TVP Historia Środa, 30.06.2021 06:50 BYŁ TAKI DZIEŃ - 30 CZERWCA. Felieton, 2 min, Polska, 2006 Autor: Janusz Weychert 1651 - bitwa pod Beresteczkiem; 1908 - spadł meteoryt tunguski; 1946 - sfałszowane referendum "3 x Tak"; 1983 - koniec produkcji samochodu marki Syrena; 07:20 CZTEREJ PANCERNI I PIES - ODC. 17/21 - KLIN Serial wojenno - przygodowy, 54 min, Polska 1970 Reżyseria: Konrad Nałęcki Scenariusz: Janusz Przymanowski, Maria Przymanowska Muzyka: Adam Walaciński Zdjęcia: Mikołaj Sprudin Aktorzy: Janusz Gajos, Franciszek Pieczka, Włodzimierz Press, Wiesław Gołas, Pola Raksa, Małgorzata Niemirska, Witold Pyrkosz, Tadeusz Fijewski, Mieczysław Czechowicz, Wiesław Michnikowsi, Janusz Kłosiński i inni Załoga "Rudego" stacjonuje w wyzwolonym obozie. Gustlik postanawia odwiedzić Polkę ze Śląska, Honoratę, którą poznał wcześniej w dworku niemieckiego generała. Niespodziewanie dom otaczają Niemcy. Na szczęście, Gustlikowi i Honoracie udaje się zbiec samochodem generała przed osaczającymi ich wrogimi oddziałami. W drodze auto się jednak psuje. Honorata musi dotrzeć do obozu, by prosić Polaków o pomoc. Gustlik pozostaje na leśnej polanie. Sam powstrzymuje Niemców przed zajęciem mostu. Magneto prosi Kozuba, aby na pomoc Gustlikowi ruszył cały oddział. Porucznik obawia się jednak ataku i przydziela Łażewskiemu znacznie osłabione siły. Tymczasem Gustlikowi zaczyna brakować amunicji, ale wciąż się broni. W krytycznym momencie przybywa załoga "Rudego" oraz pluton podchorążego Magneto. W tym samym czasie obóz atakuje niemiecka grupa dywersyjna. Polski oddział wraz z jeńcami odpiera atak. Porucznik Kozub zostaje ciężko ranny. Załoga "Rudego" otrzymuje kolejne zadanie. Czołgiści mają dostarczyć rozkazy dowódcy brygady haubic walczącemu pod Berlinem. 08:15 HISTORIA I FILM - CZTEREJ PANCERNI I PIES, ODC. 17 - DYSKUSJA Dysk./wywiad/debata, 15 min, Polska, 2008 Autor: Roman Wróbel Scenariusz: Roman Wróbel Po filmie rozmowa z prof. Januszem Ciskiem. 08:35 KUCHNIA POLSKICH ŻYDÓW - STRASZNY WIEK XVII Magazyn, 24 min, Polska, 2021 Reżyseria: Jerzy Grabowski Scenariusz: Łukasz Modelski Wykonawcy: Łukasz Modelski (prowadzący) W kolejnym odcinku poznamy przepis na werenikes. Werenikes czyli po prostu wareniki, potrawa ukraińska, w Polsce znana jako pierogi. Można przyrządzać z dowolnym farszem. Prowadzący program Łukasz Modelski przygotuje pierogi ze śliwką, a drugim daniem będą knysze. 09:10 PADEREWSKI. CZŁOWIEK CZYNU, SUKCESU I SŁAWY Film dokumentalny, 41 min, Polska, 2013 Reżyseria: Wiesław Dąbrowski Scenariusz: Wiesław Dąbrowski Wykonawcy: Dariusz Odija, Andrzej Krajewski Film dokumentalny o Ignacym Paderewskim, prezentujący życiorys genialnego Polaka, światowej sławy artysty, wielkiej muzycznej gwiazdy swoich czasów, wybitnego patrioty, męża stanu, polityka i filantropa. 10:00 SENSACJE XX WIEKU - OPERACJA ODESSA CZ. I Kameralne i studyjne (widowisko), 46 min, Polska, 2004 Autor: Bogusław Wołoszański Reżyseria: Adek Drabiński Zdjęcia: Waldemar Szmidt Muzyka: Dariusz Żebrowski Wykonawcy: Bogusław Wołoszański Aktorzy: Piotr Grabowski, Marek Barbasiewicz, Z Pędziwiatr, A Wesołowska, P Warszawski, Z Paterak W końcu 1944 roku wojna miała się ku końcowi, Hitler liczył na ostatnie uderzenie swoich wojsk. Ofensywa w Ardenach miała rozdzielić wojska amerykańskie od brytyjskich i doprowadzić do zajęcia przez Niemcy portu w Antwerpii. Istotnym elementem operacji była akcja Otto Skorzennego, którego żołnierze przebrani w amerykańskie mundury siali zamęt wśród aliantów. Ofensywa niemiecka załamała się, co wzmorzyło bombardowanie niemieckich miast. Żołnierze SS rozpoczęli masową grabież bogactw zgromadzonych przez Rzeszę. Bogactwa te miały być kluczem w ucieczce. 11:00 AKTORKA BEZ GRANIC. POLSKI TEATR W TORONTO Film dokumentalny, 50 min, Polska, 2019 Reżyseria: Marta Węgiel Scenariusz: Marta Węgiel Zdjęcia: Wojciech Kursa, Roman Piotrowski, Andrzej Misaczek Sylwetka Marii Nowotarskiej, aktorki filmowej i teatralnej, związanej z wieloma kreacjami na deskach Teatru im. J. Słowackiego w Krakowie. W 1990 r. wyjechała do Kanady, gdzie wraz z córką założyła Polski Teatr w Toronto. 12:00 PODRÓŻE Z HISTORIĄ S.I - ODC. 10 ROZMOWY Z WARTBURGIEM Film dokumentalny, 27 min, Polska, 2015 Reżyseria: Radosław Kotarski Scenariusz: Radosław Kotarski Tym razem Radosław Kotarski wraca do czasów powojennych, gdy polska motoryzacja stawała na nogi. Wyrusza w podróż takimi pojazdami jak warszawa, syrena czy wartburg i sprawdza ich użyteczność w praktyce. Dla jednych ten powrót do przeszłości będzie powrotem do czasów dzieciństwa, a dla innych subiektywnym przewodnikiem po motoryzacji Europy Środkowej i Wschodniej. Co wyniknie ze skonfrontowania zabytkowych samochodów z nowoczesnymi realiami? 12:40 WOJENNE DZIEWCZYNY S.III - ODC. 34 (SERIA III ODC. 8) Serial wojenny, 44 min, Polska, 2019 Reżyseria: Mich Rogalski Scenariusz: Karolina Kot, Brunon Hawryluk, Wiktor Piątkowski Muzyka: Bartosz Chajdecki Aktorzy: Sebastian Jasnoch, Magdalena Smalara, Marta Żmuda-Trzebiatowksa, Magdalena Czerwińska, Marcin Korcz, Robert Gonera, Aleksandra Pisula, Marta Mazurek, Vanessa Aleksander, Danuta Stenka, Michał Czernecki, Peter Wolf, Mathias Gall, Mickey Hardt, Eryk Kulm Leon przekazuję Ewce wiadomość o Szczęsnym, więc dziewczyna śpieszy z dobrymi wieściami do jadłodajni. Jadwiga i Irka są przeszczęśliwe, nie mogą doczekać się spotkania. Klarnet informuje Marysię o Andrzeju. Doktor został na terenie getta, by opiekować się osieroconą Anią. Leokadia udziela Ewce reprymendy za samodzielną akcję w spichrzu, choć przyznaje, że akcja miała także dobre strony dla dowództwa. Zlikwidowany w niej Ramzes, był od dawna celem podziemia. Ewka dowiaduje się od Pani Major, kto zabił Kamila. Marysia zostaje zaproszona do willi Martina, gdzie spotyka oficerów SS i gestapo oraz przyjaciela gospodarza, Erwina. W swoim gabinecie Martin chwali się dziełami sztuki, które zostały skonfiskowane rodzinom żydowskim. Dziewczyna, korzystając z chwili nieobecności Martina, przegląda szuflady biurka. Udaje się jej zrobić zdjęcia dokumentów. Irka wbrew zasadom konspiracji, wybiera się do mieszkania Kamila. Gdy z czułością ogląda jego rzeczy, odnajduje w kieszeni marynarki ampułkę cyjanku, którą zabiera ze sobą. Otrzymaną od Marysi kliszę z meldunkiem, Ewka dostarcza Leokadii. Czeka tu na nią Witek, któremu ukochana opowiada o jego ojcu. Alosza zaczepia na ulicy Irkę, prosi ją o spotkanie. Kobiety umawiają się w kawiarni. Irka ma dokładny plan zemsty. 13:35 ŻYCIE UKRYTE W JEZIORZE - BAJKAŁ. LÓD I WODA. ODC. 1/5 (THE SECRET LIFE OF LAKES) Film dokumentalny, 50 min, Francja, 2015 Reżyseria: Alexis De Favitsk Jeziora naszej planety stanowią ogromny i cenny rezerwuar słodkiej wody, z którego ludzkość czerpała przez dziesiątki tysięcy lat. Na ich powstanie wpłynęły warunki klimatyczne i zjawiska geologiczne. Istnieją, dzięki zachowaniu stanu równowagi pomiędzy zasobami wody, które do nich wpływają, a odpływem ich wód do rzek. Chociaż wszystkie jeziora mogą wydawać się podobne, są jednak niezwykle różnorodne. Niektóre są tak głębokie jak oceany. Inne można przekroczyć niemal suchą stopą. Jedne jeziora są niezmienne, podczas gdy inne przychodzą i odchodzą wraz z porami roku. Wszystkie mają jednak wspólną cechę: są domem dla bogatych i różnorodnych form życia w ich głębinach i na ich brzegach. 14:35 ZAPORA. ENERGIA DLA NIEPODLEGŁEJ Film dokumentalny, 40 min, Polska, 2019 Reżyseria: Ewa Święs - Kucybała Scenariusz: Marek Szczepanek Zdjęcia: Tomasz Radziemski, Maciej Mroziewski W 1934 roku Podhale nawiedziła powódź, która przyniosła niebywałe straty, również w ludziach. Szkody wyceniono na 100 milionów złotych. Rok później rozpoczęto budowę zapory w Rożnowie, której plany przygotowywane były już wcześniej. W 1939 roku, gdy prace zaawansowane były w 80 procentach, wybuchła wojna. Niemcy postanowili dokończyć budowę. Film opowiada burzliwą historię rożnowskiej zapory. 17:10 MIŁOSZ Film dokumentalny, 59 min, Polska, 2013 Reżyseria: Katarzyna Gondek Scenariusz: Andrzej Franaszek, Andrzej Franaszek Zdjęcia: Jarosław Piekarski Wykonawcy: Antoni Miłosz, Agnieszka Kosińska, Renata Gorczyńska, Stefan Chwin, Krzysztof Czyżewski, Tomasz Fiałkowski, Aleksander Fiut, Andrzej Franaszek, Aleksander Schenker, Barbara Toruńczyk, Tomas Venclova, Paul Mottrem, Alessandro Alessandroni, Arthur Wood, Fryderyk Chopin Filmowy portret Czesława Miłosza, polskiego laureata Nagrody Nobla w dziedzinie literatury z 1980 roku. Dzięki wieloletniej pracy Andrzeja Franaszka - biografa Czesława Miłosza, a zarazem scenarzysty filmu - jest dziś możliwe o wiele pełniejsze niż dotychczas ukazanie długiej i pełnej zakrętów drogi życiowej wielkiego poety, prozaika, eseisty. Archiwa gromadzące materiały związane z pisarzem (Beinecke Library na uniwersytecie Yale w Stanach Zjednoczonych, Archiwum Instytutu Literackiego w Maisons - Laffitte, Archiwum Czesława Miłosza w Krakowie, państwowe i uniwersyteckie archiwa w Wilnie, czy wreszcie zbiory warszawskiego Muzeum Literatury) przynoszą bogactwo listów, dokumentów, rękopisów, zdjęć, pozwalających bardzo dokładnie sportretować poetę. Także w tych momentach jego życiorysu, które były dotąd mało lub w ogóle nieznane, jak młodzieńcza próba samobójcza, niezwykły, bardzo emocjonalny związek z Jarosławem Iwaszkiewiczem, wielka studencka niespełniona miłość, która powracała w jego poezji do końca życia, osobiste napięcia i lęki, które w dużej mierze kierowały jego wyborami życiowymi, młodzieńcze lewicowe, radykalne zaangażowanie polityczne, praca w dyplomacji Polski Ludowej, czy bolesne wydarzenia rodzinne u schyłku lat 70. Bogactwo materiałów pozwoliło stworzyć prawdziwy i zarazem pasjonujący portret, daleki od rocznicowej "laurki". Temu zadaniu ma też służyć podjęcie tych wątków biografii Miłosza, które wzbudzały szczególnie silne kontrowersje, czy też owiane były (zwykle czarną) legendą. Tajemniczy epizod z pobytem w Bukareszcie po wybuchu wojny i przedostaniem się przez Związek Sowiecki do Wilna; przyjęcie tamtejszego dokumentu tożsamości (tzw. litewskiego paszportu) i ewentualne posługiwanie się nim w okupowanej przez Niemców Warszawie; stosunek Miłosza do AK i powstania warszawskiego, a także polskości jako takiej; jego "flirt" z władzami komunistycznymi, gra o wyjazd z Polski, rola "czerwonego dyplomaty", czy wreszcie słynny konflikt ze Zbigniewem Herbertem - wszystkie te punkty zostały potraktowane zarówno jako intelektualny, jak i dramaturgiczny potencjał. 18:45 CZTEREJ PANCERNI I PIES - ODC. 18/21 - PIERŚCIENIE Serial przygodowy, 60 min, Polska 1970 Reżyseria: Konrad Nałęcki Scenariusz: Stanisław Wohl, Janusz Przymanowski, Maria Przymanowska Muzyka: Adam Walaciński Aktorzy: Janusz Gajos, Franciszek Pieczka, Włodzimierz Press, Wiesław Gołas, Pola Raksa, Małgorzata Niemirska, Witold Pyrkosz, Tadeusz Fijewski, Barbara Krafftówna i inni Załoga "Rudego" zmierza w kierunku Berlina. Gustlik zaręcza się z Honoratą. Narzeczeni chcą być blisko siebie i razem ruszyć do boju. Janek nie zgadza się jednak, by Honorata walczyła z nimi pod Berlinem. Radziecki oddział zabiera świeżo upieczoną narzeczoną do polskiego dowództwa. Józek i Konstanty Szawełłowie planują ucieczkę z wojskowego szpitala. Chcą wziąć udział w bitwie pod Berlinem wraz z załogą "Rudego". W zorganizowaniu ucieczki pomaga im Marusia. Razem z Józkiem i Konstantym uciekają Lidka, młody Łażewski oraz felczer - chorąży Zubryk. Tymczasem załoga czołgu 102 dociera do przedmieść Berlina. Bierze udział w walkach ulicznych wraz z przypadkowo napotkanym oddziałem podchorążego Staśko. Ginie Magneto. Dowództwo przejmuje jego młodszy brat. Polacy docierają do dowódcy i przekazują rozkazy. Niestety, Niemcy skutecznie powstrzymują kolejne ataki Polaków i Rosjan. 21:05 WIEDEŃ - MIASTO CESARZY - ODC. 1/3 (VIENNA: EMPIRE, DYNASTY AND DREAM) Film dokumentalny, 48 min, Wielka Brytania, 2016 Fllm dokumentalny przedstawia Wiedeń - miasto, które zostało przekształcone i na nowo zdefiniowane przez historię. Rzymskie pochodzenie Wiednia i strategiczne położenie geograficzne sprawiły, że stał się świadkiem wojny, intrygi, podstępu i niekończących się walk o władzę. 22:05 LUDZIE Z POCIĄGU Dramat, 91 min, Polska 1960 Reżyseria: Kazimierz Kutz Scenariusz na podstawie opowiadania Mariana Brandysa "Chłopiec z pociągu": Marian Brandys i Ludwika Woźnicka Zdjęcia: Kurt Weber Muzyka: Tadeusz Baird Aktorzy: Jerzy Block, Maciej Damięcki, Danuta Szaflarska, Andrzej May, Janina Traczykówna, Aleksander Fogiel, Bogdan Baer, Małgorzata Dziedzic, Zdzisław Karczewski i inni Trzeci, po "Krzyżu Walecznych" i "Nikt nie woła", film fabularny w dorobku Kazimierza Kutza, nagrodzony Srebrnym Żaglem na MFF w Locarno w 1961 r. Stosunkowo drobny epizod z wojennej rzeczywistości, zawarty w zaledwie parogodzinnym przedzialeczasowym, staje się dla reżysera pretekstem do nakreślenia kilku wyrazistych portretów psychologicznych ludzi postawionych w skrajnie dramatycznej sytuacji: w obliczu śmierci. W takich okolicznościach ujawnia się w człowieku to, co najbardziej autentyczne, jego prawdziwy charakter. Tylko nieliczne jednostki wychodzą godnie z takiej próby. W filmie Kutza, którego akcja rozgrywa się jesienią 1943 r. , próbie tej zostają poddani pasażerowie pociągu, który przybywa na małą stacyjkę Koriany. Okazuje się, że dwa ostatnie wagony trzeba odczepić, bo pękły osie. Pasażerowie z tych dwóch wagonów muszą czekać na następny pociąg osobowy, który przybędzie dopiero nazajutrz. Ale wkrótce przez stacyjkę ma przejeżdżać towarowy. Paskarze upijają policjanta kolejowego, aby móc zatrzymać zbliżający się skład. Pijany żandarm gubi gdzieś karabin i nie rozumiejąc o co chodzi wzywa telefonicznie SS. Twierdzi, że na stację napadli partyzanci. Razem z pociągiem towarowym na dworzec przybywają SS - mani. Podczas rewidowania pasażerów znajdują karabin. Ponieważ nikt nie chce się do niego przyznać, ustawiają wszystkich w szeregu i co piątą osobę wyciągają na rozstrzelanie. Masakra wydaje się nieunikniona. Sytuację wyjaśnia zawiadowca, który przyprowadza pijanego policjanta kolejowego. 00:55 BYŁO, NIE MINĘŁO - DODANE DO MAPY PAMIĘCI Magazyn, 22 min, Polska, 2021 Autor: Adam Sikorski Wykonawcy: Artur Kalicki Dodane do Mapy Pamięci. W roku 1864 w czasach największych carskich represji wobec Polaków zaangażowanych w Powstanie Styczniowe, właściciel majątku Lejno koło Sosnowicy, przy wiejskiej świątyni postawił krzyż z napisem Pamięci Jana Bogdanowicza, rozstrzelanego 7 marca 1863 roku w Lublinie. Bogdanowicz to jeden z liderów zrywu na Lubelszczyźnie pojmany i rozstrzelany przez Rosjan. Przez lata władze carskie chciały przymusić Liniewskiego do usunięcia krzyża, a przynajmniej napisu. Ten utracił majątek, ale nie uległ. Krzyż ścięły dopiero wojska carskie w czasie walk I Wojny Światowej. Od lat upominamy się o jego powrót do Lejna. I wreszcie mamy szansę na realizację tego pomysłu. Zapomniana bitwa. Zapomniana bitwa to jedna z tych, które stoczone zostały na osi drogi żelaznej Warszawa - Petersburg. To wątek powstańczych dziejów zupełnie nierozpoznany przez historyków. Kolej i telegraf stanowiły dwa elementy taktycznej przewagi Rosjan i tylko nieliczni z powstańczych liderów rozumieli, że zniszczyć je, to pozbawić wroga silnych atutów. Rozpoznajemy wydarzenie z 27 i 28 stycznia 1863 roku, które rozegrało się w okolicach Łochowa. Udało się już odkryć bardzo szeroko pojęty teren bitwy. Teraz przyszła pora na szczegółowe badania. 01:30 SENSACJE XX WIEKU - OPERACJA ODESSA CZ. I Kameralne i studyjne (widowisko), 46 min, Polska, 2004 Autor: Bogusław Wołoszański Reżyseria: Adek Drabiński Zdjęcia: Waldemar Szmidt Muzyka: Dariusz Żebrowski Wykonawcy: Bogusław Wołoszański W końcu 1944 roku wojna miała się ku końcowi, Hitler liczył na ostatnie uderzenie swoich wojsk. Ofensywa w Ardenach miała rozdzielić wojska amerykańskie od brytyjskich i doprowadzić do zajęcia przez Niemcy portu w Antwerpii. Istotnym elementem operacji była akcja Otto Skorzennego, którego żołnierze przebrani w amerykańskie mundury siali zamęt wśród aliantów. Ofensywa niemiecka załamała się, co wzmorzyło bombardowanie niemieckich miast. Żołnierze SS rozpoczęli masową grabież bogactw zgromadzonych przez Rzeszę. Bogactwa te miały być kluczem w ucieczce. 02:25 ENCYKLOPEDIA II WOJNY ŚWIATOWEJ - EBEN EMAEL CZ 2 Magazyn, 28 min, Polska, 1992 Scenariusz: Bogusław Wołoszański, Maciej Zakrocki Zdjęcia: Andrzej Żydaczewski Wykonawcy: Bogusław Wołoszański (prowadzący) Cykl popularyzujący wiedzę o historii II wojny światowej. Bogusław Wołoszański przedstawia historię zdobycia przez niemieckich spadochroniarzy fortu Eben Emael, pełniącego kluczową rolę w belgijskim systemie obronnym. Fort ten, zbudowany w newralgicznym miejscu połączenia Mozy z Kanałem Alberta, miał w maju 1940 roku zagrodzić drogę wojskom niemieckim w ich pochodzie w głąb Belgii i Francji. Opanowanie fortu przez niemieckich spadochroniarzy pozwoliło na sforsowanie Kanału Alberta przez główne siły niemieckie i w konsekwencji szybkie opanowanie Belgii. W drugiej części Bogusław Wołoszański kontynuuje oprowadzanie po zabudowaniach fortu Eben Emael. Na zakończenie audycji spotkanie z telewidzami w ramach Klubu Encyklopedii II Wojny Światowej.