TVP Historia Sobota, 18.09.2021 06:55 BYŁ TAKI DZIEŃ - 18 WRZEŚNIA Felieton, 2 min, Polska, 2006 Autor: Janusz Weychert 1928 - Myszka Miki w filmie w wersji dźwiękowej; 1939 - śmierć Witkacego; 1944 - sto samolotów amerykańskich B - 17 dokonało zrzutu broni i zaopatrzenia dla Powstania; 1970 - zmarł Jimmy Hendrix; 07:05 BIBLIA - MOJŻESZ, CZ. 4 (THE BIBLE - MOSES P. 4) Serial biblijny, 46 min, Niemcy/Francja/Włochy, 1994 Reżyseria: Roger Young Aktorzy: Ben Kingsley, Frank Langella, Christopher Lee, Anna Galiena Cykl opowiadający o głównych postaciach biblijnych. Izraelitów w Egipcie zaczęto traktować jak niewolników. Faraon obawiając się wzrostu liczebności Hebrajczyków, wydał rozkaz zabijania ich pierworodnych synów. Jedna z matek w desperacji umieszcza swoje dziecko w koszyczku, który puszcza z prądem rzeki. Koszyk wyławia córka faraona i postanawia wychować dziecko jak własnego syna. Tak rozpoczyna się opowieść o Mojżeszu, który stał się przywódcą Izraelitów i wyprowadził ich z Egiptu. 08:00 CI CHOLERNI POLACY. LOTNICTWO POLSKIE 1939 - 1945 - ODC. 2 WIELKA WĘDRÓWKA Film dokumentalny, 13 min, Polska, 2020 Reżyseria: Grzegorz Styła Scenariusz: Marek Szczepanek Wykonawcy: Krzysztof Mroczkowski(Prowadzący) Cykl programów, przygotowanych wspólnie z Muzeum Lotnictwa Polskiego w Krakowie, prezentujący dokonania polskich lotników w czasie II Wojny Światowej. Historia Polskich Sił Powietrznych na Zachodzie pisana jest najczęściej językiem historycznych statystyk, danych osobowych, dat zestrzeleń, typów maszyn. Planowany cykl "Ci cholerni Polacy" nie będzie historią poszczególnych dywizjonów, ale opowieścią o lotnikach, uzupełnioną o dane bitewne, czy też techniczne i materiały wspomnieniowe, dotąd niepublikowane, pochodzące ze zbiorów Fundacji Charytatywnej Stowarzyszenia Lotników Polskich w Londynie. Obecnie w zbiorach Muzeum Lotnictwa Polskiego. Cykl opowie o lotnikach, którzy walczyli w szeregach Polish Air Force w latach 1939 - 1941, czyli od chwili ewakuacji, po zakończeniu działań we wrześniu 1939 roku, po koniec Bitwy o Anglię. 08:20 WOJOWNICY CZASU - WYZNANIA MISTRZÓW MAŁODOBRYCH, CZYLI KATEM BYĆ Film dokumentalny, 28 min, Polska, 2021 Reżyseria: Grzegorz Gajewski Scenariusz: Grzegorz Gajewski Zdjęcia: Krzysztof Krzyżanowski, Grzegorz Gajewski Muzyka: Krzysztof Ridan Instytucja kata pojawiła się w Europie wraz z początkiem lokowania miast na prawie magdeburskim. Kat był nie tylko narzędziem wymierzania sprawiedliwości przy pomocy topora, miecza czy stryczka, ale także wydobywał zeznania, dbał o higienę miasta, usuwając padlinę i zbłąkane psy oraz prowadził miejski zamtuz. Katowska sztuka wymagająca znajomości ludzkiej anatomii oraz psychiki inspiruje dziś rekonstruktorów tej profesji. 08:55 TULIPAN - ODC. 1/6 Serial obyczajowy, 55 min, Polska, 1986 Reżyseria: Janusz Dymek Scenariusz: Andrzej Swat Zdjęcia: Antoni Wójtowicz Muzyka: Andrzej Korzyński Aktorzy: Jan Monczka, Maria Pakulnis, Katarzyna Łaniewska, Jacek Strzemżalski, Monika Orłoś, Ewa Ziętek, Mirosława Nyckowska, Maciej Szary Wiosną 1987 roku, kiedy "Tulipan" po raz pierwszy pojawił się na ekranach polskich telewizorów, wybuchł skandal. Na serial posypały się gromy. Protestowały kobiety, duża część prasy, księża. Mówiono, że "Tulipan" propaguje nihilizm, demoralizuje, a postacie takie jak tytułowa powinny raczej zainteresować prokuraturę, a nie twórców filmów. Głównym bohaterem serialu jest Jurek - młody rybak, który zniechęcony swą pracą i zarobkami postanowił spróbować innego życia. Ruszył w Polskę ufny w siłę swego uroku osobistego i przestępczych zdolności. Jego pierwszym krokom w roli uwodziciela, oszusta i złodzieja patronowały prostytutki. One też nadały mu dźwięczny przydomek - Tulipan. Wkrótce niegdysiejszy rybak doszedł w nowym "fachu" do prawdziwego mistrzostwa. Swoje ofiary zaczął liczyć na setki. Historia Tulipana luźno nawiązuje do prawdziwych dziejów Jerzego Kalibabki - słynnego w pierwszej połowie lat osiemdziesiątych przestępcy, uwodzącego łatwowierne kobiety, by wyłudzić od nich pieniądze i kosztowności. Scenariusz serialu powstał na kanwie głośnych reportaży Leszka Konarskiego drukowanych w "Przeglądzie Tygodniowym", opisujących m. in. niekonwencjonalne metody, którymi posługiwał się Kalibabka. W rezultacie autorzy "Tulipana" stworzyli rzadko spotykaną w dziejach naszego filmu postać niemal jednoznacznie negatywną, typ "faceta patologicznie poszukującego potwierdzenia własnego ja poprzez zdobywanie naiwnych panienek i forsy. Faceta bezwzględnego i prymitywnego, dającego sobie radę w każdej sytuacji, a jednocześnie ujmującego czarusia". Recezentom podobał się natomiast Jan Monczka, kreujący tytułowego bohatera. Ten Polak z Zaolzia potrafił dobrze wykorzystać nie tylko osobisty wdzięk, udało mu się także przekonująco pokazać tęsknotę Tulipana za "normalnym" życiem u boku żony i dzieci. Uruchomiwszy machinę wielokrotnego oszustwa, nie potrafił się z niej wyzwolić. Zgubiła go rutyna. Dopóki miał do czynienia tylko z kobietami - wygrywał. Kiedy do akcji zdecydowanie wkroczył brat jednej z ofiar - ograne do znudzenia chwyty zawiodły. W pierwszym odcinku obserwujemy "narodziny" tej postaci. Jurek opuszcza rodzinny dom, od znajomego właściciela salonu gier pożycza pieniądze, wybiera się do dyskoteki. Poznaje młodą Niemkę, Karin, w towarzystwie dziewczyny i jej siostry spędza kilka beztroskich dni w luksusowym hotelu. Sielankę przerywa wyjazd dziewcząt. Jurek nie chce już jednak wracać do swego poprzedniego życia. Wyrusza autostopem do dużego miasta, poznaje Tinę, Yoko i Izę, trzy prostytutki, które zatrudniają go jako alfonsa. Jurek przeistacza się w zblazowanego elegancika, w garniturze, z ulizanymi włosami. Jednak król miejscowego półświatka, Glaca, nie zamierza tolerować na swoim terenie konkurencji. Tulipan popada w poważne tarapaty. 10:05 OKRASA ŁAMIE PRZEPISY - RYBY W GRZYBACH Magazyn, 24 min, Polska, 2020 Reżyseria: Tomasz Rostworowski Scenariusz: Tomasz Rostworowski, Karol Okrasa Zdjęcia: Józef Szymura, Jarosław Frankowski, Sławomir Orman Wykonawcy: Karol Okrasa (prowadzący) W kolejnej wyprawie kulinarnej Karol Okrasa zaprasza na gotowanie inspirowane piosenką! Ta piosenka, to jeden z przebojów emitowanego kilkadziesiąt lat temu przez Telewizję Polską Kabaretu Starszych Panów, o krótkim tytule Na ryby. W piosence Starsi Panowie chcą wyruszyć na ryby, potem na grzyby, a nawet na lwy'by, by w efekcie wylądować na rybach w grzybach, oczywiście duszonych. I choć zarówno grzyby, jak i ryby są produktami częstymi na polskim stole, to w jednej potrawie występują raczej rzadko. I o takie właśnie potrawy postanowił uzupełnić Karol polskie menu. W programie: pieczona makrelę z kurkami i prawdziwkami oraz bulion na kurkach i borowikach, podany z opalanym łososiem. 12:45 DZIKA PRZYRODA BLISKIEGO I ŚRODKOWEGO WSCHODU - MORZE KASPIJSKIE: KOLEBKA ŻYCIA (CASPIAN - THE HIDDEN CRADLE) Film dokumentalny, 52 min, Niderlandy (Holandia), 2014 Reżyseria: Tom Holings Odc. 4 "Morze Kaspijskie: kolebka życia" To największe na świecie jezioro, otoczone przez pięć różnych krajów, stanowi wyjątkowy ekosystem, ponieważ kiedyś było połączone z wielkimi oceanami i zostało od nich odcięte przez ruchy tektoniczne. Wody Morza Kaspijskiego są dziś tylko lekko zasolone, dlatego mogą tu żyć gatunki słodkowodne jak i morskie, takie jak śledzie czy nerpy. 13:55 KUCHNIA DWUDZIESTOLECIA - ODC. 2 Magazyn, 25 min, Polska, 2021 Reżyseria: Jerzy Grabowski Scenariusz: Łukasz Modelski Zdjęcia: Maciej Brola Wykonawcy: Łukasz Modelski (prowadzący) W kotle historii tym razem proponuje smakowitą wyprawę znaczoną najważniejszymi historycznymi datami i kulturowym obrazem dwudziestolecia międzywojennego. Niezwykłego okresu w historii, kiedy po 123 latach niewoli kształtowała się polska państwowość, powstawały wielkie inwestycje, łączyły się ziemie podzielone kulturowo, ekonomicznie, politycznie przez zaborców. W wyniszczonej w czasie I wojny światowej Europie i Polsce kulinarne pomysły łączyły niedostatek z tradycją, rzeczywistość z marzeniami. Smaki, które wówczas powstały. dla nas do dziś są smakami rodzinnego domu. 14:30 DALEKO OD SZOSY - ODC. 4/7 - OCZEKIWANIE Serial obyczajowy, 74 min, Polska, 1976 Reżyseria: Zbigniew Chmielewski Scenariusz: Henryk Czarnecki, Zbigniew Chmielewski Zdjęcia: Mikołaj Sprudin Muzyka: Piotr Marczewski Aktorzy: Krzysztof Stroiński, Sławomira Łozińska, Zbigniew Bielski, Barbara Burska, Zofia Grąziewicz, Barbara Horawianka, Janusz Paluszkiewicz, Andrzej Wichrowski, Bogusław Semotiuk, Tomek Wilczyński, Ferdynand Matysik, Irena Hrehorowicz, Antoni Jurasz, Łucja Kowolik, Jan Machulski Leszek odwiedza Anię w Łodzi, poznaje jej rodziców. Czuje się jednak obco w nowym środowisku. Załamany rezygnuje z nauki, jest nawet gotów zerwać z Anką. Dziewczyna przyjeżdża do niego na wieś. Przekonuje, że nie powinien tak łatwo rezygnować, że powinien wierzyć w siebie. Spotkanie z Anią przywraca Leszkowi optymizm i chęć działania. Na wiosnę chłopak zostaje powołany do wojska. 15:55 MARZYCIELE - INNOCENTY MARIA BOCHEŃSKI Dysk./wywiad/debata, 23 min, Polska, 2021 Reżyseria: Sylwester Szefer Scenariusz: Sylwester Szefer Zdjęcia: Wojciech Kursa Muzyka: Marcin Gałażyn Wykonawcy: Piotr Legutko (prowadzący), Paweł Nowakowski Kolejnym bohaterem programu z cyklu "Marzyciele" jest Innocenty Maria Bocheński, dominikanin, filozof, sowietolog, ochotnik w wojnie polsko - bolszewickiej, a podczas kampanii wrześniowej 1939 kapelan w oddziałach dowodzonych przez gen. Franciszka Kleeberga. Dołączył do Polskich Sił Zbrojnych na Zachodzie, był też uczestnikiem bitwy pod Monte Cassino. Po wojnie podjął pracę naukową na uniwersytecie we Fryburgu w Szwajcarii, przez dwa lata był jego rektorem. 16:25 TELESKOP HUBBLE’A I CUDA WSZECHŚWIATA (HUBBLE, THE GREATEST SHOW IN THE UNIVERSE) Film dokumentalny, 50 min, Wielka Brytania, 2019 Reżyseria: David Briggs Realizacja marzeń o teleskopie kosmicznym zajęła 20 lat. Po 30 latach pojawia się niesamowita historia jednej z najbardziej złożonych maszyn, jakie kiedykolwiek stworzono. Teleskop Hubble'a dokonał ponad 1, 3 miliona obserwacji i umożliwił napisanie ponad 15 000 artykułów naukowych. Jego historia była dramatyczna. Tryumfalna premiera, która przerodziła się w katastrofę. Astronauci ryzykują życie, aby to naprawić. Ale ostatecznie jest to wynalazek, który otworzył wszechświat na niewyobrażalne sposoby. Ten rocznicowy film opowiada całą historię, przedstawia naukowców i astronomów, którzy korzystają z Hubble'a na co dzień, a także astronautów z każdej misji, która go obsługiwała i aktualizowała. 17:25 SPÓR O HISTORIĘ - AGRESJA SOWIECKA. 17 WRZEŚNIA 1939 ROKU Dysk./wywiad/debata, 31 min, Polska, 2020 Scenariusz: Elżbieta Szumiec - Zielińska Wykonawcy: Tomasz Muller (prowadzący) "17 września to poranek, który muszę zaliczyć do najtragiczniejszych, zmusił nas do całkowitego wyrzeczenia się wszelkiej nadziei" - mówił szef Oddziału III Sztabu Naczelnego Wodza, pułkownik Stanisław Kopański. W niedzielny wczesny ranek, między godziną czwartą a piątą, 17 września 1939 roku ze strażnic Korpusu Ochrony Pogranicza zaczęły spływać meldunki o ataku wojsk sowieckich. Siły wkraczającej Armii Czerwonej liczyły około sześćset dwadzieścia tysięcy żołnierzy, cztery tysiące siedemset czołgów i trzy tysiące trzysta samolotów. Dzień przed atakiem dało się zauważyć wzmożony ruch jednostek zmotoryzowanych i pancernych w pobliżu granicy. Tymczasem liczącej ponad tysiąc czterysta kilometrów granicy ze Związkiem Radzieckim broniło zaledwie 25 batalionów Korpusu Ochrony Pogranicza. Jeszcze pod koniec sierpnia gros polskich sił ulokowanych wzdłuż granicy wschodniej przerzucono w głąb kraju, szykując się do obrony przed Niemcami. Stalin mógł więc spokojnie przystąpić do realizacji podpisanego 23 sierpnia 1939 roku tajnego zapisu paktu Ribbentrop - Mołotow, łamiąc jednocześnie obowiązujący układ o nieagresji. Dlaczego Rosjanie zaatakowali dopiero 17 września? Czy Polacy dopuszczali możliwość walki z dwoma agresorami? Co wiedział wywiad KOP o działaniach Stalina? Gdzie znajdowały się oddziały niemieckie w nocy z 16/17 września? Uzbrojenie armii sowieckiej. Przebieg natarcia sowieckiego szczegółowo. Straty sowieckie. Bilans strat poniesionych przez Polaków w walkach z Armią Czerwoną. Reakcja Anglii i Francji na atak Sowietów. Jak ocenić dyrektywę ogólną Naczelnego Wodza z 17 września ["Z bolszewikami nie walczyć, chyba w razie natarcia z ich strony albo próby rozbrojenia oddziałów."] Kiedy rodzi się plan opuszczenia Polski przez władze państwowe? 18:10 PRZEPROWADZKI - ODC. 8/10 - STEINWAY ORDYNATA Serial obyczajowy, historyczny, 53 min, Polska 2001 Reżyseria: Leszek Wosiewicz Scenariusz: Cezary Harasimowicz Zdjęcia: Krzysztof Ptak Muzyka: Michał Lorenc Aktorzy: Kinga Preis, Krzysztof Banaszyk, Maja Ostaszewska, Leon Charewicz, Olgierd Łukaszewicz, Wiktor Zborowski, Olaf Lubaszenko, Łukasz Nowicki, Tomasz Sapryk, Maciej Kozłowski, Agnieszka Dygant, Maciej Karpiński, Mirosław Jękot i inni Rok 1929. W firmie i rodzinie Szczygłów wszystko układa się znakomicie. Kiedy jedni się bogacą, inni muszą tracić. Do tych ostatnich należy książę Dowgiałło. Arystokrata wszakże się nie poddaje. Chcąc poprawić swoją sytuację finansową, planuje wielkie, lecz bardzo ryzykowne przedsięwzięcie. Zamierza uzyskać gwarancję zobowiązań finansowych, przyjmując kontrahenta w urządzonym z przepychem pałacyku w Alejach Ujazdowskich. Najpierw jednak musi przetransportować swój dobytek z majątku w Ośnieżu do stolicy. W tym celu prosi Szczygła o przeprowadzkę... na kredyt. Czesław godzi się, a ordynat - kiedy już urządza się w pałacyku - zaprasza go wraz z rodziną na wystawne przyjęcie z udziałem m.in. Hanki Ordonówny i Bolesława Wieniawy - Długoszowskiego. Tak efektowna oprawa robi wrażenie na kontrahencie, w wyniku czego Dowgiałło zarabia okrągłe 150 tysięcy dolarów. Cóż z tego, skoro następnego dnia dochodzi do krachu na Wall Street i czek, który otrzymał książę, okazuje się bez wartości. 19:00 GIGANCI HISTORII - ODC. 41. SYBERIA W CZASACH CARSKICH. MIEJSCE ZSYŁKI, MIEJSCE ODKRYĆ Teleturniej, 45 min, Polska, 2020 Reżyseria: Tomasz Motyl Scenariusz: Mikołaj Korzyński Wykonawcy: Maciej Kurzajewski (prowadzący) Przeciwnicy polityczni, jeńcy wojenni, innowiercy i przestępcy. Skazani na Syberię Polacy pojawili się tam w pierwszej połowie XVII wieku. Przez cztery wieki spiskowcy, konspiratorzy, powstańcy miesiącami jechali, żeby odbyć karę w nieludzkich warunkach. Zmuszani do pracy ponad siły, pozbawieni wolności, mieszkali w łagrach. Wśród nich byli ludzie wszystkich zawodów, także elita narodu, wielcy uczeni i artyści, m.in.: Bronisław Piłsudski, Benedykt Dybowski, Wacław Sieroszewski, Aleksander Czekanowski, Edward Piekarski, Jan Czerski, którzy zostawili po sobie trwały ślad. Odkrywcy, naukowcy, artyści. W tym odcinku teleturnieju uczestnicy odpowiedzą na pytania dotyczące polskich zesłańców na Syberii - od czasów Stefana Batorego do rewolucji październikowej. Prowadzonych przez nich badań i odkryć, które przeszły do historii. 20:00 DYNASTIA TUDORÓW III - ODC. 3/8 (THE TUDORS III, EP. 3) Serial biograficzny, 47 min, USA/Kanada/Irlandia, 2008 Reżyseria: Ciaran Donnelly Aktorzy: Jonathan Rhys Meyers, Henry Cavill, Natalie Dormer, Maria Doyle Kennedy Zbliża się Boże Narodzenie. Król Henryk postanawia pojednać się z córkami, Marią i Elżbietą. Składa także obietnicę ułaskawienia przywódców Pielgrzymki Łaski, jednocześnie planując rozprawienie się z nimi... 21:10 HISTORIA W POSTACIACH ZAPISANA - JÓZEFINA - TAJNA BROŃ NAPOLEONA (JOSEPHINE L'ATOUT IRRSISTIBLE DE NAPOLON) Film dokumentalny, 108 min, Francja, 2018 Reżyseria: Laure Delalex Wykonawcy: Marek Ciuniel Cesarzowa Józefina byłą ukochaną żoną Napoleona I, cesarza Francji. Jej prawdziwe imię to Róża, a pochodziła z Martyniki, stanowiącej francuską kolonie. Była znana ze swego nieodpartego uroku, inteligencji i wyobraźni. Rozwinęła styl "Empire" (styl cesarstwa), a wszystkie kobiety w Europie naśladowały jej stroje, gesty, mimikę i sposób poruszania. Nazywano ją "piękną Kreolką", a była tą kobietą, którą Napoleon kochał namiętnie przez całe życie, nawet po tym jak z przyczyn politycznych ją oddalił, ponieważ nie mogła mu dać dziedzica. Bardzo pomogła Napoleonowi na początku jego kariery politycznej, wykorzystując dla niego swe wpływy w Paryżu. Zmarła młodo, w wieku zaledwie 51 lat, przeżywszy chwałę i upadek kochanego męża. 23:10 O JEDEN MOST ZA DALEKO (A BRIDGE TOO FAR) Film wojenny, 168 min, USA, 1977 Reżyseria: Richard Attenborough Scenariusz: William Goldman Zdjęcia: Geoffrey Unsworth Muzyka: John Addison Aktorzy: Sean Connery, Gene Hackman, Robert Redford, Anthony Hopkins Film przedstawia przygotowania, przebieg i zakończenie operacji wojsk amerykańskich, brytyjskich i polskich pod kryptonimem Market Garden. Tytuł pochodzi od słów generała Browninga: "Myślę, że może planujemy o jeden most za daleko". Konsultantami wojskowymi przy produkcji filmu byli najważniejsi uczestnicy wydarzeń: generałowie Horrocks, Urquhart, Gavin i Frost oraz brygadier Vandeleur. 02:40 NA PODOBIEŃSTWO JACKA Film dokumentalny, 54 min, Polska, 2000 Reżyseria: Andrzej Titkow Scenariusz: Andrzej Titkow Zdjęcia: Jacek Knopp Muzyka: Andrzej Krauze Wykonawcy: Jacek Kuroń "Gdyby Bóg miał z człowiekiem większe doświadczenie, stworzyłby go na podobieństwo Jacka". Te słowa Lechosława Goździka, legendarnego przywódcy robotników Żerania w październiku 1956 roku, niejednemu mogą się wydać bluźniercze. W Jacku Kuroniu jednak jest coś takiego, co każe wierzyć, że gdyby więcej było takich ludzi jak on, świat byłby lepszy. Ci, którzy go dobrze znali, podkreślali jego ogromną wrażliwość. On sam, wskazując osoby najważniejsze w jego życiu, wymienia Jacka Garbackiego i Jana Józefa Lipskiego, których cechowała niezwykła wprost tolerancja, i ks. Jana Zieję, który w każdym momencie życia dawał świadectwo miłości bliźniego, czyli każdego, a zwłaszcza słabszego, prześladowanego. Najważniejszy jednak, od najwcześniejszego dzieciństwa, był dla niego ojciec. To on wszczepił mu zasadę, której niezmiennie starał się być wierny: zawsze trzeba stać po stronie słabszego. Działo się to jeszcze we Lwowie, mieście rodzinnym Jacka, kiedy chłopiec miał kilka lat, i nim wybuchła wojna, która odmieniła jego szczęśliwe dzieciństwo i świat. Potem niezwykle ważna stała się Gajka. Zakochała się w nim, kiedy miała 16 lat. Starszy od niej, dobrze wiedział, że dziewczyna kocha nie tyle jego, ile swoje o nim wyobrażenie. To było jak wyzwanie. Starał się stać takim, jakim go widziała. Dzięki temu stawał się lepszy. W portretującym Jacka Kuronia filmie Titkowa, bohater ze swadą i humorem, tak charakterystycznymi dla jego sposobu mówienia, wypalając dziesiątki papierosów, co również było jedną z jego cech charakterystycznych, opowiada o sobie, korzeniach swojej osobowości, doświadczeniach i dokonaniach. Wyjaśnia i usprawiedliwia pewne wydarzenia ze swego życia, jak to, co często krytykowano: występowanie w dżinsowym ubraniu nawet wówczas, kiedy wręczano mu najwyższe odznaczenia państwowe (a uhonorowało o nimi wiele europejskich krajów). Przyznaje się do błędów. Z sentymetem wspomina młodość, kiedy jako działacz ZMP wynajdywał dzieci z biednych żoliborskich rodzin, by je wysłać na kolonie letnie, co - tak się złożyło - konsekwentnie czynił w dzisiejszych czasach na większą skalę, poprzez Fundację S. O. S. O Jacku Kuroniu - z sympatią i uznaniem mówią też w filmie: jego syn Maciej, brat Andrzej, Lechosław Goździk, Seweryn Blumsztajn, Marek Edelman i Joanna Szczęsna, która cierpiącemu na dysgrafię politykowi pomaga w pracy na książkami.