TVP Kultura Wtorek, 27.07.2021 08:20 POWIDOKI LUKRECJUSZ Dysk./wywiad/debata, 12 min, Polska, 2020 Wykonawcy: Barbara Schabowska (prowadząca), Piotr Nowak (prowadzący) "Powidoki" to program publicystyczny poruszający istotne zagadnienia z zakresu filozofii, etyki i socjologii. Dwoje prowadzących: dziennikarka Barbara Schabowska i filozof prof. Piotr Nowak na przykładach wybranych przez siebie książek podejmą dyskusję nad zawartością tych dzieł i ich społeczną recepcją. W tym odcinku przedmiotem dyskusji jest Lukrecjusz - jeden z nielicznych rzymskich poetów i filozofów, którego utwory zachowały się do naszych czasów. Jedynym znanym dziełem Lukrecjusza jest poemat "De rerum natura", w sześciu księgach. 08:40 RZECZ POLSKA - POLSKA ILUSTRACJA DZIECIĘCA Film dokumentalny, 12 min, Polska, 2021 Reżyseria: Tomasz Filiks, Anna Zakrzewska Scenariusz: Tomasz Filiks, Anna Zakrzewska Zdjęcia: Nicolas Villegas, Piotr Pawlus Muzyka: Adam Walicki, Bartosz Kruczyński W tym odcinku przyjrzymy się historii polskiej ilustracji, która jest jednym z największych sukcesów polskiej grafiki użytkowej, a więc i szerzej rozumianego designu. Książka "Admirałowie wyobraźni" Anity Wincencjusz - Patyny, wydana przez Instytut Adama Mickiewicza, ukazuje bogactwo i różnorodność tej dziedziny ostatnich stu lat. W odcinku spotkamy twórców niezwykłych ilustracji m.in: Elżbietę Murawską, Mariannę Oklejak, Olę Niepsuj i Józefa Wilkonia. Ilustratorzy opowiedzą nie tylko o swojej pracy, ale także o mistrzach, którzy fascynowali ich w dzieciństwie, inspiracjach i tradycji polskiego rysunku. 09:00 GRAJĄCY Z TALERZA (GRAJĄCY Z TALERZA) Film obyczajowy fantasy, 103 min, Polska/Francja 1995 Reżyseria: Jan Jakub Kolski Scenariusz: Jan Jakub Kolski Zdjęcia: Piotr Lenar Występują: Franciszek Pieczka, Mariusz Saniternik, Dojnica Paładiuk, Agnieszka Michalska, Grażyna Błęcka - Kolska, Krzysztof Pieczyński, Krystyna Monczka, Lech Gwit, Henryk Niebudek i inni "Pomysł podsunął mi znajomy filmowiec Adam Warchoł, z którym kiedyś pracowałem. Opowiedział mi o grajku Józefie Lundzie, który chadza po Podhalu i gra na skrzypcach ze szlaczków na talerzu, ornament traktuje jak nuty. Uczyniłem Lundę postacią tytułową filmu, nawet tak samo się u mnie nazywa. Prawdziwego Lundy nie odszukałem, bo nie chciałem mojego wyobrażenia mierzyć z rzeczywistością" - mówił w jednym z wywiadów Jan Jakub Kolski. Wątek wędrownego muzykanta nie jest jednak w "Grającym z talerza" najistotniejszy. Film autora "Pograbka" to bowiem przede wszystkim opowieść o miłości. Miłości nadzwyczajnej: liliputki (metr dziesięć wzrostu)Janki i Morki - potwora o dwóch twarzach, który ze wstydu mieszka w studni. Wzruszającą historię o uczuciu, cierpieniu i przemijaniu opowiada Kolski w swej ulubionej poetyce, w której surowy realizm sąsiaduje z poezją i baśniowością. Kluczowe role reżyser powierzył aktorom, z którymi współpracował już wcześniej. Znaleźli się wśród nich Franciszek Pieczka, Mariusz Saniternik, Grażyna Błęcka - Kolska. Jednak "głównym medium filmu" jest Mołdawianka Dorina Paładiuk - cyrkowa treserka psów i akrobatka, mierząca zaledwie metr i dwadzieścia centymetrów wzrostu. To zwłaszcza dzięki niej "Grający z talerza" jest jednym z najbardziej wzruszających filmów w dotychczasowym dorobku Kolskiego. Jego wartość doceniono na VIII Międzynarodowym Festiwalu Filmowym w Tokio, gdzie otrzymał nagrodę specjalną jury. Akcja "Grającego z talerza" toczy się na wsi. Chłop Marczyk opiekuje się Morką - człowiekiem o dwu twarzach, ze wstydu mieszkającym w studni. Pewnego dnia Marczyk przywozi do swego gospodarstwa liliputkę Jankę. Kiedy stary chłop umiera, Janka odkrywa istnienie Morki. Rodzi się obustronne uczucie. Pod wpływem miłości dziewczyna zaczyna gwałtownie rosnąć. 11:00 TRZECIA GRANICA - ODC. 1/8 - ZBÓJNICKA DROGA (ZBÓJNICKA DROGA) Serial wojenny, 55 min, Polska/Węgry 1975 Reżuseria: Wojciech Solarz Scenariusz: Adam Bahdaj Zdjęcia: Sandor Kocsis Muzyka: Wojciech Kilar Wykonawcy: Andrzej Wasilewicz, Borys Marynowski, Nora Kaldi, Andrzej Szalawski, Marek Walczewski, Jacek Domański, Grzegorz Warchoł, Kazimierz Kaczor, Krzysztof Kowalewski, Zofia Czerwińska, Zdzisław Maklakiewicz Wrzesień 1939 roku. Góral z Zakopanego, Andrzej Bukowian, wraz z niedobitkami polskiej armii przekracza węgierską granicę. Wkrótce otrzymuje zadanie przeprowadzenia do Polski oficera, który ma organizować ruch oporu. Początkowo waha się, w końcu jednak decyduje się wykonać to zadanie. Tak zaczyna się jego działalność kurierska - niebezpieczna, a zarazem wielka przygoda. Film powstał we współpracy węgiersko - polskiej. Ze strony węgierskiej z ekipą pracował operator Sandor Kocsis oraz kilku aktorów, a wśród nich odtwórczyni jednej z głównych ról kobiecych, Nora Kaldi. "Trzecią drogę" reżyserowali Wojciech Solorz ("Molo", "Wielka miłość Balzaka") oraz Lech Lorentowicz ("Znicz olimpijski"). Andrzeja Bukowiana zagrał Andrzej Wasilewicz - wówczas student III roku warszawskiej PWST. W serialu wystąpiło wielu rdzennych mieszkańców Podhala. 12:05 TRZECIA GRANICA - ODC. 2/8 - BLISKO NIEBA (.) Serial wojenny, 53 min, Węgry/Polska, 1975 Reżyseria: Wojciech Solarz Scenariusz: Adam Bahdaj Zdjęcia: Sandor Kocsis Muzyka: Wojciech Kilar Aktorzy: Andrzej Wasilewicz, Borys Marynowski, Zygmunt Hubner, Jerzy Jogałła, Teresa Szmigielówna, Edward Rączkowski, Zofia Saretok, Józef Morgała, Jerzy Bączek, Maciej Rayzacher, Aleksander Fabisiak, Wiesław Kańtoch i inni Kolejnym zadaniem kurierskim Andrzeja Bukowiana jest przeprowadzenie na Węgry grupy polskich lotników, którzy chcą stamtąd przedostać się do Francji i Anglii. Na Słowacji cała grupa zostaje zatrzymana przez gestapo. Bukowianowi udaje się uciec. 13:30 MARCEL DUCHAMP. SZTUKA BEZ GRANIC (MARCEL DUCHAMP: ART OF THE POSSIBLE) Film dokumentalny, 89 min, USA/Francja, 2017 Reżyseria: Matthew Taylor Dokument przedstawia sylwetkę Marcela Duchampa, awangardowego artysty, twórcy dadaizmu, autora sztuki konceptualnej i filozofii "ready - made", który przeszedł do legendy historii sztuki dzięki swojej "Fontannie" z 1917 roku. 15:45 ZBIGNIEW RYMARZ - CZ. 1 - NIE SPODZIEWAŁEM SIĘ Film dokumentalny, 17 min, Polska, 2018 Reżyseria: Małgorzata Szyszka Zdjęcia: Wojciech Jakubczak Muzyka: Zbigniew Rymarz Pierwsza część filmu dokumentalnego poświęconego kompozytorowi muzyki teatralnej Zbigniewowi Rymarzowi. 16:05 ZBIGNIEW RYMARZ - CZ. 2 - MĘŻCZYZNA PRACUJĄCY Film dokumentalny, 23 min, Polska, 2018 Reżyseria: Małgorzata Szyszka Zdjęcia: Wojciech Jakubczak Muzyka: Zbigniew Rymarz Druga część filmu dokumentalnego poświęconego kompozytorowi muzyki teatralnej Zbigniewowi Rymarzowi. 16:40 BO OSZALAŁEM DLA NIEJ Komedia, 98 min, Polska 1980 Reżyseria: Sylwester Chęciński Scenariusz: Jerzy Stefan Stawiński Zdjęcia: Witold Adamek Muzyka: Piotr Figiel Aktorzy: Zdzisław Wardejn, Gabriela Kownacka, Ignacy Gogolewski, Witold Pyrkosz, Wiesław Drzewicz, Małgorzata Zajączkowska, Alicja Jachiewicz, Witold Skaruch i inni Adaptacja opowiadania Jerzego Stefana Stawińskiego pod tym samym tytułem. Główna postać filmu to Roman Kolatowski - skromny, prowincjonalny buchalter o aktorskich skłonnościach, marzący o stolicy, Teatrze Wielkim i pracy z Hanuszkiewiczem. Podczas występu w amatorskim teatrze zwraca na niego uwagę szef zaopatrzenia zakładów odzieżowych. Jego zdaniem uzdolnienia aktorskie Kolatowskiego znakomicie się przydadzą do pracy zaopatrzeniowca. I rzeczywiście. Pan Roman jest znakomity. Wyczuwając nastroje dostawców, raz zjednuje ich uśmiechem, raz jest bliski płaczu. Swój kunszt wspiera ofiarowywanymi "po kosztach własnych" najmodniejszymi garniturami. W efekcie do zakładów zaczyna płynąć strumień podszewek, guzików i innych niezbędnych artykułów. Niepostrzeżenie świat przemienia się w oczach Kolatowskiego w wielką teatralną scenę. W domu przykładny mąż i ojciec, w pracy szybko z zahukanego urzędnika przedzierzga się w ustosunkowanego fachmana, bywalca stołecznych restauracji i hoteli. Od tego już tylko krok do wykorzystania aktorskich umiejętności do podbojów miłosnych. Po pierwszych sukcesach Kolatowski wpada w pułapkę. Poderwawszy atrakcyjną blondynkę, zakochuje się w niej bez pamięci. Osadzony we współczesnych realiach film Chęcińskiego balansuje na granicy między satyryczną komedią a dramatem psychologicznym. Kpiąc z wynaturzeń i absurdów rzeczywistości, jest również poruszającą opowieścią o tęsknocie za czymś wielkim, szlachetnym i prawdziwym. 18:35 SERIALOWA NOSTALGIA - PRZYGODY PSA CYWILA - ODC. 2/7 EKSTERNISTA Serial kryminalno - komediowy dla młodych widzów, 32 min, Polska 1970 Scenariusz i reżyseria: Krzysztof Szmagier Aktorzy: Krzysztof Litwin, Henryk Bąk, Wojciech Pokora, Wacław Kowalski, Teresa Lipowska, Piotr Fronczewski i inni Serial kryminalno - komediowy o sympatycznym psie milicyjnym i jego opiekunie, sierżancie Walczaku. Sierżant Walczak podejmuje mozolne i pełne zabawnych nieraz perypetii szkolenie Cywila. Wspólna praca bardzo zbliża psa i jego opiekuna. W rezultacie obopólnych wysiłków Cywil zdaje egzaminy jako eksternista w Zakładzie Tresury Psów i otrzymuje dyplom. Odtąd może już brać udział w akcjach policyjnych. 19:10 SERIALOWA NOSTALGIA - PRZYGODY PSA CYWILA - ODC. 3/7 W PUSZCZY Serial kryminalno - komediowy dla młodych widzów, 28 min, 7 odc. , Polska 1970 Scenariusz i reżyseria: Krzysztof Szmagier Występują: Krzysztof Litwin, Iwa Młodnicka, Zbigniew Józefowicz, Zygmunt Apostoł, Ryszard Pracz, Zdzisław Kielecki, Joasia Goszczyńska, Piotruś Kąkolewski i inni Przed Cywilem pierwszy poważny sprawdzian umiejętności nabytych podczas miesięcy szkoleń. Pies dostaje zadanie odnalezienia Gosi i Jacka - dwójki dzieci zaginionych w Puszczy Białowieskiej. Choć las nie jest wdzięcznym terenem do poszukiwań i Cywil napotyka coraz nowe przeszkody, udaje mu się wreszcie odnaleźć zabłąkane dzieci. 19:40 MUZEUM POLSKIEJ PIOSENKI - /100/ - "MELUZYNA" - MAŁGORZATA OSTROWSKA Felieton, 8 min, Polska, 2016 Reżyseria: Tomasz Knittel Scenariusz: Tomasz Knittel Wykonawcy: Małgorzata Ostrowska W programie historia piosenki "Meluzyna". 20:00 LEKKIE OBYCZAJE - HONOROWY OBYWATEL (EL CIUDADANO ILUSTRE) Film komediowy, 112 min, Argentyna/Hiszpania 2016 Reżyseria: Gaston Dupart, Mariano Cohn Scenariusz: Andres Dupart Aktorzy: Oscar Martinez, Dady Brieva, Andrea Frigerio, Nora Navas, Manuel Vicente, Marcelo D’Andrea, Belen Chavanne, Gustavo Garzon Laureat Literackiej Nagrody Nobla, pisarz Daniel Mantovani mieszka od kilkudziesięciu lat w Europie, w Hiszpanii. Choć do tej pory odrzucał wszystkie prestiżowe wyróżnienia na całym świecie, teraz przyjmuje zaproszenie do swego rodzinnego miasta w Argentynie, by odebrać medal Honorowego Obywatela Miasta. Mantovani wraca po latach do miejsca, które łączy się z rozmaitymi wspomnieniami i stało się inspiracją dla większości jego powieści, a bohaterami są właśnie mieszkańcy. Okazuje się, że przyjęcie zaproszenia w rodzinne strony, było najgorszą rzeczą, jaką pisarz mógł zrobić w całym swoim życiu. Za rolę pisarza Mantovaniego, Oscar Martinez zdobył w 2016 roku nagrodę dla najlepszego aktora na festiwalu w Wenecji. 22:35 DOKUMENT W PODRÓŻY - BIHAR DOK - KUCHNIA BASKÓW (BIHAR DOC) Film dokumentalny, 73 min, Hiszpania, 2018 Reżyseria: Aitor Bereziartua, Ander Iriarte Zdjęcia: Jon Goitia W Baskijskim Centrum Kulinarnym, gdzie znajduje się między innymi Uniwersytet Gastronomiczny, pięciu utalentowanych studentów z różnych krajów cofa się do przeszłości, aby stworzyć menu Bihar Doc (z baskijskiego jutro). Wracają do 1966 roku, aby odkryć dekadę, która zmieniła niemal wszystko w baskijskiej kulturze. Studenci będą mieli okazję poznać różnorodne grupy artystyczne oraz nurty kulinarne. Wyjątkowe menu przygotowane przez młodych kucharzy zostanie zaserwowane podczas uroczystej kolacji, na której gośćmi będą najważniejsi twórcy współczesnej baskijskiej kultury. Stare pokolenie symbolicznie otworzy drzwi do nowego. 00:05 KINO MOCNYCH WRAŻEŃ - SYN SZAWŁA (SAUL FIA) Dramat wojenny, 102 min, Węgry, 2015 Reżyseria: László Nemes Scenariusz: László Nemes, Clara Royer Zdjęcia: Mátyás Erdély Muzyka: László Melis Aktorzy: Geza Rohring, Levente Molnar, Urs Rechn, Marcin Czarnik, Sandor Zsoter, Todd Charmont, Uwe Lauer Rok 1944, Auschwitz - Birkenau. 48 godzin z życia Szawła Auslandera, członka Sonderkommando oddziału żydowskich więźniów zmuszonych asystować hitlerowcom w wielkiej machinie Zagłady na krótko przed wybuchem buntu. W rzeczywistości, której nie sposób pojąć, w sytuacji bez szans na przetrwanie, Szaweł próbuje ocalić w sobie to, co zostało z człowieka, którym kiedyś był. Kamera od początku obserwuje go z bliska, jakbyśmy stali tuż za nim. Nieustannie zadajemy sobie pytanie: co ja bym wtedy zrobił? Jak silny byłby mój instynkt przetrwania? Jak silna wola, by kogoś lub coś poza samym sobą ocalić? Debiut 38 - letniego Laszló Nemesa nagrodzony Grand Prix na tegorocznym festiwalu w Cannes przełamuje dotychczasowe, typowe dla fabuł o Holokauście klisze narracyjne. Reżyser zrezygnował z epickiej skali, która tworzy iluzję, że jesteśmy w stanie pojąć skalę tej zbrodni. Widz ma tu do czynienia z maksymalnym realizmem, z perspektywy jednostki ogląda fragmenty otaczającego piekła. Syn Szawła powstał z głębokiej potrzeby autentyczności, a drobiazgowa dokumentacja i produkcja zajęły twórcom pięć lat. Być może właśnie dlatego Claude Lanzmann, twórca legendarnego dokumentu "Shoah", przeciwnik filmowych inscenizacji Zagłady, podszedł po seansie do Nemesa i podziękował mu za film. Dla wielu widzów pokaz "Syna Szawła" okazał się najmocniejszym przeżyciem festiwalu w Cannes w 2015 roku. Perfekcyjny, porażający i trzymający w napięciu, ten film przejdzie do historii kina. (za nowehoryzonty.pl) 02:00 NORWESKI BALET NARODOWY - UPIORY (NORWEGIAN NATIONAL BALLET - GHOSTS) Artystyczne/estradowe (widowisko), 74 min, Francja, 2017 Reżyseria: Marit Moum Aune Balet "Ghosts" Ciny Espejord na motywach sztuki "Upiory" Henryka Ibsena w wykonaniu Norweskiego Baletu Narodowego z Oslo. 03:30 KINO NOCNE - SKAZANY NA BLUESA Dramat, 97 min, Polska 2005 Reżyseria: Jan Kidawa - Błoński Scenariusz: Przemysław Angerman, Jan Kidawa - Błoński Zdjęcia: Grzegorz Kuczeriszka Muzyka: Dżem Aktorzy: Tomasz Kot, Jolanta Fraszyńska, Maciej Balcar, Adam Baumann, Anna Dymna, Joanna Bartel, Przemysław Bluszcz, Paweł Berger, Beno Otręba, Adam Otręba, Jerzy Styczyński i inni "Kiedyś chciałem umrzeć młodo, tak jak Jim Morrison, ale z czasem zacząłem patrzeć na to inaczej" - stwierdził kiedyś Rysiek Riedel i to zdanie stało się mottem filmowej opowieści o nim. Niestety, nie było mu pisane długie życie. Wokalista grupy Dżem obdarzony nieprzeciętnym głosem, jeden z największych samorodnych talentów polskiej sceny rockowej, odszedł w wieku zaledwie 37 lat, 30 lipca 1994 r. Dla wielu młodych ludzi, którzy dorastali na jego muzyce, stał się symbolem wolności i niezależności - zarówno tej artystycznej, jak i osobistej. W kilkanaście lat po jego śmierci na jego grobie fani nadal składają kwiaty i palą znicze. Jan Kidawa - Błoński miał szczególne powody, żeby zrobić film o Ryszardzie Riedlu. Był jego bliskim krewnym, razem dorastali w śląskich familokach, mieli podobne marzenia, fascynacje. Na oczach przyszłego reżysera kształtowała się niezwykła osobowość Ryśka i jego bardzo specyficzny związek z ojcem - mieszanka miłości i nienawiści. Kidawa - Błoński nie nakręcił jednak typowego filmu biograficznego, wybrał do swojej opowieści tylko parę okresów z życia bohatera, koncentrując się na jego młodości i pierwszych krokach w branży muzycznej oraz na kilku ostatnich latach życia, gdy artysta coraz bardziej pogrążał się w nałogu, niszcząc siebie i swoją wspaniale zapowiadającą się karierę. Nie jest to także film muzyczny, chociaż oryginalna muzyka zespołu Dżem wypełnia znaczną część "Skazanego na bluesa", teksty piosenek stanowią swoisty komentarz ukazanych wydarzeń, a na ekranie pojawiają się autentyczni członkowie grupy, grający samych siebie. Film ten to przede wszystkim przejmująca opowieść o poszukiwaniu wolności w siermiężnej rzeczywistości PRL - u, o potrzebie uczucia, a jednocześnie oddalaniu się od bliskich, o artystycznym dojrzewaniu i walce z przeznaczeniem. Nadwrażliwiec o duszy dziecka, uciekający w świat marzeń i iluzji, nie potrafił pogodzić tego wszystkiego, zagubił się i zmęczył, a kiedy "skończyły mu się marzenia", jak sam mówi w jednej ze scen, już wiedział, że koniec jest bliski. Niezwykły artysta znalazł znakomitego odtwórcę w postaci Tomasza Kota, przypominającego Ryśka nie tylko fizycznie, ale również świetnie oddającego na ekranie jego buntowniczą, nieokiełznaną naturę. Akcja filmu zaczyna się w 1976 r. w Tychach, w jednym ze śląskich blokowisk. 20 - letni Rysiek, choć inteligentny i bystry, nie pracuje, edukację zakończył na z trudem zaliczonej podstawówce, żyje z dnia na dzień na garnuszku rodziców, w ciągłym konflikcie z ojcem ormowcem, zafascynowany zachodnią muzyką i kulturą hipisów, pełen marzeń o indiańskim życiu na preriach. Te szczeniackie mrzonki tkwią w nim od czasów dzieciństwa spędzonego w ponurych familokach, kiedy to razem ze swoim najlepszym przyjacielem "Indianerem" bawili się w czerwonoskórych. Rysiek poznaje Małgosię, zwaną Golą, dziewczynę z tego samego osiedla, której podoba się wysoki chłopak stawiający pierwsze kroki w miejscowym zespole muzycznym. Rodzi się między nimi namiętne uczucie. Gola, jeszcze jako uczennica, zachodzi w ciążę. Wyrzucona ze szkoły, niebawem wychodzi za mąż za Ryśka. Ojciec chłopaka, do końca przeciwny temu związkowi, nasyła na syna komisję poborową, później wymienia zamki w drzwiach w mieszkaniu, gdzie młodzi mają mieszkać, ale Rysiek stawia na swoim. Nadchodzi rok 1990. Dżem jest jedną z najbardziej znanych grup w kraju, daje wiele koncertów, ma tysiące fanów. Ale za kulisami toczy się dramat lidera zespołu. Rysiek coraz bardziej pogrąża się w nałogu, często trudno mu dotrwać nawet do końca koncertu, żyje w świecie narkotycznych wizji. Podziwiany idol stacza się coraz niżej, żebrząc o narkotyki. Troska o dom spada wyłącznie na barki Gosi, która trwa u boku męża coraz bardziej zmęczona i zrozpaczona. Lecz ani ona, ani koledzy z zespołu, którym przechodzi koło nosa intratny kontrakt, nie są już w stanie zapobiec tragedii.