TVP Historia Czwartek, 24.06.2021 06:50 BYŁ TAKI DZIEŃ - 24 CZERWCA Felieton, 2 min, Polska, 2006 Autor: Janusz Weychert 1838 - urodził się Jan Matejko; 1901 - debiut Picassa; 1948 - sowiecka blokada Berlina Zachodniego; 1976 - sejm PRL uchwala podwyżki cen żywności - komentarz Stefana Kisielewskiego z jego "Dziennika"; 07:20 CZTEREJ PANCERNI I PIES - ODC. 13/21 - ZAKŁAD O ŚMIERĆ Serial przygodowy, 56 min, 21 odc. , Polska 1969 Reżyseria: Konrad Nałęcki Scenariusz: Janusz Przymanowski, Maria Przymanowska, Stanisław Wohl Zdjęcia: Romuald Kropat Aktorzy: Janusz Gajos, Franciszek Pieczka, Włodzimierz Press, Wiesław Gołas, Pola Raksa, Małgorzata Niemirska, Tadeusz Fijewski i inni Załoga czołgu 102 oczekuje wraz z całą brygadą na przeprawę. Janek i Wichura jadą do Marusi. W tym samym czasie Gustlik i Grigorij kończą naprawę czołgu. Postanawiają wypróbować uszkodzone wcześniej działo, oddając kilka strzałów. Podczas kontroli żandarmerii okazuje się, że Janek nie ma przepustki. Ostatecznie, po interwencji w sztabie dywizji, zostaje uwolniony i wkrótce dołącza do kolegów. Załoga Rudego zostaje odznaczona orderem Zasłużonego na polu chwały, gdyż próbne strzały trafiły w niemieckie składy amunicji. Nadchodzi dzień przeprawy, ale we mgle Rudy gubi drogę i wpada w ręce Niemców. Wrogowie domagają się od załogi współpracy. Polacy początkowo się na nią zgadzają. Korzystają jednak z nadarzającej się okazji i uciekają pośród ostrzału nieprzyjacielskich dział. Niestety, jeden z pocisków trafia w czołg. 08:15 HISTORIA I FILM - CZTEREJ PANCERNI I PIES, ODC. 13 - DYSKUSJA Dysk./wywiad/debata, 15 min, Polska, 2008 Autor: Roman Wróbel Scenariusz: Roman Wróbel Po serialu rozmowa z prof. dr hab. Cezarym Królem, z Polskiej Akademii Nauk o ustalaniu zachodnich granic Polski. 08:35 W KOTLE HISTORII - 25 GRUDNIA 1025. KORONACJA MIESZKA II. KUCHNIA CESARSKO - KRÓLEWSKA Magazyn, 25 min, Polska, 2021 Reżyseria: Jerzy Grabowski Scenariusz: Łukasz Modelski Wykonawcy: Łukasz Modelski (prowadzący) W kolejnym odcinku prowadzący program Łukasz Modelski przedstawi przepis na bigos mięsny dla panów oraz pieczoną łopatkę wieprzową. 09:10 PŁOCKI CZERWIEC 1976 Magazyn, 27 min, Polska, 2009 Autor: Adam Sikorski Scenariusz: Sławomir Poleszak Wykonawcy: Artur Kalicki To opis w skali jednego wielkoprzemysłowego środowiska, jakim był w PRL Płock, próby sił, którą PZPR przegrała. W czerwcu 1976 r. kierownictwo partyjne zorientowało się, że kryzys ekonomiczny nabrał takich rozmiarów, iż gospodarce grozi krach. Zastosowano tradycyjną metodę przekładania kłopotów ekonomicznych na barki najbiedniejszych, podnosząc ceny. 24 czerwca premier Piotr Jaroszewicz ogłosił podwyżki podstawowych produktów o 80 - 100 %. Nazajutrz kraj eksplodował. Władza spodziewała się takiego obrotu spraw w środowiskach tradycyjnie zbuntowanych, ale nieoczekiwanie zdarzenia o największej skali miały miejsce w środowiskach dotąd w miarę spokojnych: w Radomiu, Ursusie i Płocku. To ostatnie miasto odmieniło się bardzo po wybudowaniu Petrochemii. Z sennego środowiska emerytów i rencistów stało się dużym konglomeratem robotniczym. O dniu 25 czerwca 1976 r. w tym mieście opowiada autor ciekawej książki na ten temat Jacek Pawłowicz, a towarzyszą mu w wędrówce szlakiem zbuntowanego tłumu dwaj uczestnicy zdarzeń. To było zjawisko niezwykłe - zakład od centrum miasta dzieli 7 kilometrów, a pochód, na początku milczący, 300 robotników, posuwał się tą trasą i potężniał. Dołączali do niego płocczanie, pracownicy innych zakładów. Tłum udał się pod komitet wojewódzki partii i rozpoczął pertraktacje z I sekretarzem. Bez większego efektu. Część uczestników protestu wdarła się do gmachu partyjnego, a władza sięgnęła po milicję i wojsko. Kres położyło odwołanie przez centralną władzę podwyżek, ale uczestników zajścia z Płocka dotknęły surowe represje. 09:40 CZERWIEC '76 Film dokumentalny, 13 min, Polska, 2016 Reżyseria: Piotr Kuciński Scenariusz: Piotr Kuciński Zdjęcia: Mirosław Basaj W obiegowej opinii Czerwiec '76 to Radom, Ursus i - rzadziej wspominany - Płock. Mało kto pamięta, że tamtego gorącego lata do dużego strajku i zamieszek doszło w Gdańsku. Bezpośrednim powodem buntu była ogłoszona przez premiera Piotra Jaroszewicza drastyczna podwyżka cen żywności. Mięso miało zdrożeć o 69 proc. , nabiał - 50 proc. , warzywa - 30 proc. , a cukier o 100 proc. Podwyżkę zapowiedziano wieczorem 24 czerwca 1976 r. Rankiem 25 czerwca, w szeregu polskich miast, robotnicy porzucili pracę. Najpoważniejsze protesty miały miejsce w województwach: warszawskim, radomskim, elbląskim, łódzkim, gdańskim i szczecińskim. W obawie przed rozlaniem się fali strajkowej władze ograniczyły łączność telefoniczną i teleksową. Pracę przerwało 80 tys. ludzi. Należy podkreślić, że tylko w Radomiu, Ursusie i Płocku robotnicy opuścili zakłady i wyszli na ulice, co doprowadziło do starć z milicją, zniszczeń oraz śmierci dwóch manifestantów. Gdański protest miał zupełnie inny charakter. Tutejsi robotnicy dobrze pamiętali masakrę z 1970 r. Bojąc się prowokacji ze strony Służby Bezpieczeństwa, woleli nie wychodzić na miasto i rozpoczęli strajk okupacyjny. Do strajku przystąpiło 20 tys. pracowników Stoczni Gdańskiej im. Lenina. Gdański strajk był największym w kraju i upamiętniał też wydarzenia poznańskie z 1956 roku. Paradoksalnie, obraz "milczącego" w 1976 r. Wybrzeża utrwalił niewygodny dla władz komunistycznych "Człowiek z żelaza" w reżyserii Andrzeja Wajdy. W jednej ze scen pani Hulewiczowa wspomina, iż Maciej Tomczyk - główny bohater filmu - dowiedziawszy się, że "w Radomiu i Ursusie były wystąpienia robotników", postanowił zorganizować solidarnościowy strajk w Stoczni Gdańskiej: "I wtedy coś go poderwało. Chciał zrobić w stoczni jakiś protest, ale ludzie za dobrze pamiętali swój własny grudzień, nie ruszyli się". Scena ta jest bardzo wzruszająca, lecz kompletnie nieprawdziwa. 10:00 SENSACJE XX WIEKU - KUTRZEBA CZ. 1 Kameralne i studyjne (widowisko), 48 min, Polska, 2002 Reżyseria: Adek Drabiński Scenariusz: Bogusław Wołoszański, Jan Tarczyński Zdjęcia: Adam Sikora Wykonawcy: Bogusław Wołoszański Czy Polska mogła odwrócić kataklizm, jaki spadł na nią 1 września 1939 roku, uniknąć zagłady 6 milionów obywateli, zniszczenia stolicy, wielu miast, miasteczek i wsi, ogromnych strat w gospodarce? Wydawałoby się, że wobec przygniatającej przewagi wroga - nie. Bogusław Wołoszański, analizując to, co działo się wówczas w naszym kraju - ruchy wojsk i działania dyplomatyczne - próbuje znaleźć odpowiedź na to pytanie. Szuka we wrześniu 1939 roku punktu zwrotnego, w którym był czas, by wydarzenia pobiegły innym torem, a bohaterem swojego kolejnego widowiska historycznego czyni generała Tadeusza Kutrzebę, dowódcę Armii "Poznań". Dla Tadeusza Kutrzeby była to trzecia wojna. W roku 1914 szedł do walki jako 28 - letni porucznik pełen przesadnego optymizmu, w roku 1920 - pełen wiary w jasną przyszłość Polski, w 1939 - z uczuciem przykrego niepokoju. Bardzo dobrze znał stan uzbrojenia i terenowego przygotowania polskiego wojska, zbyt dobrze znał jego braki, głównie w uzbrojeniu przeciwpancernym i przeciwlotniczym, aby sobie nie zdawać sprawy z trudnych warunków prowadzenia tej wojny. Broniąca Wielkopolski armia "Poznań" znalazła się pośrodku wielkich niemieckich kleszczy, które z północy i południa posuwały się w stronę Warszawy. Kutrzebę najbardziej interesował kierunek południowy, gdzie w stronę Łodzi posuwała się niemiecka 8. Armia. Była blisko obszaru jego oddziałów. Gdyby więc armia Kutrzeby, która stała bezczynnie, uderzyła z północy na 8. Armię, przyniosłoby to ogromną ulgę ponoszącej ciężkie straty Armii "Łódź". Polskie uderzenie byłoby tym potężniejsze, że Kutrzeba planował zespolenie sił swojej armii i armii "Pomorze" generała Bortnowskiego, razem 150 tysięcy żołnierzy. Ale na ten manewr Kutrzeba musiał uzyskać zgodę Naczelnego Dowództwa. Szef Sztabu Głównego, generał Stachiewicz, nie wyraził jednak zgody na realizację tego planu i w imieniu naczelnego wodza polecił Kutrzebie zarządzenie odejścia armii na ostateczną linię obrony Żnin - Gopło - Warta, przedmościa Koło - Konin. Sytuacja Armii "Łódź", której tak chciał pomóc generał Kutrzeba, stawała się coraz trudniejsza. Uderzenia niemieckich oddziałów pancernych zmusiły żołnierzy do odwrotu. Odchodzili w stronę Łodzi, ścigani przez oddziały niemieckiej 8. Armii, atakowani z powietrza, co uniemożliwiło sprawne przegrupowanie i obronę. Armia "Łódź" nie miała sił, aby zatrzymać wroga. Marszałek Rydz - Śmigły popełnił błąd. Nie pozwalając Kutrzebie na wsparcie Armii "Łódź", uniemożliwiał stworzenie silnego frontu i zatrzymanie wroga. Działał bardzo schematycznie. Ściągał armię na linię Wisły, gdzie miały okopać się i bronić, czekując na pomoc sojuszników. Co więcej, niemieckie oddziały odsłaniały swoje boki i niespodziewane uderzenie, które proponował Kutrzeba, mogło zdecydowanie zmienić sytuację. Mijał bezcenny czas, a marszałek nie dostrzegał, że brak zgody na propozycję Kutrzeby może mieć zgubny wpływ na przebieg kampanii wrześniowej. Zgodnie z rozkazem Rydza - Śmigłego Armia "Poznań" rozpoczęła odwrót z Wielkopolski w stronę Warszawy, choć generał Kutrzeba ani na chwilę nie porzucił planu uderzenia na niemieckie wojska toczące krwawe boje z Armią "Łódź". Musiał jednak wykonać rozkaz. Generał Kutrzeba zatrzymał się w dworze Mchówek koło Izbicy, gdzie miał przygotowaną bojową kwaterę. Wracał z Torunia, po rozmowie z dowódcą walczącej na północy Armii "Pomorze", generałem Władysławem Bortnowskim. Naczelne Dowództwo zmieniało decyzje. Marszałek Rydz - Śmigły zgodził się, aby armia Kutrzeby wspomogła Armię "Łódź", której sytuacja była już tragiczna. Szybko jednak ten rozkaz odwołał, nakazując odwrót Armii "Poznań" do linii Wisły. 11:00 GENIUSZE I MARZYCIELE. BANACH. MIĘDZY DUCHEM A MATERIĄ Film dokumentalny, 56 min, Polska, 2018 Scenariusz: Wiesław Saniewski Film dokumentalny przedstawiający postać wybitnego polskiego matematyka Stefana Banacha, jednego z najważniejszych naukowców w historii światowej nauki. Jego odkrycia miały i wciąż mają duży wpływ nie tylko na na badania naukowe, ale także na zastosowania w przemyśle, medycynie, zapewnieniu bezpieczeństwa itd. O Stefanie Banachu i lwowskiej szkole matematycznej mówić będą m.in.: matematyk prof. Roman Duda, były rektor Uniwersytetu Wrocławskiego; wybitny uczony, genetyk i onkolog, mieszkający na stałe w USA prof. Wacław Szybalski; Mariusz Urbanek, autor książki o polskich matematykach we Lwowie pt. "Genialni. Lwowska szkoła matematyczna". Przewodnikiem po współczesnym świecie zastosowań przestrzeni Banacha będzie emerytowany wybitny szwedzki matematyk Per Enflo. Jest on ostatnim laureatem nagrody polskich matematyków, skupionych we Lwowie wokół osoby Stefana Banacha, za rozwiązanie nierozwiązanego wcześniej problemu, postawionego przez lwowskich matematyków podczas tradycyjnych spotkań w nieistniejącej dziś Kawiarni Szkockiej. W 1972 roku laureat otrzymał z rąk matematyka ze szkoły Banacha prof. Stanisława Mazura w nagrodę żywą gęś. Oprócz rozmów w filmie znajdą się m.in. inscenizowane sceny z udziałem wnuków szwedzkiego matematyka, służące wyjaśnieniu wielkości i znaczenia polskiego uczonego we współczesnym świecie; rozmowy z najbliższym krewnym Stefana Banacha prof. Johnem Greczkiem; różnorodne materiały dokumentalne, takie jak zdjęcia dawnej oryginalnej księgi szkockiej, która obecnie znajduje się w Nowej Zelandii, kontynuatorki tej księgi, założonej we Wrocławiu przez wychowanków Banacha oraz miejsca, gdzie przestrzenie Banacha mają zastosowanie dzisiaj. Tymi miejscami będą na przykład: lotnisko O’Hare w Chicago, szpitale, fabryka samochodów Volvo w Szwecji. Zdjęcia kręcono w kwietniu i w maju 2018 roku we Wrocławiu i we Lwowie oraz w Szwecji i USA. (scenariusz: Wiesław Saniewski} 12:05 PODRÓŻE Z HISTORIĄ S.I - ODC. 7 WINNE TAJEMNICE Film dokumentalny, 27 min, Polska, 2015 Reżyseria: Radosław Kotarski Scenariusz: Radosław Kotarski Okazuje się, że w Polsce da się z powodzeniem uprawiać winogrona do produkcji win. Wbrew obiegowej opinii nasz mroźny klimat wcale nie przeszkadza w wytwarzaniu dobrych win, które mają już kilkusetletnią historię. Radosław Kotarski tym razem wyrusza do Zielonej Góry, gdzie sprawdza co pozostało z dawnych tradycji winiarskich. Odkrywa podziemia niemieckiej wytwórni win musujących Gremplera, wyciska sok z winogron stosując dawne techniki, a także postanawia skosztować współczesnych wyrobów polskich winiarzy. 12:35 WOJENNE DZIEWCZYNY S.III - ODC. 30 (SERIA III ODC. 4) Ваенныя дзяўчаты (Wojenne dziewczyny), серыял Serial wojenny, 44 min, Polska, 2019 Reżyseria: Michał Rogalski Scenariusz: Wojciech Lepianka Aktorzy: Olaf Lubaszenko, Aleksandra Pisula, Marta Mazurek, Vanessa Aleksander, Michał Czernecki, Danuta Stenka, Józef Pawłowski, Maria Dębska, Peter Wolf, Mathias Gall, Mickey Hardt, Sebastian Jasnoch, Marta Żmuda-Trzebiatowksa, Magdalena Smalara, Marcin Korcz W odwecie za akcję w lwowskim hotelu, Martin von Shitz zarządza łapankę. Marysia zmierzająca do mieszkania konspiracyjnego, jest świadkiem rozstrzelań. Batiar osłaniający Marysię podczas jej działań we Lwowie, ginie podczas łapanki. Mimo to dziewczynie udaje się szczęśliwie wrócić do Warszawy ze szczepionkami przeciw tyfusowi. Leon, wybitny polski fizyk, pracuje dla Niemców. Podczas rozmowy z Wolfgangiem, próbuje skłonić go do uwolnienia z obozu Szczęsnego, ojca Witka. Alosza wdziera się podstępem do samochodu Wolfganga. Informuje go o przeniknięciu do wywiadu polskiego podziemia. 14:40 SZLAK NADZIEI - /3/ Reality show, 42 min, Polska, 2020 Reżyseria: Dariusz Goczał, Dariusz Goczał Scenariusz: Dariusz Goczał, Mikołaj Wit Wykonawcy: Ida Nowakowska (prowadząca), Łukasz Nowicki Prowadząca Ida Nowakowska, Kasia, Gosia, Janek, Jacek, Sławek i Rafał docierają do polskiej wsi Wierszyna na Syberii, gdzie w podziękowaniu za gościnę pomagają mieszkającym tam rodakom. Po pobycie w Wierszynie ekipa rusza w dwudniową podróż koleją transsyberyjską. W Nowosybirsku poznają rolę powołanych przez generała Andersa mężów zaufania i dowiedzą się o kolejnych etapach tułaczki Andersowców. Następnym celem jest Kazachstan. Po męczącej podróży uczestnicy docierają do leżącego u stóp gór Tienszan Kanionu Szaryńskiego. Od tej chwili na kolejne trzy dni żegnają się z cywilizacją 16:15 BYŁO, NIE MINĘŁO - WSZYSTKO DLA OJCZYZNY, NIC DLA MNIE Magazyn, 23 min, Polska, 2021 Autor: Adam Sikorski Wykonawcy: Artur Kalicki "Wszystko dla Ojczyzny, nic dla mnie". Program poświęcimy postaci Piotra Wysockiego. To on poprowadził w Warszawie do walki podchorążych. To on stal się symbolem powstania listopadowego. Ta część jego życiorysu jest powszechnie znana, my zajmiemy się jego dalszymi losami. 6 września 1831 r. został ranny podczas obrony warszawskiej Woli. Podzielił los wielu walczących Polaków i dostał się do niewoli rosyjskiej. W trzecią rocznicę wybuchu powstania sąd skazał Piotra Wysockiego na karę śmierci przez powieszenie. Car zamienił jednak karę śmierci na 20 lat ciężkich robót na Syberii. W 1857 r. gubernator zezwolił Wysockiemu na powrót z zesłania. Osiadł wówczas w Warce. Śladów bytności Wysockiego w Warce spróbujemy poszukać. Niedokończona historia Kolejna nasza opowieść wprawdzie dotyczy zdarzeń z września 1939 roku rozgrywających się na terenie walk grupy operacyjnej Narew, ale w generalnej wymowie też toczyć się będzie wokół niedomkniętych rachunków człowieka współczesnego z wojną. 17:00 CZAS PIENIĄDZA - ODC. 12 BANKOMAT I KARTA Magazyn, 15 min, Polska, 2021 Reżyseria: Agnieszka Żmijewska Scenariusz: Bartłomiej Grudnik Ten odcinek "Czasu pieniądza" będzie poświęcony historii ułatwień dla klientów w dostępie do usług bankowych. Zaczęło się w 1960 roku, kiedy amerykański wynalazca ormiańskiego pochodzenia Luther G. Simjian zbudował urządzenie o nazwie Bankograph, protoplastę współczesnego bankomatu. Maszynę usunięto po pół roku działania, ze względu na to, że korzystały z niego przede wszystkim osoby z półświatka, które świadomie wolały unikać identyfikacji, nieuniknionej, kiedy wypłaca się pieniądze w okienku kasowym. Kariera bankomatu zaczęła się 7 lat później, w 1967 roku, kiedy powstała maszyna zaprojektowana przez Johna Shepherda - Barrona dla londyńskiego oddziału Barclays Bank. Jak działał ten pierwszy bankomat i o pierwszych bankomatach, które pojawiły się w Polsce w połowie lat 80. XX wieku opowiemy w tym odcinku programu. Przybliżymy także historię kart płatniczych, które zaczęłą się przez przypadek. W 1949 roku Amerykanin Frank McNamara, będąc razem z przyjaciółmi w nowojorskiej restauracji, chcąc zapłacić rachunek, zorientował się, że zapomniał wziąć ze sobą portfela. Konsekwencją tego wydarzenia było opracowanie dokumentu, który byłby honorowany przez wybrane restauracje zamiast noszenia przy sobie gotówki. McNamara w 1950 roku założył z Ralfem Schneiderem firmę Diners Club, która zajmowała się emisją kart, które po dzień dzisiejszy funkcjonują na rynku kart płatniczych. Wynalazek w Europie pojawił się dopiero w latach 60. XX wieku i to z konieczności obsługi amerykańskich turystów i firm, regulujących swoje swoje wydatki właśnie posiadanymi kartami. W Polsce karty bankowe stały się popularne dopiero po 1989 roku. Późno, ale za to staliśmy się pionierami w popularyzacji płatności zbliżeniowych. W tym odcinku opowiemy także o obecnie wkraczających przebojem na rynek cyfrowych pieniądzach, czyli bitcoinach. 17:25 DWIE STRONY BARYKADY RADOMSKIEGO CZERWCA Film dokumentalny, 44 min, Polska, 2016 Reżyseria: Sławomir Koehler Scenariusz: Sławomir Koehler Zdjęcia: Tomasz Kornat Po 40 latach od radomskiego czerwca nadal nie zostali rozliczeni odpowiedzialni za prowokację i represje z 1976 roku. Najaktywniejsi zomowcy i milicjanci, uczestnicy pacyfikacji Radomia, do dziś nie zostali ukarani. Kiedy ofiary buntu w końcu doczekają się sprawiedliwości? Okazuje się, że czyny oprawców, wykonujących na aresztowanych słynne radomskie "ścieżki zdrowia", uległy przedawnieniu, a kosztami procesów obciążono skarb państwa. Sady okręgowe w Radomiu i w Lublinie owych "ścieżek zdrowia" nie uznały ani za zbrodnie komunistyczne, ani za zbrodnie przeciwko narodowi polskiemu. Co na to IPN? W reportażu materiał ukazujący losy ludzi uczestniczących w radomskim proteście po obu stronach barykady. O oprawcach: funkcjonariuszach MO i SB, przedstawicielach komunistycznej władzy, którzy byli organizatorami i wykonawcami tłumienia robotniczego buntu w Radomiu, a także o ofiarach tamtych wydarzeń. Okazuje się, że nikt z ówczesnych decydentów nie poniósł kary za brutalne akcje milicji, część nadal zaprzecza, że "ścieżki zdrowia" w ogóle istniały, a ofiary Czerwca '76 do dziś nie doczekały się zadośćuczynienia. Niektórzy z oprawców i decydentów żyją nadal w Radomiu, stanowiąc elitę tego miasta. Porobili kariery zawodowe, piastują lukratywne stanowiska, mają wysokie emerytury, prowadzą firmy ochroniarskie, handlują bronią i amunicją, są biznesmenami, notariuszami, komornikami, mają biura w centrum miasta, mieszkają w pięknych willach, jeżdżą luksusowymi samochodami, mają dzieci na stanowiskach, czego nie można powiedzieć o ich ofiarach, kombatantach radomskiego protestu, często schorowanych i żyjących w ubóstwie. W reportażu znajdzie się szczera i obszerna wypowiedź byłego prezydenta Radomia, który opowiada jak na spędzie robotników na radomskim stadionie był zmuszony wygłosić - czytając z kartki przysłanej z KC - słynne przemówienie o "warchołach...". 18:40 CZTEREJ PANCERNI I PIES - ODC. 14/21 - CZERWONA SERIA Serial przygodowy, 57 min, Polska 1969 Reżyseria: Konrad Nałęcki Scenariusz: Janusz Przymanowski, Maria Przymanowska, Stanisław Wohl Muzyka: Adam Walaciński Zdjęcia: Romuald Kropat Aktorzy: Janusz Gajos, Franciszek Pieczka, Włodzimierz Press, Wiesław Gołas, Pola Raksa, Małgorzata Niemirska, Witold Pyrkosz i inni Ostrzelany przez Niemców "Rudy" jest poważnie uszkodzony. Nie nadaje się do dalszej jazdy. Jego załodze udaje się jednak opanować niemiecką placówkę, obok której znajduje się zapora wodna. Janek postanawia ją wysadzić. Tym sposobem zostałoby zalane pobliskie miasto, co zaskoczyłoby wroga i ułatwiło atak. Obie akcje trzeba jednak zsynchronizować ze sobą. W tym celu ktoś z załogi musi się przedrzeć do polskiego dowództwa. W losowaniu wybór pada na Tomka. 19:35 HISTORIA I FILM - CZTEREJ PANCERNI I PIES, ODC. 14 - DYSKUSJA Dysk./wywiad/debata, 15 min, Polska, 2008 Autor: Roman Wróbel Scenariusz: Roman Wróbel Po filmie rozmowa z prof. dr. hab. Eugeniuszem Cezarym Królem, z Polskiej Akademii Nauk o wzajemnym przenikaniu się kultur na pograniczu polsko - niemieckim oraz o stratach poniesionych przez walczące w czasie II wojny światowej strony konfliktu. 20:05 PACYFIK W OGNIU - ODC. 1/3 (WWII IN THE PACIFIC) Film dokumentalny, 49 min, Niemcy, 2015 Trzyczęściowa seria o wojnie na Pacyfiku. Przestawia niezwykłą historię wojny stoczonej na rozległych wodach oceanu, gdzie stosowano nowe formy walki, wykorzystywano myśliwce i bombowce. budowano dla nich pływające pasy startowe. 21:00 GIGANCI HISTORII - ODC. 37. STOSUNKI POLSKO - WĘGIERSKIE NA PRZESTRZENI DZIEJÓW Teleturniej, 45 min, Polska, 2020 Reżyseria: Tomasz Motyl Scenariusz: Mikołąj Korzyński Wykonawcy: Przemysław Babiarz (prowadzący) Polak, Węgier, dwa bratanki, i do szabli i do szklanki. Wszyscy znają to przysłowie sugerujące zażyłą przyjaźń i pokrewieństwo naszych narodów. Stosunki polsko - węgierskie mają swoją długą i bogatą tradycję. Ostatniego węgierskiego króla mieliśmy ... w 2016 roku, kiedy to Nemanja Nikolić został królem strzelców piłkarskiej ekstraklasy. W 1978 roku, podczas zimy stulecia, słynne autobusy miejskie marki Ikarus uratowały Warszawę przed paraliżem komunikacyjnym. Miały wyższe zawieszenie. Pytania w tym odcinku teleturnieju dotyczyć będą jednak nie tylko ciekawostek, ale też długiej wspólnej historii, która zaczęła się już w średniowieczu, od wspólnej granicy. W podobnym czasie przyjęliśmy chrześcijaństwo i wchodziliśmy na europejską arenę. Na przestrzeni dziejów mieliśmy wspólnych władców, bohaterów narodowych, świętych i wspólnych wrogów. Czasem my pomagaliśmy Węgrom, czasem oni nam. Stosunki polsko - węgierskie na przestrzeni dziejów są tematem tego odcinka teleturnieju Giganci Historii. 22:25 GENIALNY BARBARZYŃCA Film dokumentalny, 43 min, Polska, 2020 Reżyseria: Marta Węgiel Scenariusz: Marta Węgiel Zdjęcia: Maciej Mroziewski Wykonawcy: Wojciech Siemion, Krzysztof Gadacz, Edward Lubaszenko Film dokumentalny o Józefie Chełmońskim, wybitnym przedstawicielu polskiego malarstwa realistycznego XIX wieku. 23:25 PANI SPOD SZÓSTKI (THE LADY IN NUMBER 6) Film dokumentalny, 36 min, Kanada/USA, 2019 Reżyseria: Malcolm Clarke Scenariusz: Malcolm Clarke Muzyka: Luc St. Pierre Nagrodzony Oscarem krótkometrażowy film dokumentalny z 2013 roku, napisany, wyreżyserowany i wyprodukowany przez Malcolma Clarke'a. Film opowiada historię Alice Herz - Sommer, żydowskiej pianistki z Pragi, która w momencie kręcenia filmu była najstarszą ocalałą z Holokaustu osobą na świecie. Dokument pokazuje, jak miłość Alice Herz - Sommer do muzyki i niezłomny optymizm prowadziły ją przez jeden z najciemniejszych okresów w historii, II wojnę światową i Holokaust. Alice spędziła dzieciństwo w Pradze w otoczeniu przyjaciół i rodziny: naukowców, muzyków i pisarzy, w tym Franza Kafki. Od dziecka uczyła się gry na fortepianie, a potem wybrała karierę muzyka klasycznego. Na swojej drodze spotkała Leopolda Sommera, który został jej mężem. Po zajęciu przez Niemcy Czechosłowacji, schorowana matka Alice, Sophie, została aresztowana i zamordowana. Alice oddała się grze na fortepianie, ćwicząc nawet po osiem godzin dziennie etiudy Chopina. Następnie ona i jej syn Raphael zostali wysłani do obozu koncentracyjnego Theresienstadt. Wkrótce dołączył do niej mąż Leopold, który został przewieziony do Auschwitz, a potem do Dachau, gdzie zmarł. Rzadko pokazywane zdjęcia i materiały archiwalne oraz fascynujące wywiady z Alice i jej przyjaciółmi, którzy również przeżyli, przejmująco ilustrują, w jaki sposób nadzieja i muzyka wpłynęły na ich życie w najbardziej przerażających czasach. Alice Herz - Sommer zmarła w wieku 110 lat na tydzień przed 86. ceremonią wręczenia nagród Akademii. 00:20 BYŁO, NIE MINĘŁO - WSZYSTKO DLA OJCZYZNY, NIC DLA MNIE Magazyn, 23 min, Polska, 2021 Autor: Adam Sikorski Wykonawcy: Artur Kalicki "Wszystko dla Ojczyzny, nic dla mnie". Program poświęcimy postaci Piotra Wysockiego. To on poprowadził w Warszawie do walki podchorążych. To on stal się symbolem powstania listopadowego. Ta część jego życiorysu jest powszechnie znana, my zajmiemy się jego dalszymi losami. 6 września 1831 r. został ranny podczas obrony warszawskiej Woli. Podzielił los wielu walczących Polaków i dostał się do niewoli rosyjskiej. W trzecią rocznicę wybuchu powstania sąd skazał Piotra Wysockiego na karę śmierci przez powieszenie. Car zamienił jednak karę śmierci na 20 lat ciężkich robót na Syberii. W 1857 r. gubernator zezwolił Wysockiemu na powrót z zesłania. Osiadł wówczas w Warce. Śladów bytności Wysockiego w Warce spróbujemy poszukać. Niedokończona historia Kolejna nasza opowieść wprawdzie dotyczy zdarzeń z września 1939 roku rozgrywających się na terenie walk grupy operacyjnej Narew, ale w generalnej wymowie też toczyć się będzie wokół niedomkniętych rachunków człowieka współczesnego z wojną. 00:55 SENSACJE XX WIEKU - KUTRZEBA CZ. 1 Kameralne i studyjne (widowisko), 48 min, Polska, 2002 Reżyseria: Adek Drabiński Scenariusz: Bogusław Wołoszański, Jan Tarczyński Zdjęcia: Adam Sikora Wykonawcy: Bogusław Wołoszański Czy Polska mogła odwrócić kataklizm, jaki spadł na nią 1 września 1939 roku, uniknąć zagłady 6 milionów obywateli, zniszczenia stolicy, wielu miast, miasteczek i wsi, ogromnych strat w gospodarce? Wydawałoby się, że wobec przygniatającej przewagi wroga - nie. Bogusław Wołoszański, analizując to, co działo się wówczas w naszym kraju - ruchy wojsk i działania dyplomatyczne - próbuje znaleźć odpowiedź na to pytanie. Szuka we wrześniu 1939 roku punktu zwrotnego, w którym był czas, by wydarzenia pobiegły innym torem, a bohaterem swojego kolejnego widowiska historycznego czyni generała Tadeusza Kutrzebę, dowódcę Armii "Poznań". Dla Tadeusza Kutrzeby była to trzecia wojna. W roku 1914 szedł do walki jako 28 - letni porucznik pełen przesadnego optymizmu, w roku 1920 - pełen wiary w jasną przyszłość Polski, w 1939 - z uczuciem przykrego niepokoju. Bardzo dobrze znał stan uzbrojenia i terenowego przygotowania polskiego wojska, zbyt dobrze znał jego braki, głównie w uzbrojeniu przeciwpancernym i przeciwlotniczym, aby sobie nie zdawać sprawy z trudnych warunków prowadzenia tej wojny. Broniąca Wielkopolski armia "Poznań" znalazła się pośrodku wielkich niemieckich kleszczy, które z północy i południa posuwały się w stronę Warszawy. Kutrzebę najbardziej interesował kierunek południowy, gdzie w stronę Łodzi posuwała się niemiecka 8. Armia. Była blisko obszaru jego oddziałów. Gdyby więc armia Kutrzeby, która stała bezczynnie, uderzyła z północy na 8. Armię, przyniosłoby to ogromną ulgę ponoszącej ciężkie straty Armii "Łódź". Polskie uderzenie byłoby tym potężniejsze, że Kutrzeba planował zespolenie sił swojej armii i armii "Pomorze" generała Bortnowskiego, razem 150 tysięcy żołnierzy. Ale na ten manewr Kutrzeba musiał uzyskać zgodę Naczelnego Dowództwa. Szef Sztabu Głównego, generał Stachiewicz, nie wyraził jednak zgody na realizację tego planu i w imieniu naczelnego wodza polecił Kutrzebie zarządzenie odejścia armii na ostateczną linię obrony Żnin - Gopło - Warta, przedmościa Koło - Konin. Sytuacja Armii "Łódź", której tak chciał pomóc generał Kutrzeba, stawała się coraz trudniejsza. Uderzenia niemieckich oddziałów pancernych zmusiły żołnierzy do odwrotu. Odchodzili w stronę Łodzi, ścigani przez oddziały niemieckiej 8. Armii, atakowani z powietrza, co uniemożliwiło sprawne przegrupowanie i obronę. Armia "Łódź" nie miała sił, aby zatrzymać wroga. Marszałek Rydz - Śmigły popełnił błąd. Nie pozwalając Kutrzebie na wsparcie Armii "Łódź", uniemożliwiał stworzenie silnego frontu i zatrzymanie wroga. Działał bardzo schematycznie. Ściągał armię na linię Wisły, gdzie miały okopać się i bronić, czekując na pomoc sojuszników. Co więcej, niemieckie oddziały odsłaniały swoje boki i niespodziewane uderzenie, które proponował Kutrzeba, mogło zdecydowanie zmienić sytuację. Mijał bezcenny czas, a marszałek nie dostrzegał, że brak zgody na propozycję Kutrzeby może mieć zgubny wpływ na przebieg kampanii wrześniowej. Zgodnie z rozkazem Rydza - Śmigłego Armia "Poznań" rozpoczęła odwrót z Wielkopolski w stronę Warszawy, choć generał Kutrzeba ani na chwilę nie porzucił planu uderzenia na niemieckie wojska toczące krwawe boje z Armią "Łódź". Musiał jednak wykonać rozkaz. Generał Kutrzeba zatrzymał się w dworze Mchówek koło Izbicy, gdzie miał przygotowaną bojową kwaterę. Wracał z Torunia, po rozmowie z dowódcą walczącej na północy Armii "Pomorze", generałem Władysławem Bortnowskim. Naczelne Dowództwo zmieniało decyzje. Marszałek Rydz - Śmigły zgodził się, aby armia Kutrzeby wspomogła Armię "Łódź", której sytuacja była już tragiczna. Szybko jednak ten rozkaz odwołał, nakazując odwrót Armii "Poznań" do linii Wisły. 01:45 ENCYKLOPEDIA II WOJNY ŚWIATOWEJ - CENA ZWYCIĘSTWA CZ. 1 Magazyn, 24 min, Polska, 1994 Scenariusz: Bogusław Wołoszański, Maciej Zakrocki Zdjęcia: Zbigniew Maziarz Wykonawcy: Bogusław Wołoszański (prowadzący) Cykliczna audycja popularyzująca wiedzę o historii II wojny światowej. Pierwsza część odcinka poświęconego ofiarom i stratom Związku Radzieckiego.