TVP Kultura Niedziela, 18.07.2021 07:35 OPOLE NA BIS - 80 LAT POLSKIEGO RADIA CZ.1 Koncert, 43 min, Polska, 2005 Reżyseria: Bolesław Pawica Scenariusz: Maria Szabłowska, Dorota Szpetkowska, Tomasz Kordeusz, Paweł Sztompke Wykonawcy: Budka Suflera, Myslovitz, Artur Gadowski i Ira, Grażyna Łobaszewska, Raz Dwa Trzy, Krzysztof Kiljański, Ptaky, Anna Maria Jopek, Bogusław Mec, Paweł Kukiz i Piersi, Kayah Przypomnienie fragmentów koncertu z okazji jubileuszu 80-lecia Polskiego Radia, zarejestrowanego w amfiteatrze opolskim podczas tegorocznego 42.KFPP w Opolu. 08:35 TAMTE LATA, TAMTE DNI - ANNA DYMNA Dysk./wywiad/debata, 24 min, Polska, 2020 Reżyseria: Joanna Makowska Wykonawcy: Marta Perchuć-Burzyńska (prowadząca) Tym razem swoje dzieciństwo i młodość wspomina popularna wybitna aktorka. Anna Dymna. Rozmowa toczy się w krakowskim Parku Jordana - miejscu jej dziecięcych zabaw, w Piwnicy pod Baranami, związanej z miłością życia - Wiesławem Dymnym oraz za kulisami sceny Starego Teatru, na której artystka odnosiła swoje pierwsze aktorskie sukcesy.. 09:35 Z PRZYTUPEM - KUJAWIAK Kameralne i studyjne (widowisko), 13 min, Polska, 2019 Reżyseria: Grzegorz Jankowski Scenariusz: Grzegorz Jankowski Wykonawcy: Piotr Piszczatowski (prowadzący) Kujawiak to jeden z podstawowych tańców, które wchodzą w skład mazurka. A mazurki są dominującą grupą utworów Fryderyka Chopina. O kujawiaku opowie Dominik Wóltański, a zagra Janusz Prusinowski. Cykl 10 odcinków poświęconych polskim tańcom tradycyjnym. Zobaczymy potańcówki, na których do tańca przygrywają muzykanci z różnych części Polski. Prowadzący program Piotr Piszczatowski oraz zaproszeni goście nauczą widzów podstawowych kroków tradycyjnych polskich tańców, takich jak kujawiak, śląski trojak, polka galopka z Suwalskiego, wielkopolski wiwat, kurpiowski powolniak, oberek, mazurek (w wersji z Radomskiego) oraz krakowiak i polka w lewo z Rzeszowskiego. 09:55 ANIMAMA - THE GENIE OF THE SEAS (THE GENIE OF THE SEAS) Film animowany, 25 min, Francja, 2018 Reżyseria: Emmanuelle Reyss, Mathilde Menet Scenariusz: Pascale Vignali Wykonawcy: Kaycie Chase, Peter Hudson Krótki film animowany. Suu Ki i jej młodszy brat Aung Min mieszkają w spokojnej rybackiej wiosce na wybrzeżu Birmy. Wolny czas spędzają beztrosko, szukając skarbów na okolicznych plażach. Pewnego dnia odnajdują łódź, której kapitanem jest młody dżin. We trójkę ruszają na wspaniałą wyprawę w nieznane. 10:30 SERIALOWA NOSTALGIA - JANOSIK - ODC. 3/13 - W OBCEJ SKÓRZE Serial przygodowy, kostiumowy, 43 min, Polska, 1973 Reżyseria: Jerzy Passendorfer Scenariusz: Tadeusz Kwiatkowski Zdjęcia: Stefan Pindelski Muzyka: Jerzy Matuszkiewicz Aktorzy: Marek Perepeczko, Ewa Lemańska, Czesław Jaroszyński, Marian Kociniak, Mieczysław Czechowicz, Bogusz Bilewski, Witold Pyrkosz, Jerzy Cnota, Janusz Kłosiński, Janusz Bukowski, Lech Ordon, Cezary Julski Hajducy przebrani za górali napadają na karawanę kupiecką, robiąc w ten sposób zasadzkę na zbójników. Janosik, który przejrzał ten zamiar, przebiera zbójników za hajduków - między "przebierańcami" dochodzi do starcia. Towary kupieckie padają łupem Janosika, część zdobyczy zostaje rozdana chłopom. 12:05 WINNETOU - III - OSTATNIA WALKA (WINNETOU, TEIL 3) Film przygodowy, 89 min, Niemcy/Jugosławia/Włochy 1965 Reżyseria: Harald Reinl Scenariusz na podstawie powieści Karola Maya: J. Joachim Bartsch, Harald G. Petersson Aktorzy: Pierre Brice, Lex Barker, Rik Battaglia, Ralf Wolter, Carl Lange, Sophie Hardy, Mihail Baloh, Dusan Antonijevic i inni Ekranizacja kolejnej powieści Karola Maya, której akcja rozgrywa się w dzikich i malowniczych ostępach Dzikiego Zachodu. Nastają ciężkie czasy dla wodza Apaczów, Winnetou, i jego ludzi. Tuż po zakończeniu wojny domowej w Ameryce następuje wielki przypływ osadników zza wielkiej wody. Przybysze coraz głośniej domagają się powiększenia obszaru swoich ziem na Dzikim Zachodzie. A to oznacza, że z miesiąca na miesiąc zmniejsza się terytorium dawnych władców tych terenów - Indian. Grozi im nędza i zagłada! Wódz Winnetou, widząc narastające zagrożenie, próbuje znaleźć sposoby na to, żeby uratować swój lud i jego ziemie. Jak zawsze, pomaga mu w tym jego biały przyjaciel, Old Shatterhand. 13:50 MAŁY KSIĄŻĘ (LE PETIT PRINCE) Film animowany, 101 min, Francja, 2015 Reżyseria: Mark Osborne Scenariusz: Irena Brignull, Bob Persichetti Wykonawcy: Mirosław Utta, Tomasz Marzecki, Włodzimierz Press, Mikołaj Klimek, Adam Ferency, Piotr Adamczyk, Andrzej Seweryn, Antoni Pawlicki, Aleksandra Kowalicka, Bernard Lewandowski, Maciej Musiał, Małgorzata Kożuchowska, Julia Kołakowska, Łukasz Nowicki, Anna Cieślak Powiastka filozoficzna "Mały Książę", wydana w 1943 roku w Nowym Jorku, to jedyna książka dla dzieci w dorobku Antoine’a de Saint - Exupery ' ego (1900 - 1944), którą zresztą sam też zilustrował. I ulubiona lektura kolejnych pokoleń czytelników. Opowieść o szukaniu przyjaźni i dorastaniu do prawdziwej miłości, która w życiu może się zdarzyć tylko raz. Nagrodzony Cezarem w 2016 roku animowany film Marka Osborne’a to nowatorska adaptacja słynnej książki francuskiego pisarza. Reżyser zachował klimat literackiego pierwowzoru, ale została zmieniona główna postać tej opowieści, a także zastosowano różne techniki animacji. Zamiast Małego Księcia, bohaterką jest tu Mała Dziewczynka. Wychowuje ją matka, związana zawodowo z dużą korporacją, co się łączy z wytężoną pracą. Matka żyje szybko i intensywnie, do czego nakłania także swoją córkę. Chce ją nauczyć, że tylko ciężką pracą można osiągnąć cel w życiu. Tymczasem Mała Dziewczynka zaprzyjaźnia się z ekscentrycznym starszym panem z sąsiedztwa. Pilot, bo tak ów człowiek sam się przedstawia, opowiada małej bohaterce o niezwykłym świecie, gdzie wszystko jest możliwe i dokąd zaprosił go kiedyś przyjaciel, Mały Książę. 17:15 NIEDZIELA Z...POLSKIM BIG BEATEM Dysk./wywiad/debata, 41 min, Polska, 2021 Scenariusz: Katarzyna Jurkowska Wykonawcy: Katarzyna Sanocka (prowadząca) Tym razem bohaterem "Niedzieli z..." jest polski big - beat. Nazwa big - beat mocne uderzenie zastąpiła w dekadzie lat 60. XX wieku nieakceptowaną przez komunistyczne władze nazwę rock and roll. Za ojca tego określenia uchodzi Franciszek Walicki. Nazwa big - beat, wbrew intencji jej twórcy, szybko przestała określać wyłącznie muzykę rockandrollową. Zaczęto nią określać luźno związaną z rockiem, muzykę rozrywkową, zwłaszcza charakteryzującą się wyeksponowanym rytmem i prostotą melodyczną oraz harmoniczną. 18:05 NIEDZIELA Z... - POLSKIM BIG BEATEM - KFPP OPOLE - OPOLE 2019 - SCENA ALTERNATYWNA - BIG BEAT Koncert, 57 min, Polska, 2019 Reżyseria: Grzegorz Sadurski Scenariusz: Michał Warchoł Pierwsza część koncertu TVP Kultura Scena Alternatywna na 56. Krajowym Festiwalu Polskiej Piosenki w Opolu. Motywem przewodnim koncertu jest 60 lat polskiego big bitu (1959 - powstanie zespołu Rhythm & Blues w Gdańsku). Artyści szeroko rozumianej sceny alternatywnej młodszego pokolenia grają ikoniczne utwory polskiego big bitu, m.in. piosenki Czerwonych Gitar, Breakoutu, Grupy ABC, Klanu czy Dzikusów. Występują: The Dumplings, Rebeka, Basia Wrońska, Otsochodzi, Miuosh, Lao Che. 19:10 NIEDZIELA Z... POLSKIM BIG BEATEM - JAK POWSTALI SKALDOWIE Film dokumentalny, 21 min, Polska, 1967 Autor: Andrzej Bianusz, Wojciech Młynarski, Leszek Moczulski Reżyseria: Stanisław Kokesz Zdjęcia: Mieczysław Jahoda Wykonawcy: Ewa Szykulska, Andrzej Zeiliński, Zespół Skaldowie Program poświęcony młodzieżowemu zespołowi bitowemu Skaldowie. a w nim gawęda lidera grupy - Andrzeja Zielińskiego o powstaniu zespołu oraz piosenki w wykonaniu Skaldów: "Niewierność", "Wszystko mi mówi, że mnie ktoś pokochał", "Prześliczna wiolonczelistka", "Cisza", "Medytacje wiejskiego listonosza". 19:35 NIEDZIELA Z...POLSKIM BIG BEATEM - REMINISCENCJE Z OPOLA - 17 KRAJOWY FESTIWAL PIOSENKI POLSKIEJ OPOLE '79. CZERWONE GITARY (ODC. 12) Koncert, 14 min, Polska, 1979 Reżyseria: Mariusz Walter Wykonawcy: Seweryn Krajewski, Seweryn Krajewski, Bernard Dornowski, Bernard Dornowski, Jerzy Skrzypczyk, Jerzy Skrzypczyk, Jan Pospieszalski, Jan Pospieszalski, Czerwone Gitary W programie najciekawsze fragmenty z Festiwalu Piosenki Polskiej Opole. W tym odcinku: 17 Krajowy Festiwal Piosenki Polskiej Opole '79 i piosenki w wykonaniu zespołu Czerwone Gitary: "Niebo z moich stron" muz. S. Krajewski, sł. K. Dzikowski "Nie zadzieraj nosa" muz. S. Krajewski, sł. M. Gaszyński "Historia jednej znajomości" muz. K. Klenczon, sł. J. Kossela "Takie ładne oczy" muz. S. Krajewski, sł. M. Dagnan "Tak bardzo się starałem" muz. S. Krajewski, sł. K. Dzikowski "Anna Maria" muz. S. Krajewski, sł. J. Kondratowicz "Płoną góry płoną lasy" muz. S. Krajewski, sł. J. Kondratowicz 20:00 CHINATOWN (CHINATOWN) Dramat kryminalny, 125 min, USA 1974 Reżyseria: Roman Polański Scenariusz: Robert Towne Zdjęcia: John A. Alonso Muzyka: Jerry Goldsmith Występują: Jack Nicholson, Faye Dunaway, John Huston, Perry Lopez, John Hillerman, Darrell Zwerling, Diane Ladd, Roy Jenson, Roman Polański, Dick Bakalyan, Bruce Glover i inni Dzieło Romana Polańskiego, jedno z najgłośniejszych wydarzeń artystycznych 1974 roku, otrzymało aż dziesięć nominacji do Oscara, m.in. w kategoriach najlepszy film, reżyseria, muzyka oraz najlepszy aktor (Jack Nicholson), aktorka (Faye Dunaway). Złotą statuetkę Akademia Filmowa wręczyła Robertowi Towne za scenariusz. Branżowy magazyn "Sight and Sound" oznaczył "Chinatown" czterema gwiazdkami, najwyższą klasyfikacją, którą tenże miesięcznik przyznawał zaledwie kilku filmom w roku. Najlepszy obraz Romana Polańskiego od czasów "Noża w wodzie" - pisali recenzenci amerykańskiej prasy fachowej. Uwagę krytyki zwróciła również znakomicie oddająca atmosferę lat 30. muzyka Jerry'ego Goldsmitha, amerykańskiego kompozytora, zdobywcy kilkunastu nominacji do Oscara. Goldsmith jest autorem popularnych kompozycji do seriali telewizyjnych oraz filmów, m.in. "Freud" "Planeta małp", "Patton", "Star Trek", a także "Omen", za który otrzymał złotą statuetkę. "Chinatown" był pierwszym filmem polskiego reżysera, do którego on sam nie napisał scenariusza. Jednak, jak powiedział w jednym z wywiadów, spędził dwa miesiące, przerabiając tekst z Bobem Towne. Główną rolę Polański powierzył Jackowi Nicholsonowi, jednemu z najwybitniejszych współczesnych artystów amerykańskich. Detektyw J. J. Gittes z "Chinatown" w wykonaniu Jacka Nicholsona jest jakby wyjęty żywcem z "czarnych" klasycznych powieści Dashiella Hammeta i Raymonda Chandlera, przypomina osławionych prywatnych detektywów Sama Spade'a czy Philipa Marlowe'a. Miliardera Noaha Crossa zagrał z kolei 68 - letni wówczas John Huston, słynny reżyser "czarnej serii", twórca m.in. "Sokoła maltańskiego" (1942). W jednego z gangsterów będących na usługach Crossa wcielił się sam Roman Polański. Akcja "Chinatown" rozgrywa się w latach 30. w Los Angeles. Do biura prywatnego detektywa J. J. Gittesa, specjalizującego się w sprawach matrymonialnych, zgłasza się pewna kobieta. Podając się za żonę Hollisa Mulwraya, kierującego przedsiębiorstwem zaopatrzenia w wodę i energię całego okręgu miejskiego, prosi go o zdobycie dowodów zdrady swego męża. Gittes dostarcza jej zdjęcia Hollisa z dziewczyną, które zostają opublikowane w gazecie, sprawa nabiera posmaku skandalu. Wkrótce potem nadchodzi wiadomość o tragicznej śmierci Mulwraya, którego ciało wyłowiono ze zbiornika z wodą w pobliżu miasta. Śledzący sprawę detektyw Gittes odkrywa, że zmarły był przeciwny budowie tamy wodnej. Dowiaduje się też, że żoną Mulwraya jest Evelyn, córka Noaha Crossa, jego byłego wspólnika, a nie kobieta, która się za nią podawała. Cross był autorem projektu nowej tamy, który wywołał spore zamieszanie. Sprawa staje się coraz bardziej skomplikowana, ale Gittes nie daje za wygraną. Postanawia za wszelką cenę rozwikłać tę tajemniczą zagadkę. Nieustraszony stróż prawa nie zraża się nawet wówczas, gdy kilku gangsterów dobiera mu się do skóry. Wkrótce zamordowana zostaje Ida Sessions, która udawała żonę Mulwraya. Z Gittesem współpracuje piękna Evelyn, z którą detektyw nawiązuje romans. Jego zdumienie jest ogromne, kiedy pewnego razu odkrywa w domu kochanki dziewczynę, z którą romansował jej zamordowany mąż. 22:40 OPOWIEŚCI OFFENBACHA (TALES OF OFFENBACH) Film dokumentalny, 57 min, Wielka Brytania/Francja, 2019 Reżyseria: Reiner E. Moritz Jacques Offenbach (1819 - 1880), twórca operetki francuskiej. W związku z inscenizacjami swych utworów odbywał podróże po Europie i Ameryce Północnej. Jego operetki (ok. 90) wystawiane po raz pierwszy na ogół w Paryżu, cechuje lekkość, wdzięk i zręczna instrumentacja, libretta są często dowcipną satyrą na życie francuskiej arystokracji II Cesarstwa; największą popularność zyskały: "Orfeusz w piekle" (1858) i "Piękna Helena" (1864), będące parodiami mitów greckich; ponadto "Życie paryskie" (1866), "Wielka księżna Gerolstein" (1867), "La Prichole" (1868), "Madame Favart" (1878). Z kilku oper Offenbacha trwałą pozycję zdobyły "Opowieści Hoffmanna" do libretta J. Barbiera i M. Carrgo według opowiadań fantastycznych E. T. A. Hoffmanna. 23:50 POWRÓT BENA (BEN IS BACK) Dramat, 98 min, USA 2018 Scenariusz i reżyseria: Peter Hedges Aktorzy: Julia Roberts, Lucas Hedges, Courtney B. Vance, Kathryn Newton Akcja rozgrywa się w okresie przedświątecznym, kiedy wszyscy są pochłonięci przygotowaniami do nadchodzącego Bożego Narodzenia. Holly Burns właśnie wraca do domu ze świątecznych zakupów i na schodach zastaje niespodziewanego gościa, swojego syna Bena (Lucas Hedges). Uzależniony od narkotyków chłopak trafił do ośrodka odwykowego i nadal powinien tam przebywać. Wprawdzie Holly zdaje sobie sprawę, że ryzykuje wiele przyjmując syna pod swój dach, ale nie ma sumienia odesłać go do ośrodka, zwłaszcza przed świętami, kiedy wszyscy spędzają czas w gronie rodzinnym. Chce wierzyć, że Ben jest już wyleczony i przeżyją razem z całą rodziną najwspanialszą Gwiazdkę. Sprawy się jednak komplikują. Wizyta Bena ściąga na nich ogromne kłopoty. A Holly zrobi wszystko, by ratować rodzinę i ukochanego syna. 01:45 POLSKA SZKOŁA ANIMACJI - EGZAMIN Film animowany, 8 min, Polska, 1991 Reżyseria: Marek Serafiński Scenariusz: Marek Serafiński Zdjęcia: Jan Ptasińki, Adam Dąbrowski Groteskowa opowieść o życiu mężczyzny, jego problemach i sytuacjach, do których musi się dostosować. 01:55 POLSKA SZKOŁA ANIMACJI - 14 BAJEK Z KRÓLESTWA LAILONII LESZKA KOŁAKOWSKIEGO - GARBY Film animowany, 14 min, Polska, 1999 Autor: Leszek Kołakowski Reżyseria: Marek Serafiński Scenariusz: Jan Zamojski Zdjęcia: Jan Ptasiński Adam Dąbrowski Aktorzy: Zbigniew Zapasiewicz, Ewa Złotowska, Marek Frąckowiak Na plecach kamieniarza Ajio pojawił się garb, z którego wykształciła się nowa postać ludzka. Sobowtór zewnętrznie był podobny do Ajio, miał jednak inny charakter. Cechowała go agresja, lenistwo i impertynencja. Udało mu się przekonać otoczenie, że jest prawdziwym Ajio. Kiedy lekarze znaleźli lekarstwo na jego chorobę, ten kazał się natychmiast wyleczyć. Prawdziwy Ajio zaczął się kurczyć aż w końcu zniknął zupełnie. Wszyscy myśleli, że to pierwotny Ajio był garbem. Ajio - garb wmawiał wszystkim kamieniarzom, że oni też są garbaci i powinni się leczyć. Te same proszki likwidowały garb u garbatych lecz u zdrowych powodowały wyrośnięcie garbu. W ten sposób powstało miasto garbów. 02:20 MOCNE KINO - WSTRĘT (REPULSION) Dramat psychologiczny, 100 min, Wielka Brytania, 1965 Reżyseria: Roman Polański Scenariusz: Gerard Brach, Roman Polański Zdjęcia: Gilbert Taylor Muzyka: Chico Hamilton Aktorzy: Catherine Deneuve, Ian Hendry, John Fraser, Patrick Wymark, Yvonne Furneaux, Renee Houston, Helen Fraser, Valerie Taylor, James Villiers "Wstręt" to pierwsza długometrażowa fabuła zrealizowana przez Romana Polańskiego po wyjeździe z Polski. Film powstał za pieniądze brytyjskiej wytwórni Compton, która w połowie lat sześćdziesiątych robiła wiele, by ugruntować swój wizerunek kompanii promującej artystów ambitnych i nietuzinkowych. Chętnie więc zgodziła się finansować produkcję Polańskiego, tym bardziej że Polak miał już na koncie entuzjastycznie przyjęty na Zachodzie "Nóż w wodzie" (nominacja do Oscara) i jako świeżo upieczony emigrant nie miał wygórowanych oczekiwań co do budżetu filmu. Po ustaleniu warunków reżyser zabrał się do pracy. Miał pełną świadomość, jak wiele zależy od efektu jego starań. W rezultacie powstał film, który dziś krytycy zgodnie zaliczają do klasyki dreszczowca i horroru, stawiając go na równi z "Psychozą" Alfreda Hitchcocka czy "Halloween" Johna Carpentera. "Wstręt", choć nie okazał się wielkim sukcesem frekwencyjnym, otrzymał znakomite recenzje. Wychwalano nie tylko reżyserską wirtuozerię i znakomite zdjęcia, lecz także popisową grę dwudziestojednoletniej Francuzki Catherine Deneuve. Zarówno dla niej, jak i dla Polańskiego "Wstręt" stał się przepustką na filmowy Olimp. Fabuła "Wstrętu" jest niezwykle prosta. Młoda Belgijka Carol Ledoux dzieli wraz z siostrą Helen mieszkanie w Londynie. Mimo niewątpliwej urody, Carol nie tylko nie ma chłopaka, lecz także nie potrafi normalnie rozmawiać z mężczyznami. Zamknięta w sobie, pełna seksualnych zahamowań, unika ludzkiego wzroku i towarzystwa. Jej siostra nie zadaje sobie nawet trudu, by zrozumieć dziwne zachowanie dziewczyny. Całkowicie pochłania ją własna osoba i romans z żonatym mężczyzną. Nie wyobraża sobie nawet, że jej głośne jęki rozkoszy słyszy zza ściany Carol, na próżno starająca się zasnąć (tropiciele filmowych ciekawostek ustalili, że "Wstręt" jest pierwszy angielskim filmem, w którym można usłyszeć odgłosy orgazmu). Prawdziwy dramat zaczyna się wszakże z chwilą wyjazdu Helen i jej kochanka na wakacje do Włoch. Carol zostaje w domu sama. Coraz bardziej sparaliżowana przez strach przestaje chodzić do pracy i stopniowo pogrąża się w obłędzie. Tykanie zegara, kapanie wody z kranu urastają w jej świadomości do zwiastunów nieokreślonego, monstrualnego niebezpieczeństwa. Na domiar złego Carol zaczyna mieć halucynacje. Słyszy wyimaginowane kroki na korytarzu, czuje, jak ze ścian nagle wyrastają ręce i obejmują ją za piersi. Zaszczuta przez własną psychikę traci kontakt z rzeczywistością i przestaje odpowiadać za swoje czyny. Niekłamana groza obecna w filmie Polańskiego powstaje wskutek mistrzowsko wcielonego w życie pomysłu realizacyjnego. Widz ogląda bowiem świat przedstawiony na ekranie z punktu widzenia głównej bohaterki. Jej przerażenie i paranoja stają się przez to wyjątkowo realistyczne, odbierane jako coś znajomego, lecz trwożliwie spychanego w podświadomość. Wrażenie potęguje klaustrofobiczna atmosfera utworu. Gros akcji rozgrywa się przecież w czterech ścianach mieszkania Carol, które staje się dobrowolnym więzieniem dziewczyny, a jednocześnie obrazem jej udręczonej świadomości. Specjalna Nagroda Jury dla Romana Polańskiego na Międzynarodowym Festiwalu Filmowym w Berlinie w 1965 roku. 04:15 SAMI YAFFA NA TROPIE DŹWIĘKÓW - ODC. 7 - AMERYKA, CZ. 1 (SAMI YAFFA - SOUND TRACKER - EP. 7) Film dokumentalny, 50 min, Finlandia, 2014 Reżyseria: Otso Tiainen Wykonawcy: Sami Yaffa Seria poświęcona muzyce świata. Gwiazda fińskiego rocka i miłośnik muzyki Sami Yaffa podróżuje po świecie i odkrywa muzykę różnych kultur - od Nowego Jorku, przez Serbię, Brazylię, Argentynę, Hiszpanię, Etiopię, Jamajkę, Turcję, po Senegal, Indie i Indonezję.