TVP Dokument Niedziela, 26.09.2021 06:00 DZIKA POLSKA - OSTOJA NA ZIELONEJ NÓŻCE Serial dokumentalny, 24 min, Polska, 2007 Reżyseria: Dorota Adamkiewicz, Joanna Łęska Scenariusz: Joanna Łęska, Dorota Adamkiewicz Zdjęcia: Tomasz Michałowski Prowadzący: Tomasz Kłosowski, Marcin Kostrzyński W tym wydaniu programu opowiemy widzom o miejscu i przedsięwzięciu niezwykłym. W Wandzinie, małej kaszubskiej osadzie, pośród pięknych lasów, ludzie "po przejściach" odnajdują szczęście, spokój i dzielą się nim z innymi. To miejsce nosi nazwę Ośrodek Readaptacji Stowarzyszenia Solidarni "Plus", Eko Szkoła Życia. Pierwsi bezdomni zjawili się tam jesienią 1992 roku. W zrujnowanym pałacu, bez prądu, wody, ogrzewania, łóżek i jakichkolwiek mebli, zamieszkało 130 osób. Ludzie z sąsiednich wsi przyszli im z pomocą. Przynosili, co mieli: proste narzędzia, jajka, trochę zboża. Mieszkańcy Wandzina pracowali ciężko. Sami kopali fundamenty, budowali, robili pustaki i zdobywali niezbędne materiały. Jednocześnie hodowali świnie, krowy, kury, uprawiali ziemię, zakładali tunele foliowe. Warto było, bowiem dziś Wandzin jest kwitnącym przedsiębiorstwem i ma jeszcze większe możliwości niesienia pomocy potrzebującym. W ramach opracowanego przez ONZ programu ochrony bioróżnorodności hoduje się tam zagrożonego wyginięciem królika białego, popielańskiego, a także mrozoodporne odmiany drzew owocowych. Jest tam odremontowany pałac, zabudowania gospodarskie, hotel i hospicjum. Króliki wandzińskie zdobywają wiele nagród na targach, co jest wielką satysfakcją dla opiekujących się nimi ludzi. Poza tym w Wandzinie pensjonariusze hodują jedną z najstarszych odmian kur kurę zielononóżkę kuropatwianą, której jaja mają właściwości zdrowotne. 06:25 DZIKA POLSKA - BOBROWIANIE W PUSZCZY Serial dokumentalny, 24 min, Polska, 2008 Reżyseria: Dorota Adamkiewicz, Joanna Łęska Scenariusz: Joanna Łęska, Dorota Adamkiewicz Zdjęcia: Tomasz Michałowski Prowadzący: Tomasz Kłosowski, Marcin Kostrzyński Telewizyjna przygoda przyrodnicza, zaskakujące sytuacje, pasjonaci dzikich zwierząt i piękno przyrody. Program pokazuje świat dzikich zwierząt, przyrody oraz ludzi, którzy ją chronią. Każdy program to ekspedycja w najbardziej niedostępne i dzikie miejsca w Polsce. Bohaterami cyklu są szaleńcy natury – ludzie, którzy ulegli głębokiej fascynacji jakąś cząstką przyrody polskiej, jakimś gatunkiem żywych organizmów, jakimś przejawem życia, jakąś sprawą. Prowadzący program Tomasz Kłosowski i Marcin Kostrzyński będą spotykać tych szaleńców w terenie i ruszać śladem ich fascynacji. Bohaterowie będą ich wciągać w swe działania, a przynajmniej aktywnie je demonstrować. Tym razem ekipa "Dzikiej Polski" wyruszyła do małej wsi Krutyń w sercu Puszczy Piskiej. Jest to stara mazurska miejscowość otoczona przez Puszczę Piską, położona w południowo-zachodniej części Mazurskiego Parku Krajobrazowego, wzdłuż najpiękniejszego odcinka rzeki Krutynia. Puszcza Piska jest drugim co do wielkości kompleksem leśnym w Europie. Wciąż zachwyca bogactwem natury, a przy tym zachowała wiele ze swej pierwotnej dzikości. Liczne bagna oraz mokradła, zatopione w niej niczym perły jeziora, meandrujące rzeki, różnorodność gatunków roślin i zwierząt tworzą niepowtarzalny urok leśnej krainy. W najbogatszym przyrodniczo fragmencie puszczy utworzono właśnie Mazurski Park Krajobrazowy. W programie opowiemy o dzikich zwierzętach żyjących w tych rejonach, takich jak bobry, wilki, rysie, oraz o rzece Krutyni - słynnym w Polsce i za granicą szlaku kajakowym, jednym z najpiękniejszych w Europie. Wśród rzek spławnych jest legendą, urzeka bujną roślinnością, długim meandrowaniem, niewielkimi jeziorami. Naszym przewodnikiem po tej dzikiej jeszcze i malowniczej krainie będzie Feliks Kaczanowski z Nadleśnictwa Strzałowo. 07:00 NAJWSPANIALSI W KRÓLESTWIE ZWIERZĄT. TE NAJMNIEJSZE (SMALL ANIMALS OF AFRICA) Serial dokumentalny, 50 min, Francja, 2015 Reżyseria: Jean-Marc Dauphin Południowe krańce Afryki sprawiają wrażenie, jakby czas się tu zatrzymał. 5 milionów lat temu, podobnie jak dziś, spacerowały tu żyrafy. Ale pokryte sierścią góralki mieszkały na tych terenach grubo przed żyrafami. Pojawiły się 40 milionów lat temu. Dziś wyglądają niemal identycznie jak wtedy. Zmienił się tylko jeden drobiazg: ich przodkowie byli co najmniej cztery razy więksi, wzrostem dorównując dzisiejszym lwom. Współczesne góralki ważą niecałe 5 kg, to łagodne i niepozorne zwierzęta. Góralki muszą szukać naturalnych szczelin i zagłębień ponieważ same nie potrafiłyby wykopać najmniejszej nory. Wystarczy przyjrzeć się ich łapkom: z przodu mają wszystkie palce zakończone zaokrąglonymi kopytkami. Jeden z palców tylnych łapek, w przeciwieństwie do pozostałych, jest zakończony pazurem, który służy wyłącznie do drapania się. Mają podeszwę pokrytą sprężystą tkanką, amortyzującą kontakt z twardym podłożem. Wyglądem przypominają nieco szczura. Mimo krótkich kończyn poruszają się po skałach z niewiarygodną zwinnością. Na pierwszy rzut oka te stosunkowo małe zwierzęta niewiele łączy z ich wielkim krewniakiem słoniem. A jednak mają tę samą tajną broń: górne siekacze, które nigdy nie przestają rosnąć. Kolejne podobieństwa to brak woreczka żółciowego i jamy opłucnej oraz jądra umiejscowione w pobliżu nerek. Nie wyglądają na bliskich kuzynów, a jednak badacze nie mają co do tego wątpliwości. Ze względu na brak sprawnego mechanizmu termoregulacji, góralki muszą rano co najmniej godzinę wygrzewać się w słońcu. Dopiero wtedy ożywiają się i zaczynają dzień. Góralki jedzą szybko. W pół godziny wypełniają żołądki. Za jednym razem nabierają taką samą porcję co owca. Nie lubią rzucać się w oczy, większość ukrywa się w szczelinach, a pozostające na zewnątrz idealnie wtapiają się w tło. Ich obecność zdradzają jedynie białe smugi na skałach, ślady moczu. Góralki mają swoje ulubione latryny, z których korzystają kolejne pokolenia. Z czasem ich odchody tworzą gruby osad poszukiwany ze względu na oryginalny zapach i właściwości lecznicze. Naukowcy stwierdzili, że w niektórych miejscach liczy on nawet 40 tysięcy lat. Góralki żyją w koloniach, rządzi nimi dominujący samiec, mający swój harem. Miot liczy zwykle od 2 do 3 młodych, które przychodzą na świat po 8 miesiącach ciąży wyjątkowo długiej jak na tak małe zwierzę. Rodzą się gotowe do samodzielności: pokryte sierścią, z otwartymi oczami, wierne miniaturki swoich rodziców. Góralki potrafią sprawnie wspinać się na drzewa, co jest umiejętnością odróżniającą je od spokrewnionych z nimi zwierząt. Przetrwały do dziś, ponieważ w toku ewolucji wybrały życie w jednym, ściśle określonym środowisku, idealnie się do niego dostosowując. Inną strategię obrały niewielkie małpy, kotawce sawannowe, z rodziny koczkodanowatych, często spotykane w Afryce. Można je zobaczyć niemal wszędzie, unikają jedynie gęstych lasów i pustyń. Kotawce są wszystkożerne. Żywią się roślinami: ich kwiatami, liśćmi i pąkami, a także szarańczą, termitami, a jeśli nadarzy się okazja, nie pogardzą też jaszczurką. Kotawce nie mają silnie rozwiniętych kończyn tylnych charakterystycznych dla małp żyjących na ziemi ani przednich - typowych dla gatunków leśnych. Choć większość czasu spędza na ziemi, zawsze musi mieć w pobliżu drzewo: kryjówkę i miejsce zabawy. Kotawiec jest nieprzewidywalny. W przeciwieństwie do góralków, których życie płynie niezmiennym rytmem, u niego każdy dzień wygląda inaczej. Zaroślarka akacjowa to zupełnie inna rodzina. Należy do wiewiórkowatych, ale jedno ją łączy z kotawcem: pożywienia szuka zarówno na ziemi jak i na drzewie. Jest bardzo ruchliwa i spala dużo energii, dlatego często musiPodobnie jak kotawiec nie jest wybredna, żywi się liśćmi, owocami, kwiatami, pyłkiem kwiatowym, ale także owadami, zwłaszcza termitami i mrówkami. Zaroślarka akacjowa należy do wiewiórkowatych, więc najchętniej sięga po wszystko, co chociaż przypomina orzechy: podstawowy i najważniejszy składnik jej diety. Dzięki zwinnym palcom i ostrym siekaczom, bez wysiłku wyłuskuje przysmak z łupiny. Te nieduże zwierzęta dobrze przystosowały się do życia na sawannie. Ponieważ ważą zaledwie 200 gramów, muszą uważać na drapieżniki, które czyhają wszędzie. Najczęściej ukrywają się wśród liści. Afrowiórka pręgowana należy do wiewiórek ziemnych, które nigdy nie wspinają się na drzewa. Jest pięć razy większa od zaroślarki. Ma podobną morfologię, ale mocniejszą budowę ciała, przypomina nieco pieska preriowego albo świstaka, którzy zresztą są jej kuzynami. Dzięki długim, twardym pazurom radzi sobie nawet z najtwardszym podłożem. Żyje na rozległych równinach, gdzie kopie duże nory z licznymi wejściami. Afrowiórki są zwierzętami stadnymi, żyją w koloniach. Grupy liczą nawet po 30 osobników. Składają się przede wszystkim z samic, ich potomstwa z ostatnich dwóch lat i samca - reproduktora. Afrowiórki mają wielu wrogów. Jednym z nich jest szakal czaprakowy. Choć waży tylko kilkanaście kilogramów, to zawołany myśliwy. Wyróżnia je puszysty ogon, który stanowi narzędzie komunikacji, zapewnia też oparcie, gdy się prostują. Pełni także inną funkcję, rzadko spotykaną w świecie zwierząt: chroni przed słońcem. Ogon afrowiórki ma długość jej ciała. Rozpostarty nad grzbietem zapewnia skuteczną ochronę przed upałem, dzięki czemu gryzoń może szukać pożywienia nawet, kiedy słońce jest w zenicie. Stąd aktywność afrowiórek w porze, gdy inne zwierzęta chowają się przed gorącem. Niekwestionowaną królową małych zwierząt sawannowych jest surykatka, z rodziny mangustowatych, przystosowana do życia w specyficznych, półpustynnych warunkach. Surykatki zaczynają dzień tak samo: jedna po drugiej wynurzają się z nory, stając zwrócone w stronę wschodzącego słońca. Grupa składa się z kilkunastu osobników: dorosłych i młodych członków jednej rodziny. Początek dnia podobny do góralków, ale to chyba jedyne, co łączy te zwierzęta. Surykatki nie potrafią usiedzieć spokojnie w jednym miejscu. Są zwierzętami wybitnie społecznymi. Łączy je silna więź nie tylko z członkami rodziny. Potrafią się przyjaźnić z innymi zwierzętami. Cenią zwłaszcza towarzystwo afrowiórki, w której norach chętnie pomieszkują. Małe surykatki szybko dostrzegają, że natura wyposażyła je w cenne atuty: powiekę chroniącą oczy przed piaskiem oraz wrodzony talent do kopania. Surykatka w ciągu 20 sekund wyrzuca tyle piasku, ile sama waży. Choć surykatki wyglądają na małe i zagubione, pamiętajmy, że żyją na ziemiach Afryki od setek tysięcy lat. Są silniejsze i odporniejsze niż nam się wydaje. 08:00 MADAGASKAR. ZAGROŻONY RAJ (TROUBLE IN LEMUR - LAND) Film dokumentalny, 48 min, Wielka Brytania, 2011 Reżyseria: Boris Von Schoenbeck Dokument przenosi widza w góry północnej części bajecznej wyspy Madagaskar. Kamera podpatruje życie lemurów, dramatyczną walkę o przetrwanie dwóch matek ze swoimi młodymi. Małpiatki te żyją na terenach otwartych, suchych i skalnych, rzadko w zalesionych miejscach. Należą do najrzadszych naczelnych. Wiodą naziemny tryb życia, tworząc grupy złożone z 5 - 20 osobników. Mają zwyczaj chronić się w jaskiniach. Żywią się owocami, liśćmi, nasionami i owadami. Młode wczepiają się w futro na brzuchu matki i wiszą tam aż do ukończenia 2 tygodnia życia. Po tym okresie przechodzą na grzbiet rodzicielki i zostają tam do momentu osiągnięcia sprawności pozwalającej im poruszać się wraz z grupą. Są pod ochroną. Jednak wyrąb drzew na wyspie, a zwłaszcza drzew różanych (rosewood), mających szerokie zastosowanie w luksusowej stolarce budowlanej i do wyrobu palisandrowych mebli, stanowi zagrożenie dla tego gatunku. W filmie zobaczymy, jak wygląda życie tych uroczych zwierząt i walka obrońców z nielegalnie wyrąbującymi lasy Madagaskaru. 09:00 PINGWIN AFRYKAŃSKI CHAPLIN (PENGUINS: THE AFRICAN CHAPLIN) Film dokumentalny, 51 min, Republika Południowej Afryki, 2014 Reżyseria: Claudio Velsquez Rojas Film dokumentalny o pingwinie przylądkowym, który jest wyjątkowo uroczym zwierzątkiem. To jedyny gatunek pingwina, który mieszka na kontynencie afrykańskim. Na lądzie jest niezdarnym, pierzastym Charlie Chaplinem. Porusza się w zabawny, niemal ludzki sposób. Ale kiedy znajdzie się w wodzie, jest szybki i zwrotny. Co roku dorosłe pingwiny wspólnie wychowują młode na malowniczych wyspach wzdłuż południowo - zachodniego wybrzeża Afryki. Pingwiny przylądkowe są w niezwykle trudnej sytuacji. Zagraża im wiele niebezpieczeństw. Mimo że te ptaki są ściśle chronione przed ingerencją ze strony człowieka, jest ich coraz mniej. Wkrótce może im grozić wyginięcie. Badacze wyposażyli pingwiny w nowoczesne urządzenia, dzięki którym opracowali sposoby ratowania jednych z najwspanialszych ptaków wodnych południowej Afryki. Największa populacja pingwinów przylądkowych występuje na południowym krańcu Afryki, w Zatoce Algoa. Na Bird Island znajduje się największa na świecie kolonia głuptaków przylądkowych. Co roku w okresie lęgowym przylatuje tu około 200 000 tych ptaków. Nieco dalej leży wyspa St. Croix, która również jest skarbem przyrody. Żeby ochrona przyniosła oczekiwane efekty trzeba ratować nie tylko ptaki. Cały ekosystem, w którym żyje ostatnia zagrożona populacja pingwina przylądkowego musi być pod ochroną. Trzeba chronić ekologiczną integralność całej Zatoki Algoa. Nowe badania pomagają nam naprawić zniszczenia, których dokonaliśmy w przeszłości. Mamy wyjątkową okazję pomóc jednemu z najpiękniejszych ptaków morskich na kontynencie afrykańskim. Tylko od nas zależy, czy ten pierzasty Chaplin nadal będzie ozdobą naszych wybrzeży i wysp. 10:05 PERŁY ADRIATYKU (SECRETS OF THE ADRIATIC) Film dokumentalny, 51 min, Francja, 2013 Reżyseria: Michael Schlamberger Morze Adriatyckie było przez długi czas jedynym łącznikiem Europy Środkowej ze Wschodem, dlatego to małe morze stało się symbolem wspaniałego, wielkiego i egzotycznego świata. Dzięki niemu Wenecji nadano przydomek "Królowej Siedmiu Mórz". Wędrując wzdłuż wybrzeży Morza Adriatyckiego, spotkamy niezwykłe świadectwa bogactwa kulturowego tego regionu, położone w otoczeniu niesamowitych zasobów naturalnych. Bo natura tutaj jest nierozerwalnie związana z kulturą i historią: homary zamieszkują stare wraki austriackiej marynarki wojennej, sokoły skalne polują na czarne jaskółczaki nad szczytami Dubrownika, a w gajach oliwnych można znaleźć żmije piaskowe i greckie żółwie. 11:05 KS. MICHAEL MCGIVNEY. BŁOGOSŁAWIONY PROBOSZCZ (FATHER MICHAEL MCGIVNEY AN AMERICAN BLESSED) Film dokumentalny, 26 min, USA, 2020 Scenariusz i reżyseria: David Naglieri Muzyka: Sean Beeson Ksiądz Michael J. McGivney, założyciel Rycerzy Kolumba, może być inspiracją jak wypełniać swoje powołanie jako ksiądz katolicki prowadzący zwykłą działalność duszpasterską w parafii. Sylwetka błogosławionego, który wiele lat przed Soborem Watykańskim II dostrzegł nową rolę osób świeckich w Kościele. Film pokazuje także historię cudu pro - life, który doprowadził do beatyfikacji ks. Michaela McGivneya, która miała miejsce 31 października 2020 w USA. 11:35 BARBARA WŁODARCZYK ZAPRASZA - PAŃSTWO ISLAMSKIE. TERROR W AZJI ŚRODKOWEJ Magazyn, 8 min, Polska, 2021 Scenariusz: Barbara Włodarczyk Słyną z okrucieństwa. Ich wrogiem jest każdy, kto z nimi nie trzyma. Mowa o bojownikach tzw. Państwa Islamskiego. W szeregach ISIS są tysiące obywateli z byłych republik Związku Radzieckiego, zwłaszcza azjatyckich, gdzie mieszka kilkadziesiąt milionów muzułmanów. Gościem Barbary Włodarczyk będzie Mariusz Marszewski. 11:45 PAŃSTWO ISLAMSKIE, TERROR W AZJI ŚRODKOWEJ (ISIS IN CENTRAL ASIA / CENTRAL ASIA: THE CALL OF ISIS) Film dokumentalny, 54 min, Francja, 2020 Reżyseria: Gulya Mirzoeva Film dokumentalny o nowej fali rekrutów do formacji ISIS. Przez prawie 30 lat głównie muzułmańskie republiki byłego Związku Radzieckiego zapewniały rekrutów dla organizacji dżihadystycznych. Stamtąd przybyła jedna trzecia żołnierzy ISIS. Mieli wspólny język, rosyjski, byli zaangażowani w krwawe konflikty, takie jak w Czeczenii, i byli uważani za najbardziej doświadczonych i najdzikszych wojowników. Teraz, po poważnych niepowodzeniach, jakich doświadczyło państwo islamskie w Syrii i Iraku, niezdolni do powrotu do domu bojownicy wycofali się do Afganistanu. Znajdują się w niestabilnej strefie, poddanej silnej presji geopolitycznej. Chcą brać udział w konfliktach polityczno - etnicznych i nierozerwalnych sporach granicznych, które niszczą regiony. Duszanbe, stolica Tadżykistanu, republiki byłego bloku radzieckiego w Azji Środkowej. Mały muzułmański Tadżykistan - którym rządzą obecnie byli przywódcy komunistyczni, pragnący zadowolić zarówno Rosję, jak i Zachód - okazał się bezkompromisowy wobec dżihadystów. Nieoczekiwanie na drugą stronę przeszedł wysoki rangą oficer i kluczowa postać w walce z terroryzmem. Nikt nie spodziewał się, że Chalimow, wierny oficer, pewnego dnia przejdzie na stronę dżihadystów. Jak rozumieć taką zdradą? Rosja straszy tysiącami terrorystów. Pragnie w ten sposób usprawiedliwić obecność wojsk na granicy byłego Związku Radzieckiego i Afganistanu. 12:50 TOMEK NA GRANICACH... RZECZYPOSPOLITEJ Reportaż, 23 min, Polska, 2020 Program "Tomek na granicach II Rzeczypospolitej" to reporterska opowieść o tym, co dzisiaj pozostało z dziedzictwa i kultury II Rzeczypospolitej. Nie tylko tego materialnego, ale przede wszystkim mentalnego. Kraju wyrosłego na pograniczu Zachodu i Wschodu, gdzie od wieków ścierały się wpływy wielkich mocarstw, etniczne namiętności, trwały religijne waśnie. Kraju, który z trudem próbował łączyć ten kipiący kocioł w jeden polityczny i cywilizacyjny organizm. 13:15 WOJCIECH CEJROWSKI- BOSO PRZEZ ŚWIAT - (116) - PERU. LAMA Cykl reportaży, 27 min, Polska, 2021 Reżyseria: Wojciech Cejrowski Scenariusz: Wojciech Cejrowski Zdjęcia: Dariusz Bassel Muzyka: Wojciech Cejrowski, Cezary Makiewicz Lama to coś jak skrzyżowanie wielbłąda z owcą. U Inków lama była jedynym zwierzęciem jucznym i dostawcą wełny na ciepłe poncza, czapki i dywany. W żywieniu niewybredna jak koza. Uparta i wredna jak osioł. Jeździć na niej się nie da. Kopie, gryzie i pluje - o czym pan Cejrowski przekonał się wiele razy. 13:50 ŻYCIE W POWIETRZU. ZATŁOCZONE NIEBO (LIFE IN THE AIR. CROWDED SKIES) Film dokumentalny, 48 min, Wielka Brytania, 2015 Reżyseria: James Brickell W serialu BBC Worldwide informacje o lataniu i życiu zwierząt w przestworzach. Życie ponad ziemią nie jest łatwe. Tymczasem na całym świecie rozmaite zwierzęta robią coś, o czym my możemy tylko pomarzyć. Wznoszą się w powietrze. Przekonamy się, jak wiele niezwykłych zwierząt świetnie radzi sobie w powietrzu: jakie stosują sztuczki, by oderwać się od ziemi. Z pomocą specjalnie przeszkolonych zwierząt, wykorzystując nowoczesny sprzęt i efekty specjalne, postaramy się wyjaśnić, jak zwierzęta wznoszą się w powietrze? Poznamy niezwykłe gatunki, stosujące rozmaite techniki. Nad naszymi głowami do wysokości pięciu tysięcy metrów żyją dziś miliardy zwierząt. O istnieniu wielu z nich nie mamy pojęcia. Pokonały siłę ciężkości, opanowały do perfekcji umiejętność lotu i skolonizowały przestworza, wykorzystując możliwości, jakie daje powietrzna przestrzeń. Ponad ziemią żyje ponad tysiąc gatunków ssaków i około dziesięciu tysięcy gatunków ptaków. Najwięcej jednak jest tych najmniejszych. Im uważniej się przyjrzeć, tym więcej ich dostrzeżemy. Są ich całe chmary. 98 procent latających wokół nas zwierząt to owady. Większość z nich nie ma nawet swoich nazw. Nad naszymi głowami jest tłoczniej i bardziej niebezpiecznie, niż mogłoby się wydawać. Drapieżniki czają się wszędzie. Na każdej wysokości nad powierzchnią ziemi przestrzeń powietrzna tętni życiem. Tysiące gatunków tworzą na niebie szlaki szybkiego ruchu. Wędrują nimi na dużych dystansach, szukając pożywienia albo migrując. Wśród nich są motyle, a nawet biedronki. Ponad tysiąc metrów nad nami ćmy przelatują z prędkością osiemdziesięciu kilometrów na godzinę. Co dzieje się, gdy tak wiele zwierząt żyje na krzyżujących się podniebnych szlakach? Jak konkurują ze sobą? Jak zdobywają partnerów? Jak wyszukują pożywienie? Jak polują i jak unikają ataku drapieżników? Tu, na górze, zwierzęta stają przed wyzwaniami, którym wyjątkowo trudno sprostać. W ekstremalnych warunkach życia w zatłoczonej przestrzeni panuje nieustępliwa rywalizacja. Za każdym razem, gdy zwierzę wzbija się w powietrze, dokonuje się mały cud natury. Dopiero zaczynamy poznawać niezwykły świat, którego mieszkańcy żyją na przekór sile ciężkości. Ekipa filmowców spędziła ponad trzysta dni w terenie, rejestrując niezwykłe zachowania zwierząt ponad ziemią. Zdołaliśmy uchwycić nigdy dotąd niemożliwe do zarejestrowania szczegóły, dzięki którym łatwiej zrozumieć, jak zwierzętom udaje się przetrwać w tym środowisku. 14:50 FAKTOMANIA (FACTOMANIA) Serial dokumentalny, 47 min, Wielka Brytania, 2014 Reżyseria: John Farren, Emma Parkins Popularnonaukowa seria dokumentalna. Dynamiczne połączenie faktów, zabawy, przekomarzania się, animacji, eksperymentów - i rywalizacji. Najbardziej niesamowite fakty świata i wybuchowe eksperymenty, niezwykłe animowane opowieści i dziwne akrobacje. W każdym odcinku gospodarze Dom Byrne (Mr Curious), Fran Scott (Bold Experimentalist) i Greg Foot (Daredevil Scientist) mają trzy szanse na wygraną. Mogą przyznawać sobie nawzajem punkty za maksimum faktów i maksimum zabawy. 15:50 LEKCJA GOTOWANIA: NAUKOWIEC KONTRA SZEF KUCHNI (CHEF VS SCIENCE: THE ULTIMATE KITCHEN CHALLENGE (MARK MIODOWNIK'S MAGICAL KITCHEN)) Film dokumentalny, 50 min, Wielka Brytania, 2016 Reżyseria: Jeff Wilkinson Najlepszy szef kuchni i czołowy naukowiec idą łeb w łeb w kuchni, aby zobaczyć, kto może wyprodukować najlepsze jedzenie. Marcus Wareing to dwugwiazdkowy szef kuchni Michelin, który jest u szczytu kariery - jego słynne dania są wynikiem wieloletniego doświadczenia i szkoleń. Ale teraz stoi przed nieprawdopodobnym wyzwaniem. Mark Miodownik to materiałoznawca, osoba bardziej obeznana z plastikiem niż ciastem. Czy Mark może wykorzystać swoją wiedzę naukową, aby prześcignąć tego czołowego szefa kuchni? Gotując, przez serię kursów, Mark pokazuje naukę stojącą za naszymi ulubionymi potrawami, ujawniając niesamowite przemiany, jakim podlega kuchnia w kuchni. 16:45 SIMON REEVE ODKRYWA KARAIBY CZ. 3 (CARIBBEAN WITH SIMON REEVE) Film dokumentalny, 59 min, Wielka Brytania, 2015 Reżyseria: Sam Bagnall Simon Reeve wyrusza w podróż po Morzu Karaibskim, gdzie znajdują się jedne z najbardziej egzotycznych i kuszących miejsc na Ziemi. Region ten to tysiące wysp i tropikalne wybrzeże kontynentalne; jest on pełen historii, konfliktów, ciekawych kultur, przygód, dzikiej przyrody, uroku i kolorowych postaci. 18:25 PODRÓŻE Z HISTORIĄ S.I - ODC. 4 U TATARÓW Serial dokumentalny, 27 min, Polska, 2015 Scenariusz i reżyseria: Radosław Kotarski Nie trzeba przemierzyć tysięcy kilometrów i przeznaczyć tysięcy złotych na daleką podróż, aby się znaleźć w zupełnie innym świecie. Wystarczy odwiedzić polskich Tatarów mieszkających do dzisiaj na Podlasiu. Radosław Kotarski korzysta z tej rady i poznaje barwną kulturę, obyczaje i miejsce życia potomków Czyngis - chana, obecnych w Polsce od kilkuset lat. Sprawdza, jak wygląda ich codzienne życie, czym się zajmują i jak przechowują pamięć o przodkach. Ma również okazję ugotować niezwykłą potrawę. 19:00 ZAKOCHAJ SIĘ W POLSCE - ODC. 68 GRUDZIĄDZ Magazyn, 22 min, Polska, 2018 Reżyseria: Ewa Grodzka Scenariusz: Agata Sałapa Zdjęcia: Jacek Banach, Jarosław Wątor Grudziądz nie bez przyczyny nazywany jest miastem garnizonowym. Z racji strategicznego położenia miasto od wieków było związane z wojskiem. I nie chodzi tylko o średniowieczny zamek, ale też pobliską XIX - wieczną cytadelę i forty. Co więcej w 20 - leciu międzywojennym funkcjonowało tu Centrum Szkolenia Kawalerii, dlatego do dziś kultywuje się tu ułańskie tradycje. W Polsce tylko kilka miast ma rozpoznawalną na pierwszy rzut oka panoramę. Jednym z nich jest Grudziądz i jego gotyckie spichlerze, majestatycznie górujące nad wiślanym brzegiem. W listopadzie 2017 roku wpisano je na listę Pomników Historii. Miasto, z racji strategicznego położenia, przez wieki odgrywało ważną rolę w burzliwej historii ziemi chełmińskiej. Jego początki sięgają pierwszych Piastów, a konkretnie 1064 roku, z którego pochodzi pierwsza wzmianka o Grudziądzu. W 1218 roku Konrad Mazowiecki nadał tę osadę biskupowi misyjnemu Chrystianowi, jednak 13 lat później przekazano ją Krzyżakom. Na wzniesieniu, na wysokości około 60 metrów nad taflą Wisły, w XIII wieku zakon krzyżacki wzniósł zamek obronny, zbudowany na planie czworoboku. W czasie licznych wojen zamek został zniszczony. Grudziądz nie bez przyczyny nazywany jest "miastem garnizonowym". Z racji strategicznego położenia miasto od wieków było związane z wojskiem. I nie chodzi tylko o średniowieczny zamek, ale też pobliską XIX - wieczną cytadelę i forty. Co więcej w 20 - leciu międzywojennym szkolono tu kawalerzystów, dlatego do dziś w mieście kultywuje się ułańskie tradycje. Pod Grudziądzem znajdują się również pokłady wód geotermalnych, bogatych w różne mikroelementy. 45 minut inhalacji solanką równa się dniu spędzonemu nad morzem, dlatego Tomasz Bednarek kończy zwiedzanie miasta właśnie w tutejszej tężni. 19:30 PORTRETY DOKUMENTALNE. MARIA DŁUŻEWSKA Cykl dokumentalny, 28 min, Polska, 2021 Scenariusz: Agnieszka Wąsikowska Zdjęcia: Grzegorz Myjkowski Cykl pod nazwą "Portrety dokumentalne" to seria rozmów z wybitnymi filmowcami zajmującymi się sztuką dokumentu. Bohaterami poszczególnych odcinków są zarówno uznani twórcy tego gatunku, jak i przedstawiciele młodego pokolenia filmowców - dokumentalistów. Bohaterką tego odcinka jest Maria Dłużewska. Maria Krystyna Dłużewska urodziła się 26 września 1951 w Kielcach, pracuje jako reżyser, scenarzystka, aktorka, dziennikarka. Jest także autorką pięciu książek. W okresie PRL-u była aktywną działaczką opozycji antykomunistycznej. W 1972 ukończyła Państwową Wyższą Szkołę Teatralną w Warszawie. Przez 10 lat pracowała jako aktorka w kilku teatrach. Od września 1980 należała do NSZZ Solidarność. Współorganizowała Msze za Ojczyznę i Tygodnie Kultury Chrześcijańskiej. W stanie wojennym prowadziła Teatr Poniedziałkowy w Ursusie. Kolportowała podziemne wydawnictwa. Była redaktorem i autorką tekstów Radia Solidarność. Od 1984 do 1988 r. działała w Solidarności Walczącej. Po roku 1989 pracowała jako dziennikarz w tygodnikach "Spotkania" i "Solidarność". W latach 90. zajęła się tworzeniem filmów dokumentalnych, których obecnie ma w swoim dorobku ponad 40 jako scenarzystka, reżyser i producent. Jej filmy, które zostały wyróżnione nagrodami to: "Zablokowani", "Seans". "Wycieczka", "Degrengolada w Teatrze Domowym", "Polacy", "Pogarda", "Ksiądz", "Krótkie popołudnie na Mazurach". 20:10 MYSTIFY: MICHAEL HUTCHENCE (MYSTIFY: MICHAEL HUTCHENCE) Film dokumentalny, 97 min, Australia, 2019 Reżyseria: Richard Lowenstein Zdjęcia: Andrew De Groot Muzyka: Warren Ellis Kiedy wchodził na scenę, dokonywała się w nim niesamowita przemiana. Z nieśmiałego i niepewnego siebie faceta stawał się bogiem rocka. Michael Hutchence (1960 - 1997), wokalista i autor tekstów australijskiej grupy INXS, był mieszanką sprzeczności. Seksualnie magnetyczny gwiazdor, który uwodził najbardziej pożądane kobiety świata i łagodna, poetycka dusza. Nieokiełznane zwierzę sceniczne i zamykający się we własnym kokonie samotnik. Magnetyczny, długo oczekiwany dokument o muzyku nakręcił twórca wielu teledysków INXS i kultowego filmu "Psy w kosmosie" (1986), w którym zagrał Hutchence. Dotarł do niepublikowanych archiwalnych nagrań, rozmawiał z przyjaciółmi, rodziną, kochankami i współpracownikami Hutchence’a. Nakreślił niezwykle intymny portret artysty od skomplikowanych czasów dzieciństwa, aż po szczyt sławy i związane z nim problemy z narkotykami, uszkodzeniem mózgu i niekończącą się walką o pojednanie z samym sobą. 22:00 TAMTE LATA, TAMTE DNI - JERZY KISIELEWSKI Magazyn kulturalny, 25 min, Polska, 2020 Reżyseria: Joanna Makowska Prowadząca: Marta Perchuć-Burzyńska Bohaterem odcinka jest dziennikarz radiowy i telewizyjny, Jerzy Kisielewski, syn znanego pisarza i felietonisty, Stefana Kisielewskiego, oraz brat tragicznie zmarłego pianisty, Wacława Kisielewskiego. Jerzy Kisielewski opowiada o dzieciństwie i dorastaniu w artystycznej rodzinie, pełnej mocnych osobowości. 22:30 PRZYBŁĘDA (STRAY) Film dokumentalny, 69 min, USA, 2020 Reżyseria: Elizabeth Lo Film jest zarówno krytyczną obserwacją ludzkiej cywilizacji poprzez spojrzenie psów, jak i zmysłową podróżą po skrajnej marginalizacji. Na skrzyżowaniu Stray w stolicy Turcji obserwujemy trzy psy - Zeytin, Nazar i Kartal. Przemierzają ulice Stambułu. Ich oczy i uszy ukazują nam intymny portret życia miasta i jego mieszkańców. Chcą pokazać, co to znaczy żyć jako istota bez statusu i bezpieczeństwa. Szukając pożywienia i schronienia, wyruszają w podróże po tureckim społeczeństwie i pozwalają nam uzyskać portret ludzkiego życia w tym mieście. Niezależnie od tego, czy prowadzą nas do rozpadających się ruin, czy tętniących życiem ulic, spojrzenia bezdomnych działają jak okno: kobiety w małżeństwach pozbawionych miłości, protestujący, uchodźcy. Psimi oczami widzimy ludzki świat rozdarty podziałami klasowymi, etnicznymi i płciowymi. 23:45 PORTRETY DOKUMENTALNE. MARIA DŁUŻEWSKA, DAMA Cykl dokumentalny, 3 min, Polska, 2021 Cykl kilkuminutowych odcinków opowiadających o najważniejszych, najciekawszych filmach wybitnych polskich filmowców, zajmujących się sztuką dokumentu. Ten odcinek poświęcony jest filmowi Marii Dłużewskiej pt. "Dama". Maria Krystyna Dłużewska urodziła się 26 września 1951 w Kielcach pracuje jako reżyser, scenarzystka, aktorka, dziennikarka. Jest także autorką pięciu książek. W okresie PRL - u była aktywną działaczką opozycji antykomunistycznej. W 1972 ukończyła Państwową Wyższą Szkołę Teatralną w Warszawie. Przez 10 lat pracowała jako aktorka w kilku teatrach. Od września 1980 należała do NSZZ Solidarność. Współorganizowała Msze za Ojczyznę i Tygodnie Kultury Chrześcijańskiej. W stanie wojennym prowadziła Teatr Poniedziałkowy w Ursusie. Kolportowała podziemne wydawnictwa. Była redaktorem i autorką tekstów Radia Solidarność. Od 1984 do 1988 r. działała w Solidarności Walczącej. Po roku 1989 pracowała jako dziennikarz w tygodnikach "Spotkania" i "Solidarność". W latach 90 - tych zajęła się tworzeniem filmów dokumentalnych, których obecnie ma w swoim dorobku ponad 40 jako scenarzystka, reżyser i producent. Jej filmy, które zostały wyróżnione nagrodami to: "Zablokowani", "Seans". "Wycieczka", "Degrengolada w Teatrze Domowym", "Polacy", "Pogarda", "Ksiądz", "Krótkie popołudnie na Mazurach". 23:50 PIWKO DLA NIEDŹWIEDZIA! Film dokumentalny, 53 min, Polska, 2008 Scenariusz i reżyseria: Maria Dłużewska Zdjęcia: Andrzej Adamczak, Michał Bukojemski, Robert Sitek, Łukasz Starek Zabawne i wzruszające anegdoty o Wojtku - niedźwiedziu z Armii Andersa. Po doświadczeniach łagrów, głodu, po utracie najbliższych mały osierocony niedźwiadek, wymagający opieki, i z którym trzeba się bawić, powoduje u żołnierzy 2. Korpusu powrót empatii, choć zdawałoby się, już zapomnieli o takim uczuciu. Polacy byli dumni, że mają Wojtka, którego wszyscy wokół podziwiają. 00:55 BITWA Film dokumentalny, 50 min, Polska, 2019 Scenariusz i reżyseria: Maria Dłużewska Zdjęcia: Bartłomiej Maj Student malarstwa - Ireneusz Rolewski porywa się na coś zupełnie szalonego - chce wykonać pierwszą wierną kopię "Bitwy pod Grunwaldem" Jana Matejki (w skali 1:1). Zadanie wykraczające poza wyobrażenia zwykłego śmiertelnika nie jest pierwszą bitwą, do której musiał stanąć nasz bohater. Jest wychowankiem domu dziecka w Strobowie pod Skierniewicami, żyje niezwykle skromnie, nie ma stałych dochodów ani sponsorów. Przeciwności losu tylko wzmagają jego determinację w dążeniu do realizacji wyznaczonych celów i umacniają w przekonaniu, że warto żyć dla spraw wyższych. Kamera śledziła go przez dwa lata, obserwowała wszystkie etapy powstawania kolejnych fragmentów dzieła (z racji na rozmiar oryginału kopia powstaje w kilkunastu częściach, które na koniec zostaną ze sobą zszyte), od rozpięcia płótna na krośnie, poprzez jego gruntowanie metodami znanymi Matejce, wytwarzania farb według starych recept, nanoszenie pierwszych kresek, po transport gotowych fragmentów z Warszawy do Łodzi zwiniętych na rurach kanalizacyjnych. Niezwykle uzdolniony artysta okazuje się człowiekiem silnym duchem i zarazem bardzo empatycznym. 01:55 "DEGRENGOLADA" W TEATRZE DOMOWYM Film dokumentalny, 28 min, Polska, 2006 Scenariusz i reżyseria: Maria Dłużewska Historia jednego ze spektakli Teatru Domowego. Był listopad 1984 roku. Aktorzy z Teatru Powszechnego w Warszawie: Andrzej Piszczatowski, Maciej Szary, Bogdan Szczesiak, Zygmunt Sierakowski, Piotr Machalica oraz Maria Dłużewska - wówczas już nie pracująca na etacie w żadnym teatrze - wybrali się do Wrocławia aby zagrać tam dwa, oczywiście nielegalne, spektakle "Degrengolady", sztuki czeskiego dramaturga dysydenta, Pawla Kohouta. W tym czasie we Wrocławiu odbywał się Festiwal Sztuk Współczesnych, w ramach którego Teatr Powszechny prezentował "Kartotekę" Różewicza, występowali w niej niemal wszyscy aktorzy Teatru Domowego. Spektakle nielegalne miały odbyć się 19 listopada, a oficjalne festiwalowe przedstawienia "Kartoteki" było zaplanowane na 20 listopada. Z zaplanowanych dwóch przedstawień nielegalnej "Degrengolady" udało się aktorom zagrać zaledwie połowę pierwszego. Dalej już spektakl włączył się w brutalną rzeczywistość stanu wojennego, a aktorzy do końca nie wiedzieli, czy występują w farsie, czarnej komedii, czy jak mówi jeden z uczestników prawdziwym amerykańskim horrorze, a może - jak mówi inny, wszystko co stało się potem było czystej wody happeningiem. Ostatnie minuty filmu to już klasyczny dramat z zupełnie zaskakującą pointą. Zaskakującą zarówno widza, jak i aktorów: drugie dno granej w listopadzie 1984 roku "Degrengolady" ujawniło się w listopadzie 2006 roku podczas kręcenia zdjęć do filmu.