TVP Historia Poniedziałek, 21.06.2021 06:50 BYŁ TAKI DZIEŃ - 21 CZERWCA Felieton, 2 min, Polska, 2006 Autor: Janusz Weychert 1886 - poożono kamień węgielny pod Tower Bridge; 1908 - zmarł kompozytor Mikolaj Rimski - Korsakow; 1960 - pierwszy raz 100 metrów pokonano w 10 sekund; 1976 - w Londynie zmarł Juliusz Mieroszewski, publicysta i pisarz emigracyjny; 07:20 CZTEREJ PANCERNI I PIES - ODC. 10/21 - KWADRANS PO NIEPARZYSTEJ Serial przygodowy, 55 min, Polska 1969 Reżyseria: Konrad Nałęcki Scenariusz: Maria Przymanowska, Janusz Przymanowski, Stanisław Wohl Zdjęcia: Romuald Kropat Aktorzy: Janusz Gajos, Franciszek Pieczka, Włodzimierz Press, Pola Raksa, Małgorzata Niemirska, Witold Pyrkosz, Wiesław Gołas, Tadeusz Fijewski i inni Załoga czołgu "Rudy" dostaje zadanie opanowania niemieckiego zamku. Grigorij i Lidka jadą osobno samochodem. Mają kontaktować się z Jankiem Kosem kwadrans po każdej nieparzystej godzinie. Niestety, gdy docierają na miejsce, wpadają w pułapkę i zostają uwięzieni przez Niemców. Przeczuwając niebezpieczeństwo, Janek wysyła Szarika z odsieczą. Pies uwalnia oboje, ale wywiązuje się walka, w której uczestniczy też reszta załogi. Polacy dowiadują się, że w zamku ukrywa się grupa zwiadowcza, a wkrótce na pobliskim polu ma wylądować niemiecki desant. Załoga "Rudego" nie ma czasu, by wezwać posiłki, żołnierze mogą liczyć tylko na siebie. Okazuje się, że Niemcy zamierzają wysadzić pobliski, ważny strategicznie most. 08:40 WOJOWNICY CZASU - RYCERZEM BYĆ, CZYLI TURNIEJ W GNIEWIE Film dokumentalny, 24 min, Polska, 2019 Reżyseria: Grzegorz Gajewski Scenariusz: Grzegorz Gajewski Zdjęcia: Krzysztof Krzyżanowski, Grzegorz Gajewski Muzyka: Krzysztof Ridan Historia i tradycje polskich zwycięstw i polskich formacji wojskowych na przestrzeni tysiąclecia odżywają dziś dzięki entuzjastom - rekonstruktorom, kolekcjonerom i poszukiwaczom. Cykl pokaże historie ludzi i przedmiotów, egzemplarzy starej broni, historii zapomnianych bitew, które teraz zyskują nowe życie. Każdy odcinek opowie historię broni lub bitwy i człowieka bądź grupy ludzi, którzy pasjonując się historią, odtwarzają ją możliwie wiernie i widowiskowo. Każda z opowiadanych historii dzięki obecności wątku historycznego zawierającego komentarz oraz ikonografię, będzie mieć, prócz wartości sentymentalnej i patriotycznej, także walor edukacyjny. 09:05 HISTORIA POLSKI - NARODZINY POLSKICH SKRZYDEŁ Film dokumentalny, 48 min, Polska, 2018 Reżyseria: Grzegorz Styła Scenariusz: Marek Szczepanek Zdjęcia: Maciej Mroziewski Swoistym przewodnikiem będzie album wydany w roku 1933 przez majora Mariana Romeykę pt. Ku czci poległych lotników. Jest to wyjątkowej jakości, także edytorskiej, praca dedykowana początkom wojsk lotnictwa polskiego, a jednocześnie księga pamięci lotników poległych w pierwszych latach niepodległości. Księga ta jest niejako podsumowaniem starań o budowę Pomnika Lotnika w Warszawie, łączy się z konkretnym miejscem i czasem. Film stanowi wędrówkę w czasie i przestrzeni po miejscach, gdzie w pierwszych trzech miesiącach polskiej niepodległości ogromnym wysiłkiem garstki ludzi stworzono podstawy samodzielnego i w miarę nowoczesnego rodzaju broni. Cała opowieść jest oparta na odniesieniach do miejsc i ludzi na szlaku kluczowych zdarzeń tego procesu historycznego. Odwiedzimy lotnisko Rakowice, gdzie są realizowane zdjęcia do wszystkich pozostałych części, opartych na zasobach Muzeum Lotnictwa Polskiego. Realizacja uwzględnia też takie miejsca, jak Hureczko pod Przemyślem, Lewandówka we Lwowie, Pole Mokotowskie w Warszawie, a także Poznań, lotnisko Ławica oraz Muzeum Czynu Powstańczego, 10:10 SENSACJE XX WIEKU - TAJNA SPRAWA Kameralne i studyjne (widowisko), 45 min, Polska, 2005 Autor: Bogusław Wołoszański Reżyseria: Adek Drabiński Zdjęcia: Waldemar Szmidt Aktorzy: Artur Barciś ( Borys Sawinkow ), Mariusz Bonaszewsk ( Feliks Dzierżyński ), Cezary Żak Żak ( Sidney Reilly ), Jerzy Rogalski Rogalski ( Opperput ) Był sprawnym politykiem, uznanym przywódcą, nieulękłym bojownikiem, zagorzałym socjalistą - rewolucjonistą, a nawet, wedle dzisiejszych standardów, wielce fortunnym terrorystą. W 1904 roku dokonał udanego zamachu na znienawidzonego ministra spraw wewnętrznych, Wiaczesława Plehwego, potem zaś na wielkiego księcia Sergiusza Aleksandrowicza. Schwytany i skazany na szubienicę, brawurowo wymknął się z celi śmierci i zbiegł do Paryża. Policja nie zdołała go zatrzymać, wytropić, zlikwidować, bądź sprowadzić w kajdanach do kraju. Borys Sawinkow uszedł cało z najcięższej opresji, a przy okazji ośmieszył carski aparat ścigania. Pewnie nie przeczuwał, że czego nie udało się dokonać zahartowanym w długoletnich bojach funkcjonariuszom Ochrany, dokonają młodzi janczarzy CzK - podwładni Feliksa Edmundowicza Dzierżyńskiego... Główny bohater nie usiedział zbyt długo we Francji. Na wieść o wybuchu rewolucji lutowej wrócił do Rosji. Działał w Rządzie Tymczasowym, w 1917 roku organizował nad Donem Armię Ochotniczą. Antybolszewickie powstanie spaliło jednak na panewce. Sawinkow musiał ponownie opuścić kraj. Tym razem nie jechał do zachodniej Europy. Zamieszkał w Warszawie i pilnie śledził nowinki dochodzące zza wschodniej granicy. Nie były pocieszające. Armia Czerwona rosła w siłę, Biali słabli. W końcu umilkły armaty na frontach, przemówiły za to naganty komisarzy. CzK rozprawiała się w wrogami ludu. Nie zapomniała o swych wrogach przebywających w, zdawałoby się, bezpiecznym miejscu - poza granicami Kraju Rad. Borys Sawinkow był jednym z podopiecznych Nadzwyczajnej Komisji. Jej agenci stale inwigilowali środowisko kontrrewolucjonistów. Nie tylko dobrze znali poglądy swoich ofiar, ale też czynnie wpływali na ich zamierzenia i plany. W 1923 roku tajny funkcjonariusz CzK dotarł do Sawinkowa i wezwał go pilnie do ojczyzny. Moskwa miała być gotowa do antybolszewickiej rebelii! Biała Matka - Rosja czekała na bohatera! Sawinkow uwierzył zapewnieniom rzekomego emisariusza rewolucjonistów. Ruszył do Związku Sowieckiego. Czekiści już tam na niego czekali. Po wnikliwym rozpatrzeniu zarzutów sąd wymierzył zdrajcy ojczyzny, sługusowi brytyjskich imperialistów surową karę dziesięciu lat więzienia. Obecni na sali starali się ukryć zdumienie. Przecież za wyniesienie z fabryki byle gwoździa jechało się na dwadzieścia lat w tajgę! Także podsądnym wstrząsnęła nadzwyczajna łaskawość trybunału. Wróg ludu zrozumiał ogrom swych przewin, obudziło się w nim sumienie. Mimo nadludzkich wysiłków czynionych przez interweniujących konwojentów - ogłosiła później prasa - wyrwał się im z rąk i skoczył z okna prosto na bruk, wykonując na sobie jedyny sprawiedliwy wyrok. 11:00 BRAZYLIA. HISTORIA NATURALNA. DZIKIE SERCE (WILD BRAZIL) Film dokumentalny, 49 min, Austria, 2014 Reżyseria: Christian Baumeister, Paul Reddish W samym sercu Brazylii skrywa się pewna tajemnica - ogromne, otwarte przestrzenie. Ten kraj najlepiej znamy z lasów deszczowych Amazonki. Tymczasem centralny płaskowyż, o którym niewiele wiadomi, jest domem kilku wyjątkowo niezwykłych gatunków zwierząt. To miejsce ekstremalnego klimatu i wielkich dramatów. Może być zarówno piekłem lub rajem na ziemi. Płaskowyż Centralny kiedyś pokrywał 2 miliony km kwadratowych, a dziś wciąż rozciąga się na 300 tysiącach km kwadratowych, czyli 10 razy więcej od Parku Narodowego Serengeti. Na sawannie pora sucha też daje się we znaki. Wyżyny Brazylii to surowa i mało znana kraina, która zmusiła zwierzęta do dziwnej adaptacji i sprytnych sposobów na życie. 11:55 PODRÓŻE Z HISTORIĄ S.I - ODC. 5 W STAROPOLSKIEJ ZAGRODZIE Film dokumentalny, 27 min, Polska, 2015 Reżyseria: Radosław Kotarski Scenariusz: Radosław Kotarski Gdzie dawniej przechowywano żywność, gdy jeszcze nie było lodówek? Dlaczego stawiano tajemniczą i wysoką konstrukcję na czterech palach obok domu? Jaka potrawa jest naprawdę rdzennie polska? Na te pytania odpowiada Radosław Kotarski, który tym razem odkrywa tajemnice dawnego gospodarstwa wiejskiego. Wciela się w rolę rolnika, sprawdza jak wyrabiano sery i próbuje ustalić, jakie zwierzęta hodowano w staropolskiej zagrodzie. 12:30 WOJENNE DZIEWCZYNY S.III - ODC. 27 (SERIA III ODC. 1) Serial wojenny, 45 min, Polska, 2018 Reżyseria: Michał Rogalski Scenariusz: Wojciech Lepianka, Agnieszka Krakowiak, Piotr Starzak Aktorzy: Wanessa Aleksander, Marta Mazurek, Aleksandra Pisula, Michał Czernecki, Józef Pawłowski, Danuta Stenka, Katrin Buhring, Peter Wolf, Mathias Gall Trwa trzeci rok wojny. Dziewczyny nadal działają w organizacji. Kolejną spektakularną akcją w ich wykonaniu jest wysadzenie drukarni Nowego Kuriera Warszawskiego - gadzinówki wydawanej przez Niemców. Margarethe wydaje rozkaz likwidacji agentów niemieckich na wschodzie, po przechwyceniu listy z ich nazwiskami przez aliantów. Tymczasem brytyjski wywiad przechwytuje informację od jednego z nich - Aloszy. Twierdzi, że jako jedyny ocalał i chce skontaktować się z brytyjskim wywiadem. Kamilowi udaje się rozszyfrować datę i miejsce spotkania - to Lublin. Prosi o pozwolenie powrotu do Polski i nawiązanie z Aloszą kontaktu. Margarethe bardzo interesuje się akcją wysadzenia drukarni, jest przekonana, że brała w niej udział Marysia i jej towarzyszki. Mimo wyraźnego zakazu Schneidera prowadzi w tej sprawie śledztwo wraz z gestapo. Ewa i Marysia otrzymują nowe zadania. Marysia, jako niemiecka hrabina ma wyjechać do Lwowa i pozyskać szczepionki na tyfus, które mają zostać przerzucone do getta. Ewka zostaje specjalną łączniczką pomiędzy dowództwem a batyskafem, czyli tajną radiostacją. Tylko Irka na swoje musi zaczekać. Za to na karcelaku wraz z matką spotyka dawną służąca rodziny - Bornię. Przypadkowe spotkanie okazuje się wspólnym interesem. Kobiety otwierają na Woli jadłodajnię. Podczas spotkania w lokalu konspiracyjnym, gdzie dziewczyny odbierają awans i gratulacje od Alfy i Leokadii, dochodzi do kotła. To Margarethe z oddziałem gestapo, której udało się uzyskać informacje o czasie i miejscu spotkania. Konspiratorom udaje się uciec, ale nie bez strat - podczas wymiany ognia ginie Alfa. Schneider, który obwinia Margarethe o stratę listy agentów, postanawia pozbyć się niewygodnej podwładnej. Kiedy dowiaduje się, że jeden z nich - Alosza - żyje, że mimo zakazu współdziałała z gestapo, doprowadza do jej odesłania z Warszawy. Na miejsce Margarethe pojawia się nowy oficer abwery Wolfgang. 13:25 OGIEŃ POD POKŁADEM (FIRE DOWN BELOW) Film sensacyjny, przygodowy, 110 min, Wielka Brytania/USA 1957 Reżyseria: Robert Parrish Scenariusz na podstawie powieści Maxa Catto: Irwin Shaw Zdjęcia: Desmond Dickinson Muzyka: Jack Lemmon, Arthur Benjamin Aktorzy: Rita Hayworth, Jack Lemmon, Robert Mitchum, Herbert Lom, Bonar Colleano, Bernard Lee, Edric Connor, Joan Miller, Peter Illing i inni Zrealizowany na Trynidadzie film sensacyjno - przygodowy z wyraźnie wyeksponowanym wątkiem melodramatycznym. W gwiazdorskiej obsadzie znaleźli się: Rita Hayworth, Robert Mitchum i Jack Lemmon. Pięknej Ricie Hayworth, pamiętnej Gildzie z dramatu Charlesa Vidora, film "Ogień pod pokładem" umożliwił udany powrót na ekran po trzyletniej przerwie w pracy. Aktorka przypomniała widzom, że nie tylko znakomicie wciela się w postaci tajemniczych, namiętnych femme fatale, ale też jest świetną tancerką. Partnerujący jej Robert Mitchum zagrał tu podobną rolę marynarza twardziela, kryjącego czułe serce pod maską szorstkiej powierzchowności, jak w filmie "Bóg jeden wie, panie Allison". Jego młodszego, naiwnego i porywczego przyjaciela odtwarza Jack Lemmon, który skomponował również graną na harmonijce ustnej melodię "Fire Down Below". Felix i Tony - dwaj przyjaciele, którzy razem trudnią się łowieniem ryb i drobnym szmuglem w rejonie Karaibów. Razem też tęgo popijają. Pewnego razu trafia się im okazja dobrego zarobku, której nie przepuszczą. Za duże pieniądze podejmują się ryzykownego zadania: mają przewieźć przez granicę Irenę - piękną tancerkę o tajemniczej przeszłości, nielegalnie przebywającą na wyspach. Irena zakochuje się w Felixie, ale on wydaje się obojętny na jej wdzięki. Za to Tony zaleca się do tancerki, niezrażony ostrzeżeniami, że w życiu wiele przeszła. W końcu oświadcza się i zostaje przyjęty. Niezadowolony z takiego obrotu sprawy Felix, zaczyna być zazdrosny o piękną Irenę. Denuncjuje Tony'ego straży przybrzeżnej, oskarżając go o przemyt. W tej sytuacji Tony musi się ratować ucieczką. Zaciąga się na grecki frachtowiec, ale statek zderza się we mgle z inną jednostką. Wybucha groźny pożar, a Tony zostaje przygnieciony elementami konstrukcji. Marynarze bezskutecznie próbują go uwolnić. Lekarz pokładowy sugeruje, że chcąc wyciągnąć nieszczęśnika z pułapki, trzeba mu będzie amputować nogę. Czasu jest jednak mało, bo rozprzestrzeniający się pożar w każdej chwili może spowodować eksplozję. Kiedy wszyscy uciekają, niespodziewanie na frachtowcu pojawia się Felix, który próbuje pomóc dawnemu przyjacielowi, nie bacząc na jego złorzeczenia i grożące niebezpieczeństwo. 15:30 DZIKIE KRAINY AUSTRALII. WYBRZEŻE REKINÓW WIELORYBICH (AUSTRALIA’S WILD PLACES. THE COAST OF THE WHALE SHARKS) Film dokumentalny, 50 min, Niemcy, 2013 Reżyseria: Peters Moers, Rory Mcguinness Co roku w marcu u zachodnich wybrzeży Australii pojawiają się tajemniczy goście. Rekiny wielorybie to największe z ryb. Nagle wypływają jakby znikąd, by po chwili zniknąć w głębi oceanu. Co roku pojawiają się w wodach Ningaloo od marca do czerwca. Nie wiemy dlaczego tak się dzieje. Skąd przybywają i dokąd płyną potem? Rozwiązanie tej zagadki to główny cel naszych badań. Rezerwat Morski Ningaloo znajduje się bardzo blisko wybrzeża kontynentu. Płytki szelf kontynentalny, na którym jest położona rafa, opada gwałtownie w głąb oceanu zaledwie kilka kilometrów na zachód od brzegu. Rafa Ningaloo, niezwykle złożony ekosystem, odgrywa istotną rolę w życiu rekinów wielorybich. Te łagodne olbrzymy mają nawet do osiemnastu metrów długości. Podobnie jak fiszbinowce, odfiltrowują zooplankton z bogatych w pożywienie wód. Od końca XX - tego wieku zachodni półwysep Zatoki Rekina został oddzielony trzykilometrowym ogrodzeniem, wyznaczającym granice Parku Narodowego Francoisa Perona. Park o powierzchni ponad tysiąca kilometrów kwadratowych należy do największych na świecie. Obejmuje również rafę Ningaloo. Ogrodzenie chroni tutejsze zwierzęta przed sprowadzonymi na kontynent drapieżnikami, takimi jak lisy i zdziczałe koty. Zagrożone wyginięciem filandry pręgowane mają szansę przetrwać tylko w bezpiecznym środowisku parku. Pośród łąk trawy morskiej można spotkać jedno z wyjątkowych zwierząt. Diugoń, gatunek rzadko występujący w innych rejonach Indopacyfiku, tu rozwija się doskonale. W zatoce żyje około czternastu tysięcy diugoni. To największe zgrupowanie tych zwierząt na świecie. W Zatoce Rekina można podziwiać najbardziej jaskrawe kolory wód wokół kontynentu. W Rezerwacie Morskim Hamelin Pool cofamy się o trzy i pół miliarda lat, ku początkom życia na Ziemi. Tutejsze stromatolity są dziełem cyjanobakteri. Te jednokomórkowe mikroorganizmy to jedne z najstarszych form życia. Tylko w Hamelin Pool występują w tak dużym nagromadzeniu. Mogą tu przetrwać, ponieważ woda jest zbyt słona dla zagrażających im organizmów. Zatokę Rekina zamieszkuje wiele gatunków ptaków. Rafa Ningaloo, Zatoka Rekina i jaskrawoczerwony krajobraz Narodowego Parku Francoisa Perona należą do strefy chronionej jako obszar z listy światowego dziedzictwa UNESCO. Wyjątkowa część przyrody Ziemi będzie zachowana dla przyszłych pokoleń w niemal nienaruszonym stanie. 16:30 BYŁO, NIE MINĘŁO - I OTWARŁA SIE ZIEMIA. Magazyn, 22 min, Polska, 2021 Autor: Adam Sikorski Wykonawcy: Artur Kalicki We wrześniu 2020 roku, na placu budowy obwodnicy Łańcuta doszło do zaskakującego odkrycia. Operator koparki ujrzał to, co ukryto tu najprawdopodobniej w lipcu 1944 roku. Depozyt składa się z wielu interesujących pamiątek, związanych z planowaną akcją Burza. Można tu odnaleźć dwa słoje, w których znajdowały się mapy, biało - czerwone opaski na ramię z nadrukiem W. P. 39 p.p. ; bagnet niemiecki, żydowski szkaplerz, obrzyn. Ruszymy tropem tego depozytu, starając się ustalić, kto go zakopał. Naszym przewodnikiem będzie Andrzej Borcz na co dzień przedsiębiorca, a z zamiłowania historyk i regionalista. 17:20 PALMIRY - POLSKI KATYŃ Reportaż, 15 min, Polska, 2012 Scenariusz: Hanna Zofia Etemadi Zdjęcia: Ładek Lipski Film zrealizowany z okazji 72. rocznicy mordu w Palmirach. 17:40 ANNA PAWEŁCZYŃSKA. SOCJOLOG SPRAW NIEPOSPOLITYCH Reportaż, 47 min, Polska, 2019 Reżyseria: Ryszard Surmacz, Dariusz Sienkiewicz Scenariusz: Ryszard Surmacz Zdjęcia: Dariusz Sienkiewicz Wykonawcy: Witold Kopeć Film opowiada o życiu i dorobku naukowym prof. Anny Pawełczyńskiej, wybitnej polskiej socjolog kultury, nazywanej "największą damą socjologii polskiej". 18:15 BIAŁO - CZERWONI - HISTORIE NIEZWYKŁE - BIEGACZ DŁUGODYSTANSOWY JANUSZ KUSOCIŃSKI Film dokumentalny, 15 min, Polska, 2018 Reżyseria: Krzysztof Miklas Scenariusz: Krzysztof Miklas Wykonawcy: Krzysztof Miklas (prowadzący) Janusz Kusociński (1907 - 1940), wybitny lekkoatleta okresu międzywojennego. Złoty medalista olimpijski w biegu na 10 km na igrzyskach w Los Angeles (1932), w którym pokonał plejadę Finów, uważanych wówczas za najlepszych długodystansowców świata. Na dodatek biegł w nowych kolcach, które w trakcie biegu zaczęły obcierać mu stopy i kończył bieg w zakrwawionym obuwiu. Rekordzista świata w biegu na 3 km. Urodzony w Warszawie, wychowywał się w Ołtarzewie, nie opodal stolicy, gdzie jego ojciec prowadził gospodarstwo ogrodnicze. Sam też został ogrodnikiem, kończąc w 1928 roku Państwową Średnią Szkołę Ogrodniczą w Warszawie, po czym został powołany do wojska, gdzie ukończył szkołę podoficerską. Następnie pracował w warszawskich Łazienkach, będąc pracownikiem kontraktowym Kancelarii Prezydenta RP. Jego pasją był jednak sport, szczególnie biegi długie. Dlatego podjął studia zaoczne jako wolny słuchacz w Centralnym Instytucie Wychowania Fizycznego Józefa Piłsudskiego na Bielanach, które ukończył w 1938 roku. Wcześniej zdał także maturę w Gimnazjum im. Stefana Batorego. Był nie tylko wybitnym zawodnikiem, ale i utalentowanym trenerem. Na temat treningu lekkoatletycznego i taktyki biegu publikował na łamach pism sportowych. Uważany jest za prekursora treningu interwałowego. W 1933 roku napisał książkę "Od palanta do olimpiady. Moje wspomnienia sportowe". Kontuzja uniemożliwiła mu start w igrzyskach 1936 roku w Berlinie, natomiast prezentował świetną formę w roku 1939 i byłby zapewne jednym z faworytów kolejnych igrzysk, które miały się odbyć w 1940 roku w Helsinkach. We wrześniu 1939 roku na ochotnika zgłosił się do wojska. W obronie Warszawy walczył na Sadybie i na Okęciu, dowodząc plutonem ciężkich karabinów maszynowych. Był dwukrotnie ranny. Odznaczony przez gen. Juliusza Rómmla Krzyżem Walecznych. Po wyleczeniu ran, późną jesienią 1939 roku włączył się w działalność konspiracyjną. Zaprzysiężony w grudniu pod pseudonimem Prawdzic w organizacji Wojskowej Wilki. Na skutek dekonspiracji 28 marca osadzony na Alei Szucha, a następnie na Pawiaku. W trwającym prawie trzy miesiące śledztwie mimo straszliwych tortur nikogo nie zdradził. Rozstrzelany przez Niemców w Palmirach 21 czerwca 1940 roku. 18:40 CZTEREJ PANCERNI I PIES - ODC. 11/21 - WOJENNY SIEW Serial przygodowy, 56 min, Polska, 1969 Reżyseria: Konrad Nałęcki Scenariusz: Janusz Przymanowski, Stanisław Wohl Zdjęcia: Romuald Kropat Muzyka: Adam Walaciński Aktorzy: Janusz Gajos, Franciszek Pieczka, Włodzimierz Press, Wiesław Gołas, Pola Raksa, Małgorzata Niemirska, Witold Pyrkosz, Tadeusz Fijewski, Stanisław Jasiukiewicz i inni Załoga czołgu "Rudy" spędza noc w opuszczonym zamku. W nocy niemiecki oddział łapie i zabija polskich zwiadowców z pobliskiego oddziału. Rankiem "Rudy" rusza w dalszą drogę. Niespodziewanie załoga spotyka niemieckiego chłopca, którego rodzice zginęli podczas ewakuacji. Czołgiści zabierają go ze sobą i docierają do folwarku, gdzie stacjonują polscy żołnierze i byli więźniowie z wyzwolonych obozów. Niespodziewanie wieś atakują Niemcy. Do akcji wkracza "Rudy" i oddział kawalerii wachmistrza Kality. 19:35 HISTORIA I FILM - CZTEREJ PANCERNI I PIES, ODC. 11 - DYSKUSJA Dysk./wywiad/debata, 15 min, Polska, 2008 Autor: Roman Wróbel Scenariusz: Roman Wróbel Kolejny odcinek serialu skomentuje Piotr Szubarczyk, publicysta historyczny z Biura Edukacji Publicznej z IPN Oddział w Gdańsku, który spróbuje odpowiedzieć na pytanie, jak naprawdę wyglądało zagospodarowywanie tzw. Ziem Odzyskanych przez wojsko polskie oraz przejmowanie terenów Pomorza przez polską administrację z rąk Armii Sowieckiej? 20:00 HISTORIA W POSTACIACH ZAPISANA - GENIALNY LEONARDO DA VINCI (LEONARD DE VINCI, LE GENIE SANS FRONTIRES) Film dokumentalny, 131 min, Francja, 2019 Reżyseria: Xavier Lefebvre, Benjamin Lehrer Scenariusz: Vincent Mottez Wykonawcy: Marek Ciuniel, Stphane Bern Leonardo da Vinci to symboliczna postać Renesansu. Wirtuoz, malarz i inżynier, wizjoner, ale także architekt, botanik, anatom, matematyk. Obraz starego naukowca z brodą, proroka niemal, sprawi, że zapomnimy, że był przede wszystkim porywającym, młodym mężczyzną o słonecznym uroku, człowiekiem z krwi i kości, ze swoimi radościami i smutkami. Prześledzimy losy Leonarda da Vinci - od jego młodości we Florencji, do późniejszych lat w majestatycznych zamkach nad Loarą, w towarzystwie przyjaciela, króla Francji Franciszka I Walezjusza. 22:20 SPÓR O HISTORIĘ - WOJNA AGRESORÓW Dysk./wywiad/debata, 30 min, Polska, 2021 Scenariusz: Elżbieta Szumiec - Zielińska Wykonawcy: Tomasz Muller (prowadzący) "Kiedy zacznie się operacja" Barbarossa", świat wstrzyma oddech z podziwu i nic nie powie" - tak Adolf Hitler skomentował plany ataku na Związek Sowiecki. 22 czerwca 1941 roku Niemcy i oddziały sprzymierzonych uderzyły na Sowiety. Była to największa operacja, jaką Niemcy przeprowadzili podczas II wojny światowej. Do ataku na Związek Sowiecki skierowano ponad cztery miliony żołnierzy. Po raz kolejny Hitler postawił na Blietzkrieg, czyli wojnę błyskawiczną. Plan przewidywał główne uderzenie w kierunku Moskwy. Dlaczego Hitler, pomimo paktu Ribbentrop - Mołotow, zaatakował Związek Sowiecki? Czy rzeczywiście Stalin, który praktycznie nikomu nie wierzył, nie przewidział tego ataku? Goście: prof. Henryk Stańczyk - Wyższa Szkoła Menedżerska w Warszawie i prof. Marek Dutkiewicz - Uniwersytet Jana Kochanowskiego w Kielcach. 23:00 GUŁAG - SZCZYT I UPADEK. ODC. 3/3 (GULAG, THE STORY) Film dokumentalny, 57 min, Francja, 2019 Reżyseria: Patrick Rotman Niezwykle ważne polityczne, historyczne, ludzkie i gospodarcze zjawisko XX wieku, GUŁag, represyjny system sowieckich obozów pracy przymusowej, pozostaje w dużej mierze nieznany. Historia GUŁagu jest długa, złożona i pod wieloma względami specyficzna. Seria pokazuje funkcjonowanie GUŁagu od czasów rewolucji z 1917 roku do rządów Gorbaczowa, przez wojnę domową w Rosji, okres wielkiego terroru, II wojnę światową, zimną wojnę i śmierć Stalina. Widzowie dowiedzą się, kiedy i dlaczego ZSRS stworzył system obozów pracy przymusowej, w którym miliony ludzi wykonywały niewolniczą pracę często kończącą się śmiercią. Seria przybliża losy zarówno katów, jak i ofiar na podstawie wcześniej niepublikowanych materiałów archiwalnych i badań znanych historyków i ekspertów. 00:10 OSTATNIE OKRĄŻENIE Fabularyzowany dokument, 59 min, Polska 1977 Reżyseria: Krzysztof Rogulski Scenariusz: Jerzy Górzański, Krzysztof Wągrodzki Zdjęcia: Jacek Prosiński Aktorzy: Mariusz Benoit, Irena Laskowska, Joanna Szczepkowska, Alfred Freudenheim, Czesław Jaroszyński, Eugeniusz Kujawski, Maciej Maciejewski, Borys Marynowski, Jerzy Rogulski, Zbigniew Stanek, Henryk Talar Ostatnie sześć miesięcy życia wielkiego sportowca, złotego medalisty z Los Angeles, Janusza Kusocińskiego. 28 marca 1940 r. został aresztowany przez gestapo. Mimo wielu nacisków ze strony Niemców, tortur i prób namówienia go do współpracy, nie ugiął się. Został rozstrzelany 21 czerwca 1940 roku w Palmirach koło Warszawy. Fabularyzowany dokument zrealizował Krzysztof Rogulski, który wówczas był już znany w świecie filmowym. Debiutował w 1969 roku obrazem poświęconym wielkiemu francuskiemu mimowi Marcelowi Marceau. W 1975 roku zwrócił uwagę telewidzów i krytyków filmem fabularnym "Lis" opartym na jednym z wczesnych opowiadań Wojciecha Żukrowskiego, ale prawdziwy sukces przyniosło mu właśnie nakręcone dwa lata później "Ostatnie okrążenie". 01:00 SZEROKIE TORY - JEDEN DZIEŃ Z ŻYCIA TAKSÓWKARZA W MIEŚCIE STALINA Reportaż, 24 min, Polska, 2002 Autor: Barbara Włodarczyk Reportaż z gruzińskiego miasta Gori, gdzie urodził się Stalin i gdzie do dziś trwa jego kult, mimo ujawnienia całej prawdy o zbrodniach stalinowskich. Bohaterem jest taksówkarz, który doskonale zna miasto i jego mieszkańców i tak jak większość z nich jest wielbicielem Stalina. Kamera towarzyszy bohaterowi w pracy, w domu, gdzie od 10 lat nie ma ogrzewania i ciepłej wody. Obserwacja warunków życia w objętej kryzysem Gruzji daje odpowiedź na pytanie, skąd bierze się nostalgia za Stalinem, który dla umęczonych ciężkimi warunkami życia Gruzinów stał się uosobieniem porządku i stabilizacji. 01:45 BYŁO, NIE MINĘŁO - I OTWARŁA SIE ZIEMIA. Magazyn, 22 min, Polska, 2021 Autor: Adam Sikorski Wykonawcy: Artur Kalicki We wrześniu 2020 roku, na placu budowy obwodnicy Łańcuta doszło do zaskakującego odkrycia. Operator koparki ujrzał to, co ukryto tu najprawdopodobniej w lipcu 1944 roku. Depozyt składa się z wielu interesujących pamiątek, związanych z planowaną akcją Burza. Można tu odnaleźć dwa słoje, w których znajdowały się mapy, biało - czerwone opaski na ramię z nadrukiem W. P. 39 p.p. ; bagnet niemiecki, żydowski szkaplerz, obrzyn. Ruszymy tropem tego depozytu, starając się ustalić, kto go zakopał. Naszym przewodnikiem będzie Andrzej Borcz na co dzień przedsiębiorca, a z zamiłowania historyk i regionalista. 02:15 SENSACJE XX WIEKU - TAJNA SPRAWA Kameralne i studyjne (widowisko), 45 min, Polska, 2005 Autor: Bogusław Wołoszański Reżyseria: Adek Drabiński Zdjęcia: Waldemar Szmidt Aktorzy: Artur Barciś ( Borys Sawinkow ), Mariusz Bonaszewsk ( Feliks Dzierżyński ), Cezary Żak Żak ( Sidney Reilly ), Jerzy Rogalski Rogalski ( Opperput ) Był sprawnym politykiem, uznanym przywódcą, nieulękłym bojownikiem, zagorzałym socjalistą - rewolucjonistą, a nawet, wedle dzisiejszych standardów, wielce fortunnym terrorystą. W 1904 roku dokonał udanego zamachu na znienawidzonego ministra spraw wewnętrznych, Wiaczesława Plehwego, potem zaś na wielkiego księcia Sergiusza Aleksandrowicza. Schwytany i skazany na szubienicę, brawurowo wymknął się z celi śmierci i zbiegł do Paryża. Policja nie zdołała go zatrzymać, wytropić, zlikwidować, bądź sprowadzić w kajdanach do kraju. Borys Sawinkow uszedł cało z najcięższej opresji, a przy okazji ośmieszył carski aparat ścigania. Pewnie nie przeczuwał, że czego nie udało się dokonać zahartowanym w długoletnich bojach funkcjonariuszom Ochrany, dokonają młodzi janczarzy CzK - podwładni Feliksa Edmundowicza Dzierżyńskiego... Główny bohater nie usiedział zbyt długo we Francji. Na wieść o wybuchu rewolucji lutowej wrócił do Rosji. Działał w Rządzie Tymczasowym, w 1917 roku organizował nad Donem Armię Ochotniczą. Antybolszewickie powstanie spaliło jednak na panewce. Sawinkow musiał ponownie opuścić kraj. Tym razem nie jechał do zachodniej Europy. Zamieszkał w Warszawie i pilnie śledził nowinki dochodzące zza wschodniej granicy. Nie były pocieszające. Armia Czerwona rosła w siłę, Biali słabli. W końcu umilkły armaty na frontach, przemówiły za to naganty komisarzy. CzK rozprawiała się w wrogami ludu. Nie zapomniała o swych wrogach przebywających w, zdawałoby się, bezpiecznym miejscu - poza granicami Kraju Rad. Borys Sawinkow był jednym z podopiecznych Nadzwyczajnej Komisji. Jej agenci stale inwigilowali środowisko kontrrewolucjonistów. Nie tylko dobrze znali poglądy swoich ofiar, ale też czynnie wpływali na ich zamierzenia i plany. W 1923 roku tajny funkcjonariusz CzK dotarł do Sawinkowa i wezwał go pilnie do ojczyzny. Moskwa miała być gotowa do antybolszewickiej rebelii! Biała Matka - Rosja czekała na bohatera! Sawinkow uwierzył zapewnieniom rzekomego emisariusza rewolucjonistów. Ruszył do Związku Sowieckiego. Czekiści już tam na niego czekali. Po wnikliwym rozpatrzeniu zarzutów sąd wymierzył zdrajcy ojczyzny, sługusowi brytyjskich imperialistów surową karę dziesięciu lat więzienia. Obecni na sali starali się ukryć zdumienie. Przecież za wyniesienie z fabryki byle gwoździa jechało się na dwadzieścia lat w tajgę! Także podsądnym wstrząsnęła nadzwyczajna łaskawość trybunału. Wróg ludu zrozumiał ogrom swych przewin, obudziło się w nim sumienie. Mimo nadludzkich wysiłków czynionych przez interweniujących konwojentów - ogłosiła później prasa - wyrwał się im z rąk i skoczył z okna prosto na bruk, wykonując na sobie jedyny sprawiedliwy wyrok. 03:15 ENCYKLOPEDIA II WOJNY ŚWIATOWEJ - B - BARBAROSSA Magazyn, 23 min, Polska, 1993 Scenariusz: Maciej Zakrocki, Bogusław Wołoszański Zdjęcia: Andrzej Żydaczewski Wykonawcy: Bogusław Wołoszański (prowadzący) Cykliczna audycja popularyzująca wiedzę na temat II wojny światowej. W tym wydaniu okoliczności planu Barbarossa - ataku Niemiec na Związek Radziecki 22 czerwca 1941 roku.