022 09:20 WYPRAWA W PRZESZŁOŚĆ (CESTA DO PRAVEKU) Film fantasy, przygodowy, 82 min, Czechosłowacja, 1955 Reżyseria: Fred Ladd, Karel Zeman Scenariusz: Karel Zeman, J. A. Novotny Zdjęcia: Antonin Horak, Vaclav Pazdernik Muzyka: E. F. Burian, Frantisek Strangmuller Aktorzy: Vladimir Bejval, Petr Herrman, Zdenek Hustak, Josef Lukas Jeden z najciekawszych dziecięcych filmów przygodowych w historii światowej kinematografii. O jego popularności świadczyło wprowadzenie go do amerykańskiej dystrybucji (z rozszerzonym prologiem i epilogiem), które nastąpiło po fenomenalnym sukcesie filmu "Diabelski wynalazek". To popularnonaukowe dzieło opowiada o czterech chłopcach, którzy na najzwyklejszej łódce wyruszają w podróż do prehistorii. Wyprawa w pełną tajemnic przeszłość naszej planety przypomina ciekawy podręcznik, pełen użytecznych uwag i wniosków, prezentowanych w formie chłopięcej zabawy. Dzięki temu anegdotycznemu evergreenowi już kilka generacji dzieci i dorosłych zapoznało się z prehistorią ludzkości. Pomysłowe triki i efekty specjalne należą do podręcznikowych metod tworzenia filmowych iluzji. (Źródło opisu: www.iluzjon.fn.org.pl) 11:00 KOMEDIANTKA - ODC. 1/9 Serial obyczajowy, 53 min, Polska 1987 Autor: Władysław Reymont Reżyseria: Jerzy Sztwiertnia Scenariusz: Jerzy Sztwiertnia Zdjęcia: Andrzej Ramlau Muzyka: Adam Sławiński Aktorzy: Małgorzata Pieczyńska, Elżbieta Kępińska, Piotr Dejmek, Beata Tyszkiewicz, Marzena Trybała, Bronisław Pawlik, Krzysztof Gosztyła, Krzysztof Kowalewski, Krzysztof Wakuliński, Jerzy Zelnik, Grażyna Szapołowska, Witold Dębicki, Stanisław Brudny, Katarzyna Gniewkowska, Jan Jankowski Adaptacja dwóch powieści Władysława Stanisława Reymonta - "Komediantki" i częściowo "Fermentów". Autor zawarł w nich obserwacje, poczynione podczas sześcioletniej tułaczki, w czasie której bez powodzenia próbował zostać aktorem. Ze szczególną ostrością ukazał bolesny kontrast między marzeniami i wyobrażeniami o pracy na scenie, a trywialną, pełną szarzyzny i moralnego brudu rzeczywistością. Osobiste rozczarowania Reymonta stały się na kartach powieści udziałem Janki Orłowskiej - młodej, wrażliwej i ambitnej dziewczyny, pragnącej zrobić sceniczną karierę. Jerzy Sztwiertnia, przenosząc prozę autora "Chłopów" na ekran, nie trzymał się ściśle zasady wierności literackiemu oryginałowi. Starał się jednak oddać klimat czasów, w których toczy się opowieść. Interesującą kreację stworzyła w roli Janki Małgorzata Pieczyńska - aktorka "odkryta" przez Janusza Zaorskiego. Jak pisał jeden z recenzentów, w jej grze "czuć było chwilami ogień sztuki". To w dużej mierze właśnie dzięki niej filmowa "Komediantka" jest wciąż pamiętana. Akcja serialu rozpoczyna się na początku XX wieku. Pan Orłowski, naczelnik stacji kolejowej w Bukowcu, samotnie wychowuje córkę Jankę. Dziewczynę wyraźnie męczy życie na prowincji. Czuje się samotna i niekochana. Jedyną pociechę daje jej gra w amatorskim teatrze i lektury dramatów Szekspira. Tymczasem oświadcza się jej Andrzej Grzesikiewicz - jedna z miejscowych "dobrych partii". Ku zdumieniu i gniewowi ojca, Janka odrzuca oświadczyny. Podejrzewa bowiem, że u boku takiego męża czeka ją los "pani Bovary". Ciekawość świata i ambicja sprawiają, że decyduje się na desperacki krok. Wyjeżdża do Warszawy, by spróbować szczęścia jako aktorka. 12:05 KOMEDIANTKA - ODC. 2/9 Serial obyczajowy, 54 min, Polska, 1987 Autor: Władysław Reymont Reżyseria: Jerzy Sztwiertnia Scenariusz: Jerzy Sztwiertnia Zdjęcia: Andrzej Ramlau Muzyka: Adam Sławiński Aktorzy: Małgorzata Pieczyńska, Elżbieta Kępińska, Piotr Dejmek, Beata Tyszkiewicz, Marzena Trybała, Bronisław Pawlik, Krzysztof Gosztyła, Krzysztof Kowalewski, Krzysztof Wakuliński, Jerzy Zelnik, Grażyna Szapołowska, Witold Dębicki, Stanisław Brudny, Katarzyna Gniewkowska, Jan Jankowski Janka Orłowska przyjeżdża do Warszawy. Pierwsze kroki kieruje do teatru ogródkowego "Tivoli". Dyrektor Cabiński, mimo początkowej niechęci, zgadza się przyjąć ją do chóru. Uroda Janki robi wrażenie na zespole aktorskim i szefie chóru, który bezceremonialnie próbuje ją uwieść. Naiwność i prowincjonalizm Orłowskiej nie ułatwiają jej życia. Mimo to znajduje się kilka życzliwych osób, które pomagają jej odnaleźć się w nowych, niełatwych warunkach. 13:30 VILLA VISCONTI BORROMEO LITTA. CZTERY WIEKI HISTORII (VILLA VISCONTI BORROMEO LITTA, QUATTRO SECOLI DI STORIA, UN VIAGGIO NEL TEMPO TRA DELIZIE ARTE E GIOCHI D’ACQUA) Film dokumentalny, 89 min, Włochy, 2020 Reżyseria: Francesco Vitali Scenariusz: Francesco Vitali Podróż po czterech wiekach historii i wspaniałej sztuki jednego z najpiękniejszych miejsc w Lombardii - zabytkowego pałacu Villa Visconti Borromeo Litta oraz jego pięknych ogrodach. 15:10 AWATAR, CZYLI ZAMIANA DUSZ Film fantastyczny, 60 min, Polska 1964 Autor: Theophile Gautier Scenariusz i reżyseria: Janusz Majewski Zdjęcia: Kurt Weber Muzyka: Lucjan Kaszycki Aktorzy: Wanda Koczeska, Jan Machulski, Henryk Boukołowski, Gustaw Holoubek, Kazimierz Rudzki, Krzysztof Litwin, Lucjan Zitrig, Ryszard Kotys, Stefania Kołodziejczyk, Bronisław Broński i inni Znakomita adaptacja opowiadania Teofila Gautiera (1811 - 72), wybitnego pisarza francuskiego, autora m.in. cenionych poezji ("Emalie i kamee") oraz powieści "Panna de Maupin" i "Kapitan Fracasse". "Awatar, czyli zamianę dusz" zrealizował Janusz Majewski w ramach popularnego w latach sześćdziesiątych telewizyjnego cyklu "Opowieści niesamowite". Jest to zresztą bodaj najwyżej oceniony przez krytykę odcinek serii. Świetnie skonstruowany scenariusz, przekonująca stylizacja na XIX wiek, wyborne aktorstwo (Holoubek, Boukołowski, Machulski, Koczeska) oraz humor, który wytrzymał próbę czasu, to główne atuty tego filmu. Walory "Awataru..." doceniono również za granicą. Film Majewskiego otrzymał nagrodę FIPRESCI na Międzynarodowym Festiwalu Filmów Telewizyjnych w Monte Carlo (1966) oraz Złoty Asteroid na Międzynarodowym Festiwalu Filmów Fantastycznych w Trieście (1967). XIX wiek, Paryż. W pałacu Faubourg Saint Honore mieszka szczerze kochające się hrabiowskie małżeństwo Magdaleny Natalii i Olgierda Łabińskich. Codziennie, niczym tajemne miłosne zaklęcie, cytują sobie werset z Mickiewicza: "Zawsze i wszędzie będę ja przy tobie..." Hrabina wspomina swój pobyt we Florencji i upartego adoratora, niejakiego Oktawiusza de Saville, którego wszakże pozbawiła wszelkich złudzeń. Młodzieniec nie potrafi jednak zapomnieć hrabiny i trawiony niespełnioną namiętnością coraz mocniej zapada na zdrowiu. Po powrocie do Paryża wzywa słynnego doktora Cherbonneau, zwanego "braminem" z racji znajomości arkanów tajemnej wiedzy indyjskiej. Medyk, cieszący się dwuznaczną sławą szarlatana, proponuje znękanemu młodzieńcowi "awatar", czyli zamianę dusz. Wkrótce dusza zadurzonego Oktawiusza przyobleka się w ciało hrabiego Łabińskieggo i odwrotnie. Mimo to kłopoty zakochanego młodzieńca wcale się nie kończą. Hrabina, zorientowawszy się, że jej "mąż" nie pamięta mickiewiczowskich wersetów, zamyka przed nim drzwi do sypialni. Decyzję swą uzasadnia miłością do ojczyzny: "Jestem zbyt wielką patriotką, żeby przyjmować kosmopolitycznych profanów..." Na domiar złego dusza hrabiego zdecydowanie nie może pogodzić się ze swą nową cielesną powłoką. 16:25 TYDZIEŃ Z ŻYCIA MĘŻCZYZNY Film obyczajowy, 85 min, Polska 1999 Scenariusz i reżyseria: Jerzy Stuhr Zdjęcia: Edward Kłosiński Muzyka: Wojciech Kilar Aktorzy: Jerzy Stuhr, Gosia Dobrowolska, Danuta Szaflarska, Krzysztof Stroiński, Jacek Romanowski, Ewa Skibińska, Maciej Niesiołowski, Alex Możdżyński, Małgorzata Drozd, Janusz Michałowski, Anna Samusionek, Jolanta Fajkowska, Iwona Schymalla, Agnieszka Dygant, Mikołaj Klimek, Barbara Kurzaj, Dominik Bąk, Jacek Jerzyna, Krzysztof Kumor, Bohdan Ejmont, Karina Kunkiewicz, Jerzy Łapiński, Barbara Baryżewska, Maria Klejdysz i inni "Jak doskonałym tworem jest człowiek! Jak wielkim przez rozum! Jak niewyczerpanym w swych zdolnościach! Jak szlachetnym postawą i w poruszeniach! Czynami podobnym do anioła, pojętnością zbliżonym do bóstwa! Ozdobą on i zaszczytem świata! Arcytypem wszech jestestw!" - tak brzmią słowa pieśni, śpiewanej przez chór w "Tygodniu z życia mężczyzny". Słowa te pochodzą z Szekspirowskiego "Hamleta" i stanowią raczej ironiczne motto do trzeciego autorskiego filmu Jerzego Stuhra. Główny bohater "Tygodnia...", prokurator Adam Borowski, jest bowiem człowiekiem pełnym słabości, łatwo ulegającym pokusom. Tylko pozornie tydzień z jego życia, o którym opowiada film, jest szczęśliwy. Bohater kupuje dom, na rynku księgarskim ukazuje się jego książka, za parę dni ma wyjechać z chórem na występy do Wielkiej Brytanii, jego żona Anna otrzymuje prestiżową nagrodę. W rzeczywistości z każdym z tych wydarzeń wiążą się mniejsze lub większe podłości popełniane przez Borowskiego. Popełniane nie zawsze z wyrachowania, częściej pod wpływem presji chwili. Adam nie jest człowiekiem amoralnym, dręczą go wyrzuty sumienia, czego dowodzi finał filmu. W jego życiu dochodzi do bolesnego rozdarcia. Oskarżając na sali sądowej, nie uznaje taryfy ulgowej. Dziwnym zrządzeniem losu przez siedem kolejnych dni tygodnia sam staje wobec podobnych problemów, co ludzie, dla których domagał się surowych wyroków. I co? W porównaniu z nimi wcale nie jest lepszy. "Tydzień z życia mężczyzny" to pierwszy film w reżyserskim dorobku Jerzego Stuhra, pod którym może - jak sam stwierdził - "podpisać się obiema rękami". Mówiąc te słowa, artysta miał na myśli głównie swoje opanowanie warsztatu realizatora. Nie ukrywał wszakże, że bliskie jest mu także przesłanie filmu, będące swoistym apelem o wyrozumiałość i tolerancję dla ludzkiej niedoskonałości. Adam Borowski bowiem to klasyczny typ "everymana", w którego duszy nieustannie toczy się walka między dobrem i złem. Raz jedno jest na wierzchu, raz drugie, zaś każdy dzień stanowi egzamin dla sumienia. Głównymi zaletami filmu Stuhra, oprócz oczywiście świetnego aktorstwa, są klarowna kompozycja, sprawnie poprowadzona intryga i muzyka Wojciecha Kilara. "Tydzień z życia mężczyzny" uhonorowano nagrodą OCIC na MFF w Wenecji (1999), dwoma wyróżnieniami na FPFF w Gdańsku - Gdyni (1999) oraz nagrodą publiczności podczas Lata Filmowego w Kazimierzu Dolnym (1999). 18:55 REŻYSERZY - ROBERT ALTMAN 4/10 SEZON 4 (THE DIRECTORS - ROBERT ALTMAN) Film dokumentalny, 44 min, Wielka Brytania, 2018 Reżyseria: Lyndy Saville Cykl dokumentalny poświęcony najważniejszym reżyserom kina. W tym odcinku przyglądamy się twórczości Roberta Altmana, reżysera "M. A. S. Ha", "Nashville", "Na skróty". 20:00 WIECZÓR KINOMANA - WSTĘP DO FILMU - WRÓG NUMER JEDEN Dysk./wywiad/debata, 5 min, Polska, 2022 Łukasz Jasina rozmawia z krytykiem filmowym Łukaszem Adamskim o filmie "Wróg numer jeden", reż. Kathryn Bigelow. 20:05 WIECZÓR KINOMANA - WRÓG NUMER JEDEN (ZERO DARK THIRTY) Thriller szpiegowski, 149 min, USA 2012 Reżyseria: Kathryn Bigelow Scenariusz: Mark Boal Aktorzy: Jessica Chastain, Jason Clarke, Joel Edgerton, Jennifer Ehle, Mark Strong, Kyle Chandler, Edgar Ramirez, James Gandolfini, Chris Pratt Kronika wieloletniego polowania na największego i najbardziej poszukiwanego terrorystę świata, Osamę bin Ladena. Tajna misja Centralnej Agencji Wywiadowczej, którą rozpoczęto po ataku terrorystycznym na wieże World Trade Center i Pentagon 11 września 2001 roku, trwała do zgładzenia Osamy bin Ladena, 2 maja 2011 r. Filmowa historia tej akcji została przedstawiona z punktu widzenia fikcyjnej młodej agentki CIA, Mayi Harris. W tej znakomitej roli wystąpiła Jessica Chastain, którą uhonorowano w 2013 r. nominacją do Oscara. Maya Harris jest zaangażowana w sprawę od samego początku, od nowojorskiego zamachu z 2001 roku. Jako analityczka CIA zajmuje się rozpracowywaniem terrorystów. Uczestniczy w przesłuchaniach osadzonych w tajnych więzieniach CIA, znajdujących się poza obszarem USA. Zainstalowana w amerykańskiej ambasadzie w Pakistanie, Harris bada powiązania zatrzymanego Ammara, który jest podejrzany o współudział we wrześniowych zamachach. Ten przekazuje bezcenne informacje, co pozwala rozwinąć śledztwo. Maya nie ma jednak łatwego zadania, napotyka na wiele trudności. Mimo powątpiewań kolegów, potężnej biurokracji i piętrzących się przeciwności, nie poddaje się. Ostatecznie udaje się jej przekonać Pentagon, by przypuścić szturm na domniemaną kryjówkę "wroga numer jeden". 00:40 TERAZ ANIMACJE! - NYOSHA (NYOSHA) Film animowany, 11 min, Izrael, 2012 Reżyseria: Liran Kapel, Yael Dekel Scenariusz: Liran Kapel, Yael Dekel Muzyka: Yoav Hudin Wykonawcy: Nomi Kapel Krótki film animowany. Poruszająca historia ocalałej z Holocaustu Nomi Kapel. 00:50 TERAZ ANIMACJE! - POD TWOIMI PALCAMI (SOUS TES DOIGTS / UNDER YOUR FINGERS) Film animowany, 12 min, Francja, 2014 Reżyseria: Marie - Christine Courtes Scenariusz: Marie - Christine Courtes Krótki film animowany. Nastoletnia Emilie wspomina niedawno zmarłą babcię i powoli odkrywa jej burzliwe życie - od pozornie filmowego romansu z francuskim dyplomatą aż po ucieczkę z Indochin do Francji w 1956 roku. 03:25 KINO NOCNE - WOJACZEK Film biograficzny, 89 min, Polska 1999 Reżyseria: Lech J. Majewski Scenariusz: Lech J. Majewski, Maciej Melecki Zdjęcia: Adam Sikora Występują: Krzysztof Siwczyk, Dominika Ostałowska, Andrzej Mastalerz, Elżbieta Okupska, Mirosława Lombardo, Jan Bógdoł, Andrzej Wojaczek, Jan Skrzek, Robert Gawliński, Janusz Styczeń, Paweł Fesołowicz, Andrzej Hudziak, Andrzej Chłapecki, Maciej Melecki, Marek Kiedroń, Marcin Rzymski i inni "Dlaczego wielu poetów z własnej woli lub winy, poprzez jakąś postać samozniszczenia, nie dożyło starości? Dlaczego tragiczną decyzję poprzedzał najczęściej dramat bardzo podobny: najpierw sprzeciw i bunt przeciwko życiu, jakie jest, lecz być nie powinno, potem sposób bycia coraz bardziej szalony, coraz szybszy bieg do samozagłady. Dlaczego, jak śpiewał Wysocki, "tak poganiali swoje konie"w stronę przepaści, by wreszcie"runąć w dół"? Dlaczego poezja, pożyteczna i zdrowa dla zdrowych, bo dodaje życiu barw, potrafi zabijać tych, którzy ją tworzą? Czy to ona jest źródłem ich choroby, czy też byli oni chorzy, zanim napisali pierwszy wers?" - pisała przy okazji premiery "Wojaczka" Bożena Janicka. Wszystkie te pytania kłębią się w głowie widza, oglądającego film Lecha J. Majewskiego. Reżyser nie daje łatwych odpowiedzi. Bo czy one w ogóle istnieją? Zamiast interpretować biografię Wojaczka, Majewski wiernie mu towarzyszy w ciągu kilku ostatnich dni życia, krótkiego, bo zaledwie dwudziestosześcioletniego. Z różnych stron stara się oświetlać tajemnicę osobowości poety, jego zbuntowanej duszy i cierpienia, które zadaje sobie i innym. Mimo dość mrocznej tematyki i czarno - białych zdjęć, film Majewskiego nie poraża pesymistyczną monotonią. Zawiera kilka scen humorystycznych, związanych głównie z rodzajowym obliczem peerelowskiej prowincji i jej "znakami szczególnymi": zapyziałymi knajpami, brudnymi ulicami i hasłami wzywającymi do wytężonej pracy dla dobra socjalistycznej ojczyzny. Tę realistyczną aż do bólu scenerię ożywia też Majewski odkrywczymi metaforami, z których najpiękniejsza stanowi zarazem zwieńczenie filmu. Wielką zaletę "Wojaczka" stanowi też aktorstwo, zwłaszcza rewelacyjnego "naturszczyka" Krzysztofa Siwczyka w roli tytułowej i Dominiki Ostałowskiej, odtwarzającej postać pielęgniarki "Małej". W filmie wystąpiło też spore grono osób emocjonalnie związanych z poetą, w tym: Janusz Styczeń, jego dawny serdeczny przyjaciel (gra samego siebie); niegdysiejsza ukochana Teresa Ziąber (wcieliła się w postać bezdomnej z dworca); rodzony brat poety Andrzej (zagrał psychiatrę, prowadzącego terapię głównego bohatera). Współscenarzysta filmu, poeta Maciej Melecki, na co dzień prowadzi instytut Wojaczka w jego rodzinnym Mikołowie. Obraz Lecha Majewskiego nie ma tradycyjnej fabuły. To raczej ciąg sekwencji ukazujących pełne napięć relacje poety z otoczeniem. Opowieść zaczyna się w chwili, gdy Rafał Wojaczek "przechodzi przez szybę" Mikołowskiej knajpy i ląduje twarzą na brudnym chodniku. Później widz ogląda codzienne życie poety: związek z dziewczyną, walkę z alkoholizmem i chorobą psychiczną, rozliczne ekscesy, elektryzujące lokalną opinię publiczną. Bezkompromisowa rozgrywka ze światem popycha Wojaczka coraz silniej ku samozagładzie. Deszcz laurów na festiwalach polskich i zagranicznych, m.in. "Brązowe Grono" na LLF w Łagowie (1999), nagroda za reżyserię na FPFF w Gdańsku - Gdyni (1999), "Don Kichot" na Festiwalu Kina Niezależnego w Barcelonie (2000), dwa "Złote Klucze" (reżyseria i zdjęcia) na MFF w Trencianskich Teplicach (2000), nagroda główna na Festiwalu Kina Europejskiego w Coroto (2000).