TVP Kultura Czwartek, 01.07.2021 08:40 PAPUSZA Film biograficzny, dramat, 125 min, Polska, 2013 Scenariusz i reżyseria: Krzysztof Krauze, Joanna Kos - Krauze Zdjęcia: Krzysztof Ptak, Wojciech Staroń Muzyka: Jan Kanty Pawluśkiewicz Aktorzy: Sebastian Wesołowski, Leokadia Brzezińska, Paloma Mirga, Andrzej Walden, Antoni Pawlicki, Artur Steranko, Jowita Budnik, Zbigniew Waleryś "Niezwykła historia wyjątkowej kobiety, która miała odwagę być sobą" - reklamowali "Papuszę" na plakacie filmowym producenci. Podstawą scenariusza filmu stała się rzeczywista historia przejmujących losów tytułowej bohaterki, poetki cygańskiej, piszącej w języku romskim. Była pierwszą romską autorką, która sama spisała swoje wiersze oraz pierwszą, której twórczość tłumaczono na język polski i wydano w oficjalnym obiegu. Do opublikowania jej wierszy doszło dzięki zaangażowaniu Jerzego Ficowskiego, który odkrył talent Papuszy, oraz dzięki staraniom Juliana Tuwima. Wydany w 1956 r. tomik "Pieśni Papuszy" przyniósł poetce rozgłos. Fabuła "Papuszy" charakteryzuje się wielowarstwową strukturą, nie ma prostej, linearnej akcji, jest wielkim splotem życiowych doświadczeń, różnych spostrzeżeń, emocji i zachowań. Branżowa prasa zwracała uwagę na stronę wizualną i muzyczną filmu: na wspaniałe zdjęcia, świetne aktorstwo oraz utwory Pawluśkiewicza, genialnie podkreślające nastrój i wydźwięk opowieści. Film przedstawia wydarzenia rozgrywające się w ciągu kilkudziesięciu lat, ukazując kolejne etapy życia i twórczości romskiej poetki. Nigdy nie uczęszczała do szkoły, sama zadbała o to, by nauczyć się czytać i pisać. Odważyła się sprzeciwić tradycyjnej roli cygańskiej kobiety. I chociaż była samodzielna i wyzwolona, nie kwestionowała patriarchalnej władzy swego starszego o ponad dwadzieścia lat i niekochanego męża, harfiarza Dionizego Wajsa. W filmie jest on jedną z głównych postaci, podobnie jak znany tłumacz i pisarz Jerzy Ficowski, ukrywający się w taborze Wajsa przed bezpieką. Nagrody: 2013 Karlove Vary (MFF) Wyróżnienie Specjalne Jury; Gdynia - nagroda za drugoplanową rolę męską dla Zbigniewa Walerysia, Nagroda za charakteryzację, nagroda za muzykę dla Jana Kantego Pawluśkiewicza, Valladolid (MFF) - nagroda za reżyserię i za najlepszą rolę męską; 2014 MFF w Pune - nagroda dla najlepszego filmu; nagroda za reżyserię; Polska Nagroda Filmowa Orzeł w kategoriach: najlepsze zdjęcia dla Krzysztofa Ptaka i Wojciecha Staronia, najlepsza scenografia dla Anny Wunderlich, najlepsze kostiumy dla Barbary Sikorskiej - Bouffał, najlepsza muzyka dla J. K. Pawluśkiewicza. 11:00 ZNAKI SZCZEGÓLNE - ODC. 3/6 - UKŁADY Serial społeczno - obyczajowy, 6 odc, 62 min, Polska 1976 Scenariusz: Andrzej Twerdochlib Reż. Roman Załuski Zdjęcia: Janusz Pawłowski Muzyka: Maciej Małecki Wyk. Bronisław Cieślak, Grażyna Barszczewska, Joanna Jędryka, Ewa Żukowska, Tadeusz Borowski, Janusz Bukowski, Zygmunt Malawski, Stanisław Michalski, Marek Okopiński, Andrzej Wojaczek, Andrzej Żarnecki, Jerzy Augustyński, Józef Korzeniowski, Krzysztof Kotowski, Leszek Kowalski, Zdzisław Kozień, Eugeniusz Lotar, Marek Piestrak, Winicjusz Więckowski, Marian Wiśniowski i inni Po niedługim okresie pracy przy budowie Portu Północnego Zawada zaczyna dostrzegać, że - jak wszędzie - tak i tu rządzą układy i nieformalne powiązania. Najlepiej widać je przy obsadzie kluczowych stanowisk. I tak dyrektorem inwestycji zostaje Jaworowicz - były przełożony Zawady z budowy zapory w Bieszczadach. Zmienia się też bezpośredni zwierzchnik naszego bohatera. Zostaje nim inżynier Sochacki. Tymczasem Rudnik - bliski współpracownik Zawady - ulega nieszczęśliwemu wypadkowi. 12:15 ZNAKI SZCZEGÓLNE - ODC. 4/6 - SZANTAŻ Serial społeczno - obyczajowy, 6 odc, 56 min, Polska 1976 Scenariusz: Andrzej Twerdochlib Reż. Roman Załuski Zdjęcia: Janusz Pawłowski Muzyka: Maciej Małecki Wyk. Bronisław Cieślak, Grażyna Barszczewska, Joanna Jędryka, Ewa Żukowska, Tadeusz Borowski, Adolf Chronicki, Zygmunt Malawski, Stanisław Michalski, Włodzimierz Press, Andrzej Wojaczek, Andrzej Żarnecki, Józef Korzeniowski, Leszek Kowalski, Eugeniusz Kujawski, Zdzisław Kuźniar, Eugeniusz Lotar, Ferdynand Matysik, Andrzej Polkowski i inni Karol - syn Sochackiego wychodzi z więzienia. Dowiaduje się o romansie łączącym jego siostrę i dyrektora Jaworowicza. Węsząc świetną okazję do łatwego zarobku, zaczyna ich szantażować. Inżynier Zawada postanawia pokrzyżować szyki przestępcy. Dzięki jego interwencji milicja zatrzymuje Karola. Jego ojciec składa wymówienie. Tymczasem życie uczuciowe Zawady zaczyna nabierać rumieńców. Inżynier poznaje atrakcyjną mężatkę Martę Ponińską. Ich spotkania stają się coraz częstsze... 13:30 ARCHITEKTURA NIESKOŃCZONOŚCI (ARCHITECTURE OF INFINITY) Film dokumentalny, 85 min, Szwajcaria, 2018 Reżyseria: Christoph Schaub Czy architektura może wyrazić ducha religii bardziej niż ich spisane kanony? Budowle pomagają oddzielić skończone od nieskończonego. Zapewniają ochronę przed tym, co bezgraniczne, a jednocześnie tworzą poczucie bezmiaru. Film zgłębia przestrzeń rozmaitych świętych miejsc, definiowanych szerzej niż tylko budynki kościelne. Śledzi "duchowe życie" w architekturze, sztukach pięknych i w naturze. Kamera zanurza się w pozamiejskich pejzażach i budynkach, traktowanych jak szkatułki, w których zamknięto nieskończoność, życie i śmierć. Poznajemy bohaterów, którzy konfrontują się ze "świętą przestrzenią", jej konstrukcją i reinterpretują ją na nowo. Są wśród nich architekci: Peter Zümthor, Peter Märkli i Álvaro Siza Vieira, a także muzyk, wirtuoz perkusji Jojo Mayer i artyści sztuki współczesnej: Janes Turrell i Cristina Iglesias. Wszyscy starają się zdefiniować architekturę przez emocje i relacje między różnymi formami i elementami przestrzeni. 17:05 WYPRAWA W PRZESZŁOŚĆ (CESTA DO PRAVEKU) Film familijny, przygodowy, fantasy, 82 min, Czechosłowacja, 1955 Reżyseria: Fred Ladd, Karel Zeman Scenariusz: Karel Zeman, J. A. Novotny Zdjęcia: Antonin Horak, Vaclav Pazdernik Muzyka: E. F. Burian, Frantisek Strangmuller Aktorzy: Vladimir Bejval, Petr Herrman, Zdenek Hustak, Josef Lukas Jeden z najciekawszych dziecięcych filmów przygodowych w historii światowej kinematografii. O jego popularności świadczyło wprowadzenie go do amerykańskiej dystrybucji (z rozszerzonym prologiem i epilogiem), które nastąpiło po fenomenalnym sukcesie filmu "Diabelski wynalazek". To popularnonaukowe dzieło opowiada o czterech chłopcach, którzy na najzwyklejszej łódce wyruszają w podróż do prehistorii. Wyprawa w pełną tajemnic przeszłość naszej planety przypomina ciekawy podręcznik, pełen użytecznych uwag i wniosków, prezentowanych w formie chłopięcej zabawy. Dzięki temu anegdotycznemu evergreenowi już kilka generacji dzieci i dorosłych zapoznało się z prehistorią ludzkości. Pomysłowe triki i efekty specjalne należą do podręcznikowych metod tworzenia filmowych iluzji. (Źródło opisu: www.iluzjon.fn.org.pl) 18:40 SERIALOWA NOSTALGIA - KARINO - ODC. 1/13 NARODZINY Serial przygodowy, 25 min, Polska, 1975 Autor: Jan Batory/Jan Dobraczyński/Marek Nowakowski Reżyseria: Jan Batory Scenariusz: Jan Batory, Jan Dobraczyński, Marek Nowakowski Zdjęcia: Jan Laskowski Muzyka: Wanda Warska Aktorzy: Claudia Rieschel, Tadeusz Schmidt, Stanisław Niwiński, Zdzisław Maklakiewicz, Kazimierz Wichniarz, Janusz Gajos, Zdzisław Kuźniar, Zbigniew Roman i inni Do stadniny koni przyjeżdża na staż młodziutka absolwentka weterynarii, Grażyna Barska. Jej przyjazd zbiega się ze skomplikowanym porodem jednej z klaczy. Grażyna ratuje źrebaka, ale nie może utrzymać przy życiu jego matki. Pracownicy stadniny są wściekli na niedoświadczoną stażystkę. Dopiero przybyły później lekarz stwierdza, że stara i chora klacz była nie do uratowania. 19:10 SERIALOWA NOSTALGIA - KARINO - ODC. 2/13 PRZYBRANA MATKA Serial przygodowy, 25 min, Polska, 1975 Autor: Jan Batory/Jan Dobraczyński/Marek Nowakowski Reżyseria: Jan Batory Scenariusz: Jan Batory, Jan Dobraczyński, Marek Nowakowski Zdjęcia: Jan Laskowski Muzyka: Wanda Warska Występują: Claudia Rieschel, Tadeusz Schmidt, Janusz Gajos, Zdzisław Maklakiewicz, Stanisław Niwiński, Zdzisław Kuźniar, Zbigniew Roman, Stefan Czyżewski i inni Grażyna zostaje matką chrzestną źrebaka, któremu pomogła przyjść na świat. Wybiera dla niego imię Karino. Szuka dla osieroconego pupila przybranej matki, ale wybrana przez nią klacz odrzuca źrebaka i zadaje mu rany. Grażyna musi karmić Karino z butelki. Młoda stażystka zaznajamia się bliżej z pracownikami stadniny - dyrektorem Klimczakiem, koniuszym, dwoma stajennymi, Rusinem i Janczarem, oraz masztalerzem Małeckim. W tej roli wspaniałą kreację stworzył niezapomniany Zdzisław Maklakiewicz. 19:40 MUZEUM POLSKIEJ PIOSENKI - /23/ - "PSALM STOJĄCYCH W KOLEJCE" - KRYSTYNA PROŃKO Felieton, 8 min, Polska, 2013 Reżyseria: Krzysztof Bukowski, Jarosław Minkowicz, Tomasz Knittel, Elżbieta Skrętkowska Scenariusz: Tomasz Knittel Zdjęcia: Kamil Hasiuk, Adam Kowalczyk Wykonawcy: Krystyna Prońko W programie historia piosenki "Psalm stojących w kolejce". 20:00 ZŁOTA SETKA TEATRU TELEWIZJI - BIEDERMANN I PODPALACZE Teatr, 81 min, Polska, 1964 Autor: Max Frisch Reżyseria: Erwin Axer Muzyka: Zbigniew Turski Aktorzy: Mieczysław Pawlikowski, Mieczysław Czechowicz, Andrzej Łapicki, Barbara Ludwiżanka, Barbara Wrzesińska, Tadeusz Surowa, Edmund Fiedler, Hanna Parysiewicz, Kazimierz Rudzki, Jerzy Dobrowolski, Stanisław Gawlik, Marian Friedmann, Witold Skaruch, Władysław Hańcza Sztuka szwajcarskiego dramaturga, przez część krytyków uznanego za kontynuatora teatru Brechta, najwybitniejszego obok Dürrenmatta twórcy teatralnego drugiej połowy XX wieku w niemieckim obszarze językowym. Max Frisch (1911-91), architekt z zawodu, dopiero w 1955 r. zajął się wyłącznie pisaniem. Mieszkał na przemian w Szwajcarii i Włoszech, wiele podróżował (w Polsce był w 1948 i 1966 r.), stykał się z najwybitniejszymi ludźmi teatru, m.in. osobiście znał Brechta i Wildera. Zyskał światowe uznanie zarówno jako prozaik (w Polsce znane są m.in. jego powieści "Stiller", "Homo Faber", "Powiedzmy Gantenbein"), jak i dramaturg ("Santa Cruz", "Don Juan, czyli miłość do geometrii", "Szewska pasja Filipa Hotza", "Andorra", "Biografia", czy ostatnia jego sztuka "Tryptyk"). Jednoaktową "sztukę dydaktyczną bez dydaktyki" pt. "Biedermann i podpalacze" napisał Frisch pierwotnie jako słuchowisko radiowe (1953), później sam przysposobił tekst dla sceny (prapremiera w Zurychu, 1957). Prapremiera polska odbyła się w 1959 r. w Teatrze Współczesnym w Warszawie, w reżyserii Erwina Axera, z wybitnymi rolami "podpalaczy" Mieczysława Czechowicza i Andrzeja Łapickiego. W 1964 r. reżyser przygotował wersję telewizyjna przedstawienia. Choć w sztuce dominuje tonacja komediowa, utwór od początku odbierano jako metaforę historyczno-polityczną - oskarżenie tych, którzy "podpalili świat". Jednocześnie była to satyra na gnuśność, marazm i asekuranctwo sytego, neutralnego społeczeństwa Szwajcarii - kraju, którego "jedynym osiągnięciem cywilizacyjnym jest bankowy sejf i zegar z kukułką". Niemieckojęzyczna publiczność spostrzegła, że Biedermann rymuje się ze słowem "jedermann" - każdy. Bohater sztuki jest typowym reprezentantem społeczności mieszczańskiej, w której każdy, kto osiągnął minimum dobrobytu, uważa za najwyższą normę zachowanie tego standardu. Biedermann to po polsku "poczciwiec". Taki jest właśnie bohater sztuki - poczciwy, dobroduszny i naiwny, trochę ograniczony i bezwolny. Lecz kiedy dom spokojnego mieszczucha nawiedzają podpalacze, gdy grozi mu bezpośrednie niebezpieczeństwo, gotów jest zrobić wszystko, by uniknąć katastrofy. Paktuje z wysłannikami sił przemocy, próbując obłaskawić zło. Wierzy, że kolejne ustępstwa pozwolą mu zachować dotychczasową pozycję i ocalić komfort moralny i spokój. W rzeczywistości zaś staje się mimowolnym sprawcą własnej klęski. 21:30 TAMTE LATA, TAMTE DNI - JAN JAKUB KOLSKI Dysk./wywiad/debata, 25 min, Polska, 2020 Reżyseria: Joanna Makowska Wykonawcy: Marta Perchuć-Burzyńska (prowadząca) Marta Perchuć - Burzyńska rozmawia z wybitnymi artystami o dzieciństwie, domu rodzinnym i najważniejszych doświadczeniach, które w istotny sposób wpłynęły na ich życie i drogę twórczą. Rozmowy realizowane są w miejscach, które dla bohaterów programu mają największe znaczenie sentymentalne. Reżyser Jan Jakub Kolski wspomina swoje dzieciństwo w domu w Popielawach, gdzie wychowywali go dziadkowie. 22:10 CZWARTKOWY KLUB FILMOWY - WSTĘP DO FILMU - AMATOR Dysk./wywiad/debata, 5 min, Polska, 2021 Łukasz Jasina rozmawia z krytykiem filmowym Łukaszem Adamskim o filmie "Amator" w reż. Krzysztofa Kieślowskiego. 22:15 CZWARTKOWY KLUB FILMOWY - AMATOR Dramat obyczajowy, 107 min, Polska 1979 Scenariusz i reżyseria: Krzysztof Kieślowski Zdjęcia: Jacek Petrycki Muzyka: Krzysztof Knittel Aktorzy: Jerzy Stuhr, Małgorzata Ząbkowska, Ewa Pokas, Jerzy Nowak, Stefan Czyżewski, Tadeusz Bradecki, Marek Litewka, Bogusław Sobczuk, Tadeusz Huk, Alicja Bienicewicz, Antonina Barczewska, Feliks Szajnert, Roman Stankiewicz i inni Jeden z najwybitniejszych filmów zaliczanych do tzw. kina moralnego niepokoju. Jego głównym bohaterem jest Filip Mosz - kapitalnie grany przez Jerzego Stuhra - zaopatrzeniowiec w zakładzie przemysłowym gdzieś w podkrakowskim miasteczku. Momentem przełomowym w jego życiu staje się kupno amatorskiej kamery filmowej. Filip bowiem, jako człowiek bez reszty oddany rodzinie, pragnie uwiecznić narodziny i rozwój swej córki. Wieść o zakupie Mosza obiega zakład pracy. Filip otrzymuje propozycję nakręcenia filmu z okazji pięciolecia istnienia przedsiębiorstwa. Dyrektor zakładu obejmuje nawet protektorat nad nowo powstałym amatorskim klubem filmowym. Kieślowski z niezwykłą przenikliwością ukazuje powolną ewolucję Filipa, który z człowieka "schowanego" we własną prywatność i ceniącego ponad wszystko "święty spokój" przeobraża się w społecznika i artystę wrażliwego na ludzką krzywdę i niesprawiedliwość. Amatorskim filmom Mosza daleko bowiem do propagandy sukcesu. Wręcz przeciwnie - samorodny reżyser bezkompromisowo pokazuje wynaturzenia dookolnej rzeczywistości. Cena prawdy jest wszakże wysoka. "Amator" już od momentu premiery budził żywe zainteresowanie. Poruszone w nim problemy roli i miejsca sztuki w świecie, granic odwagi i odpowiedzialności w życiu społecznym były swoistą odpowiedzią Kieślowskiego na niepokoje trawiące pod koniec lat siedemdziesiątych pokolenie ówczesnych trzydziestolatków. Świetne kreacje aktorskie, dobre zdjęcia i muzyka spotkały się z uznaniem jurorów licznych festiwali filmowych. "Amatora" uhonorowano m. in. pierwszą nagrodą i nagrodą FIPRESCI na międzynarodowym festiwalu w Moskwie w 1979 r. oraz Złotymi Lwami na Festiwalu Polskich Filmów Fabularnych w Gdańsku. Rok później film otrzymał Nagrodę Jury Ewangelickiego na MFF w Berlinie Zachodnim i nagrodę "Złoty Hugo" na MFF w Chicago. 00:15 BERLIN LIVE - MIKE & THE MECHANICS (BERLIN LIVE - MIKE & THE MECHANICS) Koncert, 59 min, Niemcy, 2015 Wykonawcy: Mike & The Mechanics Cykl koncertów, które od lat odbywają się regularnie na scenie berlińskiego klubu SchwuZ i są transmitowane w całej Europie. To mieszanka stylów współczesnej muzyki, wykonana w wyjątkowym klimacie nocnego życia Berlina. Występy poprzedzone są krótkimi wywiadami z artystami. W tej odsłonie programu wystąpił zespół Mike and the Mechanics, założony w 1985 roku przez Mike ' a Rutheforda, gitarzystę i basistę grupy Genesis. Do jej największych sukcesów należą krążki "Mike + the Mechanics" i "The Living Years". Podczas koncertu z cyklu Live in Berlin zespół wykonał m.in. utwory "Silent Running", "Let me fly", "All I Need is a Miracle" i "The Best is Yet to Come". 01:30 NOCNY DOKUMENT - GENESIS 2.0 (GENESIS 2.0) Film dokumentalny, 113 min, Szwajcaria, 2018 Reżyseria: Christian Frei Scenariusz: Christian Frei Czy wskrzeszenie mamuta jest dziś możliwe? Jak co roku na odległych Wyspach Nowosyberyjskich na Oceanie Atlantyckim zespół zapaleńców poszukuje w wiecznej zmarzlinie kłów mamutów. Wśród nich jest łowca kłów Peter Grigorjew oraz jego brat Siemion, pracownik naukowy i dyrektor Muzeum Mamutów w Jakucku na Syberii. W powietrzu czuć gorączkę złota. Cena białego złota nigdy nie była tak wysoka, szczególnie na luksusowym chińskim rynku. Poza tym takie znaleziska są magnesem dla zaawansowanych technologicznie pionierskich genetyków i naukowców, którzy balansują na granicy genetyki i biologii syntetycznej, marząc o przywróceniu do życia wymarłego dawno temu mamuta. Chcą go sklonować z zamrożonego materiału genetycznego z prawie nienaruszonym DNA, który pozyskany został z syberyjskiego lodowca. Próba wskrzeszenia mamuta jest pierwszym zwiastunem wielkiej rewolucji technologicznej, w wyniku której człowiek stanie się stwórcą, autorem nowego Genesis 2.0. Już dzisiaj, z pomocą chińskiego Narodowego Banku Genów, ludzie Zachodu za 100 000 dolarów są w stanie sklonować swoje zmarłe psy. Film Christiana Frei, reżysera nominowanego do Oscara ("Fotograf wojenny", 2001) opowiada o tajemnicach ukrytych w naturze, fundamencie stworzenia świata i nowej roli, jaką może odegrać w tym procesie człowiek. Bada nie tylko granice pomiędzy nauką a mitem, lecz również skutki przejęcia przez człowieka kontroli nad ewolucją. I choć ten obszar badań znajduje się dopiero na wczesnym etapie, to jego efekty mogą za kilka lat zmienić nie do poznania nas samych i świat wokół. 03:35 W TRZY MIESIĄCE DOOKOŁA ŚWIATA - NAUCZYCIELKA (UČITELKA / THE TEACHER) Dramat, 98 min, Słowacja/Czechy, 2016 Reżyseria: Jan Hrebejk Scenariusz: Petr Jarchovsky Zdjęcia: Martin Ziaran Muzyka: Michal Novinski Aktorzy: Zuzana Maurry, Csongor Kassai, Zuzana Konen, Tamara Fischer, Peter Bebjak, Martin Havelka Wczesne la ta 80. w Czechosłowacji. Dyrektor szkoły podstawowej zwołuje nadzwyczajne zebranie rodziców. Stawiane są zarzuty przeciwko miłej, empatycznej nauczycielce pani Drazdchovej. Oskarża się ją o wykorzystywanie uczniów do manipulowania rodzicami. W ten sposób miała sobie ponoć zapewniać darmową pomoc w pracach domowych, naprawy sprzętów czy nawet romans. Czy ktokolwiek z rodziców sprzeciwi się oskarżeniom dyrektora? Czy zmowa milczenia pogrąży nauczycielkę?